Ο Φεβρουάριος στην Λαογραφία: Παγώνουν οι φλέβες, βγαίνουν οι λυκάνθρωποι, δεν γίνονται αρραβώνες – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας που «με τα κρύα του παγώνει τις φλέβες της γης», που λένε στην Θράκη – από παρετυμολογία Φεβρουάριος > Φλεβάρης. Ο λαός πιστεύει πως οι φλέβες των ποταμών γεμίζουν νερό και οι φλέβες των δένδρων φουσκώνουν. 

Μήνας της Φεβρουάρας Ήρας και του Φέβρου Άδη γι’ αυτό και είναι ο μήνας ο αφιερωμένος στους νεκρούς.

Φεβρουάριος < λατ. februare = καθαίρω, αγνίζω, αποβάλλω τα καθάρματα. Μήνας αφιερωμένος στο θεό Februus. Αρχικώς ο 12^ος και τελευταίος μήνας του ρωμαϊκού έτους (αφού είχαν Πρωτοχρονια την 1η Μαρτίου). Οι Ρωμαίοι κατά την διάρκειά του τελούσαν τα Φεβρουάλια, γιορτές καθαρμών και εξαγνισμών (για όλο το προηγούμενο έτους), στην Ρώμη, την Αιώνια Πόλη της ακολασίας, και προσφέρονταν τιμές στους νεκρούς. Ο 2^ος μήνας του Γρηγοριανού έτους.

Την πρώτη ημέρα του Φεβρουαρίου ψάλλονταν ειδικά κάλαντα, οι «φεβρουάριοι καλάνδαι».

Λέγεται και Κουτσοφλέβαρος, γιατί έχει μόνο 28 ημέρες (και τα δίσεκτα έτη 29) και Αγιοτρύφωνας (απ΄ την εορτή του αγίου Τρύφωνα, που είναι την 1^η του μήνα). Αυτό συμβαίνει γιατί, κατά την παράδοση, δάνεισε λίγες ημέρες του στον Μάρτη, για να τιμωρήσει κάποια γριά γυναίκα, που περιφρόνησε το ψύχος του. Επίσης, έδωσε μια μέρα στον αυτοκρατορικό μήνα Αύγουστο (φέρει το όνομα του Αυγούστου), για να έχει κι αυτός 31, ενώ κανονικά θα έπρεπε να έχει 30.

Ωστόσο, το πέρας του Φεβρουαρίου κάνει τον λαό μας να αισθάνεται ότι πλησιάζει το καλοκαίρι. Λέει χαρακτηριστικά:

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει,

καλοκαίρι θα μυρίσει…

Γι’ αυτό αδημονεί το ριζίτικο:

Πότε θα κάνει ξαστεριά;

Πότε θα φλεβαρίσει;

Ο λαός μας τον Φεβρουάριο τον λέει και Φλεβάρη, τον σχετίζει δηλαδή με τις φλέβες-έγκατα της γης. Από αυτήν την λαϊκή ερμηνεία, προέκυψε και ένα σχετικό ρήμα, το φλεβαρίζω (= πλημμυρίζω). «Τα χωράφια φλεβαρίζουν από τις βροχές», λέμε.

Στον Πόντο τον λένε Κούτσουρο (= κολοβός, κόψουρος, με κομμένη ουρά), Κούντουρο / Κούντουρον (= κοντό). Και τραγουδούν:

Ο Κούντουρον εν λειφτός / Ο Φλεβάρης είν’ λειψός

εν ολίγονπα ζαντός / και ολίγον τι ζαβός.

Οι ίδιοι λένε επίσης πως δεν κάνει να δεσμευθεί κανείς Φεβρουάριο μήνα:

    Κούντουρον κι γυναικίζνε / Τον Φλεβάρη δεν παντρεύονται

για να μην ατοίν σερεύνε / για να μην αυτοί χωρίσουν

και οι τσεχέλ κι σουμαδεύκουν / κι οι ελεύθεροι δεν αρραβωνιάζονται

τα σουμάδε να μην κλώσκουν / ο αρραβών να μη διαλύσει.

Στην Σινασό Καππαδοκίας τον λένε Κουτζούκο. Επίσης λέγεται και Φλιάρης, Κουτσός, Κουτσούκης, Μεθυσμένος, ή Μικρός (στην Κύπρο), κ.ά.

Οι γεωργοί αρχίζουν να σκάβουν (παρακάτω εικόνα) και να λιπαίνουν τους αγρούς.

Κλαδεύουν τα παλιά κλήματα και φυτεύουν νέα. «Ο Φλεβάρης είναι ο μήνας των αμπελιών. Τότε γίνεται το κλάδεμα, το καθάρισμα και το τσάπισμα των αμπελιών και τότε βάζουν και καταβολάδες, όπως λένε, δηλαδή φυτεύουν αμπέλια, εκτός κι αν είναι δίσεχτος ο χρόνος, τότε δε φυτεύουν. Γι’ αυτό του το περιεχόμενο ο Φλεβάρης ονομάζεται σε ορισμένα μέρη, όπου είναι βέβαια αναπτυγμένη η αμπελουργία, Κλαδευτής». – ΠΗΓΗ: Α. Κυριακίδου-Νέστορος «Οι 12 μήνες, τα λαογραφικά», εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, 1981.

Γενικά, προετοιμάζονται για τις γεωργικές τους ασχολίες. Ο μήνας του κουνουπιδιού και του αμπελιού.

Ο Μάρκελλος ο Σιδήτης, από την Παμφυλία, ο περικλειτός ιατρός του Μάρκου Αντωνίου έγραψε σύγγραμμα σε στίχους με τίτλο «Ιατρικά», αποτελούμενο από 42 βιβλία![1]. Απ΄αυτό σώθηκε μόνο ένα κεφάλαιο, που ήταν μια μελέτη περί λυκανθρωπίας και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως «οι λυκάνθρωποι ήσαν μελαγχολικοί άνθρωποι, οι οποίοι βγαίνουν τις νύκτες του Φεβρουαρίου από τα σπίτια τους και περιφέρονται στα μνήματα, μιμούμενοι λύκους ή σκύλους».

• Παροιμίες:
• – Τα γέρικα γαϊδούρια ψοφάνε τον Φλεβάρη.
• – Τα έκανε ο Φλεβάρης κι έσκασε ο Μάρτης.
• – Τα χιόνια του Φλεβάρη, βγάζουν τον Μάρτη παλληκάρι.
• Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλνά.
• – Τα χρέη του Φλεβάρη, ο Μάρτης τα πλερώνει.
• – Τον Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς, Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς.
• – Τον Γενάρη κλάδευε και τον Φλεβάρη απόσκαφτε.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ
Του Κωστή Παλαμά

Ενώ μας δέρνουνε του κόσμου τα δεινά,
Βάλσαμο η πίστη χύνει.
Κι ενώ είναι χιόνι στα βουνά,
Για ιδές η μυγδαλιά
τον κάμπο
πώς τον ντύνει!…

Είναι ο μήνας:

• των μαργαριταριών,
• του λιώσιμου του πάγου στα ποτάμια
• του «πρώιμου καλοκαιριού»,
• της αλλαγής ρούχων
• των ανθών της δαμασκηνιάς
• κατά τον οποίο τα δένδρα αποκτούν νέα ζωή…

Τα ζώδια του Φεβρουαρίου είναι:

• ο Υδροχόος (μέχρι τις 18 Φεβρουαρίου) και
• οι Ιχθύες (παραπάνω φωτογραφία – 19 Φεβρουαρίου και μετά).

Τα άνθη της γέννησής του είναι:

• η βιολέτα (Viola),
• το κοινό νυχτολούλουδο (Primula vulgaris), και
• η ίρις.
• Γενέτειρά του είναι ο αμέθυστος, που συμβολίζει την ευσέβεια, την ταπεινοφροσύνη, την πνευματική σοφία και την ειλικρίνεια.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.2.2000.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Ένα φάρμακό του για σπληνικούς διέσωσε ο Γαληνός (XIV, 459). Τροχίσκους διέσωσε ο Π. Αιγινήτης.Herberg, II και Αέτ. ΙΧ,49.

