Μετάφραση από τα αγγλικά από τον Δημήτρη Συμεωνίδη, JP
δημοσιογράφο / ανταποκριτή Ε.Σ.Ε.Μ.Ε.
(Ένωση Συντακτών Ευρωπαϊκών Μέσων Ενημέρωσης)
Ο θρύλος των Γιγάντων της Παταγονίας, όπως και άλλες ιστορίες για απομακρυσμένα, εξωτικά μέρη, αιχμαλώτισαν την ευρωπαϊκή φαντασία για πολύ καιρό. ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης σχετικό άρθρο του Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ. Η πρώτη αναφορά αυτής της μυθικής φυλής εμφανίστηκε στην δεκαετία του 1520 από την αφήγηση του Antonio Pigafetta, χρονικογράφου της αποστολής του Μαγγελάνου:
Αλλά μια μέρα (χωρίς να το περίμενε κανείς) είδαμε έναν γίγαντα που βρισκόταν στην ακτή [κοντά στο σημερινό Puerto San Julián, Αργεντινή], σχεδόν γυμνός που χόρευε, χοροπηδούσε και τραγουδούσε, και ενώ τραγουδούσε πέταξε άμμο και σκόνη στο κεφάλι του. Ο καπετάνιος μας [ο Μαγγελάνος] έστειλε έναν από τους άντρες του προς το μέρος του, ζητώντας του να χοροπηδήσει και να τραγουδήσει όπως ο άλλος για να τον καθησυχάσει και να του δείξει φιλία. Πράγμα που έκανε. Αμέσως ο άνθρωπος του πλοίου, χορεύοντας, οδήγησε αυτόν τον γίγαντα σε ένα μικρό νησί όπου τον περίμενε ο καπετάνιος. Και όταν ήταν μπροστά μας, άρχισε να θαυμάζει και να φοβάται, και σήκωσε το ένα δάχτυλό του προς τα πάνω, πιστεύοντας ότι ήρθαμε από τον ουρανό. Και ήταν τόσο ψηλός που ο ψηλότερος από εμάς έφτανε μόνο μέχρι τη μέση του. Επί πλέον, είχε καλές αναλογίες.. Ο καπετάνιος ονόμασε τους ανθρώπους αυτού του είδους Παθαγώνη.
Εκατό χρόνια αργότερα, στο The World Encompassed (Λονδίνο, 1628), η πρώτη λεπτομερής αναφορά για τον περίπλου του Sir Francis Drake, ο συγγραφέας, ο ομώνυμος ανιψιός του Drake, έγραψε:
Ο Μαγγελάνος δεν εξαπατήθηκε εντελώς, όταν τους ονόμασε Γίγαντες. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΓΙΓΑΝΤΩΝ, ΕΔΩ. Διότι γενικά διαφέρουν από το κοινό είδος των ανδρών, τόσο στο ανάστημα, και τη δύναμη του σώματός τους, καθώς και στην αποτρόπαια φωνή τους: αλλά δεν είναι τίποτα τόσο τερατώδες ή γιγάντιο όπως αναφέρθηκαν. Υπήρχαν μερικοί Άγγλοι άνδρες, τόσο ψηλοί, όσο οι υψηλότεροι από όλους που μπορούσαμε να δούμε, αλλά ίσως, οι Ισπανοί δεν σκέφτηκαν ότι θα ερχόταν ποτέ κάποιος Άγγλος εκεί για να τους επιπλήξει. και ως εκ τούτου θα μπορούσε να υποθέσει το πιο τολμηρό να πει ψέματα: το όνομα Πεντάγωνες (= πέντε αγκώνες / πήχεις δηλαδή 2,5 μ.), που περιγράφει το πλήρες ύψος (αν όχι λίγο περισσότερο) του υψηλότερου από αυτούς. Αλλά αυτό είναι βέβαιο, ότι οι ισπανικές σκληρότητες που χρησιμοποιήθηκαν εκεί [αναφερόμενος στους ομήρους που πήρε ο Μαγγελάνος], τους έκαναν πιο τερατώδεις, στο μυαλό και στους τρόπους, μετά στο σώμα. και πιο αφιλόξενο να αντιμετωπίζεις οποιονδήποτε ξένο, που θα έρθει μετά.
Μείωσε το ύψος των Παταγονιανών από 10 πόδια σε 7,5 πόδια (= 2,287 μ.), αλλά ήταν προφανώς πιο αποφασισμένος να δυσφημήσει τους Ισπανούς και να τους κατηγορήσει για το «τερατουργικό» των γιγάντων. Κατά ειρωνικό τρόπο, όμως, επιβεβαίωνε πραγματικά τα βασικά γεγονότα πίσω από τον μύθο.
Στη δεκαετία του 1700, ο μύθος ήταν ακόμα ζωντανός και διασκέδαζε τους Ευρωπαίους. Ο Horace Walpole, ο Άγγλος ιστορικός και γοτθικός μυθιστοριογράφος, δημοσίευσε το An Account of the Giants Lately Discovered: In a Letter to a Friend in the Country μετά την επιστροφή το 1766 του καπετάνιου John Byron, ο οποίος είχε κάνει τον γύρο του κόσμου με το HMS Dolphin. Διέρρευσε η είδηση ότι το πλήρωμα είχε δει γίγαντες 9 ποδιών (= 2,745 μ.) στην Νότια Αμερική. Η αποβίβαση του Μπάιρον στον Μάιο και η δημοσίευση του Γουόλπολ τον Ιούλιο υποδηλώνουν την ταχύτητα με την οποία οι φήμες πέρασαν κατά μήκος των αμπελώνων του Λονδίνου. Στο φυλλάδιό του 31 σελίδων, ο Walpole σατιρίζει την όλη ιδέα και προτείνει επιδεικτικά ότι ένας περιορισμένος αριθμός γιγάντων γυναικών θα μπορούσε να εισαχθεί «για χάρη της επιδιόρθωσης της φυλής μας». Η επίσημη αφήγηση του ταξιδιού του Βύρωνα, που εμφανίστηκε το 1773, καταρρίπτει τελικά τον μύθο, αλλά όχι χωρίς να σέβεται τα κάθετα χαρακτηριστικά των Παταγονιανών:
Όταν φτάσαμε σε μικρή απόσταση από την ακτή, είδαμε, όσο πιο κοντά μπορώ να μαντέψω, περίπου 500 άτομα, κάποιοι με τα πόδια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος έφιπποι… [Ο] ένας από αυτούς, που στη συνέχεια φάνηκε Αρχηγός, ήρθε προς το μέρος μου: ήταν τεράστιου αναστήματος και φαινόταν να συνειδητοποιεί τις ιστορίες των τεράτων σε ανθρώπινο σχήμα. . . . Αν μπορώ να κρίνω το ύψος του από την αναλογία του αναστήματος του με το δικό μου, δεν θα μπορούσε να είναι πολύ λιγότερο από 7 πόδια (= 2,135 μ.)… Ο κύριος Κάμινγκ [ένας από τους αξιωματικούς του Μπάιρον] ήρθε με τον καπνό [ένα δώρο] και δεν μπορούσα παρά να χαμογελάσω με την έκπληξή του που είδα να εκφράζεται στο πρόσωπό του, όταν αντιλήφθηκε τον εαυτό του, αν και 6 πόδια 2 ίντσες ύψος (= 1,83 μ.), έγινε γουρούνι ανάμεσα σε γίγαντες. γιατί αυτοί οι άνθρωποι μπορεί πράγματι να ονομάζονται πιο σωστά γίγαντες παρά υψηλοί άνδρες… ο πιο κοντός από τους οποίους ήταν τουλάχιστον 4 ίντσες (= 10 εκατ.) υψηλότερος.
Κατά πάσα πιθανότητα, αυτές οι μαρτυρίες περιέγραφαν τους Ινδιάνους Tehuelche, ιθαγενείς στην περιοχή της Παταγονίας της Αργεντινής, οι οποίοι είναι τυπικά υψηλοί – αλλά όχι τερατώδεις γίγαντες.
Μέχρι σήμερα για την λέξη αυτή μόνο υποθέσεις κάνουν. Διαβάστε τι μας λένε τα Ετυμολογικά λεξικά:
Παταγονία
Περιοχή στο νότιο άκρο της Νότιας Αμερικής, με -ia + Patagon, όνομα που δόθηκε από τους Ευρωπαίους στον λαό Tehuelche που κατοικούσε στις ακτές της περιοχής, που μερικές φορές λέγεται ότι σημαίνει κυριολεκτικά “μεγάλο πόδι”, από τα ισπανικά και τα πορτογαλικά pata “πόδι, πόδι ζώου” (βλ. patten) σε σχέση με τα παπούτσια του λαού από δέρμα λάμα. Αλλά αλλού λέγεται ότι είναι από το Παταγκόν, το όνομα ενός τέρατος με κεφάλι σκύλου στο πεζό ειδύλλιο «Amadís de Gaula» (1508) του Garci Ordóñez de Montalvo (το οποίο επίσης θα μπορούσε να φέρει την Καλιφόρνια).
Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΠΑΤΑΓΩΝΙΑ
Επιμέλεια Κειμένου Δ. Συμεωνίδη
Παταγωνία < Πατώ με Αγωνία;
Όταν ο Μαγγελάνος έφθασε στην Ν. Αμερική, βρήκε τους εντόπιους γίγαντες άνω των 2,20 μ. Η χώρα τους ή δεν είχε όνομα ή κι αν είχε, οι κάτοικοι αδυνατούσαν να το ονομάσουν, λόγω άγνοιας της γλώσσας, κι απ’ εδώ κι απ’ εκεί.
Μεγάλη εντύπωση έκανε στον Μαγγελάνο και λοιπούς η πατούσα των γιγάντων, που ήτανε γύρω στα 48-50 εκατ. Ονόμασε τους κατοίκους ΠΑΤΑΓΩΝΕΣ από την ελληνική λέξη Πατώ, που πέρασε μέσω της Λατινικής στην Ισπανική ως PATA: Πέλμα ,και PATALEAR: Ποδοκροτώ. Το Πατώ στα Ισπανικά είναι: PISAR, PONER, ο κάτοικος Παταγών. Οι μεταγενέστεροι ονόμασαν την χώρα Παταγωνία. Το κωμικό είναι ότι η λέξη ΑΓΩΝΙΑ πέρασε στην Ισπανική ατόφια ως AGONIA Όμως ο Μαγγελάνος στον GON προφανώς εννοεί την γη: Πατά στην γη / Το πατώ στην γωνία αποκλείεται, αφού η Ισπανική την λέει: ANGULO. Η Λατινική ήταν διαδεδομένη τα χρόνια εκείνα: 16ος αιώνας, τόσο από την Καθολική Εκκλησία, Πανεπιστήμια, Λόγιους, Καπετάνιους, κλπ. Η λέξη Παταγείων, πέρασε ατόφια στη λατινική ως PATAGIARIUS. Σημαίνει τον κατασκευαστή… ποδόγυρων, ή κρασπέδων ή θυσάνων: αρχαίες λέξεις: και η βυζαντινή: ποδέες ή ποδεία. Το παταγείο: ποδόγυρος, πάταγε στην γη στα ράσα και ενδύματα γυναικών. Η γνώμη του ετυμολόγου είναι ότι αυτή η λέξη αντιγράφηκε στο -GON για να πει την γη.
Αυτή είναι η ετυμολογία που έδωσε ο αείμνηστος συνεργάτης και φίλος Β. Γεωργιάννης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο σημείωμά του στην « ΜΙΚΡΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ». Ήταν ένας άριστος ετυμολόγος.
Ποίημα
ΟΙ ΠΑΤΑΓΟΝΕΣ – Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ
(αφιερωμένο στον Βασίλη Γεωργιάννη)
Στη γη του νότου, όπου ο άνεμος γράφει ιστορίες,
βρήκαν οι ναυτικοί πατούσες γιγάντων –
μετρούσαν τη γη με βήματα θηριώδη,
κι ο Μαγγελάνος έδωσ’ τους όνομα:
«Παταγών», από το ελληνικό «Πατώ»,
από τη λατινική «Pata», από τα ισπανικά «Pisar»,
από το «Pataleo» της γης που τρέμει
όταν διαβαίνουν οι μεγάλοι.
«Gon» σημαίνει τη γη, όχι τη γωνία,
γιατί η Παταγονία δεν είναι γωνία –
είναι ολόκληρος κόσμος που σκύβει
μπροστά στα πόδια των γιγάντων.
Οι Παταγώνες, με τα παταγόποδα,
χάραξαν το όνομά τους στην άμμο του χρόνου.
Κι όταν ρωτήσεις πώς γεννήθηκε αυτή η λέξη,
θα σου πει ο αέρας της Παταγονίας:
«Πατώ + Γη = Παταγών» –
έτσι ονομάστηκε ο γίγας που περπατά
με τόση δύναμη,
που η ίδια η στεριά τον θυμάται.
(Ποίημα: του Δ. Συμεωνίδη,
εμπνευσμένο από την ετυμολογική ανάλυση του Β. Γεωργιάννη)
Σημείωση: Το ποίημα ενσωματώνει την ετυμολογική θεωρία του καθηγητή Γεωργιάννη, σύμφωνα με την οποία η λέξη «Παταγονία» προέρχεται από το «Πατώ» + «Γη», με σύνδεση μέσω λατινικών και ισπανικών όρων. Η χρήση του «-gon» ως «γης» (και όχι «γωνίας») υποστηρίζεται από την λατινική και βυζαντινή γλωσσική κληρονομιά.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 11.4.2025.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – Sources:
- A. Pigafetta, Magellan’s Voyage: A Narrative Account of the First Circumnavigation, trans. R. A. Skelton (New Haven, Conn., 1969), 1:46–47, 50.
- **Sir Fr. Drake (nephew), The World Encompassed, London, 1628, 28.
- ***J. Hawkesworth, An Account of the Voyages Undertaken by the Order of His Present Majesty for Making Discoveries in the Southern Hemisphere and Successively Performed by Commodore Byron, Captain Wallis, Captain Carteret, and Captain Cook, London, 1773, 27–28, 31–32.
- static-prod.
θρυλος γιγαντας γιγας Γιγαντες Παταγονιας Patagonian Giants Παταγονια Συμεωνιδης Παταγωνια πρωτη αναφορα μυθικη φυλη πιγκαφετα πιγκαφεττα Pigafetta, χρονικογραφος αποστολη μαγγελανος Magellan Puerto San Julian, αγιος ιουλιανος Αργεντινη γυμνος χορος τραγουδι αμμος σκονη κεφαλι καπετανιος φιλια πλοιο νησι δαχτυλο ουρανος ψηλος ψηλοτερος υψηλος υψηλοτερος ανθρωπος ειδος Παθαγωνη Παθαγωνιοι ετυμολογια λεξη Γη των Μεγαλοποδιων Μεγαλοποδαρων Μεγαλοποδες Μεγαλοποδαροι ομηρος Ισπανια, ταξιδι Λονδινο, 17ος αιωνας μΧ 1628 σερ ντρεικ Sir Francis Drake, συγγραφεας, απατη ανδρας αναστημα, δυναμη σωμα αποτροπαια φωνη τερας γιγαντιο αγγλοι Ισπανοι αγγλος Πενταγωνες, Πενταγκωνες Πεντε 5 πηχεις πηχυς ποδι υψος υψηλοτεροι ανθρωποι ισπανικες σκληροτητες ομηροι Παταγονιανοι δυσφημηση 18ος 1700, Ευρωπαιοι γουαλπολ Walpole, ιστορικος γοτθικος μυθιστοριογραφος, 1766 μπαιρον Byron, γυρος του κοσμου πληρωμα Νοτια Αμερικη Μπαυρον φημη αμπελωνας φυλλαδιο σατυρα γυναικα επιδιορθωση ταξειδι Βυρωνας, βυρων 1773, Παταγωνιανοι ποδια, εφιπποι ιππεις αρχηγος, τεραστιο τερατα ανθρωπινο Καμινγκ αξιωματικος καπνος δωρο γουρουνι Ινδιανοι τεχουελκε τεχουελτσε Tehuelche, ιθαγενεις Ευρωπη μεγαλο ισπανικα πορτογαλικα πατα pata ζωου παπουτσι λαος δερμα λαμα Παταγκον, τερας κεφαλη σκυλος πεζο ειδυλλιο 16ος 1508 μονταλβο Montalvo Καλιφορνια ηπα ΠΑΤΑΓΩΝΙΑ ονομα κατοικοι αγνοια γλωσσα πατουσα ελληνικη λεξις Πατω Λατινικη Ισπανικη Πελμα Ποδοκροτω κατοικος Παταγων γη γωνια Καθολικη Εκκλησια Παταγειων κατασκευαστης ποδογυρος κρασπεδο θυσανος αρχαια βυζαντινη ποδεα ποδεια ποδια παταγειο ρασο ενδυμα Γεωργιαννης
