Παρακολουθούσαν τον ουρανό επάνω από τον ναό του Αστραπαίου Διός για τρεις μέρες και τρεις νύχτες κάθε μήνα, για τρεις μήνες! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Οι Πυθαίοι / Πυθαϊστές ήταν επίσημο αθηναϊκό προσκύνημα – αποστολή ιεροποιών στους Δελφούς. Άνδρες που διέμεναν στον Βωμό του Αστραπαίου Διός εν Αθήναις[1]. Παρακολουθούσαν τον ουρανό για τρεις μέρες και τρεις νύχτες, κάθε μήνα, για τρεις μήνες (ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Ο κόσμος του 9”), έως ότου δουν αστραπή (δηλ. σημάδι από τον Δία). Ο τρόπος της λάμψης (αστραπής) «διαβαζόταν» (αστραπομαντεία). Τότε απέστελναν αντιπροσωπεία στους Δελφούς, να πουν την ερμηνεία τους…

• Οι Αθηναίοι την ίδια εποχή, πλην Δελφών, έπεμπαν θρησκευτικές πρεσβείες και στην Δωδώνη, και την Δήλο, και την Νεμέα.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Η λέξις αστήρ έχει πάρα πολλά παράγωγα. Ένα εξ αυτών η ἀστεροπή / αστραπή / στεροπή / ρήμα ἀστράπτω [> star, κ.ά.] – η ρίζα σταρ > στρα,κλπ. Και: ἀστραπαῖος, ἀστραπηδόν, ἀστραπηφόρος (= αστραφτερός), κ.ά. Την ερμηνεία της δίνει ο Αντιφάνης: «Tὸν τρόπον μὲν οἶσθά μου… τύπτειν κεραυνὸς [εἰμί], ἐκτυφλοῦν τιν’ ἀστραπὴ».[2] Αυτό αποδεικνύει πως παρατηρούσαν τον τρόπο με τον οποίο έπεφτε ένας κεραυνός και άφηνε εκτυφλωτική αστραπή / λάμψη. Αυτό μαρτυράται και από τα Μαγικά: «ἀτένιζε τῷ ἀέρι καὶ ὄψῃ κατερχομένας ἀστραπάς».[3] Η στεροπή ήταν ποιητική λέξη. Εσήμαινε και αὐγὴ. Η στεροπή ήταν γέννημα «πατρὸς Διὸς» (Ομ. Ἰλ. Λ.66, 184, Ἡσ. Θ.845). Και είχε και «ἕλικες… στεροπῆς ζάπυροι» (Αἰσχύλ. Πρ. 1084).

Ο ΑΣΤΡΑΠΑΙΟΣ

Αστραπαίος ήταν ένα από τα πολλά επίθετα του θεού Διός, μία αρχαία θρησκευτική επίκληση, του θεού, ο οποίος προκαλεί τις αστραπές.

Ένας Πυθαίος / Πυθαϊστής αποστελλόταν εάν έβλεπαν κεραυνό, επάνω από το Άρμα [όπου χάθηκε το άρμα του Αμφιαράου, από κεραυνό του Διός, στην Βοιωτία] στα σύνορα με την Τανάγρα (γραία πόλις, μέγα αστεροσκοπείο των Ατλάντων). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Οι 88 πόλεις της αρχαίας Βοιωτίας“. Αυτό σημαίνει ότι και στην Τανάγρα είχε σχετικό κεραυνοσκοπείο. Αλλά αυτό συνέβαινε σπάνια. Κι έτσι η φράση «όταν πέσει κεραυνός επάνω από το Άρμα» έμεινε ως αρχαία παροιμιώδης φράση για την σπανιότητα.

Από τον 4^ο αιώνα π.Χ.

