Αρχαίες Ελληνίδες αθλήτριες-νικήτριες Αθλητικών Αγώνων

Των Δημήτρη Συμεωνίδη – Γιώργου Λεκάκη

Οι ΑΘΛΗΤΡΙΕΣ αναφέρονται ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΩΣ:

Αβρίς (4^ος π.Χ. αιώνας)

Ήταν από την Κύμη. Είναι γνωστή από επιγραφή ως νικήτρια ιππικών αγώνων στα Αμφιάρεια, τα οποία ετελούντο στον Ωρωπό προς τιμήν του ήρωα Αμφιαράου: «Η Αβρίς, κόρη του Καΐκου, από την Κύμη, νίκησε με ενήλικο αρσενικό άλογο». – ΠΗΓΗ: Επιγραφή, αρ. 417, στιχοι 61 και 62, από τις ελληνικές επιγραφές, έκδ. G. Dittenberger.

Αριστόκλεια (5^ος π.Χ. αιώνας)

Αριστοτέλεια Μεγακλέους, η Λαρισσαία. Ενίκησε σε αρματοδρομία (με άρμα δύο αλόγων) στα Ελευθέρια. «Η Αριστόκλεια, κόρη του Μεγακλέους από την Λάρισα, ενίκησε με άρμα συρόμενο από δύο πουλάρια». – ΠΗΓΗ: επιγραφή, αρ. 526, στίχοι 19 και 20, Ελληνικές Επιγραφές, έκδ. Otto Kern.

Αταλάντη (ομηρικοί χρόνοι)

Η Αταλάντη του Σχοινέως, από τον Ορχομενό Βοιωτίας. Η πρώτη στην ιστορία γυναίκα αθλήτρια σε αγώνα δρόμου. Ήταν περίφημη για την ωραιότητά της και την μεγάλη της ταχύτητα στο τρέξιμο.

Βελιστίχη / Βιλιστίχη (3^ος π.Χ. αι.)

Η αρματοδρόμος Βελιστίχη, ερωμένη του Πτολεμαίου του Β΄ του Φιλάδελφου, με καταγωγή από την παραθαλάσσια Μακεδονία ήταν Ολυμπιονίκης. Ενίκησε κατά την 128^η Ολυμπιάδα (268 π.Χ.) στους αγώνες με πωλικό τέθριππο (άρμα με 4 νεαρής ηλικίας ίππους). Επίσης κατά την 129^η Ολυμπιάδα (264 π.Χ.) ενίκησε στους αγώνες με «πωλική συνωρίδα» (άρμα με δύο ίππους νεαρής ηλικίας).

«προσέθεσαν δὲ ὕστερον καὶ συνωρίδα πώλων καὶ πῶλον κέλητα: ἐπὶ μὲν δὴ τῇ συνωρίδι Βελιστίχην ἐκ Μακεδονίας τῆς ἐπὶ θαλάσσῃ γυναῖκα, Τληπόλεμον δὲ Λύκιον ἀναγορευθῆναι λέγουσιν ἐπὶ τῷ κέλητι, τοῦτον μὲν ἐπὶ τῆς πρώτης καὶ τριακοστῆς τε καὶ ἑκατοστῆς Ὀλυμπιάδος, τῆς δὲ Βελιστίχης τὴν συνωρίδα Ὀλυμπιάδι πρὸ ταύτης τρίτῃ». – ΠΗΓΗ: Παυσανίας «Ηλιακά Α».

Δαμοδίκα

Η Δαμοδίκα η Κράτητος, σύζυγος Ερμογένους ήταν νικήτρια ιπποδρομίας, άγνωστων αγώνων. Η Δαμόδικα από την Κύμη Αιολίδος τιμήθηκε σε ταφική επιγραφή για την αθλητική της επιτυχία: «Οὔνομα Δαμοδίκα… θνάσκω δ΄ούκ ἀβόατος, ἐπεί καὶ παῖδα λέλοιπα καὶ κλέος ἐν νίκας ἅρματι κυδαλίμῳ» = το όνομα μου είναι Δαμοδίκα… Δεν πεθαίνω άκλαφτη, επειδή και παιδί άφησα, και δόξα από την νίκη μου με άρμα φημισμένο). ΠΗΓΗ: επιτάφια πλάκα, η οποία βρέθηκε στην Αιολίδα.

Διονυσία

Η τρίτη κόρη του Ερμησιάνακτος. ενίκησε και αυτή σε αγώνα δρόμου στα Ίσθμια και στα Ασκληπίεια Επιδαύρου. Μαζί με τις αδελφές της, Τρυφώσα και Ηδέα – βλ. παρακάτω – ήταν νεαρές αθλήτριες και πρωταθλήτριες. Η σχετική επιγραφή παρέχει τα αρχαιότερα γνωστά ονόματα γυναικών, νικητών σε μη ιππικά αθλήματα: «Ερμησιάναξ Διονυσίου Καισαρεὺς Τραλλιανὸς ὁ καὶ Κορίνθιος τὰς ἑαυτοῦ θυγατέρας ἐχούσας καὶ αὐτὰς τὰς αὐτὰς πολιτείας Τρυφῶσαν νεικήσασαν Πύθια ἐπὶ ἀγωνοθετῶν Ἀντιγόνου καὶ Κλεομαχίδα, καὶ Ἴσθμια ἐπὶ ἀγωνοθέτου Ἰουβεντίου Πρόκλου στάδιον κατὰ τὸ ἑξῆς πρώτη παρθένων, Ἡδεαν νεικήσασαν Ἴσθμια ἐπὶ ἀγωνοθέτου Κορνηλίου Πούλχρου ἐνόπλιον ἅρματι, καὶ Νεμέα στάδιον ἐπὶ ἀγωνοθέτου Ἀντιγόνου καὶ ἐν Σικυῶνι ἐπί ἀγωνοθέτου Μενοίτα· ἐνείκα δὲ καὶ παῖδας κιθαρῳδοὺς Ἀθήνησι Σεβάστεια ἐπὶ ἀγωνοθέτου Νουίου τοῦ Φιλείνου· πρώτη ἀπ᾿ αἰῶνος ἐγένετο πολει [ ]ρω παρθένος Διονυσίαν νεικήσασαν … … ἐπὶ ἀγωνοθέτου Ἀντιγόνου καὶ Ἀσκλάπεια ἐν Ἐπιδαύρῳ τῆ ἱερᾶ ἐπὶ ἀγωνοθέτου Νεικοτέλου στάδιον ̓Απόλλωνι Πυθίῳ. – ΠΗΓΗ: Inscription IAG 63.

Εύκληια

Νικήτρια αρματοδρομίας σε άγνωστο χρόνο. Αρχαία επιγραφή μαρτυρεί: «ἅρματι πωλικῷ Εὔκληια».

Ευρυλεωνίς (4^ος π.Χ. αι.)

Η Σπαρτιάτισσα Ευρυλεωνίς ενίκησε κατά τους αγώνες με πωλική συνωρίδα» κατά την 103^η Ολυμπιάδα (368 π.Χ.): «πρὸς δὲ τῷ Σκηνώματι ὀνομαζομένῳ γυναικός ἐστιν εἰκών, Λακεδαιμόνιοι δὲ Εὐρυλεωνίδα λέγουσιν εἶναι· νίκην δὲ ἵππων συνωρίδι ἀνείλετο Ὀλυμπικήν». – Βρισκόταν κοντά σε σκήνωμα, το οποίο ίσως το μικρό κτήριο (βλ. Θουκυδίδης) όπου κατέφυγε ο βασιλιάς Παυσανίας της Σπάρτης. Άλλοι λένε ότι το άγαλμα βρισκόταν στον ναό της Αφροδίτης στην Σπάρτη. – ΠΗΓΗ: Παυσανίας: Ἑλλάδος περιήγησις – Λακωνικά.

• Crosby N. E. «The Topography of Sparta», The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts 8 (3), 367–368, Ιουλ. – Σεπτ. 1893.
• Woodburn H. W. “Olympic victor monuments and Greek athletic art”, Carnegie Institution of Washington, 1921.
• Lightman M. – Lightman B. “A to Z of ancient Greek and Roman women”, εκδ. Facts On File, Ν. Υόρκη, 2008.

Ηδέα / Ηδεία

Η δεύτερη κόρη του Ερμησιάνακτος. Μαζί με τις αδελφές της, Τρυφώσα και Διονυσία ήταν νεαρές αθλήτριες και πρωταθλήτριες. Ήταν κάτοικοι των Τράλλεων και της Κορίνθου, τον 1^ο αιώνα μ.Χ. Η Ηδέα εκέρδισε τον αγώνα πολεμικών αρμάτων των Ισθμιακών αγώνων, τον αγώνα σταδίου των Νεμέων αγώνων και της Σικυώνος (και τον διαγωνισμό κιθάρας για παιδιά στην Αθήνα). Ο πατέρας της έστησε ένα μνημείο στους Δελφούς για τις τρεις κόρες του, αφιερωμένο στον Πύθιο Απόλλωνα.

Ηπιόνη (2^ος π.Χ.αι.)

Ηπιόνη, Θυγατέρα του Πολυξένου από την Λάρισα Θεσσαλίας. Ενίκησε σε αρματοδρομία στα «Ελευθέρια» της Λάρισας. – ΠΗΓΗ: επιγραφή που βρέθηκε εντοιχισμένη σε σπίτι στην Λάρισα.

Θεοδότα

Η Θεοδότα η Ηλεία ήταν θυγατέρα του Αντιφάνους. Ενίκησε στην αρματοδρομία με τέθριππο πώλων: «Θεοδότα Ἀντιφάνους Ἠλεία Ὀλύμπια ἅρματι πωλικῷ», στους 175ους αγώνες (84 π.Χ.). – ΠΗΓΗ: ολυμπιακή επιγραφή, αρ. 203.

Κυνίσκα (4^ος π.Χ.αι.)

Η Σπαρτιάτισσα πριγκήπισσα, Κυνίσκα, έμεινε στην ιστορία ως η πρώτη γυναίκα που κέρδισε στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαιότητα. Ήταν κόρη του βασιλιά της Σπάρτης, Αρχίδαμου Β’. και αδελφή του βασιλιά Αγησίλαου. Διακρίθηκε στις αρματοδρομίες: Εκέρδισε την αρματοδρομία τεσσάρων αλόγων (τέθριππον) το 396 και το 392 π.Χ.

«ἐγένετο δὲ Ἀρχιδάμῳ καὶ θυγάτηρ, ὄνομα μὲν Κυνίσκα, φιλοτιμότατα δὲ ἐς τὸν ἀγῶνα ἔσχε τὸν Ὀλυμπικὸν καὶ πρώτη τε ἱπποτρόφησε  γυναικῶν καὶ νίκην ἀνείλετο Ὀλυμπικὴν πρώτη» – ΠΗΓΗ: Παυσανίας «Λακωνικά».

Στήθηκαν χάλκινα αγάλματά της στην Ολυμπία. Η επιγραφή σε ένα θραύσμα της βάσης του αγάλματός της γράφει: ΣΠΑΡΤΑΣ ΜΕΝ ΒΑΣΙΛΗΕΣ ΕΜΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΑΡΜΑΤΙ Δ ΩΚΥΠΟΔΩΝ ΙΠΠΩΝ ΝΙΚΩΣΑ ΚΥΝΙΣΚΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΑΝΔ ΕΣΤΑΣΕ ΜΟΝΑΝ Δ ΕΜΕ ΦΑΜΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΚ ΠΑΣΑΣ ΤΟΝ ΔΕ ΛΑΒΕΙΝ ΣΤΕΦΑΝΟΝ…ΑΠΕΛΛΕΑΣ ΚΑΛΛΙΚΛΕΟΣ ΕΠΟΗΣΕ = «Βασιλείς της Σπάρτης ήταν οι πατέρες και τα αδέρφια μου. Εγώ, η Κυνίσκα, νικήτρια στην αρματοδρομία με τα γρήγορα άλογά μου, έστησα αυτό το άγαλμα. Υποστηρίζω ότι είμαι η μόνη γυναίκα σε όλην την Ελλάδα που κέρδισε αυτό το στέφανο – Το άγαλμα εποίησε ο Απελλέας Καλλικλέος».

Λύσις (4^ος π.Χ. αι.)

Λύσις, του Ερμώνακτος από την Μαγνησία. Νικήτρια σε αρματοδρομία στα «Αμφιαράεια»: «Λύσις Ἐρμώνακτος Μάγνησσα από Μαιάνδρου κέλητι πωλικῷ». – ΠΗΓΗ: Επιγραφή αρ. 140 στ. 13 και 14.

Μνασιάς (5^ος π.Χ. αι.)

Η Μνασιάδα η Αργεία ενίκησε σε αρματοδρομία στα «Παναθήναια»: «Μνασιάδα Ἀργεία ἀπ’Αχαϊας ἅρματι πωλικῷ». – ΠΗΓΗ: Δελφική επιγραφή.

Μνασιθέα Κασία (1^ος – 2^ος μ.Χ. αι.)

Από την Ηλεία. Το καλοκαίρι του 1989 ευρέθη απόσπασμα ολυμπιακής επγραφής, με το όνομα μιας νικήτριας στην αρματοδρομία κατά την 200^ή Ολυμπιάδα (21 μ.Χ.): «Η Κασία Μνασιθέα, κόρη του Μάρκου Βετληνού Λαίτου ενίκησε στην αρματοδρομία της Ολυμπίας, κατά την…. (τώρα γνωστή ως 200^ή … Ολυμπιάδα προς τιμήν του Ολυμπίου Διός». – ΠΗΓΗ: ολυμπιακή επιγραφή, IvO 233, Dittenberger, W. και K. Purgold “Die Inschriften von Olympia”, «Olympia», 5, Βερολίνο, 1896.

Μνασίμαχα (4^ος π.Χ. αι.)

Η Θεσσαλή Μνασιμάχα ήταν νικήτρια αρματοδρομίας στα «Αμφιάρεια»: «ἅρματι πωλικῷ Μνασιμάχα Φοξίνου Θετταλὴ ἀπὸ Κρανῶννος» («Η Θεσσαλή Μνασιμάχα του Φοξίνου, από την Κραννώνα, ενίκησε σε αρματοδρομία με πουλάρια». – ΠΗΓΗ: επιγραφή, αρ. 142, στ. 17.

Νικαγόρα

Νικήτρια «δρόμου παρθένων», άγνωστον σε ποιους αγώνες: «Νικαγόραν, Νικόφιλος νικήσασαν τὸ τῶν παρθένων δρόμον τὴδ’ ἀνέθηκα λίθου Παρίου την γλυκυτάστην ἀδελφήν». – ΠΗΓΗ: επιγραφή βάσεως αγάλματος, το οποίο έστησε προς τιμήν της ο αδελφός της, Νικόφιλος.

Πολυκράτους οικογένεια

Από το Άργος: Η Ζευξώ (σύζυγος του Πολυκράτους), η Ευκράτεια (κόρη), η Ερμιόνη (κόρη) και η Ζευξώ (κόρη). Όλες ενίκησαν στα Παναθήναια. Οι δύο πρώτες σε αρματοδρομίες. Οι δύο επόμενες σε ιπποδρομίες.

Από επιγραφές:

• «Ζευξὼ Ἀρίστωνος Κυρηναία ἅρματι τελείῳ».
• «Εὐκράτεια Πολυκράτους Ἀργεῖᾳ ἅρματι τελείῳ».
• «Ερμιόνη Πολυκράτους Ἀργεῖᾳ ἅρματι τελείῳ».
• «Ζευξώ Πολυκράτους Ἀργεῖᾳ ἀπ’Αχαϊας κέλητι τελείῳ».

Τιμαρέτα (1^ος π.Χ. αι.)

Η Τιμαρέτα η Ηλεία, ήταν θυγατέρα του Ολυμπιονίκη Φιλίστου και της Ολυμπιονίκου Θεοδότας του Αντιφάνους. Ο δε παππούς της, Αντίφανος, ήταν πρόεδρος των Ελλανοδικών. Η Τιμαρέτα ενίκησε στην αρματοδρομία «συνωρίδα ίππων» της 174^ης Ολυμπιάδας (84 π.Χ.). Τα αδέλφια της, η αδελφή και η μητέρα τους, της αφιέρωσαν ένα άγαλμα. Η επιγραφή του αγάλματος αναφέρει: «Στρογίων(*), οι υιοί του Φιλίστου, αφιερώνουν στον Ολύμπιο Δία [το άγαλμα] της αδελφής Τιμαρέτας και μαζί [το άγαλμα] της μητέρας Θεοδότας». – ΠΗΓΗ: επγραφή Ολουμπιακή, αρ. 204. Και Παυσανίας «Ηλιακά».

(*) Ο Στρωγιανός, ήταν γιος του Φιλίστου, ολυμπιονίκης στον κέλητα ίππο. 8 μέλη της οικογενείας του Φιλίστου υπήρξαν ολυμπιονίκες σε ιππικά αγωνίσματα κατά την ίδια εποχή.

Τρυφώσα

Κόρη του Ερμησιάνακτος, από την Κόρινθο. Αδελφή της Ηδέας και της Διονυσίας. Όλες αθλήτριες. Πρώτη Ελληνίδα που ανεδείχθη:

• τρις σταδιονίκης (αγών δρόμου = 187 μ.),
• δις στα Πύθια (όταν οργανωτές ήταν ο Αντίγονος και ο Κλεομαχίδας) και
• μία στα Ίσθμια (όταν τους αγώνες οργάνωσε ο Ιουβέντιος Πρόκλος).

Χλωρίς (ομηρικοί χρόνοι)

Η Χλωρίς, θυγατέρα του Βασιλέα των Θηβών, Αμφίονος, ενίκησε σε αγώνα δρόμου παρθένων στα Ηραία. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο ιερόν της Λητούς υπήρχε άγαλμα της Χλωρίδος, φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Πραξιτέλη.

«ἐπανάγουσι δὲ καὶ τῶν παρθένων τὸν ἀγῶνα ἐς τὰ ἀρχαῖα, Ἱπποδάμειαν τῇ Ἤρᾳ τῶν γάμων τῶν Πέλοπος ἐκτίνουσαν χάριν τάς τε ἑκκαίδεκα ἀθροῖσαι γυναῖκας λέγοντες καὶ σὺν αὐταῖς διαθεῖναι πρώτην τὰ Ἡραῖα: μνημονεύουσι δὲ καὶ ὅτι Χλῶρις νικήσειεν Ἀμφίονος θυγάτηρ μόνη λειφθεῖσα τοῦ οἴκου. σὺν δὲ αὐτῇ καὶ ἕνα περιγενέσθαι φασὶ τῶν ἀρσένων: ἃ δὲ ἐς τοὺς Νιόβης παῖδας παρίστατο αὐτῷ μοι γινώσκειν, ἐν τοῖς ἔχουσιν ἐς Ἀργείους ἐδήλωσα». – ΠΗΓΗ: Παυσανίας: «Ηλιακά», 5,16,4,2.

Τέλος, δυο γυναίκες, οι οποίες δεν ήταν οι ίδιες αθλήτριες, αλλά με τον τρόπο τους η κάθε μία ανήκουν στην ευρύτερη αρχαία αθλητική ελληνική οικογένεια:

• η θρυλική Καλλιπάτειρα Φερενίκη, κόρη του Ολυμπιονίκη Διαγόρα του Ρόδιου, με πατέρα και τρία αδέλφια ολυμπιονίκες, μόνη της εκγύμνασε τον μοναχογιό της για τους ολυμπιακούς αγώνες. Και μεταμφιεσμένη εισήλθε στο στάδιο (κατά την 96^η Ολυμπιάδα, το 396 π.Χ.), για να ιδεί το παιδί της να αγωνίζεται. Μόλις αυτό εστέφθη νικητής, χύμηξε από το γυμναστήριο να το αγκαλιάσει. Αλλά ο μανδύας της κάπου πιάστηκε κι έτσι αποκαλύφθηκε ότι ήταν γυναίκα. Την συνέλαβαν. Αλλά οι Ελλανοδίκες την ετίμησαν, εξαιρώντας την από τον νόμο, που απαγόρευε στις γυναίκες να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, επειδή «ήταν κόρη, αδερφή, θεία αλλά και η μητέρα έξι ολυμπιονικών!»

