Του ομοτίμου καθηγητή Γλωσσολογίας ΑΠΘ, Αντώνη Μπουσμπούκη
Κτηνοτρόφοι και κιρατζήδες, βιοτέχνες μάλλινων ειδών κι έμποροι, ξυλουργοί και ξυλογλύπτες, αργυροχρυσοχόοι και αγιογράφοι, οπλουργοί και μαχαιράδες, ράφτες και σαμαράδες, χασάπηδες και τυροκόμοι, κατρανάροι και καρβουνιάροι, υλοτόμοι και χτίστες, μικρογεωργοί και τσαρουχάδες και άλλοι συγκροτούσαν κάποτε τον επαγγελματικό αστερισμό των Αρμάνων βλάχων Ελλήνων…
Έτσι, με τα πολλά επαγγέλματα που εξασκούσαν ήταν πολύτροποι, ενώ με την ημιομαδική κτηνοτροφία, το εμπόριο και το κιρατζηλίκι ήταν ευκίνητοι. Γι’ αυτό, ο βυζαντινολόγος και ακαδημαϊκός Κων. Άμαντος χαρακτήρισε τους βλάχους ως τον πιο πολύτροπο και ευκίνητο κόσμο των Βαλκανίων (Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β΄, έκδοση Β΄, σελ. 391).
Τον ευκίνητο χαρακτήρα των βλάχων ανέδειξε μ’ επί τόπου έρευνα, σύστημα κι ευσυνειδησία ο αείμνηστος Αστέριος του Γιάννη Κουκούδης. Αν κι ερασιτέχνης ιστορικός στο ξεκίνημά του, αναδείχτηκε εξ αρχής άριστος στο θέμα «Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των βλάχων».
Η επαγγελματική επίδοση των βλάχων ήταν τόσο σημαντική ώστε κυριαρχούσαν στην καρδιά της Ευρώπη, όπου στα χέρια τους είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος από την οικονομική ζωή της Αυστρο-Ουγγαρίας. Αυτό, ακριβώς, τρόμαζε τον Αυστριακό Μέτερνιχ και τον έκανε να στρέφεται ενάντια στην επανάσταση των Ελλήνων του 1821. «Φανταστείτε – έλεγε – τί θα μπορούσαν να πετύχουν οι Έλληνες που, αν και υπόδουλοι στον σουλτάνο σήμερα, έχουν στα χέρια τους την αγορά μας, όταν αύριο συγκροτηθούν σ’ ελεύθερο κράτος».
Ανάμεσα στους Ρωμιούς, που δραστηριοποιούνταν εκεί, ξεχώριζαν οι βλάχοι της Μοσχόπολης με τα 18 καλά οργανωμένα επαγγελματικά τους συνάφια, τα ρουφέτια, όπως τα έλεγαν τότε.
Στην βάση του οικονομικού θαύματος με την κάθετη ανάπτυξη, ο πρώτος κρίκος της αλυσίδας ήταν η κτηνοτροφία. Το μαλλί έντυνε με ζεστά ρούχα τον κόσμο, και ήταν τόσο πολύτιμο προϊόν, που μαλλί στα νεοελληνικά σημαίνει και «χρήμα».
Η κτηνοτροφία, κυρίως, πρόβατα και γίδια, είχε χαρακτήρα ημινομαδικό. Ωστόσο, δεν ήταν ημινομάδες όλοι οι βλάχοι. Υπήρχαν και χωριά που δεν άδειαζαν τον χειμώνα από τον πληθυσμό τους, όπως τ’ αστικά χωριά Καστανιά Τρικάλων, Νυμφαίο, Κλεισούρα, Πισοδέρι κ.ά. Κάποια από αυτά, όπως τα χωριά της ορεινής Καλαμπάκας, είχαν κατοίκους μικρογεωργούς και μικροκτηνοτρόφους. Στην Κουτσούφλιανη (τώρα Παναγιά) μου είπαν: «Εμείς ήμασταν περισσότερο γεωργοί παρά κτηνοτρόφοι». Άλλωστε, από έρευνά μου στην γεωργική τους ορολογία βρήκα ότι οι περισσότερες σχετικές λέξεις έχουν λατινική – δηλ. ελληνική – καταγωγή. Αυτό μαρτυρά πως οι βλάχοι ουδέποτε ξέκοψαν εντελώς από την καλλιέργεια της γης.
Η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας ευνοήθηκε όταν, μετά την κατάκτηση πεδινών περιοχών από τους Τούρκους, έμειναν ακαλλιέργητες και μεταβλήθηκαν σε λιβάδια μεγάλες εκτάσεις. Τα φορολογικά έσοδα του «προβατονόμιου», καθώς συνέρρεαν στα κρατικά ταμεία και στα ταμεία των τοπικών αρχόντων, οδήγησαν σε μια πιο ευμενή αντιμετώπιση των κτηνοτρόφων. Με τέτοιες ευνοϊκές συνθήκες, πλήθυναν τα κοπάδια, αυξήθηκαν τα έσοδα και σφυρηλατήθηκε εντονότερα το πνεύμα συνοχής ανάμεσα στους σμιγάτορες των φαλκαριών ή αλλιώς τσελιγκάτων, τα οποία τσελιγκάτα για την εποχή τους ήταν άτυποι κτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλης κτηνοτροφικής παραγωγής μας προσφέρεται με την περίπτωση του τσελιγκάτου των Πατσhαουραίων από τη Γράμμουστα, απ’ όπου έλκει την καταγωγή της η οικογένεια Κουκούδη. Γράφει σχετικά ο αλησμόνητος Αστέργιος: «Οι Πατσhαουραίοι φέρονται να είχαν τόσο μεγάλη παραγωγή γάλακτος, ώστε είχαν κάνει ολόκληρες εγκαταστάσεις πήλινων σωληνώσεων πολλών χιλιομέτρων, για να διοχετεύσουν το γάλα από τις στάνες στο τυροκομείο τους δίπλα στην Γράμμουστα. Λείψανα αυτών των εγκαταστάσεων, γνωστών ως «κιούγκια», εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα στις πλαγιές του Γράμμου» (Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων, σσ. 401-402).
Κτηνοτροφικόν όγκο κοπαδιών – μεταξύ άλλων βλάχων – παρουσίαζαν και οι Μπλατσιώτες, οι οποίοι έτρεφαν γίδια. Αυτά, όταν ξεκινούσαν για τα χειμαδιά, σχημάτιζαν ατέλειωτο συρμό, καθώς το ένα κοπάδι στοιχιζόταν πίσω από το άλλο. Έτσι, ενώ το πρώτο έφτανε στην περιοχή της Τσαριτσάνης, το τελευταίο βρισκόταν ακόμα στο Μπλάτσι. Γι’ αυτό, στην Τσαριτσάνη ο Μουχτάρ πασάς, γιος του Αλή των Ιωαννίνων, έστηνε τον φοροεισπραχτικό του μηχανισμό. Με την ευκαιρία να σας πως ότι κτηνοτρόφοι της Βλάστης, εννοείται οι πιο εύποροι, δεν μετακινούσαν την οικογένειά τους, καθώς με τα γρήγορα άλογά τους, τα λεγόμενα μπινέκια, έκαναν συχνά το δρομολόγιο Μπλάτσι – Τσαριτσάνη και αντίστροφα. Αυτό μας επιτρέπει να μιλάμε για βλάχους – αστούς κτηνοτρόφους.
Την εικόνα των μετακινούμενων ημινομάδων βλάχων της Πίνδου μας την περιγράφει πολύ παραστατικά ο Γάλλος Pouqueville, όταν στις αρχές του 19ου αιώνα τους αντίκρισε να ροβολάνε για τα χειμαδιά της Θεσσαλίας: “Τα κοπάδια – γράφει – κατεβαίνουν, κυματιστές φάλαγγες στις πλαγιές των βουνών. Ο ήχος από τα κουδούνια των τράγων και των κριαριών, τα βελάσματα, ανακατεύονται με τις φωνές των τσομπαναραίων. Γέροντες, έφηβοι, άντρες, κορίτσια, μανάδες φορτωμένες το λίκνο του μωρού, βαδίζουν ανάμεσα στα οικιακά ζώα, σε άλογα ρωμαλέα και μουλάρια φορτωμένα με τις αποσκευές. Πάνω στα φορτώματα λαλούν οι πετεινοί, τα ρολόγια των χωρικών. Όλοι αστράφτουν από υγεία, στα μάτια τους λάμπει η ελπίδα για αφθονία και καλοχρονιά στα χειμαδιά τους. Αν δεν είχαν τόσο ειρηνική όψη, θα νόμιζες πως βρίσκεσαι μπροστά σε φυλές που ξεχύθηκαν κάποιον καιρό από τον Βορρά, σαρώνοντας κάθε τι στον δρόμο τους” (F. Pouqueville [Κ. Σιμόπουλος, Ξένοι περιηγητές, 32, σσ. 347-349].
Η ανάπτυξη της κτηνοτροφικής παραγωγής οδήγησε στην βιοτεχνική εκμετάλλευσή της. Έτσι, από απλή οικοβιοτεχνία μετατρέπεται προοδευτικά σε μαζική παραγωγή, που αρχίζει και διοχετεύεται συστηματικά πλέον στο εμπόριο.
Στον αργαλειό δεν κάθονταν μονάχα γυναίκες αλλά και άντρες, καθώς από τη βιοτεχνική τούτη δραστηριότητα βιοπορούσε ολάκερη η οικογένειά τους. Όλη η παραγωγή μάλλινων προϊόντων, όπως: τάπητες, βελέντζες, φλοκάτες, κουβέρτες, ταλαγάνια, κάπες, τσιπούνια, φανέλες, τα λεγόμενα καταράσκια, σπάργανα και άλλα βάφονταν και στέλνονταν ύστερα στις νεροτριβές, τα γνωστά μπατάνια.
Για να γίνουν, όμως, χρήμα μεσολαβούσαν – εννοείται – οι έμποροι και οι αγωγιάτες ή κιρατζήδες. Αυτοί τα μετέφεραν σε κοντινές ή και μακρινές αγορές. Έτσι, οι κάπες του Σιράκου έφταναν μέχρι το λιμάνι του Κάδικα της Ισπανίας στα παράλια του Ατλαντικού.
Κοντά στον κιρατζή ζούσε και ο σαμαράς. Ο Κ. Κρυστάλλης μας πληροφορεί ότι την εποχή του οι καλύτεροι σαμαράδες ήταν οι Μετσοβίτες και οι Σαμαριναίοι.
Κοντά στον κτηνοτρόφο δεν ζούσε μόνον ο βιοτέχνης μάλλινων ειδών, ο έμπορος και ο κιρατζής, ζούσε και ο ράφτης, καθώς και άλλοι επαγγελματίες. Βλαχορράφτης λεγόταν ο παραδοσιακός ράφτης, ενώ ο ράφτης ευρωπαϊκών ενδυμάτων λεγόταν φραγκορράφτης. Η παράδοση λέει πως η ωραία φορεσιά των γυναικών από τα Μέγαρα της Αττικής ήταν ραμμένη από χέρια ραφτάδων από την Φούρκα της Πίνδου.
Από χέρια βλάχων αργυροχρυσοχόων βγήκαν ακόμα και θαυμάσια κοσμήματα κι έργα μοναδικής αξίας. Στους Καλαρίτες και το Νυμφαίο έχουμε σήμερα μουσεία – μάρτυρες μιας τέχνης που με τ’ αριστουργήματά της δόξασε την βλάχικη ευαισθησία στην καλλιτεχνική επεξεργασία του χρυσού και του ασημιού μ’ έναν π.χ. Θανάση Τσιμούρη, έναν Γιώργη Διαμαντή Μπάφα παλιά και σήμερα μ’ έναν Bulgari στην via Condotti κι έναν Nessi στην via Sistina της Ρώμης. Στην βλάχικη διασπορά ανήκουν πολλοί χρυσοχόοι, που τους βρίσκουμε στα Γιάννενα, την Λάρισα και σε άλλες πόλεις.
Η μονοκαλλιέργεια με την κτηνοτροφία και την υλοτομία δημιουργούσε ελλείματα στην συντήρηση και την διατροφή των ορεσίβιων βλάχικων πληθυσμών και κατά συνέπεια την ανάγκη ανταλλαγής προϊόντων. Γι’ αυτό, η παρουσία Βλάχων στις αγορές έδινε παλιά την εντύπωση ότι αρκούσαν λίγοι μονάχα Βλάχοι, για να στηθεί ολόκληρο παζάρι, καθώς κατέβαζαν για να πουλήσουν ζώα πολλά: γιδοπρόβατα και αλογομούλαρα, τυροκομικά προϊόντα, μαλλί και μάλλινα υφαντά, κερεστέ, δηλ. ξυλεία, και είδη ξυλουργικής βιοτεχνίας, όπως σκάφες, πινακωτές, κλειδοπίνακες κλπ., όλα σε μεγάλη ποσότητα.
Από την εικόνα τούτη με την πλούσια παράθεση προϊόντων για πώληση βγήκε το παροιμιώδες «πέντε βλάχοι, ένα παζάρι».
Το επάγγελμα του κιρατζή, ιδιαίτερα όσων εκτελούσαν μακρινά δρομολόγια, ήταν πολύ σκληρό, επικίνδυνο και δύσκολο. Γι’ αυτό, απαιτούσε καλούς κι έμπειρους γνώστες των δρομολογίων, δυνατούς, φιλόδοξους, πολυμήχανους κι έξυπνους άντρες και ταυτόχρονα γερά ζώα σαν τα σκληρόνυχα μουλάρια.
Τα μουλάρια στα βλαχοχώρια της Πίνδου ήταν πολλά. Γι’ αυτά ο Κ. Κρυστάλλης γράφει πως, κατά τις δυνατότητες κάθε κιρατζή, αριθμούσαν από 10 έως 200 και πλέον και πως οι εύποροι καρβανάροι είχαν υπηρέτες στη δούλεψή τους. Στην Αβδέλλα – για παράδειγμα – υπήρχαν 1.500 μουλάρια δημόσιας χρήσης, δηλ. κιρατζήδικα, ενώ ίσο αριθμό βιομηχανικών ίππων διέθετε η Ελλάδα πριν το 1912, όταν έφθανε μέχρι την Μελούνα. Στο διπλανό Περιβόλι οι περισσότεροι ήταν κιρατζήδες κι επέβαλαν την μαύρη φορεσιά τους και στην τάξη των κτηνοτρόφων, που – κατά παράδοση – φορούσαν albili, δηλ. «τ’ άσπρα».
Οι συντροφιές των κιρατζήδων την άνοιξη, που άρχιζαν τα μακρινά δρομολόγια, συγκροτούνταν με βάση τον κοινό μεταξύ τους προορισμό. Έτσι, για παράδειγμα, ξεκινούσαν κιρατζήδες από την Βωβούσα και, καθώς περνούσαν από Περιβόλι, Αβδέλλα, Σμίξη και Σαμαρίνα, από κάθε χωριό προσχωρούσαν αγωγιάτες. Με τον τρόπο αυτό προέκυπτε ο μεγάλος σχηματισμός, που τους έδινε την αυτοπεποίθηση για ασφαλή πορεία μέσα από την αλληλεγγύη των πολλών μελών του.