Η Πυθαία αποστολή αυτής της επιγραφής είναι η πρώτη που μαρτυρείται. Χρονολογείται περίπου στο 355 π.Χ. Βρέθηκε σε τετράγωνη βάση με τρύπες στην κορυφή για χάλκινο τρίποδα, ο οποίος θα είχε ύψος περίπου 2 μ.(*) Αυτή είναι η μόνη περίπτωση κατά την οποία θρησκευτικοί αξιωματούχοι (ιεροποιοί) αναφέρονται ρητά ως αρχηγοί των Πυθαίων. Η απόφαση για τον εορτασμό του γεγονότος, σε αυτό το μνημείο, και η ευπρέπεια των ατόμων που συμμετείχαν υποδηλώνουν ότι αυτή η Πυθαία αποστολή ήταν ένα ιδιαίτερο γεγονός, και εικάζεται ότι συνέπεσε με την αφιέρωση του νέου ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς.

Στην επιγραφή CID II, 32 υποδηλώνεται μια νέα αρχή στις μαρτυρίες των Δελφικών ναοποιών, κατά το έτος του άρχοντος Χαριξένου[4], που μπορεί να αντικατοπτρίζει την επαν-αφιέρωση του ναού (πιθανώς 326 / 325 π.Χ.). Η έμφαση που δόθηκε στο γεγονός αντανακλά πιθανώς και τις γεωστρατηγικές προσπάθειες των Αθηναίων να επιβληθούν στην διεθνή πολιτική σκηνή, παρά την μακεδονική ηγεμονία.

Η Πυθαία αποστολή παρήλθε μετά το 326 π.Χ. Αλλά αναβίωσε σε μεγάλη κλίμακα στα τέλη του 2^ου αιώνα π.Χ (138 / 137, 128 / 127, 106 / 105 και 97 / 96 π.Χ.), όταν συμμετείχαν εκατοντάδες Αθηναίοι προσκυνητές.

Ένα πολύ μικρότερο κρατικό προσκύνημα στους Δελφούς, οι Δωδεκαίοι / Δωδεκαϊστές, συνέβαινε στα τέλη του 1^ου αιώνα π.Χ. και στα τέλη του 1^ου αιώνα μ.Χ..

Ας δούμε μια επιγραφή (IG II3 4 18) που αναφέρεται στην Πυθαία αποστολή του 330 – 325 π.Χ.: Αφιέρωση στους Δελφούς από τους θρησκευτικούς αξιωματούχους που ηγήθηκαν των Πυθαίων:

«Ο λαός των Αθηναίων αφιέρωσε [αυτό] στον Απόλλωνα.

Οι θρησκευτικοί αξιωματούχοι που ηγήθηκαν των Πυθαίων:

• Φανόδημος γιος του Δύλλου
• Βόηθος του Ναυσινίκου
• Λυκούργος γιος του Λυκόφρων
• Δημάδης γιος του Δημέα
• Κλέαρχος γιος του Ναυσικλή
• Γλαυκήτης γιος του Γλαύκου
• Νεοπτόλεμος γιος του Αντικλή
• Κλεοχάρης του Γλαυκήτη
• Ιπποκράτης γιος του Αριστοκράτη
• Νικήρατος γιος του Νικία Β’.

Παρατηρούμε ότι:

• όντας εκτός Αττικής, δεν αναφέρεται ο Δήμος καταγωγής των ανδρών! Ήταν απλώς όλοι Αθηναίοι!
• Όλα τα ονόματα είναι γνωστά από άλλες πηγές.
• Τα ονόματα δείχνουν ότι κάθε μέλος της αντιπροσωπείας, προερχόταν από κάθε μια από τις 10 φυλές των Αθηνών.

Μια επιγραφή για τους Πυθαίους [330/329 – 325/324 π.Χ.] παρέχει αυτή, που συμπεριλαμβάνει τον θάνατο του Λυκούργου το 325 / 324. Οι περισσότεροι από τους άνδρες σε αυτόν τον κατάλογο, βεβαιώνονται, κατά τα άλλα, ως πλούσιοι και με επιρροή[5]:

• Ο Φανόδημος είναι ατθιδογράφος, ένας σημαντικός θρησκευτικός ειδικός με εξέχουσα θέση στην επιγραφική καταγραφή[6].
• Ο Λυκούργος είναι ο διάσημος ρήτορας και οικονομικός διαχειριστής.
• Ο Δημάδης είναι ο πολιτικός του αντίπαλος[7].
• Ο Νεοπτόλεμος αναφέρεται ως «εξαιρετικά πλούσιος» και ήταν υπεύθυνος για μια σειρά από μεγάλες θρησκευτικές δωρεές στην Αθήνα την δεκαετία του 320. Ήταν δηλ. ευεργέτης-χορηγός.[8]
• Ο Νικήρατος ήταν απόγονος του Νικία, του περίφημου στρατηγού του Πελοποννησιακού Πολέμου.[9]
• Οι Φανόδημος, Δημάδης, Λυκούργος και Νικήρατος ήταν διαχειριστές των Αμφιαραΐων στον Ωρωπό το 329 / 328 π.Χ.[10]
• Οι Φανόδημος και Δημάδης εμφανίζονται επίσης μεταξύ των συντελεστών αφιέρωσης στον Αμφιάραο του 328 / 327 π.Χ.[11]
• Ο Δημάδης (και ίσως ο Γλαυκήτης έγινε πρόξενος των Δελφών.[12] Δεν είναι σαφές εάν αυτό συνέβη πριν ή μετά την συμμετοχή τους στους Πυθαίους.

Ιστορίες που διηγούνται οι αρχαίες επιγραφές, που δεν τις λέει η σωζόμενη αρχαία  ελληνική γραμματεία…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Γ. Λεκακης «Λεξικο παραδοσεων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.3.2018.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Ἡρόδ. 3.86. Ἡσύχ. Στράβων 9.2.11.
• Amandry(*), BCH 98, 1974, 235‒36, εικ. 49.
• Parker, Polytheism, 83-87
• Pirisino D., στο W. Friese κ.α. «Ascending and Descending the Acropolis» (αναφέρεται στην διαδρομή που ακολουθούν οι Πυθαίοι), σελ. 191-219, 2019.
• Ράδερφορντ, 222-30, 306-307, 375-77.
• F. Delphes III 2,3. III 2,59.
• Για άλλες αθηναϊκές θρησκευτικές πρεσβείες αυτής της περιόδου, βλ. Υπερείδης 4.24-26 (Δωδώνη), Λυκούργος F 13 (Δελφοί, F 14 Δήλος), IG II3 1, 375 (Νεμέα).
• Για τις αττικές επιγραφές στους Δελφούς, βλ. IG II3 4, 17
• Για άλλες επιγραφές που σχετίζονται με την Κλασσική Πυθαία αποστολή: SEG 52.48a στο αρ. 5. IG II3 1, 533. IG II3 4. 631, 632, 638, Agora XIX H34 / Αγ. I 5476, 4ος αι. (όπου οριοσήμανση από την Αγορά Αθηνών, του δρόμου που πήραν οι Πυθαίου)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Εκτός Αθηνών, υπήρχε και στην πόλη Άντανδρο της Τρωάδος. Στην δε Μυσία, υπήρχε εορτή προς τιμήν του Αστραπαίου Διός.

[2] Αντιφάν. στο «Προγόνοις» 1.4.

[3] P IV 694.

[4] Chronologie delphique C27,

[5] D. Lewis, ABSA 50 [1955], 34

[6] FGrH 325, IG II3 1, 348.

[7] IG II2 457 + 3207. Ανάγλυφο από δελφική επιγραφή προς τιμήν του Δημάδη έχει δημοσιεύσει ο Lawton, στο «Attic Document Reliefs», σελ. 18.

[8] Δημοσθένης 21.215. Πλούτ. Lives of Ten Orators 843F – 844A. IG II3 4, 1057.

[9] IG II3 4, 33, ll. 37-38.

[10] IG II3 1, 355.

[11] IG II3 1, 360.

[12] IG II3 4, 33, ll. 73-74. Σύλ. 3 297 (F. Delphes III 4, 383).

Παρακολουθηση ουρανου ναος Αστραπαιου Διος 3 τρεις μερες νυχτες μηνας, τρια μηνες Λεκακης Παρατηρηση ουρανος Αστραπαιος Διας ζευς ημερες νυκτες αστραπη Πυθαιοι / Πυθαιστες πυθια αρχαιο επισημο αθηναικο προσκυνημα επισημη αθηναικη αποστολη ιεροποιοι Δελφοι αρχαιοι ανδρες αρχαιος Βωμος αρχαια Αθηνα τριμηνο σημαδι τροπος λαμψη διαβασμα αστραπομαντεια αντιπροσωπεια ερμηνεια ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ λεξις αστηρ αστεροπη στεροπη αστραπτω σταρ star, αστραπαιο ιερο ιερον αστραπηδον, αστραπηφορος αστραφτερος Αντιφανης οισθα τυπτω κεραυνος εκτυφλωτικη μαγεια Μαγικα ατενιζω αερα οψη οψις κατερχομενη αστραπες ποιητικη λεξη αυγη γεννημα πατρος Ομηρος ιλιας ησιοδος ελικα ζαπυρος αισχυλος επιθετα επιθετο θεος θρησκευτικη επικληση, προξενος Πυθαιος / Πυθαιστης / Pythais χωριο αρμα Αμφιαραου,  Αμφιαραος Βοιωτια Ταναγρα βοιωτιας κεραυνοσκοπειο γραια πολις, γρια πολη μεγα αστεροσκοπειο Ατλαντες σπανια φραση παροιμιωδης παροιμια σπανιο σπανιοτητα 4^ος αιωνας πΧ Πυθαια επιγραφη 355 τετραγωνη βαση χαλκινος τριποδας, τριπους μονη μοναδικη περιπτωση θρησκευτικος αξιωματουχος ιεροποιος αρχηγος Πυθαιων εορτασμος μνημειο, ευπρεπεια αφιερωση νεος ναος Απολλωνος Απολλωνα θεος Απολλων Απολλωνας Δελφικος ναοποιος ετος αρχοντας Χαριξενος 326 / 325 γεωστρατηγικη γεωπολιτικη Αθηναιοι επιβολη διεθνης πολιτικη σκηνη μακεδονια μακεδονικη ηγεμονια 326 αναβιωση 2^ος 138 / 137, 128 / 127, 106 / 105 1ος 97 / 96 προσκυνητης κρατικο προσκυνημα Δωδεκαιοι / Δωδεκαιστες, Δωδεκα 12 μΧ 330 – 325 αφιερωση Δελφων θρησκευτικοι αξιωματουχοι λαος των Αθηναιων Φανοδημος Δυλλος Βοηθος Ναυσινικος Λυκουργος Λυκοφρων Λυκοφρωνας Δημαδης Δημεας Δημευς Κλεαρχος Ναυσικλης Γλαυκητης Γλαυκιτης Γλαυκος Νεοπτολεμος Αντικλης Κλεοχαρης Ιπποκρατης Αριστοκρατης Νικηρατος Νικιας Αττικη Δημος καταγωγη ονοματα ονομα αντιπροσωπεια 10 φυλες φυλη 330 / 329 – 325 / 324 θανατος ανδρες καταλογος, πλουσιοι επιρροη ατθιδογραφος, θρησκεια εξεχουσα θεση ρητορας ρητωρ οικονομικος διαχειριστης πολιτικος αντιπαλος εξαιρετικα πλουσιος υπευθυνος θρησκευτικη δωρεα 320 στρατηγος Πελοποννησιακος Πολεμος διαχειριστης Αμφιαραια Ωρωπος 329 / 328 Αμφιαραειο Αμφιαραειον 328 / 327 διαδρομη αττικες επιγραφες κλασσικη οριοσημανση Αγορα αθηνων δρομος πολυθεισμος αθηναικες θρησκευτικες πρεσβειες Υπερειδης πολη αντανδρος τροια Τρωαδα τρωας Μυσια, εορτξ γιορτη πανηγυρι προγονοι αναγλυφο δελφικη ευεργετης χορηγος

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio