Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος, δραστηριοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη (1767; – 1840), ως κωδικογράφος, διδάσκαλος, θεωρητικός, εξηγητής και συνθέτης. Ως εξαιρετικός ταχυγράφος θεωρείται ο παραγωγικότερος κωδικογράφος της εποχής του. Σήμερα έχουν εντοπιστεί περισσότερα από 150 αυτόγραφά του. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη”.
Σε ένα ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΥΤΟΓΡΑΦΟ υπάρχει ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟΥ του ΠΕΤΡΟΥ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ (= αριστερός ψάλτης) του ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ(*).
Πρόκειται για το «Ἀναστασιματάριον σύν θεῷ ἁγίῳ, κατά τό ἴδιον ὕφος τῆς τοῦ χριστοῦ μεγάλης ἐκκλησίας. σύνθεσις κυρ πέτρου λαμπαδαρίου τοῦ πελοποννησίου(**)», που κυκλοφόρησε στην Κωνσταντινούπολη το 1814 – 1816.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ: Τα μέλη του Αναστασιματαρίου του Πέτρου είναι εξηγημένα από τον ίδιο γραφέα του χειρογράφου, Απ. Κώνστα, με εξαιρετικά ιδιότυπα ερμηνευτικά μουσικά μοτίβα. Παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στις μουσικές γραμμές και «θέσεις» σε σχέση με την έντυπη έκδοση του Αναστασιματαρίου (Βουκουρέστι, 1820) με την εισαγωγή έντονων και εκτενών παραχορδών σε κάποια τροπάρια έως και εντελώς διαφορετικών μουσικών μελισματικών γραμμών. Επίσης, μερικές μουσικές «θέσεις» στον γ´ ήχο αποδίδονται συντετμημένες με την χρήση ενός μουσικού συμπλέγματος, το οποίο χρησιμοποιεί κατ’ εξακολούθηση μόνον ο Κώνστας.
Ήταν χειρόγραφο σε χαρτί, 12 διπλοί στίχοι ανά σελίδα, 8ο, 175 x 115 mm., [α] 4 1-78 [8]4 9-158 [16]8: [128] φ.
Επίτιτλα και αρχικά γράμματα με κόκκινο μελάνι και χρυσό, αρίθμηση των τευχών από το γραφέα στην κάτω εσωτερική γωνία της τελευταίας σελίδας τους. Τα ερυθρά διακοσμητικά επίτιτλα στα φύλλα: 1/1, 1/6, 3/3, 6/4, 9/1, 10/8, 12/4, 14/1. Ο τίτλος στο φ. 1/1 κάτω από περίτεχνο ερυθρό πλεκτό διακοσμητικό μοτίβο και μεγάλο αρχικό γράμμα «Κ» περίτεχνα διακοσμημένο με ανθέμια. Η ύλη του Αναστασιματαρίου, με τα αναστάσιμα τροπάρια ανά ήχο και προτασσόμενα τα Κεκραγάρια του Βυζαντίου Πέτρου, από το φ. 1/6 και εξής («ἕτερα κεκραγάρια, κύρ πέτρου βυζαντίου»). Τα ένδεκα εωθινά δοξαστικά του Λαμπαδαρίου Πέτρου από το φ. 15/4 και εξής («ἀρχή σύν θεῷ ἁγίῳ, τῶν ἕνδεκα ἑωθινῶν τοῦ αὐτοῦ πέτρου»).
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Ελληνικη Βιβλιογραφια”. Βέργος, 20.4.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.4.2025.
(*) Και ο Ιωάννης Βυζάντιος (; – 1866), διδάσκαλος της εκκλησιαστικής μουσικής, εξέδωσε δις το Ειρμολόγιο των Καταβασιών του Πέτρου Λαμπαδαρίου του Πελοποννησίου, και 7 φορές το Αναστασιματάριο του ιδίου, κ.ά.
(**) Πιθανώς από το χωριό Γοράνοι Λακωνίας (1730-1777).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Ο Απόστολος Κώνστας υπήρξε Χίος στην καταγωγή, από μικρή ηλικία βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη (αρχές του ιη΄ αιώνα) και η κύρια απασχόλησή του ήταν η Βυζαντινή μουσική. Ήταν συνθέτης, ως Οθωμανός υπήκοος γνώριζε την οθωμανική μουσική, ήταν δεξιοτέχνης της ταμπουρίδας, εκτελεστής της Ψαλτικής και γενικότερα ερευνητής της Οθωμανικής μουσικής. Έγραψε –εξ’ όσων είναι γνωστά μέχρι σήμερα την πρώτη του θεωρητική πραγματεία περί τα 1800 στην ελληνική γλώσσα σε 9 αντίγραφα, εκ των οποίων μόλις για τα 6 έχει γίνει αυτοψία. Το τελευταίο από αυτά γράφτηκε το 1820 και βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας με αρ. κώδικα 1867. Το 1820 αποτελεί μια κρίσιμη χρονιά για την μεταβυζαντινή μουσική, διότι είναι η χρονολογία τύπωσης του πρώτου βιβλίου βυζαντινής μουσικής στο Βουκουρέστι και ταυτόχρονα η απαρχή εξάλειψης της τέχνης της χειρογράφου παράδοσης και γραφής των μελών της εκκλησιαστικής μουσικής. Την ίδια χρονιά ένας από τους τρεις εφευρέτες της νέας μεθόδου παρασημαντικής της μεταβυζαντινής μουσικής (ο Αρχιεπίσκοπος Δυρραχίου Χρύσανθος) παρέδωσε τις σημειώσεις του Μεγάλου Θεωρητικού του σε έναν από τους μαθητές του στο Παρίσι, προκειμένου να εκτυπωθεί ως βιβλίο. Ο Κώνστας την ίδια χρονιά και παρ’ όλο που ήταν αντίθετος στη νέα παρασημαντική και παρ’ όλο το γεγονός ότι είχαν περάσει ήδη έξι χρόνια (1814) από την μεταρρύθμιση, αντέγραψε για τελευταία φορά την θεωρητική του πραγματεία στο προγενέστερο σύστημα παρασημαντικής. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με άλλα παρόμοια γεγονότα της εποχής εκείνης, μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιδιαιτέρως σημαντικά για την έρευνα, διότι αποδεικνύουν ότι πολλοί και σημαντικοί μουσικοί ήταν αντίθετοι στην νέα μέθοδο. Εξ άλλου, τα μειονεκτήματα και οι ελλείψεις της νέας μεθόδου, αποτέλεσαν αφορμή για να γραφούν πολλά άρθρα και βιβλία εναντίον της. Η κύρια ενασχόληση του Κώνστα εκτός από τη διδασκαλία, η οποία διήρκεσε τουλάχιστον 20 χρόνια, ήταν η αντιγραφή μουσικών μαθημάτων από παλαιά χειρόγραφα. Η κάθε αντιγραφή χειρογράφου γινόταν κατόπιν παραγγελίας από ιδιώτες μουσικούς. Επειδή ήταν αντίθετος στην μεταρρύθμιση και παρ’ όλο που ήταν μέσα στους κύκλους του Πατριαρχείου, δεν προσεκλήθη ποτέ στις διεργασίες για την μεταρρύθμιση. Στην πραγματικότητα ήταν απαραίτητη η μεταρρύθμιση ως απαίτηση της εποχής, αλλά η κατάργηση 40 περίπου άφωνων σημαδιών επιφορτίστηκε στην προφορική παράδοση και αυτό ήταν ένα από αδύνατα σημεία της μεταρρύθμισης καθώς οι δημιουργοί της, δεν μπόρεσαν να φανταστούν την παρακμή της προφορικής παράδοσης μετά από όχι και πολλά χρόνια. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Κώνστας έγραψε έναν οδηγό, μια μέθοδο, χρησιμοποιώντας και τα παλαιά σημάδια. Το σημαντικό στοιχείο αυτής της μεθόδου ήταν όχι μόνο ότι ήταν ένας οδηγός κατανόησης της παλαιάς παρασημαντικής, αλλά ταυτόχρονα και μια προσπάθεια αναλυτικής εξήγησης της παλαιάς στη γραφή του ιδίου του Κώνστα. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας του Κώνστα ήταν σε τέτοιο βαθμό επιτυχής, ώστε κάποιος ο οποίος δεν γνωρίζει την παλαιά μέθοδο, αλλά μόνο την νέα, να μπορεί να διαβάζει και να κατανοεί όλην σχεδόν την πραγματεία του. Από αυτή την άποψη, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο τελευταίος θεωρητικός συγγραφέας της παλαιάς παρασημαντικής αλλά και πρόδρομος της νέας, ή ίσως ακόμη και ο πρώτος αυτής. Στο τέλος της πραγματείας του προσπαθώντας να εκφράσει την λύπη αλλά και το θυμό του, αναφέρεται στο χαμό 33 χρόνων κόπου και μόχθου. Οι λόγοι ήταν ότι παρ’ όλο που οι μεταρρυθμιστές γνώριζαν την παρουσία του ως σημαντικού θεωρητικού, ποτέ δεν συμμετείχε στα τεκταινόμενα με αποτέλεσμα μια σειρά θεωρητικών ζητημάτων να χαθεί ή να μείνει ημιτελής. Επίσης αναφέρεται στις δυσκολίες των μαθητών της νέας μεθόδου: η διαφορετικότητα στην έκφραση ήταν τόσο μεγάλη, όση και ο αριθμός των διαφορετικών εκτελεστών ενός και του ιδίου μουσικού κομματιού. – ΠΗΓΗ: Μιλτ. Ε. Παππάς, διδ. διατρ. “Apostolos Konstas in nazariyat kitabi”, 10.12681/eadd/20853, http://hdl.handle.net/10442/hedi/20853 ND 20853 Technical University / Institute of Social Sciences Κωνσταντινούπολη, 2007.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αποστολόπουλος Θ. Κ. – Στάθης Γρ. Θ. “Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος και η συμβολή του στη θεωρία της μουσικής τέχνης: μουσικολογική θεώρηση από έποψη ιστορική, κωδικογραφική, μελοποιητική και θεωρητική”, έκδ. Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αθήνα, 2002.
- βλ. και Επιστημονική Διημερίδα με θέμα: «Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος: Ο τέταρτος των Τριών», στο Αναγνωστήριο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης «Κοραής», Χίος, 1-2.9.2017. Οργάνωση ο Χορός Ψαλτών Χίου με την συμπαράσταση της Δ.Κ.Ι. Χίου «Κοραής».
Κωνστας ο Χιος Διδασκαλος συνθετης Κωνσταντινουπολη, εξαιρετικος ταχυγραφος παραγωγικοτερος κωδικογραφος Λεκακης χιωτης μουσικη δασκαλος, θεωρητικος, εξηγητης μουσικοσυνθετης Κωνσταντινουπολις κωδικας 1767 1840, κωδιξ αυτογραφο ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟ συν θεω αγιω, χριστος μεγαλη εκκλησια συνθεσις κυρ λαμπαδαριος πελοποννησιος 1814 – 1816 18ος 19ος αιωνας μχ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑ μελος αναστασιματαριον εξηγηση γραφεας χειρογραφο ιδιοτυπο ερμηνευτικο μουσικο μοτιβο μουσικες γραμμη θεση εντυπη εκδοση Βουκουρεστι, ρουμανια 1820 εντονη εκτενης παραχορδη τροπαριο μουσικος μελισματικη γραμμες γ ηχος Βυζαντιος εκκλησιαστικη Ειρμολογιο Ειρμολογιο Καταβασις Καταβαση Καταβασια Πελοποννησος χωριο Γορανοι Λακωνιας λακωνι 1730 1777 συντετμημενη συμπλεγμα χαρτι στιχος επιτιτλος αρχιγραμμα κοκκινο μελανι χρυσο αριθμηση τευχος ερυθρα διακοσμητικα επιτιτλα ερυθρο πλεκτο διακοσμητικο αρχικο γραμμα Κ διακοσμηση ανθεμιο υλη αναστασιμο τροπαρια Κεκραγαρια Κεκραγαριο Βυζαντιο εωθινο δοξαστικο αρχη 11 ενδεκα αωθινα Βυζαντινη μουσικη Οθωμανος υπηκοος οθωμανικη δεξιοτεχνης ταμπουριδα εκτελεστης Ψαλτικη θεωρητικη πραγματεια 1800 ελληνικη γλωσσα 1820 Εθνικη Βιβλιοθηκη της Ελλαδας κωδικας 1867 μεταβυζαντινη πρωτο βιβλιο βυζαντινης μουσικης τεχνη χειρογραφη παραδοση γραη εκκλησιαστικη εφευρετης μεθοδος παρασημαντικη Αρχιεπισκοπος Δυρραχιου Χρυσανθος Δυρραχιου Μεγαλος Θεωρητικος Παρισι, εκτυπωση βιβλιο 1814 μεταρρυθμιση, ερευνα, μουσικοι διδασκαλια, μουσικα μαθηματα χειρογραφα παραγγελια Πατριαρχειο αφωνο σημαδι προφορικη παραδοση αδυνατα σημεια παρακμη οδηγος μεθοδο, παλαια σημαδια εξηγηση γραφη θεωρητικος συγγραφεας θυμος μεταρρυθμιση θεωρητικα ζητηματα ημιτελης μαθητης εκφραση διαφορετικοτητα εκτελεση μουσικο κομματι