«κατὰ δὲ τὴν ἐς Ὀλυμπίαν ὁδόν, πρὶν ἢ διαβῆναι τὸν Ἀλφειόν, ἔστιν ὄρος ἐκ Σκιλλοῦντος ἐρχομένῳ πέτραις ὑψηλαῖς ἀπότομον: ὀνομάζεται δὲ Τυπαῖον τὸ ὄρος. κατὰ τούτου τὰς γυναῖκας Ἠλείοις ἐστὶν ὠθεῖν νόμος, ἢν φωραθῶσιν ἐς τὸν ἀγῶνα ἐλθοῦσαι τὸν Ὀλυμπικὸν ἢ καὶ ὅλως ἐν ταῖς ἀπειρημέναις σφίσιν ἡμέραις διαβᾶσαι τὸν Ἀλφειόν. οὐ μὴν οὐδὲ ἁλῶναι λέγουσιν οὐδεμίαν, ὅτι μὴ Καλλιπάτειραν μόνην: εἰσὶ δὲ οἳ τὴν αὐτὴν ταύτην Φερενίκην καὶ οὐ Καλλιπάτειραν καλοῦσιν. αὕτη προαποθανόντος αὐτῇ τοῦ ἀνδρός, ἐξεικάσασα αὑτὴν τὰ πάντα ἀνδρὶ γυμναστῇ, ἤγαγεν ἐς Ὀλυμπίαν τὸν υἱὸν μαχούμενον: νικῶντος δὲ τοῦ Πεισιρόδου, τὸ ἔρυμα ἐν ᾧ τοὺς γυμναστὰς ἔχουσιν ἀπειλημμένους, τοῦτο ὑπερπηδῶσα ἡ Καλλιπάτειρα ἐγυμνώθη. φωραθείσης δὲ ὅτι εἴη γυνή, ταύτην ἀφιᾶσιν ἀζήμιον καὶ τῷ πατρὶ καὶ ἀδελφοῖς αὐτῆς καὶ τῷ παιδὶ αἰδῶ νέμοντες, ὑπῆρχον δὴ ἅπασιν αὐτοῖς Ὀλυμπικαὶ νῖκαι, ἐποίησαν δὲ νόμον ἐς τὸ ἔπειτα ἐπὶ τοῖς γυμνασταῖς γυμνοὺς σφᾶς ἐς τὸν ἀγῶνα ἐσέρχεσθαι».[1] – ΠΗΓΗ: Παυσανίας- Ἑλλάδος περιήγησις – Ἠλιακῶν Α. Και σχόλια στον 7^ο Ολυμπιόνικο του Πινδάρου[2].

Καλλιπάτειρα, ποίημα Λορέντζου Μαβίλη, 1899

«Αρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;

Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία

εδώθε». – «Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα,

τρία αδέρφια, γιο, πατέρα Ολυμπιονίκες

να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες,

και εγώ να καμαρώσω μέσ’ στα ωραία

κορμιά, που για το αγρίλι[3] του Ηρακλέα

παλεύουν, θιαμαστές ψυχές αντρίκειες.

Με τες άλλες γυναίκες δεν είμαι όμοια

στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει

με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.

Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει

σε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου

ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου»

• H Ἀππία Ἄννια Ἀτειλία Ῥήγιλλα Καυκιδία Τερτύλλα Ἀππίου, Γάλλου θυγάτηρ, ήταν πλούσια της αριστοκράτισσα, με μεγάλη επιρροή. Συγγενής αρκετών αυτοκρατόρων και συζύγων τους. Η οικογένειά της κατείχε μια μεγάλη περιοχή κοντά στην Ρώμη, το Τριόπειον (από τον βασιλιά της Θεσσαλίας, Τρίοπα, που πρώτος κατοίκησε την περιοχή – γνωστό τον Μεσαίωνα ως Κάπο ντι Μπόβε). Σύζυγος η ιδία του ζάπλουτου Αθηναίου Ηρώδη. Ταξείδεψε πολύ στην Ελλάδα. Στην Αθήνα τιμήθηκε με τα θρησκευτικά αξιώματα της ιέρειας της θεάς Τύχης και της θεάς Δήμητρας Χαμύνης[4] στην Ολυμπία, το 153 μ.Χ. όπου και ανήγειρε μέγα Νυμφαίον (μνημειακή κρήνη), με άγαλμα ταύρου σε φυσικό μέγεθος! [Στην Ολυμπία εθυσίαζαν ταύρους στον Ναό του Διός]. Ως ιέρεια της Δήμητρος, η Ρήγιλλα ήταν η μόνη γυναίκα που παρίστατο επισήμως στους Ολυμπιακούς Αγώνες, καθισμένη επάνω ή κοντά στον βωμό της θεάς, στην βόρεια πλευρά του σταδίου της Ολυμπίας, απέναντι από τον θώκο των κριτών, κατά τη διάρκεια των αγωνισμάτων.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.2.2025.

Το λήμμα αυτό, όπως και όλα του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ενημερώνονται συνεχώς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Παυσανίας.
• Γκουλιώνης Θ. «Αθλητισμός ένας έρωτας Αλλοιώτικος».
• Ευθυμίου Γ. «ΟΛΥΜΠΙΣΜΟΣ: Η ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων από τα βάθη των αιώνων».
• Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (TLG)
• Κυριακοπουλος Π. και Κυριακοπούλου Σ. «H Αρχαία Ελληνίδα Μύθοι και Αλήθειες».
• Λεκακης «Ολυμπιακοί Αγώνες», εκδ. «Ερωδιός».
• Σπανδάγος Ευ. «808 Διακεκριμένες Γυναίκες της Αρχαίας Ελλάδος».
• Χατζηγεωργίου Ανθ. «Yπέροχες Γυναίκες της Αρχαιότητας».
• M. Taliaferro Boatwright “Plancia Magna of Perge: Women’s Roles and Status in Roman Asia Minor,” in Women’s History and Ancient History, ed. Sarah B. Pomeroy (University of North Carolina Press, 1991).
• J. Fejfer, Roman Portraits in Context (Walter de Gruyter, 2008).
• true story.
• Chr. Wacker «Women in Ancient Greece – Did They Take Part in Sport».
• Jacobs F. Anthologia Graeca, 1794.
• Moretti L. e il catalogo degli Olympionikai. Testimonianze epigrafiche, letterarie, papirologiche e numismatiche sui vincitori degli agoni olimpici panellenici (Ellade e Magna Grecia: 776 a.C. – 393 d.C.). M. E. Garcia Barraco, AM 7 – Arbor Sapientiae Editore S.r.l., 2014.
• Greek Inscriptions, επιμ. Otto Kern.
• Greek Inscriptions, επιμ. G. Dittenberger.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] «Στον δρόμο για την Ολυμπία και προτού διασχίσουμε τον Αλφειό ερχόμενοι από τον Σκιλλούντα, υπάρχει ένα απόκρημνο βουνό που λέγεται Τυπαίον. Οι νόμοι των Ηλείων προστάζουν να γκρεμίζουν όσες γυναίκες παρευρίσκονται στους Ολυμπιακούς αγώνες ή έχουν διασχίσει τον Αλφειό στην διάρκεια των απαγορευμένων ημερών απ’ αυτό το βουνό. Λένε όμως ότι δεν πιάστηκε ούτε μια γυναίκα – εκτός από την Καλλιπάτειρα. Κάποιοι την ονομάζουν Φερενίκη και όχι Καλλιπάτειρα. Ο άνδρας της πέθανε, μεταμφιέστηκε σε άνδρα γυμναστή και έφερε στην Ολυμπία τον γιο της για να αγωνιστεί. Όταν όμως ο Πεισίροδος ενίκησε, αυτή πήδηξε πάνω από την περίφραξη, όπου είναι κλεισμένοι οι γυμναστές και έτσι γυμνώθηκε. Αποκαλύφθηκε ότι ήταν γυναίκα, αλλά την άφησαν ατιμώρητη από σεβασμό προς τον πατέρα της, τους αδελφούς της και τον γιο της – που όλοι ήταν Ολυμπιονίκες. Αλλά θέσπισαν νόμο για τους γυμναστές να μπαίνουν γυμνοί στον αγώνα.

[2] Scholia in Pindarum (scholia vetera), Ode O 7, scholion inscr b, 10-20: ἀφ’ οὗ Ἡρακλῆς συνέθηκε τὸν ἀγῶνα, μηδενί πω τοιαῦτα συμβῆναι ὥστε καὶ τὸν πατέρα καὶ τοὺς  υἱοὺς Ὀλυμπιονίκας γενέσθαι. ἡ θυγάτηρ δὲ τούτου ἦλθεν  εἰς τὰ Ὀλύμπια· ᾗ ὄνομα Καλλιπάτειρα. ἐκωλύετο δὲ ὑπὸ  τῶν Ἑλλανοδικῶν γυνὴ οὖσα θεωρῆσαι τὰ Ὀλύμπια. ἡ δὲ οὐχ ὁμοία ἔφη εἶναι ταῖς ἄλλαις γυναιξίν· ἔχειν γὰρ καὶ  τὸν πατέρα Διαγόραν καὶ τοὺς τρεῖς ἀδελφοὺς Ὀλυμπιονίκας, Δαμάγητον, Δωριέα, Ἀκουσίλαον, καὶ πέμπτον ἀδελφῆς παῖδα Εὐκλέα καὶ αὐτῆς υἱὸν Πεισίρροδον, καὶ τούτων εἰκόνας εἶναι ἐν Ὀλυμπίᾳ. οἱ Ἑλλανοδίκαι δὲ ἡσθέντες συνεχώρησαν αὐτῇ θεωρεῖν.

[3] αγρίλι – αγριελιά.

[4] «ἔστι δὲ ἀπαντικρὺ τῶν Ἑλλανοδικῶν βωμὸς λίθου λευκοῦ· ἐπὶ τούτου καθεζομένη τοῦ βωμοῦ θεᾶται γυνὴ τὰ Ὀλύμπια, ἱέρεια Δήμητρος Χαμύνης, τιμὴν ταύτην ἄλλοτε ἄλλην λαμβάνουσα παρὰ Ἠλείων» – Παυσ. 6,20,9,3.

