Του Γιώργου Λεκάκη
Το travois είναι ένα είδος ελκήθρου, που το τραβά ένας άνθρωπος ή ένα ζώο. Γενικώς σχηματίζεται από δύο περίπου παράλληλους πόλους (argelle), ή σταυρωτά (διασταυρούμενα) κοντάρια, που στηρίζουν μια κάθετη πλατφόρμα. Το ένα άκρο των κονταριών / πόλων ακουμπά στο έδαφος.
Και ενώ τα έλκηθρα υπάρχουν εδώ και 9.000 χρόνια, η τεχνολογία μεταφορών τραβουά με βόδια, μέχρι σήμερα ήταν γνωστό ότι υπάρχει από την Νεολιθική εποχή. Χρησιμοποιήθηκαν από το 3100 π.Χ. έως τον 10ο αιώνα π.Χ., όπως ανακαλύφθηκε στον αρχαιολογικό χώρο Chalain του Fontenu, στην Jura Γαλλίας, γι’ αυτό και είναι παγκοσμίως γνωστά στην επιστήμη της αρχαιολογίας με το «γαλλικό» τους όνομα, ως είθισται. Η λέξις «travois», όμως, είναι ελληνική, από το ρήμα τραβάω-τραβώ![1], όπως το έλκηθρο ετυμολογείται από το ρήμα έλκω. Τέτοιες αρχαίες ράβδοι ευρέθησαν και σε:
- βραχογραφίες στο Mont Bégo στο Val de Fontanalbe, που δείχνουν βόδια μπροστά από έληθρα,
- βραχογλυφικά στην Kamennaya Mogila κοντά στην Μελιτόπολη στην νυν έκταση της Ουκρανίας, επίσης με βόδια μπροστά από ένα άροτρο και ένα κοντάρι, ενώ
- υπολείμματα ευρέθηκαν στον λιμενικό οικισμό Reute-Schorrenried.
Τελος, αρχαίες «ράγες» έχουν βρεθεί σε πολλά αρχαία λιμάνια, και στην Ελλάδα, που κάνουν πολλούς να μιλούν για αρχαίους τροχιοδρόμους, προγόνους του σιδηρόδρομου και των μέσων μεταφοράς σταθερής τροχιάς…
Αλλά τώρα, αυτή τεχνολογία πάει πίσω… 19,000 χρόνια!
Στην μεταβαλλόμενη γυψο-άμμο του Εθνικού Πάρκου White Sands στο Νέο Μεξικό – ΔΙΑΒΑΣΤΕ περισσότερα ΕΔΩ – έχουν έρθει στο φως μια σειρά από απολιθωμένα ανθρώπινα ίχνη, ρίχνοντας εντυπωσιακό νέο φως στην ευρηματικότητα των κατοίκων της Εποχής των Παγετώνων. Αυτά τα ίχνη, που χρονολογούνται πριν από περίπου 22.000 χρόνια, παρέχουν τα αρχαιότερα γνωστά στοιχεία της τεχνολογίας ανθρώπινων μεταφορών – υποδηλώνοντας ότι: πολύ πριν από την γνωστή και έως τώρα θεωρούμενη «εφεύρεση του τροχού», οι προϊστορικοί λαοί κατασκεύαζαν και χρησιμοποιούσαν συσκευές, τύπου έληθρου – travois-τραβουά, για να μετακινούν βαρειά φορτία σε τεράστια τοπία!
Η νέα επιστημονική μελέτη επικεντρώνεται σε γραμμικά ίχνη, που βρέθηκαν δίπλα σε ανθρώπινα ίχνη, στην περιοχή Alkali Flat του πάρκου – ίχνη που φαίνεται να είναι σημάδια έλξης, που δημιουργούνται από ξύλινους στύλους, οι οποίοι είναι σε επαφή με το έδαφος.
Οι ερευνητές προτείνουν ότι αυτά τα σημάδια, που βρέθηκαν σε συνδυασμό με ανθρώπινα ίχνη, μπορεί να αντιπροσωπεύουν την αρχαιότερη γνωστή χρήση ενός συστήματος μεταφοράς, που έχει σχεδιαστεί από τον άνθρωπο.
Ένα travois είναι κατασκευασμένο από έναν ή περισσότερους ξύλινους στύλους και είναι ένα από τα απλούστερα προϊστορικά οχήματα. Αν και αυτές οι συσκευές πιθανότατα έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην ζωή των αρχαίων λαών, έχουν χαμηλή δυνατότητα διατήρησης από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα, επομένως είναι ελάχιστα στα αρχαιολογικά αρχεία.
Στην μελέτη αναφέρονται γραμμικά χαρακτηριστικά, που σχετίζονται με ανθρώπινα ίχνη, μερικά από τα οποία χρονολογούνται περίπου πριν από 22.000 χρόνια, διατηρημένα σε λεπτόκοκκα ιζήματα στο Εθνικό Πάρκο White Sands (Νέο Μεξικό, ΗΠΑ). Χρησιμοποιώντας μια σειρά παραδειγμάτων, προσδιορίζοονται τρεις μορφολογικούς τύπους ιχνών στα ιζήματα του ύστερου Πλειστόκαινου:
- Τα χαρακτηριστικά τύπου Ι εμφανίζονται ως μονές ή διχαλώδεις, στενές (βάθος > πλάτος) αυλακώσεις, που εκτείνονται σε κάτοψη από 2 – 50 μ. σε μήκος και διαγράφουν είτε ευθείες, απαλές καμπύλες ή πιο ακανόνιστες γραμμές. Συνδέονται με ανθρώπινα ίχνη, τα οποία κόβονται κατά μήκος από το αυλάκι και δεν συνδέονται με άλλα ίχνη ζώων.
- Τα παραδείγματα τύπου II είναι ευρύτερα (πλάτος > βάθος) και σχηματίζουν ρηχά αυλάκια που συνήθως έχουν ευθείες κάτοψεις και μπορούν να περικόψουν τα ανθρώπινα ίχνη στην μία πλευρά.
- Τα παραδείγματα τύπου III αποτελούνται από δύο παράλληλες, ισαπέχουσες αυλακώσεις σε απόσταση μεταξύ 250 – 350 χλστ. Διαγράφουν απαλές καμπυλωτές γραμμές, που μπορούν να εκτείνονται για περισσότερα από 30 μ. Τα ανθρώπινα ίχνη συνδέονται με αυτά τα χαρακτηριστικά και μπορεί να εμφανιστούν μεταξύ και στο πλάι των παράλληλων αυλακώσεων.
Εξετάσθηκαν μια σειρά από πιθανές ερμηνείες, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπινων και μη ανθρώπινων εξηγήσεων και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πιο φειδωλή εξήγηση είναι ότι αντιπροσωπεύουν σημάδια έλξης, που σχηματίζονται από travois, που αποτελούνται από έναν μόνο πόλο ή διασταυρούμενους πόλους, που έλκεται / τραβιέται από ανθρώπους, πιθανώς κατά την μεταφορά πόρων. Ως εκ τούτου, αυτό το μοναδικό αρχείο αποτυπώματος μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα από τα πρώτα στοιχεία για την χρήση της τεχνολογίας μεταφορών.
ΠΗΓΗ: M. R. Bennet «The ichnology of White Sands (New Mexico): Linear traces and human footprints, evidence of transport technology?», τ. 17, Ιαν. 2025, 100274 Quaternary Science Advances. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.2.2025.
Τέλος, τα μονοπάτια Lewis and Clark Travois, και Lewis and Clark Passage της Μοντάνα ήταν οι πιο πολυταξιδιωμένες περιοχές, όπου τα travois «σέρνονταν κατά μήκος του ίδιου μονοπατιού, προκαλώντας έτσι με τον χρόνι βαθειές, παράλληλες διαδρομές στο έδαφος», οι οποίες είναι ορατές ακόμα και σήμερα. Υπολείμματα κομματιών travois μπορείτε επίσης να δείτε στον Εθνικό Ιστορικό Χωριό των Ινδιάνικων Χωριών Knife River. Οι ιθαγενείς αμερικανικές φυλές των Ινδιάνων των Μεγάλων Πεδιάδων εξακολουθούσαν να τα χρησιμοποιούν στις μεταφορές τους. Τα τραβούσαν με τα χέρια, με τα σκυλιά[2] ή με τα άλογα. Χαρακτηριστικά των Cheyenne (βλ. φωτ. Christian Barthelmess, 1890), των Drag, των πληθυσμών της Αλάσκας, της Αρκτικής (όπως οι Φινλανδοί, οι Ίνουϊτ) κ.ά. φυλών. Στις περιοχές της στέπας, τραβιέται από άλογα, και είναι γνωστό ως femer ή jochschleife.
Στην Ρωσία ακόμη και τον 19ο αι. μ.Χ. «υπάρχουν χωριά σε αδιάβατα δάση και βάλτους, που οι κάτοικοι δεν ξέρουν τον τροχό, αλλά ταξιδεύουν με συρμούς πάνω σε βρεγμένα βρύα, που λέγονται βολόκα[3]…»![4]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Henderson Norman «Replicating Dog Travois Travel on the Northern Plains / Αναδημιουργία του ταξειδιού του σκύλου travois στις βόρειες πεδιάδες», Plains Anthropologist, τ. 39, 148, Μάιος 1994, σελ. 145–159.
- Henderson N. «Replicating Horse and Travois Travel» p. 137–147.
- Pétrequin P. «Νεολιθικοί οικοτόποι λιμνών και αντίληψη του χρόνου», Δελτίο της Γαλλικής Προϊστορικής Εταιρείας, 2015, σελ. 789-802.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Κατ’ άλλους («Θησαυροφυλάκιο της Γαλλικής Γλώσσας»), μπορεί να είναι παράγωγο του παλαιού γαλλικού tref (= δέσμη). Τα αγγλικά λεξικά λένε ότι προέρχεται, γενικώς, από μια γαλλο-καναδική μορφή του “travail” (= σύνολο δοκών, με την βοήθεια των οποίων συγκρατούνται τα μεγάλα ζώα, είτε για να τα πεταλώνουν, είτε για να τα φροντίζουν) > έργο, εργασία < λατινικά treiia / traha, trepalium, treggia > τρέιλερ, κλπ.
[2] Ένα μέτριο σκυλί μπορεί να τραβήξει έως 30 κιλά φορτίο.
[3] Voloka, volochka, volokusha, volokuga, volochnya, volochen, volokovitsa, vozilka, volochila, volochilnik, podvoloka, polozya , kolodka, uzhitsa, κλπ.
[4] ΠΗΓΗ: V. Dahl «Επεξηγηματικό Λεξικό της Ζωντανής Μεγάλης Ρωσικής Γλώσσας», 19ος αι.
Πριν 22.000 χρονια, αρχαιοι ανθρωποι αρχαια ελκηθρα τεχνολογια μεταφορων Λεκακης
