Του Γιώργου Λεκάκη
Όπως είπα και στο προηγούμενο άρθρο μου, η ισχυροτέρα μνήμη του ανθρώπου είναι η όσφρηση. Και ο καθείς έχει την ιδική του «ιδιο-οσμή», κάτι σαν το «δακτυλικό αποτύπωμα», που είναι μοναδικό για τον καθ’ έναν.
Οι φυσικοί νόμοι ισχύουν για όλους. Και για τους θεούς. Ασχέτως εάν στο περιβάλλον των θεών ισχύουν και κάποιοι νόμοι, που δεν ισχύουν στην ιδική μας φυσική πραγματικότητα. Αυτούς τους νόμους είτε τους αγνοούμε, είτε τους υποπτευόμαστε. Φαίνεται όμως πως τους ήξεραν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Και είχαν βρει σε ποια οσμή «απαντούν» οι θεοί. Δηλ. ποια είναι η οσμή που πρέπει να αναδυθεί για να προσελκυσθεί και να «ακούσει» ο θεός.
Αυτή η οσμή ιερότητος έμεινε γνωστή στην λαογραφία ως θυμίαμα (= ευώδης ύλη προς καύση ή κάπνισμα). Την παρασκεύαζε ο/η θυηπόλος και την ανέδυε με την θυΐσκη (θυμιατήρι, αυτό που λέμε σήμερα λιβανιστήρι). Το θυμίαμα έκαμε θυμαρή / θυμηδή (αγαπητό) στον θεό τον θυσιάζοντα. Και τα πάντα ξεκινούσαν από την θυμέλη (τον βωμό, την εστία). Με το θυμίαμα, θυμηγερεί (εμψυχώνεται) ο πιστός και αισθάνεται θυμηδία. Αυτό το θυμίαμα, ο θυμίτης καπνός, έμεινε θυμητάρι θεών, που ο θυμοφθόρος χρόνος (υποβοηθούμενος από ιερατεία) πέταξε στον κάλαθο των αχρήστων…
Στα ελληνικά αδογμάτιστα ιερά κείμενα, τα ορφικά, ευρίσκουμε ειδικό θυμίαμα για κάθε θεό, λ.χ.:
Αρωμάτων κράμα για να καλέσουμε τα Άστρα, την Σελήνη, την Φύση, την Ρέα, την Ήρα, τις Νηρηίδες, την Αθηνά, την Μητέρα Ανταία, τις Ώρες, τον Περικιόνιο, τον Σαβάζιο, τις Νύμφες, τον Τριετηρικό, τον Άδωνι, τον Έρωτα, τις Μοίρες, τις Ευμενίδες, την Μηλινόη, την Λευκοθέα, τον Ωκεανό, την Εστία, το / τον Όνειρο.
Δαυλό καίμε για την Νύκτα. Ο δαυλός είναι ημίκαυστο ξύλο, κυρίως από πεύκο, για την εστία ή την θέρμανση. Τον έκαιαν την νύκτα για να βλέπουν. Στην ελληνική μυθολογία συνδέεται με μαντεψιές θανάτων και ολέθρων: Όταν θα σβήσει ο δαυλός θα πεθάνει ο μόλις 7 ημερών Μελέαγρος μάντεψαν οι Μοίρες. Κι η μάνα του, Αλθαία, έβγαλε τον δαυλό από την εσχάρα και τον έκρυψε σε μια λάρνακα. Αλλά όταν αργότερα ο Μελέαγρος φόνευσε τ’ αδέλφια του, η μάνα ξαναέβγαλε τον δαυλό από την λάρνακα και τον ξανάναψε. Έτσι πληρώθηκε η μαντεψιά… Ακόμη, η Εκάβη είχε ονειρευθεί πως έτεκε αναμμένο δαυλό, εκ του οποίου ξεπήδησαν φίδια. Ο Αίσακος ερμήνευσε τ’ όνειρο, πως το παιδί που θα έφερνε στον κόσμο η Εκάβη θα ήταν αιτία να καταστραφεί η πανίσχυρος Τροία. Έτσι με το που γεννιέται ο ολέθριος Πάρις τον απομακρύνουν από την μάνα και την πόλη ίνα τον φονεύσουν, αλλά οι δήμιοί του τον συμπονούν και τον παραδίδουν σε βοσκούς της Ίδης, οι οποίοι τον αναθρέφουν με τα γνωστά αποτελέσματα… Όταν ο Βότρης έφαγε μυαλό θύματος, που θυσίαζε ο πατέρας του, Εύμηλος, από τις Θήβαις, πριν αυτό αποτεθεί στον βωμό, ο πατέρας του τον εφόνευσε δια δαυλού…
Κρόκο καίμε για να «ακούσει» ο Αιθέρας. Ο κρόκος ήταν ένα από τα κυριώτερα βαφικά βότανα των αρχαίων. Το κροκέλαιο είχε από αρχαιοτάτων χρόνων χρήση θερμαντική, υπνωτική και χρησιμοποιείτο κατά της φρενίτιδος. Με αλόη, σμύρνα, κρόκο και κρασί έκαναν πλύσεις στομάχου. Στεφάνι από κρόκο στην κεφαλή δεν αφήνει τον πότη να μεθύσει. Ζωμός βρασμένης φακής και κρόκου ή κοπανισμένος κρόκος με ζωμό ροδιού βγάζει την μπέμπελη. Με ξερά ορεινά ρόδα, άνισο, κρόκο και μέλι στο κρασί, έφτιαχναν τον ροδίτη οίνο, βάλσαμο για τους στομαχικούς και τους πλευριτικούς. Σε τόπο με άνθη, κρόκους, αγαλλίδες, υακίνθους, ροδιές, λείρια και νάρκισσους συνάντησε ο Πλούτων την Περσεφόνη. Σε στρώμα από λωτούς, κρόκο και υακίνθους, τυλιγμένο σε χρυσό σύννεφο, ξάπλωναν ο Ζευς με την Ήρα. Στεφάνι κρόκων φόρεσε ο Ζευς ως ταύρος ίνα προσελκύσει την Ευρώπη. Ρόδα, κρίνα, ία και κρόκοι είναι τα κυριαρχούντα φυτά στον παράδεισο. Στην Ελλάδα πυκνώς ο κρόκος φύεται σε Σύρο, Τήνο, Μύκονο, Δήλο και Ρήνεια. Ενώ έκαναν εισαγωγές και από την Μ. Ασία και την Κασπία Θάλασσα.
Λίβανο καίμε για τον Ουρανό, τον Ηρακλή, τον Ερμή, τους Τιτάνες, τους Κουρήτες, τους Κορύβαντες, την Δίκη, την Δικαιοσύνη, τον Άρη, την Τύχη, τον Δαίμονα, τις Μούσες, την Μνημοσύνη, την Θέμιδα, τον Βορέα, τον Ζέφυρο και τον Νότο. Το λιβάνι με τις ποκίλες θεραπευτικές ιδιότητες, είχε (και έχει) και μεταφυσικές: Λ.χ. χρησιμοποιείται ακόμη στην βασκανία, στο ξόρκι, κλπ. Ήταν ένα από τα τρία δώρα που έφεραν οι μάγοι στον νεογέννητο Ιησού. Ως σύμβολο τ’ ουρανού. Αλλά ο θάνατος του Χριστού το έκαμε σύμβολο θανάτου στα χριστιανικά χρόνια, εντελώς αντίθετο με ό,τι συμβόλιζε στα αρχαία ελληνικά. Σήμερα λέμε «μυρίζει λιβάνι» και εννοούμε πως κάποιος είναι ετοιμοθάνατος. «Λιβανιές μυρίζεις» λέει η Αρετή στον νεκρό αδελφό της Κωνσταντή. Η ευωδία λιβανιού, μαστίχας, κινάμμωμου, φλούδας κύτρου, στουρακίου και αλάδανου λεπταίνει τους χονδρούς χυμούς και διώχνει την ψυχρότητα του αέρα. Στο αληθινό θυμίαμα των χριστιανικών ναών κυριαρχεί ο αρσενικός λίβανος (αναμεμειγμένος με ανθόνερο, σμύρνα, μαστίχα, κανέλλα, τριανταφυλλόλαδο, άνθη κανέλλας, μοσχοκάρυδα, ζάχαρη, περγαμόντο, κανελλόλαδο και λεμονόλαδο). Το σπιτικό λιβάνι διαφέρει. Για να παρασκευασθεί – εκτός από λιβάνι φυσικά – θέλει κανελλόλαδο, ροδόσταμο, κανέλλα, μοσχοκάρφια, άνθη κανέλλας, μοσχοκάρυδα, ζάχαρη, μαστίχα, ροδέλαιο, όλα ζυμωμένα με ροδόσταμο και ραντισμένα με ροδέλαιο. Αισθανόμαστε ζεστά σε χώρους που ευωδιάζουν τέτοια λιβαναρώματα.
Λιβανομάννα καίμε για τον Ήλιο, τον Αστραπαίο Δία, την Θάλασσα και τον Ήφαιστο.
Μάννα για την Νίκη, τον Απόλλωνα, την Αρτέμιδα, τον Λικνίτη, τον Σιληνό σάτυρο των Βακχών, τον Ασκληπιό, την Υγεία, τον Παλαίμονα, την Ηώ και τον Θάνατο. Η μάννα ή λιβανωτός (ή/και λιβάνι), είναι η αρωματική ελαιορητίνη του δένδρου βοσβελλία η καρτέρειος. Είχε μεγάλη αξία στην αρχαιότητα. Και τούτο καταδεικνύεται από το γεγονός ότι ο Δαρείος επέβαλε φόρο στους άραβες (1.000 τάλαντα ή 26,6 τόνους λιβανωτού)! Οι αρχαίοι, παρακολουθώντας την πορεία του κανπού (καπνομαντεία) του καιομένου λιβανωτού έκαμαν και την λιβανομαντεία. Το καλύτερο λιβάνι δίδεται από τον χυμό των δένδρων στα βραχώδη μέρη Αραβίας και Σομαλίας, αλλά και της Αβησσυνίας, και των Ινδιών.
Μήκωνα καίμε για τον Ύπνο. Η παπαρούνα – κοινώς αφιόνι ή ύπνος (στην λαϊκή καθομιλουμένη διατηρεί την ορφική της αξία) – είναι γνωστή με διάφορα ονόματα: Κουτσουνάδα / κουτζουνάδα (στην Κρήτη, γιατί κοιμίζει τα κουτσούνια = μωρά), πετεινός ή κουτσοπετεινός ή τσάκρα (στην Κύπρο), λαλές (στην Βόρεια Μικρά Ασία), κοκκινούδα, κλπ. Η μήκων η υπνοφόρος (η γνωστή παπαρούνα, παραγωγός του οπίου) ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων γνωστή για την υπνωτική, παυσίπονη και ηρεμιστική δράση της, κυρίως σε παιδιά, ενώ όλοι οι πρακτικοί συνέστηναν προσοχή στην δοσολογία. «Πότισέ τον άνθη παπαρούνας να κοιμηθεί σχεδόν σαν πεθαμένος» συμβουλεύει ο Αγάπιος. Εξ ου και ο «επιμενίδειος άλιμος» που ήταν ένα μείγμα ξερού ασφόδελου, ρίζας μαλάχης (μολόχας), πεπλυμένη σήσαμη (σουσάμι), λευκή μήκων, ωμή ξανθή σκίλη (σκιλλοκρεμμύδα), που εάν κανείς τον πάρει νηστικός για πολλές ημέρες δεν θα αισθανθεί λύπη! Ονομάσθηκε από τον «αλυπότατο» Κρητικό Επιμενίδη, που ένα τέτοιο μείγμα πρέπει να πήρε και να κοιμήθηκε… 57 χρόνια, ενώ έζησε συνολικά 150… Όταν ο Άδης έκλεψε την Περσεφόνη, η Δήμητρα καταπράυνε τον πόνο της με χυμό αφιονιού (= όπιο). Και η Ελένη προσέφερε στον Τηλέμαχο και τους συντρόφους του ηρεμιστικό «νηπενθές», που ήταν, μάλλον, ίδιος χυμός. Ο Διοσκορίδης δίνει σαφείς οδηγίες για την παρασκευή οπίου από παπαρούνα. Πολλές μυκηναϊκές παραστάσεις έχουν θεότητες με στέφανα παπαρούνας. Οι Έλληνες εισήγαγαν αφιόνι και από την Αίγυπτο. Οι παλιοί, φύλλα παπαρούνας μάζευαν τον Μάιο. Τα έκαναν σκόνη, τα φύλαγαν και τα έδιναν να τα πιει όποιος πλευριτωνόταν. Στην Χίο τα φύλλα της τα έπιναν με ρακή, επίσης κατά του πλευρίτη. Στην Θράκη συνιστούσαν τρυφερή παπαρούνα για τον φόβο και την αδυναμία. Πάνω σ’ αυτά έστιβαν λεμόνι και τα ξάστριζαν. Τα έτρωγαν την επομένη. Επίσης, κατά του βήχα, έβραζαν φύλλα παπαρούνας κι έπιναν τον ζωμό τους. Όταν ένα παιδί είχε ίλερη (ιλαρά) έβραζαν κόκκινα φύλλα παπαρούνας, έβαζαν λίγη ζάχαρη κι έδιναν του ασθενούς να πιει. Επίσης, στην Θράκη, όποια επιθυμούσε να συλλάβει, έβραζε παπαρούνες, μολόχες και καρυδόφυλλα, τα έβαζε σε δοχεία και καθόταν επάνω. (Και η Ήρα έτεκε τον Άρη, όταν η Ανθούσα της έδωσε να μυρίσει έναν κρίνο και – κατ’ αντιγραφήν – η Παναγία δια της οσμής κρίνου συνέλαβε τον Ιησού). Στην Κεφαλονιά, την ημέρα των Φώτων έφτιαχναν κι έτρωγαν τσιγαρίδια: Παπαρούνες, καυκαλήθρες, μυρώνια, λάδι και τομάτα. Την κυριώτερη καλλιέργεια παπαρούνας – που ήταν λίαν επικερδής – στην Ελλάδα είχε ο κάμπος των Σερρών, ώσπου δια νόμου, το 1935, απαγόρευσε η ελληνική κυβέρνηση, «για να περιορισθούν οι εξαρτημένοι ναρκομανείς, που τότε ήσαν 5.000».
Ποικίλα ήταν τα θυμιάματα για τον Πάνα και την Μητέρα των Θεών.
Σμύρνα καίμε για τον Πρωτόγονο, τον Ποσειδώνα, τα Νέφη, τον Νηρέα και την Λητώ. Η σμύρνη είναι το ευώδες ρετσίνι του βαλσαμόδενδρου. Ένα από τα τρία δώρα των μάγων στον νεογέννητο Χριστό. Ένα των συστατικών του αγίου μύρου.
Στύρακα για την Προθυραία, τον Κρόνο, τον Δία, τον Κεραύνιο Δία, τον Πρωτέα, τον Διόνυσο, την Ελευσινία Δήμητρα, την Μίση, την Σεμέλη, την Ίπτα, τον Χθόνιο Ερμή και τις Χάριτες. Το στυράκι / στοράκι / στουρέκι / αστύρακας / στόρακας και στουρακιά (στην Κρήτη) / λαγομηλιά (στο Ξυλόκαστρο) είναι μια αρωματική γόμμα, ενός θάμνου με χνουδωτά φύλλα και άσπρα λουλούδια, σαν της κυδωνιάς – γι’ αυτό και λαϊκά λέγεται και αγριοκυδωνιά. Κατάγεται από την Κρήτη. Φύεται στην ΜικρΑσια (έναντι της Σάμου και Β. της Ρόδου, ίσως και στην Νίκαια), τον Λίβανο και την Σικελία – απ’ όπου το έκαμαν εισαγωγή στην Ελλάδα εντός καλάμων, γι’ αυτό και το φυτό το έλεγαν και «καλαμίτη». Στην ηπειρωτική Ελλάδα πρωτοφυτεύθηκε στην Αλίαρτο Βοιωτίας, όπου κατέφυγε ο Ραδάμανθυς, ίνα αποφύγει τον αδελφό του Μίνωα. Στην αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν ως αντιβηχικό και αντιασθματικό. Στην Αραβία το έκαιγαν για να διώξουν από τα δένδρα τα «πτερωτά φίδια» (τις ακρίδες).
Στύρακα και μάννα μαζί για τις Ερινύες.
Ενώ για την Γη, θυμίαμα είναι κάθε σπέρμα, πλην των κυάμων και των αρωμάτων.
Πιο σύνθετο ήταν αυτό του θεού Αμφιετούς, του γήινου Διόνυσου, που «άκουε» σε όλα τα θυμιάματα – εκτός του λιβάνου – αλλά παράλληλα ήθελε και ράντισμα με γάλα.
Κανένα θυμίαμα δεν αναφέρεται για 9 θεότητες – ΔΙΑΒΑΣΤΕ για τον ΚΟΣΜΟ του 9, ΕΔΩ – για: Εκάτη, Πλούτωνα, Περσεφόνη, Διόνυσο Βασσαρέα Τριετηρικό (αυτός δηλ. που εορτάζεται κάθε τρία έτη), Λυσία Ληναίο, Αφροδίτη, Νέμεση, Νόμο και ένας δεύτερος ύμνος υπέρ των Κουρητών.
Μπορούμε σήμερα όλες αυτές τις λεπτότατες αποχρώσεις των οσμών να τις διακρίνουμε, όπως τις διέκριναν εκείνοι οι αρχαίοι πρόγονοί μας; Όχι! Διότι το ανθρώπινο είδος, με την εξέλιξή του, έχει χάσει την όσφρησή του. Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι σήμερα ο άνθρωπος μυρίζει λιγότερα απ’ όσα μύριζε πριν 50.000 χρόνια! Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους έκρινε δευτερευούσης σημασίας την όσφρηση για την επιβίωση του είδους και δεν την ανέπτυξε όπως τις άλλες αισθήσεις. Κατά τον ίδιο τρόπο που ένας γέρος μυρίζει λιγότερες οσμές απ’ ό,τι όταν ήταν νέος, διότι εξασθενούν οι νευρικοί αισθητήρες που είναι υπεύθυνοι για την ανίχνευση οσμών. Όσο ο άνθρωπος ασφαλίζεται σε ένα περιβάλλον, τόσο ατονεί η όσφρησή του. Όσο εξακολουθούμε να ζούμε σε πόλεις, τόσο δεν θα… «παίρνουμε μυρωδιά» τι γίνεται γύρω μας…
Τώρα που είναι άνοιξη, και τα λουλούδια ανθίζουνε, ανοίξτε και τον ρώθωνα, που την ροή ωθεί…
ΠΗΓΗ: άρθρο Γ. Λεκάκη με τίτλο «Ποια μυρωδιά «μυρίζονται» οι θεοί», στην στήλη του «Χρονοτοπία», στην εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής, 20.4.2010. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 21.4.2010.
μυρωδια μυριζω θεοι Λεκακης ΑΡΧΑΙΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΛΑΟΔΙΚΕΙΑΣ Φρυγιας αρχαια γυναικα ιερεια σκυλος θυμιαμα βωμος ΛΑΟΔΙΚΕΑ κυων στεφανι ΚΟΥΣΑΝ 190 230 2ος 3ος αιωνας μΧ χρυσος στατηρ στατηρας βασιλιας τριαινα Σιβα ταυρος ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ θεος ισχυροτερα ισχυροτερη μνημη του ανθρωπου οσφρηση οσφρησις ιδιοοσμη μοναδικη οσμη φυσικοι νομοι ισχυς νομος πραγματικοτητα αγνοια υποψια αρχαιοι ελληνες προγονοι απαντηση αναδυση προσελκυση ιεροτητος ιεροτητας ιεροτητα θυμιαμα ευωδης υλη προς καυση καπνισμα παρασκευη θυηπολος θυισκη θυμιατηρι, θυμιατηριο θυμιατηριον λιβανιστηρι θυμαρη θυμηδη αγαπητο θυσια θυμελη βωμος εστια θυμηγερω εμψυχωνω πιστος αισθηση θυμηδια θυμιτης καπνος, θυμηταρι θεων, θυμοφθορος χρονος ιερατειο ελληνικα αδογματιστα ιερα κειμενα, ορφικα ειδικο ορφεας ορφευς αρωμα κραμα καλεσμα αστρα, αστρο Σεληνη, Φυση, θεα Ρεα, ηρα, θεοτητες θεοτητα Νηρηιδες, Αθηνα Μητερα Ανταια, ωρες, Περικιονιος, Σαβαζιος, Νυμφες, Τριετηρικος αδωνις, ερωτας, ερως Μοιρες, Ευμενιδες, Μηλινοη, Λευκοθεα, Ωκεανος Εστια, ονειρος αρυβαλλος, ληκυθος σφαιρικη, ασκος, αλαβαστρο λεκανιδα σχημα αγγειο συμβολισμος συμβολο Νυκτα δαυλος ημικαυστο ξυλο, πευκο, θερμανση νυχτα ελληνικη μυθολογια μαντεψια θανατος ολεθρος σβησιμο 7 ημερων Μελεαγρος μαντεια Αλθαια, εσχαρα λαρνακα φονος αδελφια μανα λαρναξ αναμμα Εκαβη γεννα γεννηση αναμμενος φιδια φιδι οφις αισακος ερμηνεια ονειρων ονειρα παιδι αιτια καταστροφη Τροιας τροια αλωση ολεθριος Παρις πολη αδελφοκτονια δημιος συμπονοια βοσκος ιδη τρωαδα τρωαδος τρωαδας ανατροφη Βοτρης Βοτρυς διατροφη τροφη μυαλο θυμα Ευμηλος, θηβα Θηβαις, θηβαι βωμος κροκος καψιμο Αιθερας βαφικο βοτανο αρχαιο αρχαια αρχαιος κροκελαιο αρχαιοτητα χρηση θερμαντικη, υπνωτικη φρενιτιδα φρενιτις αλοη, σμυρνα, κρασι πλυση στομαχου στομαχος στομαχι στεφανι κεφαλη ποτης μεθυσι μεθηη ζωμος βρασμενη φακη φακες κοπανισμενος ροδι βγαζω βγαζει εβγαλε τη μπεμπελη ξερο ορεινο ροδο ανισο, μελι ροδιτης οινος, βαλσαμο στομαχικος στομαχοπονος πλευριτικος πλευριτιδα πλευριτις ανθη, ανθος αγαλλιδα, υακινθος, ροδια, λειριο ναρκισσος Πλουτων πλουτωνας αδης Περσεφονη στρωμα λωτος, χρυσο συννεφο, διας Ζευς ηρα στεφανος κροκων ταυρος Ευρωπη Ροδα, κρινο, ιο ιον κροκοι φυτα παραδεισου παραδεισια φυτο παραδεισος Ελλαδα Συρος, Τηνος, Μυκονος, Δηλος Ρηνεια κυκλαδες κυκλαδων νησι μικρονησι νησις νησακι νησιδιο εισαγωγη Μικρα Ασια Κασπια Θαλασσα λιβανος Ουρανος Ηρακλης Ερμης Τιτανες, Κουρητες, Κορυβαντες, Δικη, Δικαιοσυνη, αρης, Τυχη, Δαιμονας, δαιμων Μουσες, Μνημοσυνη, Θεμιδα, θεμις Βορεας, Ζεφυρος Νοτος ανεμος νοτιος λιβανι θεραπευτικες ιδιοτητες, μεταφυσικη βασκανια, ξορκι, γητεια τρια δωρα μαγοι μαγων νεογεννητος Ιησους χριστος συμβολο ουρανου θανατος θανατου χριστιανικα χρονια, ελληνικα μυριζει ετοιμοθανατος Λιβανιες μυριζεις λιβανια Αρετη νεκρος αδελφος Κωνσταντης νεκρου αδελφου ευωδια λιβανιου, μαστιχα, κιναμμωμο φλουδα κυτρο, κιτρο στουρακιο αλαδανος χονδρος χυμος ψυχροτητα αερας χριστιανικος ναος αρσενικος αναμειξη ανθονερο, σμυρνη κανελα κανελλα, τριανταφυλλολαδο, μοσχοκαρυδο ζαχαρη, περγαμοντο, κανελλολαδο κανελολαδο λεμονολαδο σπιτικο ροδοσταμο, μοσχοκαρφι ζαχαρις ροδελαιο, ζυμωση ροδελαιο ζεστα ευωδια λιβαναρωματα λιβαναρωμα λιβανομαννα λιβανομανα ηλιος, Αστραπαιος αστραπη Θαλασσα ηφαιστος μαννα μανα Νικη, Απολλωνας, απολλων Αρτεμις, αρτεμη Λικνιτης, Σιληνος σειληνος σατυρος Βακχες Ασκληπιος Υγεια, υγιεια Παλαιμονας, Παλαιμων Ηω Θανατος λιβανωτος αρωματικη ελαιορητινη ελαιορρητινη ρητινη δενδρο βοσβελια βοσβελλια καρτερειος μεγαλη αξια Δαρειος φορος αραβες ταλαντα πορεια κανπου καπνομαντεια καιομενος λιβανομαντεια καλυτερο χυμος δεντρο βραχωδες μερος Αραβια Σομαλια Αβησσυνια Ινδια μηκωνα υπνος παπαρουνα αφιονι λαικη καθομιλουμενη γλωσσα ορφικη κουτσουναδα / κουτζουναδα Κρητη, κουτσουνι μωρο πετεινος κουτσοπετεινος τσακρα Κυπρος λαλες Βορεια κοκκινουδα, μηκων η υπνοφορος παραγωγος οπιο υπνωτικη παυσιπονη ηρεμιστικη δραση παιδια πρακτικη ιατρικη προσοχη δοσολογια ποτισμα πεθαμενος συμβουλη Αγαπιος επιμενιδειος αλιμος μειγμα ξερος ασφοδελος, ριζα μαλαχης μαλαχη μολοχα πεπλυμενη σησαμη σουσαμι, λευκη ωμη ξανθη σκιλη σκιλλοκρεμμυδα νηστικος αισθηση λυπη Ονομα αλυποτατο Κρητικο Επιμενιδης, 57 χρονια, Δημητρα πονος αφιονιου ωραια Ελενη Τηλεμαχος συντροφος ηρεμιστικο νηπενθες, Διοσκοριδης οδηγια οπιου μυκηναικη παρασταση στεφανα ελληνες Αιγυπτος παλιοι φυλλα φυλλο Μαιος σκονη, πλευριτωμα Χιος φυλλο ρακη, ρακι πλευριτης Θρακη τρυφερη φοβος αδυναμια στιψιμο λεμονι ξαστρισμα ξαστρι βηχας, βρασιμο ιλερη ιλαρα κοκκινα ασθενης επιθυμια παπαρουνες, καρυδοφυλλο δοχειο Ανθουσα Παναγια Κεφαλονια Κεφαλλονια Φωτων φωτα τσιγαριδια καυκαληθρα, μυρωνι, λαδι τοματα ντοματα καλλιεργεια επικερδης καμπος Σερρων, σερρες 1935, απαγορευση κυβερνηση, περιορισμος εξαρτημενος ναρκομανης, ποικιλα θυμιαματα παν Πανας Μητερα των Θεων Πρωτογονος, Ποσειδωνας, ποσειδων Νεφη, νεφος Νηρεας νηρευς Λητω ευωδες ρετσινι βαλσαμοδενδρο δωρα δωρο μαγος συστατικα αγιο μυρο στυρακας Προθυραια, Κρονος, Κεραυνιος πρωτευς Πρωτεας, Διονυσος, Ελευσινια ελευσιαν ελευσις Μιση, Σεμελη, ιπτα, Χθονιος Ερμης Χαριτες στυρακι / στορακι / στουρεκι / αστυρακας / στορακας στουρακια Κρητη λαγομηλια Ξυλοκαστρο αρωματικη γομμα, θαμνος χνουδωτα ασπρα λουλουδια, κυδωνια κυδωνι λαικα αγριοκυδωνια Κατωγωγη Σαμος Ροδος Νικαια Σικελια καλαμος καλαμι καλαμιτης ηπειρωτικη Αλιαρτος, Ραδαμανθυς, Μινωας μινως αντιβηχικο αντιασθματικο αραβια δενδρα πτερωτο φιδι ακριδα Ερινυες Γη, σπερμα, κυαμος συνθετο Αμφιετης, γηινος ραντισμα γαλα 9 εννεα εννια Εκατη, Βασσαρεα Βασσαρευς Τριετηρικος εορτη καθε τρια ετη Λυσιας Ληναιος, Αφροδιτης, Νεμεση, νεμεσις Νομος δευτερος υμνος Κουρητης λεπτοτατη αποχρωση οσμες ανθρωπινο ειδος, εξελιξη οσφρησις επιστημη πριν 50.000 χρονια εξελιξη ανθρωπινο ειδος επιβιωση αισθησεις νεος, εξασθενιση νευρικοι αισθητηρες ανιχνευση ανοιξη, λουλουδι ανθιση ρωθωνας, ρωθων ρουθουνι ροη Αρωματοδοχειο κεραμικο, κεφαλη στρατιωτης περικεφαλαια, Ροδος Δωδεκανησοι δωδεκανησα 7ος αιωνας πΧ αιωνας Ασμολεαν Μουσειο Οξφορδης Αγγλιας Οξφορδη Αγγλια