Και 6,21,1,3: «ἐπὶ τῷ πέρατι τοῦ ὄρους  ἱερὸν πεποίηται Δήμητρι ἐπίκλησιν Χαμύνῃ· καὶ οἱ μὲν ἀρχαῖον τὸ ὄνομα ἥγηνται, χανεῖν γὰρ τὴν γῆν ἐνταῦθα τὸ ἅρμα τοῦ Ἅιδου καὶ αὖθις μύσαι· οἱ δὲ Χάμυνον ἄνδρα Πισαῖον Πανταλέοντι ἐναντιούμενον τῷ Ὀμφαλίωνος τυραννοῦντι ἐν Πίσῃ καὶ ἀπόστασιν βουλεύοντι ἀπὸ Ἠλείων, ἀποθανεῖν φασιν αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Πανταλέοντος καὶ ἀπὸ τοῦ Χαμύνου τῆς οὐσίας τῇ Δήμητρι οἰκοδομηθῆναι τὸ ἱερόν». – ΠΗΓΗ: Pausaniae Graeciae descriptio, 3 vols.”, επιμ. Spiro F., Λειψία / Leipzig εκδ. Teubner, 1903, επανέκδ. 1967.

chariot race clay hydria Early Archaic period 7th c BC Archaeological Museum Herakleion αγωνας αρμα αρματοδρομια, υδρια αρχαικη εποχη περιοδος 7ος αιωνας πΧ αρχαιολογικο μουσειο ηρακλειου Κρητης αρχαιολογια ηρακλειο Κρητη αρχαια Αρχαιες Ελληνιδες αθλητριες νικητριες Αθλητικων Αγωνων Ελληνιδα αθλητρια νικητρια Αθλητικος Αγωνας αρχαιος ελληνικος Αθλητισμος ελλαδα ελλας Συμεωνιδης Λεκακης αβρις 4^ος πΧ αιωνας Κυμη επιγραφη νικη ιππικοι αγωνες εορτη γιορτη εορτες γιορτες Αμφιαρεια, Ωρωπος αττικης βοιωτιας ηρωας Αμφιαραος ιππικος αγωνας ιππος, αλογο Καικος ενηλικο αρσενικο ελληνικες επιγραφες, εκδοση Αριστοκλεια 5^ος Μεγακλης, Λαρισσαια αρματοδρομια αρμα αλογα Ελευθερια Λαρισα, πουλαρι ελληνικη εκδοση κερν Otto Kern Αταλαντη ομηρικοι χρονοι Σχοινεας, Σχοινευς Ορχομενος Βοιωτια πρωτη γυναικα ιστορια αγων δρομου περιφημη ωραια ωραιοτητα ταχυτητα τρεξιμο βελιστιχη 3^ος αρματοδρομος Βιλιστιχη ερωμενη Πτολεμαιος Β Φιλαδελφος καταγωγη παραθαλασσια Μακεδονια Ολυμπιονικης 128^η Ολυμπιαδα 268 πωλικο τεθριππο νεαρο 129^η Ολυμπια 264 πωλικη συνωριδα ιπποι συνωρις πωλος κελητας Μακεδονιας θαλασσα Τληπολεμος Λυκιος λυκια αναγορευση ολυμπιας Παυσανιας Ηλειακα Δαμοδικα Δαμοδικη Κρατης, συζυγος Ερμογενης ιπποδρομια αγνωστο αιολια Αιολιδα τιμη ταφικη αθλητικη επιτυχια ουνομα ονομα θνασκω θνησκω αβοατος, παις λελοιπα κλεος νικες αρματι κυδαλιμω πεθαινω ακλαφτος παιδι μανα μητρεα δοξα φημη επιταφια πλακα, Αιολις Διονυσια κορη Ερμησιανακτας ισθμια Ασκληπιεια Ασκληπιειο Επιδαυρου Επιδαυρος Τρυφωσα Ηδεα νεαρη πρωταθλητρια αρχαιοτερο γνωστο ονοματα γυναικων, νικητων Ερμησιαναξ Διονυσιος Καισαρευς Τραλλιανος Κορινθιος θυγατερα πολιτεια νεικησασαν Πυθια αγωνοθετης Αντιγονος Κλεομαχιδας, αγωνοθετες Ιουβεντιος γιουβεντιος Προκλος σταδιον παρθενος Κορνηλιος Πουλχρος Ενοπλιον Ενοπλιο Νεμεα σταδιο Σικυων Σικυωνα Μενοιτας παιδας παιδι παιδων παιδια κιθαρα κιθαρῳδος Αθηνησι Σεβαστεια Νουιος Φιλεινος παρθενα ασκλαπεια ιερα Νεικοτελος θεος απολλωνας απολλων Πυθιος Ευκληια αγνωστον πωλικο ευρυλεωνις Σπαρτιατισσα 103^η 368 Σκηνωμα γυναικος εικων, Λακεδαιμονιοι Ευρυλεωνιδα ιππων ολυμπικη Λακωνικα μικρο κτηριο Θουκυδιδης βασιλιας Σπαρτης αγαλμα ναος Αφροδιτης Σπαρτη Λακωνια τοπογραφια τοπιογραφια Topography of Sparta 1893 1921 Ηδεια αδελφες νεαρες πρωταθλητριες Τραλλεις Κορινθος 1^ος μΧ πολεμικο Ισθμιακοι Σικυωνος διαγωνισμος κιθαρας για παιδια Αθηνα μνημειο Δελφοι αφιερωμα Ηπιονη 2^ος Πολυξενος Θεσσαλιας λαρισας θεσσαλια εντοιχισμενη τοιχος σπιτι θεοδοτα Αντιφανης αγνωστη πωλοι ολυμπιακη Κυνισκα Σπαρτιατισσα πριγκηπισσα, αρχαιοτητα βασιλευς Αρχιδαμος Β Αγησιλαος αρματοδρομιες τεθριππον 396 392 φιλοτιμοτατα ολυμπικοςο ιπποτροφησε ιπποτροφια χαλκινο αγαλματα θραυσμα βαση ΣΠΑΡΤΑ ΒΑΣΙΛΗΑΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΔΕΛΦΟΙ ΩΚΥΠΟΥΣ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΕΦΑΝΟΝ ΑΠΕΛΛΕΑΣ ΚΑΛΛΙΚΛΕΟΣ ΕΠΟΗΣΕ Βασιλεις στεφανος στεφανι λυσις Ερμωνακτας Ερμωναξ Μαγνησια Αμφιαραεια Μαιανδρου κελητας μαιανδρος Μνασιαδα 5^ος Μνασιας Αργεια Παναθηναια αργος αχαια Δελφικη Μνασιθεα Κασια Ηλεια 1989 αποσπασμα 200η 21 Μαρκος Βετληνος Λαιτος Ολυμπιος Διας ζευς μνασιμαχα Θεσσαλη Μνασιμαχη Φοξινος Θετταλη Κρανων Κρανωνας Κραννωνα, Κρανωνα, Κραννωνας Νικαγορα δρομου παρθενων Νικοφιλος νικησασα παρθενες δρομον λιθος Παριος παροςο γλυκυταστη Πολυκρατης οικογενεια αργολις Ζευξω Ευκρατεια Ερμιονη αριστωνας αριστων Κυρηναια τελειο κυρηνη αργεια Τιμαρετα Τιμαρετη Ολυμπιονικης Φιλιστος Ολυμπιονικες Αντιφανος, προεδρος Ελλανοδικες 174^η αδελφια Στρογιων, Στρογιωνας Κορινθιος σταδιονικης σταδιονικις οργανωτης χλωρος ομηρος χλωριδα Βασιλεας Θηβα Αμφιονας, Αμφιων δρομος Ηραια ιερον Λητω γλυπτης Πραξιτελης αρχαια ιπποδαμεια ηρα γαμοι γαμος Πελοπας πελοψ οικος αρσεν Νιοβη αργειοι θρυλικη Καλλιπατειρα, Διαγορας Ροδιος, ροδιος ροδος εκγυμναση μοναχογιος μεταμφιεσμενη μεταμφιεση 96^η 396 νικητης, γυμναστηριο μανδυας συλληψη Ελλανοδικες εξαιρεση νομος, απαγορευση οδος αλφειος ποταμος ορος Σκιλλουντα σκιλλους πετραις πετρες υψηλο αποτομο Τυπαιον Ηλειοι Φερενικη ανδρας, γυμναστης μαχουμενος μαχη Πεισιροδος ερυμα γυμναστες υπερπηδηση γυμνια φωραθεισης γυνη αφιασιν αζημιον ολυμπικαι νικαι, γυμναστικη γυμνος γυμνικος γυμνικοι γυμνοι σχολια 7^ος Ολυμπιονικος Πινδαρος ποιημα Μαβιλης, 1899 αρχοντισσα Ροδιτισσα, συνηθεια ανιψι, Ευκλεα, Ευκλευς Ελλανοδικης, καμαρι ωραιο κορμι αγριλι Ηρακλης παλη θιαμαστη ψυχη αντρικεια θαυμαστη αντρικια ομοια αιωνα σοι αντρεια αμαραντο προνομιο μαλαμα γραμμενος δοξα αστραφτερο κατεβατο μαρμαρο υμνος χρυσος αθανατος Πινδαρου αππια αννια Ατειλια ρηγιλλα Καυκιδια Τερτυλλα αππιου, Γαλλος πλουσια αριστοκρατια αριστοκρατικη ταξη αριστοκρατισσα επιρροη αυτοκρατορας παμπλουτος ζαπλουτος Αθηναιος Ηρωδης αττικος Ελλαδα Αθηνα θρησκευτικο αξιωμα ιερεια θεα Τυχη Δημητρα 153 Ρηγιλλη μονη βωμος θωκος κριτης αγωνισμα Ρωμη, Τριοπειον Τριοπειο Τριοπας, πρωτος κατοικος περιοχη Μεσαιωνας Καπο ντι Μποβε Χαμυνη Νυμφαιον  Νυμφαιο μνημειακη κρηνη ταυρος φυσικο μεγεθος θυσια Διος Γκουλιωνης Αθλητισμος Ευθυμιου ΟΛΥΜΠΙΣΜΟΣ ιστορια Κυριακοπουλος Κυριακοπουλου Μυθος Σπανδαγος Διακεκριμενες Χατζηγεωργιου υπεροχες αρχαιοτητα περγη Plancia Magna of Perge ανθολογια Τυπαιο νομοι απαγορευμενη ημερα Πεισιροδος Δαμαγητος, Δωριεας, Ακουσιλαος εικονα αγριελια λευκος γυνη επικληση αιδος αιδης αδης μυσαι χαμυνον χαμυνο Πισαιος πισα Πανταλεοντας πανταλεων ομφαλιωνας ομφαλιων τυραννος

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio