ΑΝΤΙΓΟΝΗ, το ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου, kspin.gr@gmail.com

«Η Αντιγόνη στέκει πολύ ψηλά για να την ξεχωρίσει ένα βλέμμα προσηλωμένο στο χώμα. Η Αντιγόνη μπορεί να μιλά για κατάλυση του μίσους, μπορεί και μιλά για αγάπη, την ώρα που όλα τραντάζονται γύρω της, την ίδια ώρα που την σέρνουν στο θάνατο. Η Αντιγόνη μπορεί και πατά το θάνατό της, και μέσα από το μνήμα της αναβλύζει η ζωή.  Η Αντιγόνη ξεπέρασε το σκοτάδι του νου μου και μ’ έκανε μαχητή της ζωής. Σ’ ένα αγώνα, που δεν ξεπερνιέται, δεν αναστέλλεται, δεν θαμπώνει, αλλά διαρκώς δυναμώνει, γιατί είναι αγώνας προσφοράς, γιατί περικλείει όλα τα ιδανικά του Ανθρώπου, αποπνέει αρετή, λεβεντιά και ελευθερία, κτίζει πολιτισμό, ακουμπά οράματα. Γιατί βασίζεται στην αυτοθυσία, στον αλτρουισμό, αναδεικνύοντας όλα τα αποθέματα της ψυχής, που κάθε άνθρωπος διαθέτει και δικαιούται να εκφράζει. Αρκεί να του δείξουμε τον δρόμο, με την παιδεία που γίνεται πράξη, με την πράξη που γίνεται βίωμα, με το βίωμα που δημιουργεί ήθη, με τα ήθη που φτιάχνουν πολιτισμό. Και σίγουρα, δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την Ελλάδα και την Ελληνική Γραμματεία. Παλαιότερη αλλά και σύγχρονη. Που μπορεί και αψηφά και καταλύει τους Κρέοντες, προβάλλοντας τις αρετές που στηρίζουν τον άνθρωπο, αντιτάσσοντας το μεγαλειώδες και πανανθρώπινο επίτευγμα ψυχής: “δεν γεννήθηκα να μισώ, αλλά να αγαπώ”» – Απόσπασμα από το βιβλίο «Η Ευτυχία να Είσαι Έλληνας» του Sam Chekwas «Πρεσβευτή του Ελληνισμού».

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΕΔΩ.

Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή μνημειώνει στον χρόνο. Έχει κριθεί από τους αιώνες κι έχει κερδίσει μια υψηλή θέση, όσα λίγα έργα στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ανήκει στα έργα του λεγόμενου θηβαϊκού κύκλου και χρονολογείται περίπου το 441 π.Χ., όταν παρουσιάστηκε στα Μεγάλα Διονύσια στην Αθήνα, τη μεγάλη γιορτή προς τιμήν του θεού Διόνυσου, κατά την οποία διεξάγονταν δραματικοί αγώνες. Λέγεται ότι ήταν το πρώτο έργο του Σοφοκλή που πήρε το πρώτο βραβείο, ξεπερνώντας το μεγάλο αντίπαλό του, Αισχύλο.

Ο Σοφοκλής εμπνεύστηκε την υπόθεση αυτής της τραγωδίας από τον κύκλο των μύθων για την βασιλική οικογένεια της Θήβας. Οι δυο γιοι του Οιδίποδα και αδελφοί της Αντιγόνης, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, είχαν συμφωνήσει να μοιράζονται τον θρόνο διαδοχικά από ένα χρόνο ο καθ’ ένας. Ο Ετεοκλής βασίλεψε για ένα χρόνο, αλλά παρά την συμφωνία αρνήθηκε να παραδώσει τον θρόνο στον αδελφό του Πολυνείκη, ο οποίος αγανακτισμένος και εμφορούμενος με μίσος για τον αδελφό του κατέφυγε στο Άργος όπου ετοίμασε στρατό και με έξι στρατηγούς, τον Άδραστο, τον Αμφιάραο, τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα, τον Τυδέα, και τον Παρθενόποιο οργάνωσε εκστρατεία κατά της Θήβας.

Στον πόλεμο που ακολούθησε ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης μονομάχησαν και αλληλοσκοτώθηκαν.

Ο καινούργιος ηγεμόνας της πόλης ο Κρέων, προστάζει να ταφεί με τιμές ήρωα ο Ετεοκλής γιατί υπεράσπισε την πατρίδα του , αντιθέτως να μείνει άταφος ο Πολυνείκης γιατί στράφηκε κατά της πατρίδας του.

Η Αντιγόνη, δεν ανέχεται ατίμωση του νεκρού αδελφού της. Η ατρόμητη ηρωίδα παραβαίνει την διαταγή και θάβει την σορό του.

Η Αντιγόνη θάβει τον αδελφό της, Πολυνείκη, παράσταση Θέατρο Μπουργκ, 2015.

Όταν συλλαμβάνεται αντιτάσσει με ήθος το σκεπτικό της πράξης της και έρχεται σε σύγκρουση με τον ανώτατο άρχοντα. όπου ο καθ’ ένας ακολουθεί τις δικές του αδιαπραγμάτευτες αρχές.

Αυτή η σύγκρουση είναι το θέμα του δράματος. Στην ουσία πρόκειται για μια σύγκρουση των ανθρώπινων νόμων που εκπροσωπούσε ο Κρέων και των άγραφων θεϊκών (συμπαντικών) νόμων που υποστήριζε η Αντιγόνη – σ.σ.: Το λεγόμενο εθιμικο δικαιο.

Η Αντιγόνη συναντά νεκρό τον αδελφό της, Πολυνείκη – πίνακας του Ν. Λύτρα.

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Ο Σοφοκλής μετέχει της ζωής της πολιτείας. Παρακολουθεί τις εξελίξεις και από την θέση του συμμερίζεται τις ευθύνες των πρωταγωνιστών του. Στην τραγωδία του επεξεργάζεται τα προβλήματα της ανθρώπινης μοίρας, που γεννιούνται μέσα σ’ ένα κόσμο πολυσύνθετο και με ανοιχτούς τους ορίζοντες της ανάπτυξής του. Έγραψε την «Αντιγόνη» σε μια εποχή που η Αθήνα βίωνε πολιτικές αλλαγές και τη χρησιμοποίησε ως αλληγορία για τη νεοσύστατη αθηναϊκή δημοκρατία, η οποία ακόμη αγωνιζόταν να εδραιωθεί. Το έργο λειτουργεί και ως σχόλιο πάνω στον αυταρχισμό και τη σημασία της ατομικής συνείδησης. Η Αντιγόνη τιμωρείται για κάτι που οι περισσότεροι θεωρούσαν σωστό. Ο Σοφοκλής ανάγκασε το κοινό να δει τις συνέπειες της απόλυτης εξουσίας και το τίμημα της ακεραιότητας, καθώς η ηρωίδα δεν ζητά εξουσία αλλά δικαιοσύνη.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΣΟΦΟΚΛΗ, ΕΔΩ.

ΚΡΕΩΝ: Ο μέγιστος των φιλοσόφων Σωκράτης υποστήριζε ότι οι νόμοι της πολιτείας θα πρέπει να εφαρμόζονται όσο σκληροί ακόμα και άδικοι είναι. Ο Κρέων ως βασιλεύς είναι φορέας της κρατικής εξουσίας και την νομιμότητας. Είναι ο κύριος υπεύθυνος για την ορθή εφαρμογή των νόμων, ώστε στην πολιτεία να επικρατεί η τάξη και η σταθερότητα. Κατά τον Κρέοντα για να λειτουργήσει η πολιτεία απαιτείται απόλυτη υπακοή στους νόμους από τους υπηκόους της. Γι’ αυτό και η θέση του είναι η απόλυτη κυριαρχία των ανθρώπινων νόμων έναντι των θεϊκών, οικογενειακών και ηθικών υποχρεώσεων. Ως εκ τούτου εμφανίζεται σκληρός, αλύγιστος, αυταρχικός, αδιαπραγμάτευτος, εγωιστής, και δεν δέχεται κριτική ή αντίρρηση ακόμα και από τον γιο του, τον Αίμονα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Η Αντιγόνη μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της υπερασπίζεται τους ανώτερους, αιώνιους νόμους που είναι γραμμένοι από τους θεούς και όχι από ανθρώπους. Αυτοί οι νόμοι καθοδηγούν την ηθική συμπεριφορά και υπερέχουν των ανθρώπινων διαταγών, ειδικά όταν αυτές είναι άδικες ή τυραννικές. Υπερασπίζεται το ιερό της καθήκον να τιμήσει τον νεκρό αδελφό της, Πολυνείκη, με τα δέοντα ταφικά έθιμα, μια υποχρέωση που πηγάζει από τη συγγενική της σχέση και την αφοσίωσή της στην οικογένεια. Η σύγκρουση με τον ανώτατο άρχοντα είναι αναπόφευκτη. Όμως δεν διστάζει. Εκφράζει ελεύθερη βούληση και επιλέγει να αντισταθεί ακόμα κι αν αυτό σημαίνει θάνατο. Τα λόγια της είναι καρφιά στην εξουσία γι’ αυτό και θεωρείται παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης και υπεράσπισης των ηθικών αξιών.

Η «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

Το κορυφαίο αυτό έργο του Σοφοκλή έχει εμπνεύσει συγγραφείς, φιλοσόφους και άλλους δημιουργούς διαχρονικά οι οποίοι διασκεύασαν ή επαναδιατύπωσαν το δικό τους μύθο.

Η ανατρεπτική ιδεολογία της ηρωίδας του Σοφόκλη, ο εμβληματικός στίχος προς τον Κρέοντα «οὐ συνεχθρεῖν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν» (γεννήθηκα για ν’ αγαπώ κι όχι για να μισώ), η θυσία της για την υπερίσχυση της δικαιοσύνης, έχουν εμπνεύσει διαχρονικά συγγραφείς να δημιουργήσουν την δική τους «Αντιγόνη».

Στα μέσα του 2^ου αιώνα π.Χ. ο Λατίνος ποιητής Lucius Accius έγραψε μια «Αντιγόνη» διασκευάζοντας (αντιγράφοντας) το ομώνυμο έργο του Σοφοκλή.

Τον 1^ο αιώνα π.Χ. ο Λατίνος φιλόσοφος Lucius Annaeus Seneca έγραψε δύο δραματικά έργα με τίτλο Phoenissae (Φοίνισσες) και Oedipus (Οιδίπους) έχουν βάση από έργα του Σοφοκλή.

Σε όλη την βυζαντινή περίοδο συνεχίζεται η φιλολογική επεξεργασία, η κριτική των παραλλαγών γραφής και η ερμηνευτική μελέτη πάνω στα κλασικά έργα. Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι από τα έργα που δεν έπαψαν να αντιγράφονται, να υπομνηματίζονται και να αναπαράγονται σε επιμελημένες χειρόγραφες εκδόσεις. Η διάσωση έργων του Σοφοκλή σε διακόσιους σχεδόν χειρόγραφους κώδικες που χρονολογούνται από τον 10^ο αιώνα ως την έναρξη της τυπογραφίας, οφείλεται στην αδιάλειπτη βυζαντινή παράδοση.

Σε όλο τον Μεσαίωνα η «Αντιγόνη» ήταν γνωστή στον κόσμο της Δύσης με την λατινική της μορφή, όπως διαδόθηκε από τα έργα των Lucius Accius και Seneca. Παράλληλα όμως ο δυτικός κόσμος έρχεται σε επαφή και με τα πρωτότυπα κείμενα του Σοφοκλή, αλλά και των άλλων Ελλήνων τιτάνων του πνεύματος. Το 1502 η «Αντιγόνη» και τα άλλα έργα του Σοφοκλή εκδόθηκαν στην Βενετία.

Τον 17^ο αιώνα η «Αντιγόνη» μεταναστεύει στην Αγγλία και Γερμανία. Προς το τέλος αυτού του αιώνα πρωτοστατεί μια άλλη «Αντιγόνη» κατά τα πρότυπα του Ευριπίδη, η οποία επενδύεται με μουσικό διάκοσμο τύπου ροκοκό.

Τον 18^ο αιώνα, με την πλήρη ανάπτυξη του διαφωτισμού και την Γαλλική επανάσταση να πλησιάζει, παρουσιάζεται μια πληθωρική παραγωγή έργων όπερας, βασισμένων σε αρχαία δράματα. Τον ίδιο καιρό ανεβαίνουν στην σκηνή του θεάτρου πληθώρα έργων με θέμα την «Αντιγόνη».

Τον 19^ο αιώνα η «Αντιγόνη» περνάει στην πιο μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική εξύψωση. Ορόσημο στέκεται η γερμανική μετάφραση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή από τον ελληνολάτρη ποιητή Χαϊλντερλίν. Ο 19^ος αιώνας είναι γεμάτος από μουσικοθεατρικούς θριάμβους της «Αντιγόνης».

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.12.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Σοφοκλής «ΑΝΤΙΓΟΝΗ, για την Β΄ Λυκείου», εκδ. «Πατάκη».
• Σοφοκλής «ΑΝΤΙΓΟΝΗ», αρχαίο ελληνικό θέατρο, εκδ. « Επικαιρότητα».
• Λεξικόν ΣΟΥΔΑΣ.
• Ανδρεάδης Γ. «ΑΝΤΙΓΟΝΗ».
• Chekwas S. («πρεσβυς του Ελληνισμού») «Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΛΛΗΝΑΣ».

ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ αρχαιο ελληνικο ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ αρχαιοι ελληνες ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΕΣ ΣΥΜΒΟΛΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ αρχαιος ελληνικος ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΡΙΑ αναρχια αναρχικοι αναρχικος Σπινος καταλυση μισους, μισος αγαπη, θανατος μνημα ζωη νους αγωνας, προσφορα ιδανικα Ανθρωπου, αρετη λεβεντια ελευθερια, πολιτισμος οραμα αυτοθυσια, αλτρουισμος ψυχη ανθρωπος δικαιωμα εκφρασης εκφραση παιδεια πραξη, βιωμα, δημιουργια ηθη, ηθος Ελλαδα Ελληνικη Γραμματεια Κρεοντας, αρετες μισω αγαπω βιβλιο Ευτυχια να Εισαι ελληνας Chekwas Ελληνισμος Αντιγονη Σοφοκλη μνημειο χρονος παγκοσμια λογοτεχνια εργα θηβαικος κυκλος θηβα βοιωτια 441 5ος αιωνας πΧ Μεγαλα Διονυσια Αθηνα, γιορτη θεος Διονυσος δραματικοι αγωνες πρωτο εργο πρωτο βραβειο, Αισχυλος εμπνευση τραγωδια μυθος βασιλικη οικογενεια Θηβας θηβων Οιδιποδας Ετεοκλης Πολυνεικης, μοιρασια θρονος διαδοχη βασιλιας συμφωνια αρνηση παραδοση Πολυνικης, αγανακτηση αδελφος αργος αργολιδα στρατος εξι 6 στρατηγοι στρατηγος αδραστος, αμφιαραος Καπανεας, Καπανευς Ιππομεδοντας, Ιππομεδων Τυδεας, Τυδευς Παρθενοποιος εκστρατεια πολεμος μονομαχια αλληλοσκοτσμος ηγεμονας πολη Κρεων, ταφη ηρωας υπερασπιση πατριδα αταφος ατιμωση νεκρου αδελφου ηρωιδα παραβαση διαταγη σορος συλληψη ηθικη συγκρουση ανωτατος αρχοντας αδιαπραγματευτη αρχη δραμα ανθρωπινος νομος αγραφος θεικος συμπαντικος φυσικος νομοι πολιτεια ευθυνη πρωταγωνιστες προβλημα ανθρωπινη μοιρα κοσμος πολυσυνθετος αναπτυξη Αθηναι πολιτικες αλλαγες αλληγορια αθηναικη δημοκρατια, σχολιο αυταρχισμος ατομικη συνειδηση τιμωρια σωστο συνεπειες απολυτη εξουσια τιμημα ακεραιοτητα εξουσια δικαιοσυνη μεγιστος φιλοσοφος Σωκρατης πολιτειακοι εφαρμογη αδικοι βασιλευς νομιμοτητα ορθη εφαρμογη ταξη σταθεροτητα λειτουργια υπακοη υπηκοος κυριαρχια ανθρωπος θεικη οικογενειακη υποχρεωση σκληρος, αλυγιστος, αυταρχικος, αδιαπραγματευτος, εγωιστης, κριτικη αντιρρηση Αιμονας Αιμων γυναικα ανωτερος αιωνιος θεοι ανθρωποι συμπεριφορα αδικες τυραννος ιερο καθηκον αδελφια ταφικα εθιμα, συγγενεια αφοσιωση οικογενεια διστσγμος ελευθερη βουληση επιλογη αντισταση λογια συμβολο αντιστασης υπερασπισης ηθικων αξιων συγγραφεας, διασκευη ανατρεπτικη ιδεολογια εμβληματικος στιχος ου συνεχθρειν, αλλα συμφιλειν εφυν θυσια δικαιοσυνη 2^ος Λατινος ποιητης ακιος Accius αντιγραφη 1^ος σενεκας Seneca δραματικα εργα Phoenissae Φοινισσες Oedipus Οιδιπους βυζαντιο φιλολογια κριτικη παραλλαγη ερμηνεια κλασσικα υπομνηματισμος αναπαραγωγη χειρογραφη εκδοση διασωση χειρογραφος κωδικας 10^ος μχ τυπογραφια αδιαλειπτη βυζαντινη παραδοση Μεσαιωνας Δυση λατινικα κειμενα αρχαιοι Ελληνες 16ος 1502 Βενετια 17^ος Αγγλια Γερμανια προτυπο Ευριπιδης, μουσικη ροκοκο 18^ος διαφωτισμος γαλλια οπερα αρχαιο 19^ος γερμανικη μεταφραση ελληνολατρης ποιητης Χαιλντερλιν 19^ος μουσικοθεατρικο λεξικο πινακας λυτρας