Του Γιώργου Λεκάκη
Στις 8 Μαρτίου, έγιναν τα εγκαίνια της έκθεσης στον Τάραντα. Στην καρδιά της Μεσογείου, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Τάραντα (MArTA), την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, επιστρέφει ένας μύθος…
Η Πηνελόπη! Που γιορτάζεται στην διεθνή έκθεση που επιμελήθηκαν οι A. Sarchi και C. Franzoni και δημιουργήθηκε από την Electa, η οποία μετά το Αρχαιολογικό Πάρκο του Κολοσσαίου, φτάνει στον Τάραντα, από τις 8 Μαρτίου έως τις 6 Ιουλίου 2025.
Πρόκειται για ένα γεγονός διεθνούς σημασίας αφού στην έκθεση του Τάραντα παρουσιάζονται 50 έργα, από ιταλικά και ξένα μουσεία και ιδρύματα. Ζωγραφική, αρχαιολογία, γλυπτική, κινηματογράφος, χαρακτικά, τέχνη θα συνομιλήσουν με 40 αρχαιολογικά ευρήματα από το MArTA – μερικά προερχόμενα από τις αποθήκες του σε δημόσια έκθεση για πρώτη φορά!
«Η ημερομηνία της 8ης Μαρτίου δεν είναι τυχαία – σχολιάζει η διευθύντρια του MArTA, St. Falzone. Στις τέσσερις ενότητες της έκθεσης, εκτός από την εικονογραφία, που δείχνει την Πηνελόπη να στέκεται στον αργαλειό της και να περιμένει τον σύζυγό της, Οδυσσέα, βασιλιά της Ιθάκης, η προκλητική Πηνελόπη λάμπει, κρατώντας περισότερους από εκατό άντρες-μνηστήρες, που την θέλουν για γυναίκα τους, έτοιμους να μην υποκύψουν στους νόμους της πολιτείας. Γι’ αυτό μια γυναίκα, έξυπνη στρατηγός της νύχτας, αναδύεται… Με την Πηνελόπη, το MArTA τιμά τις γυναίκες που επαναστατούν ενάντια στα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τα κλισέ – συνεχίζει η St. Falzone – και το κάνουν με τα όπλα και τα εργαλεία που έχουν στην διάθεσή τους, μερικές φορές ακόμη και μόνο σε οικιακούς χώρους, με σοφία, υπομονή, αποφασιστικότητα και πάθος».
«Η Πηνελόπη έχει διαμορφώσει το γυναικείο ιδανικό για τουλάχιστον 3.000 χρόνια και συνεχίζει να το κάνει σήμερα. Είναι η πιστή σύζυγος αλλά και η επιδέξια υφάντρια της εξαπάτησης – εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης, A. Sarchi. Είναι η βασίλισσα που δεν βγαίνει ποτέ από τα δωμάτιά της, αλλά και αυτή που κυβερνά μόνη της ένα νησί για είκοσι χρόνια. Είναι ονειροπόλα αλλά και σύζυγος που δοκιμάζεται για τον άντρα της».
«Οι μύθοι των αρχαίων είναι πολύ μακρινοί στον χρόνο – σχολιάζει ο επιμελητής C. Franzoni – και όμως εξακολουθούν να καταφέρνουν να εξάψουν την επιθυμία μας να κατανοήσουμε τον κόσμο στον οποίο βρισκόμαστε. Το ίδιο ισχύει και για την Πηνελόπη. Η ιστορία της συνεχίζει να μας συναρπάζει, γιατί μιλά για καταστάσεις (και καταστάσεις του νου) που μιλούν επίσης για εμάς, για μοναξιά, για πόνο, για απογοήτευση, για ελπίδα, για αγάπη».
Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες, αφιερωμένες σε εμβληματικά πλαίσια τα οποία, εμπνευσμένα από ομηρικά γεγονότα και μεταγενέστερες λογοτεχνικές παραδόσεις, συμβάλλουν στον χαρακτηρισμό της μορφής της Πηνελόπης στην τέχνη και στην μαρτυρία της αιώνιας επιτυχίας της:
- Ο αργαλειός και ο καμβάς: Η Πηνελόπη απεικονίζεται πολύ συχνά με έναν αργαλειό δίπλα της, όπως στον περίφημο σκύφο του Εθνικού Ετρουσκικού Μουσείου του Chiusi, όπου εκτίθεται ή στους πολλούς πίνακες και χαρακτικά της σύγχρονης εποχής. Το πλαίσιο σηματοδοτεί τον οικιακό χώρο περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο. Έκφραση μιας προηγμένης τεχνολογίας, ο αργαλειό είναι ένα όργανο εκλεπτυσμένης γυναικείας κουλτούρας: ύφανση σημαίνει να ξέρεις να μετράς, να έχεις απομνημονευμένες μετρήσεις, αλληλουχίες χρωμάτων και βελονιές. Επί πλέον, ο συσχετισμός μεταξύ υφαντικής και τραγουδιού, μεταξύ ύφανσης και μνημονικής επανάληψης στίχων, είναι ξεκάθαρος, που μας οδηγεί στην ίδια την προέλευση των ποιημάτων και αποκαλύπτει πώς η ένωση μεταξύ της ραψωδίας, κυριολεκτικά «ραπ τραγουδιού», και αυτής της τυπικά γυναικείας τέχνης είναι πολύ περισσότερο από μια μεταφορά.
- Χειρονομία και στάση: Η Πηνελόπη, ειδικά σε αρχαίες απεικονίσεις – όπως η πλάκα «Campana», που εκτίθεται στο Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο, κάθεται με τα πόδια σταυρωμένα, το πηγούνι της ακουμπά στο ένα χέρι. Χειρονομίες που την κάνουν απομακρυσμένη, μελαγχολική αλλά και δυνητικά άπιαστη. Η Πηνελόπη δεν είναι μόνον σοφή, αλλά και τρομερά πονηρή, όπως ο άνδρας της. Και ένα τμήμα της έκθεσης είναι αφιερωμένο τόσο στην Πηνελόπη, όσο και στον Οδυσσέα, όπου η φιγούρα του συζύγου επαναλαμβάνεται, ως ζητιάνου, όπως παρουσιάζεται στο ανάκτορο, κάτι που προκαλεί την Πηνελόπη να αντιστέκεται να τον αναγνωρίσει, μετά από είκοσι χρόνια απουσίας.
- Ο κόσμος των ονείρων και η κρεβατοκάμαρα: Η Πηνελόπη, σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, που είναι συχνά άυπνος, κοιμάται και ονειρεύεται πολύ. Στην πραγματικότητα, απεικονίζεται να κοιμάται, ή να ξυπνάει, ειδικά στην σύγχρονη εποχή. Στην ραψωδία XIX της «Οδύσσειας», της πιστώνεται ότι έκανε την διάκριση μεταξύ των αληθινών ονείρων, που βγήκαν από την κεράτινη πόρτα, και των ψευδών ονείρων, που βγήκαν από την ελεφαντοστέινη πόρτα, μια διάκριση που αργότερα θα είχε πολύ μεγάλη ιστορία, μέχρι την ανάλυση του Φρόυντ! Πάνω στο περίφημο γαμήλιο κρεβάτι, ακίνητο από το δωμάτιο και κτισμένο από ξύλο ελιάς από τον ίδιο τον Οδυσσέα, διαδραματίζεται μια από τις πιο σύγχρονες σκηνές ολόκληρου του ποιήματος, όταν ο Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη, όπως επίσης απεικονίζεται στα χαρακτικά του 17ου αιώνα του Theodoor van Thulden[1] που προέρχονται από τις χαμένες τοιχογραφίες του Οδυσσέα.
- Το πέπλο και η σεμνότητα: Η φιγούρα της Πηνελόπης χαρακτηρίζεται από την αιδώ, που σημαίνει σεμνότητα, ντροπή και που από εικονογραφική άποψη εκδηλώνεται στο πέπλο, όπως φαίνεται στο χαρακτικό του 18ου αιώνα που χάραξε ο Tommaso Piroli[2] από τα σχέδια του John Flaxman[3]. Το πέπλο αναφέρεται επίσης σε έναν άλλο τομέα: την θωράκιση του εαυτού της από την πραγματικότητα, την τοποθέτηση ενός φράγματος μεταξύ του εαυτού της και του κόσμου.
Διάλογος με την συλλογή του MArTA
Μεταξύ των έργων που εκτίθενται μεταξύ του τμήματος του β΄ ορόφου και στον χώρο προσωρινής έκθεσης της MArTA (ισόγειο) είναι επίσης τα ευρήματα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Τάραντα, συμπεριλαμβανομένων των υφασμάτων από χρυσό (β’ μισό 1ου αιώνα π.Χ.), έμβλημα του πλούτου της αρχαίας ελληνικής πόλης – αποικία της Σπάρτης Λακωνίας – τα πολυάριθμα βάρη αργαλειού και ένα οστέινο βαρίδι του 1ου αιώνα π.Χ.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Τάραντα καλωσορίζει επίσης ένα σημαντικό αφιέρωμα από την Σαρδηνία καλλιτέχνιδα Μ. Λάη, στην οποία αναφέρονται οι περίφημοι αργαλειοί και τα ραμμένα βιβλία, μια ιδιαίτερη μορφή τέχνης που συνδυάζει λέξεις, πλοκές και συνθέσεις, εξαιρετικής ομορφιάς και νοήματος. Στην έκθεση θα παρουσιαστεί το «Telaio» της Σαρδηνίας καλλιτέχνιδος και μερικά από τα υφασμάτινα βιβλία της. Ύφανση και γραφή που κάνουν την Μ, Λάη μια σύγχρονη Πηνελόπη.
Κόστος επίσκεψης: 10 ευρώ.
ΠΗΓΗ: «Al museo MArTA il mito di Penelope: un evento di livello internazionale», buona sera 24, 8.3.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 8.3.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ο Theodoor van Thulden (1606 – 1669) ήταν Φλαμανδός χαράκτης και ζωγράφος της περιόδου του μπαρόκ.
[2] Ο Tommaso Piroli (1752 – 1824 ) ήταν Ιταλός χαράκτης και εκδότης.
[3] Ο John Flaxman RA (1755 – 1826) ήταν Βρετανός γλύπτης και ζωγράφος, ηγετική φυσιογνωμία του βρετανικού και ευρωπαϊκού νεοκλασσικισμού.
εκθεση βασιλισσα Ιθακης, Πηνελοπη, Αρχαιολογικο Μουσειο Ταραντα Παγκοσμια Ημερα Γυναικας θουλντεν Thulden 17ος 18ος αιωνας μχ Φλαμανδος χαρακτης ζωγραφος μπαροκ πιρολι Piroli Ιταλος χαρακτικη εκδοτης φλαξμαν Flaxman Βρετανος γλυπτης ζωγραφικη βρετανικος ευρωπαικος νεοκλασσικισμος Ιθακη αρχαιολογια γυναικα 8 8η Μαρτιου, μαρτιος Ταραντας Μεσογειος Ταρας μυθος διεθνης Παρκο Κολοσσαιο εργα, ιταλικα μουσεια ιδρυματα γλυπτικη, κινηματογραφος, χαρακτικα, τεχνη αρχαιολογικα ευρηματα αποθηκη πρωτη φορα εικονογραφια, αργαλειος συζυγος Οδυσσεας, βασιλιας Ιθακης, προκλητικη αντρες μνηστηρες, νομος πολιτεια εξυπνη στρατηγος νυχτα, Penelope, γυναικες επανασταση στερεοτυπο, προκαταληψεις κλισε οπλα εργαλεια οικιακος χωρος, σοφια, υπομονη, αποφασιστικοτητα παθος γυναικειο ιδανικο 3.000 χρονια πριν πιστη επιδεξια υφαντρια εξαπατηση βασιλευς δωματιο κυβερνηση νησι ονειροπολα ονειροπολοςο δοκιασια αντρας μυθοι αρχαιοι επιθυμια κατανοηση κοσμος κατασταση καταστασεις νους μοναξια, πονος, απογοητευση, ελπιδα, αγαπη ομηρικα γεγονοτα λογοτεχνια παραδοση, μορφη επιτυχια αργαλειος καμβας, σταση, ονειρο πεπλο σεμνοτητα σκυφος Εθνικο Ετρουσκικο Ετρουσκοι κιουσι κιουζι Chiusi, πινακας χαρακτικο οικια αντικειμενο εκφραση προηγμενη τεχνολογια οργανο εκλεπτυσμενη γυναικεια κουλτουρα υφανση μετρημα απομνημονευση μετρηση αλληλουχια χρωμα βελονια υφαντικη τραγουδι μνημη επαναληψη στιχος προελευση ποιημα ενωση ραψωδια ραπ τραγουδια μεταφορα χειρονομια αρχαια απεικονιση πλακα καμπανα Campana Ρωμαικο ποδια σταυρωμενα, πηγουνι χερι χειρονομιες απομακρυσμενη, μελαγχολικη απιαστη σοφη πονηρη ανδρας Οδυσσευς φιγουρα ζητιανος ανακτορο, παλατι παλλατι αντισταση αναγνωριση απουσια ονειρα κρεβατοκαμαρα αυπνος, υπνος καντο Canto XIX Οδυσσεια διακριση αληθινο κερατινη πορτα, κερατο κερας πυλη ψευδες ψευτικο ελεφαντοστεινη ελεφαντοδοντο ιστορια, αναλυση φροιντ Φρουντ γαμηλιο κρεβατι, ακινητο δωματια ξυλο ελιας ελια ποιηματα επιστροφη χαμενες τοιχογραφιες χαμενα τοιχογραφια πεπλο σεμνοτητα αιδω aidós, σεμνη ντροπη εικονογραφια σχεδιο θωρακιση πραγματικοτητα, φραγμα εργα ευρημα υφασματα χρυσος 1ος αιωνας πΧ εμβλημα πλουτος ελληνικη πολη αποικια Σπαρτη Λακωνιας λακωνια βαρος αργαλειου οστεινο βαριδι οστο οστουν οστα Σαρδηνια καλλιτεχνη Λαι, αργαλειοι ραμμενο βιβλιο λεξις, πλοκη συνθεση, εξαιρετικη ομορφια νοημα τελαιο Telaio καλλιτεχνις υφασματινο βιβλια υφανσις γραφη