Φεβρουαριος Λαογραφια φλεβες, λυκανθρωποι, ποτε δεν γινονται αρραβωνες μηνας κρυα παγωνια φλεβα γης γη Θρακη παρετυμολογια Φλεβαρης λατινικα februare = καθαιρω, αγνιζω, αποβαλλω καθαρμα αφιερωμενος θεος Februus Ρωμαιοι τελετη γιορτες γιορτη καθαρμων εξαγνισμων, καθαρμοι εξαγνισμοι Ρωμη, Αιωνια Πολη ακολασια ρωμαικο ετος νεκροι Γρηγοριανο θεα Φεβρουαρα ηρα Φεβρος αδης νεκρος Κουτσοφλεβαρος, ημερες δισεκτο αγιοτρυφωνας εορτη εορτες πανηγυρι πανηγυρια αγιος Τρυφωνας τρυφων 1 1^η παραδοση, δανειο Μαρτης, μαρτιος τιμωρια γρια γιαγια γυναικα, περιφρονηση ψυχος λαος καλοκαιρι φλεβιζω ριζιτικο κρητικο παραδοσιακο δημοτιο τραγουδι ξαστερια λαικη εγκατα Θρακη ερμηνεια, ρημα, φλεβαριζω πλημμυριζω πλημμυρα βροχη Ποντος Κουντουρον Κουντουρο Κουντουρος κοντος λειφτος λειψος ολιγονπα ζαντος ολιγον λιγο ζαβος δεσμευση γυναικιζνε παντρεια γαμος ατοιν σερεενε χωρισμος τσεχελοι σουμαδευκουν ελευθεροι αρραβων σουμαδε κλωσκω διαλυω Σινασος σινασσος καππαδοκια Κουτζουκος γεωργοι γεωργια σκαψιμο λιπανση αγρος κλαδεμα παλιο κλημα φυτεμα νεο γεωργικες ασχολιες κουνουπιδι αμπελι Μαρκελλος, περικλειτος ιατρος αυτοκρατορας Μαρκος Αντωνιος σιδη παμφυλια Σιδητης αρχαιο συγγραμμα στιχος Ιατρικα αρχαια βιβλια φαρμακο σπληνικος σπλην σπληνα Γαληνος τροχισκος Αιγινητης μελετη περι λυκανθρωπιας λυκανθρωπος μελαγχολικος ανθρωπος, νυκτα μνημα ταφος μιμηση λυκος σκυλος μαργαριταρι παγος ποταμι πρωιμο αλλαγη ρουχων ρουχα ρουχο ανθος δαμασκηνια δαμασκηνο δενδρο νεα ζωη ζωδια ζωδιο Υδροχοος Ιχθυες ιχθεις ανθη γεννηση βιολετα βιολεττα βιολα Viola νυχτολουλουδο Primula vulgaris ιρις ιριδα γενετειρα αμεθυστος, συμβολο ευσεβεια, ταπεινοφροσυνη, πνευματικη σοφια ειλικρινεια Februara Februs Κερβερος αγροτικες εργασιες ανοιξη ημερτης Fulda Εθνικη Βιβλιοθηκη Βερολινο προσωποποιηση χειρογραφο 12ος αιωνας μχ 1199 ΙΜ ιερα μονη Βατοπεδιου Αγιου ορους Βατοπεδιο Αγιο ορος Βατοπεδι Αγιον χρονογραφια 4ος 354 αρχαιος καλλιγραφος Φιλοκαλος καθαρισμα τσαπισμα αμπελια καταβολαδες, δισεχτος χρονος, αμπελουργια, Κλαδευτης Κυριαιίδου Νεστορος λαοφραφικα Φεβρουαλια πρωτη ημερα 1 1η καλαντα, φεβρουαριοι καλανδαι καλενδες καλανδα Φλιαρης, Κουτσος, Κουντουρος Κουτσουρος κομμενη ουρα Ποντος, Κουτσουκης Μικρος Κυπρος Παλαμας δεινα, Βαλσαμο πιστη χιονι βουνα, μυγδαλιαα μυγδαλια καμπος ντυσιμο Παροιμιες παροιμια γερικο γαιδουρια ψοφος ονος Μαρτης χιονια του στεφανα Τρίιτη δουλεια δουλειες Σαββατο στολισμα αυτοκρατορικος Αυγουστος αυτοκρατορας

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio