Σε ειδική τελετή, που διοργανώθηκε η Υπουργος Πολιτισμού της Ελλάδος, Λ. Μενδώνη, παρέλαβε από τον Διευθυντή του ΜΕΤ, M. Hollein, την χάλκινη κεφαλή του γρύπα από την Αρχαία Ολυμπία, που μέχρι χθες κατείχε περίοπτη θέση στην πτέρυγα της Συλλογής των Ελληνικών και των Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων.
Η χάλκινη κεφαλή του γρύπα, η οποία κοσμούσε χάλκινο τριποδικό λέβητα και χρονολογείται στα 650 – 625 π.Χ., αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα της αρχαίας ελληνικής μεταλλοτεχνίας.
Η έρευνα από την αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού στο Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας απέδειξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η κεφαλή του γρύπα στο ΜΕΤ ταυτίζεται με εκείνη που είχε βρεθεί στην Αρχαία Ολυμπία, τον Δεκέμβριο 1914, από τον επιμελητή του Μουσείου Θεμ. Καραχάλιο. Το αρχαίο είχε εντοπιστεί στην κοίτη του ποταμού Κλαδέου, δίπλα στο αρχαίο Γυμνάσιο της Ολυμπίας, σε χώματα που είχαν παρασυρθεί από το ποτάμι και είχε παραδοθεί από τον επιμελητή στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, όπου έγινε ο καθαρισμός του. Η πρώτη δημοσίευση της αρχαίας κεφαλής με φωτογραφική τεκμηρίωση έγινε το 1915, στο Αρχαιολογικό Δελτίο, την επίσημη έκδοση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Σύμφωνα με το αρχειακό υλικό που εντόπισε η αρμόδια Διεύθυνση, ο γρύπας κλάπηκε την δεκαετία του 1930 από το Μουσείο, όπου παρέμενε μέχρι τότε ακατάγραφος. Η πρώτη αναφορά στην απώλειά του γίνεται το 1937-1938, στην ετήσια έκθεση των Γερμανών ανασκαφέων της Ολυμπίας. Το 1940 η Αρχαιολογική Υπηρεσία διερεύνησε την υπόθεση της κλοπής, η οποία φαίνεται ότι έγινε το 1936 και προχώρησε στις ενδεδειγμένες ενέργειες κατά των προσώπων που είχαν την ευθύνη της φύλαξης των συλλογών την περίοδο αυτή.
Η αντίστοιχη έρευνα στα αρχεία του ΜΕΤ επιβεβαίωσε τον χρόνο κλοπής της κεφαλής, καθώς φαίνεται ότι αυτή πωλήθηκε το καλοκαίρι του 1936 από Έλληνα αρχαιοπώλη στον Αμερικανό αρχαιοπώλη J. Brummer, για να πωληθεί στην συνέχεια, το 1948, στον W. C. Baker, και να καταλήξει κατόπιν δωρεάς, το 1971, μαζί με τα υπόλοιπα αντικείμενα της Συλλογής Baker, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Όπως σημείωσε η Υπουργός Πολιτισμού στον χαιρετισμό της στην τελετή, «ο συγκεκριμένος επαναπατρισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς δεν είναι το αποτέλεσμα αιτήματος διεκδίκησης από τις ελληνικές αρχές. [ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: “Θυμίζουμε στην κ. Μενδωνη, πως η ευθύνη νόμιμης κατοχής ενός έργου τέχνης, βαρύνει αυτόν που το κατέχει]… Αντίθετα, το ίδιο το ΜΕΤ, το 2018, ανέλαβε την πρωτοβουλία να διερευνήσει την προέλευση αυτής της κεφαλής γρύπα, η οποία ήταν μέρος της Συλλογής Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, μετά από ιδιωτική δωρεά».
Η Λ. Μενδώνη τόνισε ότι «η πράξη αυτή αποτελεί απόδειξη της δέσμευσης του Μουσείου για επιστημονική ακεραιότητα, επαγγελματική ηθική και σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά. Αντανακλά, επίσης, μια ευρύτερη αλλαγή στις πρακτικές των μουσείων παγκοσμίως -που δίνει έμφαση στη δέουσα επιμέλεια- στην αξιολόγηση όχι μόνο της νομιμότητας αλλά και της ηθικής βάσης συγκρότησης των Συλλογών τους. Αυτή η δυναμική προσέγγιση, την οποία είμαστε στην ευχάριστη θέση να βλέπουμε να κερδίζει δυναμική σε κορυφαίους πολιτιστικούς θεσμούς, αναγνωρίζει τη σημασία των ειλικρινών και εποικοδομητικών συνεργασιών μεταξύ των Μουσείων και των Οργανισμών που διαχειρίζονται την πολιτιστική κληρονομιά. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών, των οποίων οι πολιτιστικοί θησαυροί έχουν υποστεί κλοπή και παράνομη διακίνηση. Πιστεύω ακράδαντα ότι όλες οι αρχαιότητες που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από οποιαδήποτε χώρα πρέπει να επιστρέψουν στον γενέθλιο τόπο τους και στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, ως ουσιαστικό μέρος της συλλογικής τους ταυτότητας».[ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: “Χαίρομαι, που μετά από χρόνια, η κ. Μενδώνη υιοθετεί τις θέσεις που χρόνια φωνάζω και γράφω. Αλλά ακόμη κάνει λάθος: Όχι στον γενέθλιο τόπο τους, γιατί αυτός σήμερα μπορεί να κατέχεται από αλλοδαπούς λαούς.Αλλά στον λαό που τα φιλοτέχνησε, όπου αυτός σήμερα κατοικεί… Ουσιαστική διαφορά… Έχουμε δρόμο ακόμη…].
Ο Διευθυντής του ΜΕΤ M. Hollein στον χαιρετισμό του χαρακτήρισε τον επαναπατρισμό ως «μια πάρα πολύ ιδιαίτερη στιγμή για την συνεργασία του ΜΕΤ και του Υπουργείου Πολιτισμού» και τόνισε: «Είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός επαναπατρισμός, ενός από τα πιο εμβληματικά εκθέματα της Συλλογής Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων. Είναι η χάλκινη κεφαλή γρύπα, που διερευνήσαμε, εξετάσαμε και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν έφυγε νόμιμα από τη χώρα προέλευσής του, την Ελλάδα. [ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: “Αν ψάξει καλύτερα τις συλλογές του Μουσείο του ο κ. Hollein, θα βρει και πολλά άλλα που “δεν έφυγαν νόμιμα από την Ελλάδα” (κ.ά. χώρες). Ελπίζουμε να πράξει το ίδιο]. Η συνεργασία μεταξύ του ΜΕΤ και του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού βασίζεται στην κοινή πεποίθηση για διεθνή συνεργασία στην προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς».
Στην τελετή παρέστησαν η Γενική Πρόξενος της Ελλάδας στην Νέα Υόρκη, Ιφ. Καναρά, η πάρεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους Ε. Γκαράνη, η Γενική Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Αν. Γκαδόλου, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών Γ. Τσαπρούνης, η Διευθύντρια Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟ Β. Παπαγεωργίου και η Τμηματάρχης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Έλ. Βλαχογιάννη.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.2.2025.
Μητροπολιτικο Μουσειο Νεας Υορκης ΗΠΑ, επαναπατρισμος αρχαιος γρυπας αρχαια Ολυμπια, κλεμμενο 1936 πτερυγα Ελληνικων Αρχαιοτητων ΜΕΤ MET METNY κεφαλι γρυψ κλεμμενες ελληνικες Αρχαιοτητες κλεμμενος Πολιτισμου Μενδωνη χαλκινη χαλκινος τριποδικος λεβητας 7ος αιωνας 650 – 625 πΧ εξαιρετο δειγμα ελληνικη μεταλλοτεχνια Πολιτιστικα Αγαθα Αρχαιολογικη Υπηρεσια Δεκεμβριος 1914, επιμελητη Καραχαλιος κοιτη ποταμος Κλαδεους, Γυμνασιο Ολυμπιας, ποταμι παραδοση καθαρισμος πρωτη δημοσιευση φωτογραφικη τεκμηριωση 1915, Αρχαιολογικο Δελτιο, εκδοση κλοπη 1930 ακαταγραφος απωλεια 1937 1938, ετησια εκθεση Γερμανος ανασκαφεας 1940 1936 φυλαξη συλλογη αρχειο πωληση ελληνας αρχαιοπωλης Αμερικανος αρχαιοκαπηλος Brummer, μπρουμερ μπρουμμερ 1948, μπεικερ Baker, δωρεα 1971, Νεα Υορκη αιτημα διεκδικηση ελληνικες αρχες 2018, ιδιωτικη δωρο δεσμευση επιστημονικη ακεραιοτητα, επαγγελματικη ηθικη πολιτιστικη κληρονομια πρακτικη μουσεια νομιμοτητα Συλλογες πολιτιστικος θεσμος, πολιτιστικοι θησαυροι παρανομη διακινηση αρχαιοτητες απομακρυνση παρανομα γενεθλιος τοπος νομιμοι ιδιοκτητες συλλογικη ταυτοτητα εμβληματικο εκθεμα νομιμα προελευση