Τα καραβάνια είχαν επί κεφαλής τον κιρατζή – μπασh που με το μπινέκι του επέβλεπε την πορεία. Μπροστά στο καραβάνι τραβούσε η μούλα- κολαούζος με το μεγάλο κυπρί για να ακούγεται. Και ύστερα από μέρες έφταναν σε λιμάνια της Αδριατικής. Προορισμός, όμως, για τα περισσότερα καραβάνια ήταν το Ζεμούν, το Σεμλίνο στα ελληνικά, που βρίσκεται στην συμβολή του Σάβου με τον Δούναβη, απέναντι από το Βελιγράδι. Το Σεμλίνο ανήκε τότε στους Αυστριακούς και ήταν το κομβικό σημείο ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την ΑυστροΟυγγαρία. Εκεί, μέσα από τους δύο πλωτούς ποταμούς, έφταναν προϊόντα από την Ουγγαρία, την Γερμανία, την Ολλανδία ακόμα και από την Αγγλία. Εκεί τα καραβάνια παρέδιδαν τ’ αγαθά της Ανατολής και παραλάμβαναν τ’ αγαθά της Δύσης.
Τα καραβάνια των Αρμάνων έφταναν μέχρι την Λειψία, το Νόβγκοροντ ανάμεσα στην Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη, καθώς και σε άλλες πόλεις του Βορρά και της Δύσης.
Στην Κλεισούρα η παράδοση κάνει λόγο για πυκνή επικοινωνία με την Βιέννη, από την οποία μέσα σ’ ένα μήνα επέστρεφε ένα Καραβάνι, ενώ τον ίδιο μήνα έφτανε εκεί ένα άλλο. Από βλάχους ξυλογλύπτες της Βιέννης είναι και το περίφημο τέμπλο στον Άγιο Δημήτριο της λαμπρής κάποτε Κωμόπολης.
Κι ενώ ένα τραγούδι λέει το παράδοξο: «ποιος είδε στο Μέτσοβο βαπόρι», η πραγματικότητα το διαψεύδει, γιατί στο Μέτσοβο παλιά κατασκευάζονταν και πλεούμενα, που οι αγωγιάτες τα μετέφεραν λυμένα στην Πρέβεζα, όπου και τα συναρμολογούσαν. Πλοία, φορτηγά κι επιβατηγά, είχαν κάποιοι Αρμάνοι και στον Δούναβη, τους οποίους ο Γ. Παπαδριανός, ιστορικός ερευνητής, χαρακτήρισε με πολύ θαυμασμό «μικρούς Ωνάσηδες».
Να τί γράφουν σχετικά με την εκπληκτική οικονομική εξάπλωση και ισχύ των Αρμάνων – βλάχων οι ερευνητές Κάνιτς και Σhβάρτνερ: «Οι Τσίντσαροι – πάντα οι Αρμάνοι – αμέσως μετά την ειρήνη του Ποζάρεβιτς (1718), κρατούσαν στα χέρια τους ολόκληρο σχεδόν το εμπόριο Εγγύς Ανατολής – Κεντρικής Ευρώπης. Πολλοί τσιντσαρικοί οίκοι είχαν άμεση συνεργασία με τα κυριότερα λιμάνια και τις βιομηχανικές πόλεις της Ευρώπης. Το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου και των χρημάτων της Ουγγαρίας ήταν στα χέρια τους. Μέσω των εμπορικών τους εταιρειών, ήλεγχαν το εμπόριο από την Αθήνα μέχρι την Πέστη και την Βιέννη» (Kanits, σελ. 336, Schwaztner, Statistick, σελ. 138).
Οι βλάχοι της Κεντρικής Ευρώπης απέχτησαν μυθικά πλούτη, ισχυρές τράπεζες, περίλαμπρα μέγα και τίτλους ευγενείας στον οίκο των Αψβούργων. «Κυριάρχησαν – μας λέει ο Ν. Μέρτζος – στην Βούδα, την Πέστη και την Βιέννη, όπου έχτισαν μνημειώδεις ελληνικούς Ναούς και θεόρατα καραβάν σαράια για τα καραβάνια τους, ανάπτυξαν ισχυρότατες επιχειρήσεις, έγιναν μεγάλοι τραπεζίτες, βαρόνοι και μυστικοσύμβουλοι του Αυτοκράτορος» (Η βλαχόφωνη Ρωμιοσύνη, σελ. 17).
Στην ανάδειξη του παραπάνω μεγαλείου οι καρβουνάροι πρωταγωνίστησαν. Έγιναν το δυνατό νεύρο της Ρωμιοσύνης και η αρτηρία της, όπου το κιρατζηλίκι σε ρόλο συγκοινωνούντων αγγείων επέτρεπε να κυκλοφορούν αγαθά και ιδέες και να μεταγγίζονταν από την καθ’ ημάς Ανατολή στην καρδιά της Ευρώπης και αντίστροφα.
Η υλική και πνευματική ανάπτυξη πάνε χέρι-χέρι και τότε «ο άνθρωπος – γράφει ο Μαρξ – παράγει επίσης σύμφωνα με τους νόμους της ομορφιάς».
Τέτοια ομορφιά – μεταξύ των πολλών άλλων – είναι το Μέγαρο Φίλων της Μουσικής του Νικόλα Δούμπα από την Βλάστη Κοζάνης στην πρωτεύουσα της ευγένειας και της κλασσικής μουσικής, την Βιέννη, και η Ακαδημία Αθηνών του Σίμωνα Σίνα από την Μοσχόπολη, που είναι το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας και το πιο ωραίο νεοκλασσικό κτήριο, κατά την UNESCO, όλου του κόσμου στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του πνεύματος και του κλασσικού κάλλους.
Οι Αρμάνοι βλάχοι, μέσα από την ανάπτυξη της οικονομίας και του πολιτισμού, πέτυχαν με την εθνική ευεργεσία το άριστα, καθώς η προσφορά είναι η ανώτερη πράξη του ανθρώπου κατά το σύντομο πέρασμά του από την ζωή.
Για τον κόσμο αυτόν της προκοπής και της προσφοράς ο Αστέργιος Κουκούδης μας άφησε πολύτιμο κληροδότημα το συγγραφικό του έργο, για το οποίο οι γενεές των Αρμάνων βλάχων θα του είναι ευγνώμονες για πάντα.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2017.
Παραδοσιακα επαγγελματα βλαχων Παραδοσιακο επαγγελμα βλαχος βλαχοι κτηνοτροφος κιρατζης, βιοτεχνης μαλλινα ειδη εμπορος, ξυλουργος ξυλογλυπτης, αργυροχρυσοχοος αγιογραφος, οπλουργος μαχαιρας, ραφτης σαμαρας, χασαπης τυροκομος, κατραναρος καρβουνιαρος, υλοτομος χτιστης, μικρογεωργος τσαρουχας επαγγελματιας Αρμανοι Ελληνες πολυτροπο, ημιομαδικη κτηνοτροφια, εμποριο κιρατζηλικι ευκινητοι βυζαντινολογος ακαδημαικος αμαντος πολυτροπο ευκινητος κοσμος Βαλκανια Ιστορια Βυζαντινο Κρατος, χαρακτηρας Κουκουδης ερασιτεχνης ιστορικος Μητροπολη Διασπορα Ευρωπη, οικονομικη ζωη ΑυστροΟυγγαρια Αυστρια Ουγγαρια αυστριακος Μετερνιχ επανασταση Ελληνων 1821 ελληνας υποδουλος σουλτανος αγορα ελευθερο Ρωμιοι Μοσχοπολη οργανωση επαγγελματικο συναφι, ισναφι ρουφετι βιοτεχνια μαλλι ειδος εμποροι, ξυλουργια ξυλογλυπτικη, αργυροχρυσοχοια αγιογραφια, οπλουργια μαχαιροποιια, ραπτικη σαμαροποιια, τυροκομια, κατραναρια καρβουνα, υλοτομια κτιστης, γεωργια τσαρουχοποιια επαγγελματιες Αρμανι πολυτροποι ημιομαδες Βαψιμο μαλλιου λουλακι Μετσοβο 1980 Λαογραφικο Μουσειο Μετσοβου οικονομικο θαυμα καθετη αναπτυξη, κτηνοτροφοι ενδυμασια ζεστα ρουχα πολυτιμο προιον, νεοελληνικα χρημα προβατο γιδι ημινομαδικο χωρια χειμωνας πληθυσμος αστικο χωριο Καστανια Τρικαλων, τρικκαλων Νυμφαιο, Κλεισουρα, Πισοδερι ορεινη Καλαμπακα μικρογεωργια μικροκτηνοτροφος Κουτσουφλιανη Παναγια γεωργοι γεωργικη ορολογια λεξεις λατινικη ελληνικη καταγωγη καλλιεργεια γης γη κατακτηση πεδινη περιοχη Τουρκοι ακαλλιεργητη λιβαδι εκταση φορολογια φορολογικα εσοδα προβατονομιο κρατικα ταμεια ταμειο αρχαντας ευμενης αντιμετωπιση ευνοικες συνθηκες, κοπαδια, αυξηση εσοδο συνοχη σμιγατορας φαλκαρια φαλκαριο φαλκαρι τσελιγκατο τσελιγκατα ατυπος κτηνοτροφικος συνεταιρισμος Βλαχοπουλο τσοπανακος παραγωγη Πατσαουραιοι Γραμμουστα, γαλακτος, εγκατασταση πηλινες σωληνωσεις διοχετευση γαλα στανη τυροκομειο λειψανα εγκαταστασεις κιουγκι ορος βουνο Γραμμος Υδροκινητο πριονιστηριο πριονι επιστολικο δελταριο 1916 καρτ πσοταλ νεα ελλας δαση δασος Κτηνοτροφικον κοπαδια Μπλατσιωτες, Μπλατσι γιδια χειμαδιο Τσαριτσανη νομος λαρισας, λαρισα Βλαστη κοζανης κοζανη Μουχταρ πασας, Αλη αληπασας Ιωαννινων, ιωαννινα φοροεισπρακτικος μηχανισμος ευποροι, μετακινηση οικογενεια αλογο μπινεκι δρομολογιο αστος μετακινουμενος Πινδος Γαλλος πουκεβιλ Pouqueville, 19ος αιωνας μχ χειμαδια Θεσσαλια βουνα ηχος κουδουνι τραγος κριαρι βελασμα τσομπαναραιοι λικνο μωρο οικιακα ζωα, αλογα μουλαρι αποσκευη φορτωμα πετεινος ρολογι χωρικος υγεια, ματια ελπιδα αφθονια καλοχρονια ειρηνικη οψη, φυλη Βορρας Σιμοπουλος, Ξενοι περιηγητες, βιοτεχνικη εκμεταλλευση οικοβιοτεχνια μετατροπη μαζικη αργαλειος γυναικα αντρας, βιοτεχνικη δραστηριοτητα βιοπορισμος οικογενεια μαλλινο προιοντα ταπητας, βελεντζα, φλοκατη, κουβερτα, ταλαγανι, καπα, τσιπουνι, φανελα, φανελλα καταρασκι σπαργανο βαφη νεροτριβη μπατανι αγωγιατης κιρατζηδες καππα Σιρακο συρακο λιμανι Καδικας Σιρρακο συρρακο λιμην Καδιξ Ιβηρικη Ισπανια Ατλαντικος σαμαραδες Κρυσταλλης Μετσοβιτες Σαμαριναιοι Μετσοβιτισσα γνεσιμο μαλλι ροκα αδραχτι 1950 1960 σαμαρινα γρεβενα ραπτης, βλαχορραφτης παραδοση ευρωπαικα ενδυματα φραγκορραφτης φορεσια γυναικες Μεγαρα Αττικη ραφταδες Φουρκα Πινδου αργυροχρυσοχοος αργυροχρυσοχοοι αργυροχρυσοχοια κοσμημα Καλαριτες καλαρρυτες Νυμφαιον μουσειο τεχνη αριστουργημα βλαχικη ευαισθησια καλλιτεχνικη επεξεργασια χρυσος ασημι Τσιμουρης, Μπαφας βουλγαρης μπουλγκαρι Bulgari οδος via Condotti νεσης νεσσης νεζης Nessi via Sistina Ρωμη βλαχικα χρυσοχοια Γιαννενα, μονοκαλλιεργεια ελλειμμα συντηρηση διατροφη ορεσιβιος ανταλλαγη προιοντων αγορες παζαρι, ζωα γιδοπροβατα αλογομουλαρα, τυροκομικα υφαντα, κερεστε, ξυλεια, ξυλουργικη σκαφα, πινακωτη, κλειδοπινακας προιοντα πωληση παροιμιωδης φραση παροιμια πεντε βλαχοι, ενα παζαρι κιρατζης δρομολογιο δρομολογια αντρας γερα ζωα σκληρονυχο μουλαρι μουλαρια βλαχοχωρια Αβδελα Κρυσταλλης καρβαναρος υπηρητης δουλεψη Αβδελλα γρεβενων γρεβενα δημοσιας χρφσης, κιρατζηδικο βιομηχανικος ιππος Ελλαδα 1912, Μελουνα Περιβολι μαυρη φορεσια ταξη κτηνοτροφων, παραδοση αλμπιλι albili, ασπρα ασπρη συντροφια ανοιξη, προορισμος Βωβουσα ιωαννινων Σμιξη Σαμαρινα, χωριο αγωγιατης αυτοπεποιθηση ασφαλεια πορεια αλληλεγγυη καραβανι μπασης μπασh μπινεκι μουλα κολαουζος κυπρι λιμανι Αδριατικη Ζεμουν, Σεμλινο ελληνικα συμβολη ποταμος Σαβος Δουναβης, δουναβις Βελιγραδι Σεμλιν Αυστρια κομβος Οθωμανικη Αυτοκρατορια ΑυστροΟυγγαρια ουγγαρια πλωτοος προιον Γερμανια, Ολλανδια Αγγλια Ανατολη Δυση Αρμανι Λειψια, Νοβγκοροντ Μοσχα Αγια Πετρουπολη, ρωσια Βορρας Κλεισουρα επικοινωνια Βιεννη, ξυλογλυπτικη τεμπλο αγιος Δημητριος Μετσοβο πλεουμενο αγωγι Πρεβεζα, συναρμολογηση πλοιο, φορτηγο επιβατηγο Αρμανος Δουναβις Παπαδριανος, ιστορια οικονομικη εξαπλωση Κανιτς Σβαρτνερ Τσιντσαροι Τσιντσαρος ειρηνη Ποζαρεβιτς 18ος 1718 Εγγυς Κεντρικη Ευρωπη τσιντσαρικος οικος συνεργασια βιομηχανια χρηματα εμπορικη εταιρεια ελεγχος εμποριου Αθηνα Πεστη βουδαπεστη μυθικα πλουτη, τραπεζα μεγαρο τιτλος ευγενειας οικος των Αψβουργων Μερτζος Βουδα, μνημειωδης ελληνικος Ναος καραβαν σαραι επιχειρησεις, τραπεζιτης, βαρονος μυστικοσυμβουλος Αυτοκρατορας βλαχοφωνη Ρωμιοσυνη, καρβουναροι κιρατζηλικι κυκλοφορια αγαθα ιδεα καθ’ ημας Ανατολή υλικη πνευματικη ανθρωπος Μαρξ ομορφια Φιλων της Μουσικης Δουμπας Βλαστη Κοζανης πρωτευουσα ευγενεια κλασσικη μουσικη Ακαδημια Αθηνων Σινας Μοσχοπολις ανωτατο πνευματικο ιδρυμα ωραιοτερο νεοκλασσικο κτηριο, ουνεσκο UNESCO, ολου του κοσμου εθνικη ευεργεσια προσφορα προκοπη Κουκουδης συγγραφεας
