Του Γιώργου Λεκάκη
Τον 15ο αιώνα μ.Χ. ένας
Έλλην Ρωμαίος πολίτης, με το όνομα Λάσκαρις Κανανός[1], φέρεται
να έκανε ένα (ή/και δύο) επιτυχημένο ταξείδι – πιθανώς αποστολή που του ανέθεσε
το Συμβούλιο της Φλωρεντίας – στα εδάφη των Βαράγγων, την Σκανδιναβία, την
Αγγλία και την Ισλανδία!
«Ο ιστορικός Λαόνικος
Χαλκοκονδύλης σημειώνει τις εμπορικές επαφές μεταξύ Λιβονίας[2] – Λετονίας
– Δανιμαρκίας / Δανίας – Πρωσίας (νυν Γερμανίας) – Αγγλίας / Βρετανίας και των
Κελτών. Ιδιαίτερη αναφορά είναι μια αφήγηση στα ελληνικά, ενός ταξειδιού, που
έγινε μέσω της Σκανδιναβίας και των Βαλτικών εδαφών [την Βαλτική Θάλασσα αποκαλεί
Βενδικό(*) Κόλπο (Wendish Bay)], γραμμένη από τον Λάσκαρι Κανανό[3]. Ο
συγγραφέας περιγράφει πώς επισκέφθηκε το Μπέργκεν, την Νορβηγία, την Στοκχόλμη,
την Ρίγα, το Δάντσιχ, το Λίμπεκ, το Σλέσβιχ, την Πομερανία και την Κοπεγχάγη,
προτού πάει στην Αγγλία και την Ισλανδία.
Η αφήγηση του είναι ξεκάθαρα
αποτέλεσμα ιδίας παρατήρησης, και όχι κλασσικής μίμησης, και περιλαμβάνει μια
σειρά από επαληθεύσιμες λεπτομέρειες, όπως αποστάσεις, κλίμα και διατροφή των εντοπίων.
Είναι το μόνο αρχαίο ή μεσαιωνικό ελληνικό κείμενο, που ισχυρίζεται ότι είναι
αναφορά αυτόπτη μάρτυρα για την Σκανδιναβία και την περιοχή της Βαλτικής και
είναι το πρώτο ελληνικό κείμενο που αναφέρει πόλεις, όπως η Κοπεγχάγη, η
Στοκχόλμη, το Μπέργκεν και η Ρίγα». Αναφέρει πως οι πόλεις Ρίγα και Ρέβελ ανήκαν στον αρχιεπίσκοπο της Ρίγας.
«Ο Κανανός έκανε πιθανότατα
το ταξείδι του το 1438 – 1439[4] και το
ταξειδιωτικό του έχει σημειώσεις για νομίσματα[5] στην
Στοκχόλμη και το Μπέργκεν, την υποταγή της Σουηδίας και της Νορβηγίας στην
Ένωση Κάλμαρ(**) και στον Δανό βασιλιά και την κατοικία του βασιλιά της Δανίας στην
Κουπανάβα (την σημερινή Κοπεγχάγη). Όταν μιλά για την Ισλανδία, η επιλογή των
ρημάτων πρώτου προσώπου δείχνει ότι ο ίδιος είχε διασχίσει την θάλασσα από την
Αγγλία στην Ισλανδία. Ο Κανανός αναγνώρισε την Ισλανδία ως την αρχαία Θούλη[6] – γνωστή ήδη από τον αρχαίο πλου του Φωκιανού Έλληνα Πυθέα του Μασσαλιώτη – και
αποκαλεί τους κατοίκους “ιχθυοφάγους“. Ισχυρίζεται ότι στην Ισλανδία ολόκληρος ο
χρόνος χωρίζεται σε μια μέρα και μια νύχτα, κάθε μία από τις οποίες διαρκεί έξι
μήνες, κάτι που πιθανώς δείχνει ότι επισκέφθηκε την χώρα κατά την διάρκεια του
καλοκαιριού. Επί πλέον, σημειώνει ότι οι Ισλανδοί άνδρες είναι “στιβαροί και
δυνατοί” και ότι πίνουν νερό και όχι κρασί».
Πρέπει να ήταν ένα πολύ
μεγάλο ταξείδι για τον άνθρωπο. Αν και δεν υπήρχε τίποτε η φρουρά των Βαράγγων στην Κωνσταντινούπολη μέχρι την εποχή του, ίσως είχε ακούσει για το θρυλικό
παρελθόν τους».
Το διασωθέν έργο του Κανανού
είναι μόλις τρεις σελίδες! Στο μοναδικό χειρόγραφο του 16ου αι. που επιβίωσε. Κανείς
δεν ξέρει πόσο εκτεταμένο ήταν το κείμενο. Σήμερα ευρίσκεται Εθνική Βιβλιοθήκη
της Αυστρίας, στην Βιέννη (ist. gr. 113, folio 174r-175r). Το πρωτότυπο κείμενο εκδόθηκε έντυπα για πρώτη φορά
από τον Σπυρίδωνα Λάμπρου το 1881 («Παρνασσός» 5,7).
ΠΗΓΗ: Sv. Jakobson «The
Varangians: In God’s Holy Fire». Γ. Λεκάκης “Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Jerker Blomqvist «The Geography of the Baltic as Seen by the Greeks:
From Claudius Ptolemy to Laskaris Kananos», στο Bettina Amden κ.ά. (επιμ.), Noctes Atticae: 34 Articles on Graeco-Roman
Antiquity and Its Nachleben (Museum Tusculanum Press, 2002, Πανεπιστήμιο Λουντ.
– Amden B., Mejer J. «Noctes Atticae: 34 Articles on Graeco-Roman
Antiquity and Its Nachleben», Studies Presented to J. Mejer στο His Sixtieth Birthday, 1.1.2002. Museum Tusculanum
Press.
– Bibikov M. «Byzantine sources for
the history of Balticum and Scandinavia», στο I. Volt και J. Päll (επιμ.) Acta Societatis
Morgensternianae II: Byzantino-Nordica 2004, εκδ. Tartu University Press, 2005.
– Harris J. «When Did Laskaris Kananos Travel in the Baltic Lands?», στο Byzantion 80, 2010.
– Talbot Al. M. «Kananos, Laskaris» στο Kazhdan,
Alexander, επιμ. The Oxford Dictionary of
Byzantium, Οξφόρδη και Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press, 1991.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Lascaris Cananus.
[2] Περιοχή στα εδάφη της σημερινής Λετονίας – Εσθονίας. Τότε
ανήκε στον δούκα του Μεγάλου Μαγίστρου του Τευτονικού Τάγματος.
Η Παλαιά Λιβονία / Alt-Livland / Vana-Liivimaa, / Livonija ελέγετο και Terra Mariana (= Γη της Μαρίας(*)). Σχηματίστηκε κατά την Λιβονιακή Σταυροφορία, από τον πάππα, ιδρύθηκε στις 2.2.1207 και έγινε “υπήκοος της Αγίας Θάλασσας(*)“. Διοικείτο από την Αδελφότητα / τάγμα “Λιβονιακοί αδελφοί του Σπαθιού”.
(*) Δεν αποκλείται ο Βενδικός κόλπος να ονομάσθηκε Αγία Θάλασσα και Γη της Παναγίας / Μαρίας, εκ της αρχαίας θεάς των Θρακών Ελλήνων, Βένδιδος / Βένδειας / Βενδίδας – η οποία επιβίωσε ως Άρτεμις – βλ. Γ. Λεκάκης “Τα επίθετα της θεάς Αρτέμιδος” – και στην χριστιανική αντιγραφή ως Παναγία – αφού ως γνωστόν οι αρχαίοι Θράκες είχαν ταξειδεύσει και φθάσει και έως εκεί. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΑΡΧΑΙΩΝ ΘΡΑΚΩΝ, ΕΔΩ.
[3] Κάποιοι τον ταυτίζουν με τον Βυζαντινό ιστορικό, Ιωάννη
Κανανό, (επίσης 15ος αιώνας), γνωστός για το έργο του «Διήγησις περὶ τού ἐν
Κωνσταντινουπόλει γεγονότος πολέμου», ένα χρονικό της αποτυχημένης πολιορκίας
της Κωνσταντινουπόλεως, το 1422. Περιγράφει
τα γεγονότα κατά την αποτυχημένη πολιορκία από τους Οθωμανούς υπό τον σουλτάνο
Μουράτ Β´. Την αποτυχία απέδωσε στην θαυματουργή επέμβαση της Θεοτόκου. Ήταν σε
δημώδη γλώσσα.
Δεν υπάρχει κανένας άλλος με αυτό το επίθετο (Κανανός)
στην Ιστορία.
[4] Πιθανώς να επανέλαβε τον ίδιο πλου και το 1468,
συγκεντρώνοντας ελεημοσύνες / κάνοντας εράνους για την απελευθέρωση αιχμαλώτων
από την Οθωμανική Αυτοκρατορία! Με τον τρόπο αυτόν κοινοποίησε και γνωστοποίησε
τις βάρβαρες πρακτικές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κυρίως τα απάνθρωπα σκλαβοπάζαρά
της.
[5] Από αυτό, ίσως, συμπεραίνεται πως ήταν (και) έμπορος.
[6] του Κλαυδίου Πτολεμαίου. Φαίνεται έτσι πως εγνώριζε
το έργο του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου. Αλλά πιθανή θεωρείται και η σύνδεσίς του,
με τον Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, καθώς χρησιμοποιεί αρκετές από τις γεωγραφικές
πληροφορίες που ο μέγας Πλήθων είχε αποκτήσει, κατά την συμμετοχή του στην Σύνοδο
της Φεράρα, το 1431.
(**) Ένωση του Κάλμαρ /
Kalmarunionen / Unio Calmariensis μια σειρά ενώσεων, κάτι σαν ομοσπονδία (1397 – 1523), οι οποίες
ένωσαν τα τρία βασίλεια:
– της Δανίας,
– της Νορβηγίας (είτα συμπεριέλαβε την
Ισλανδία, την Γροιλανδία, και τις Φερόες Νήσους – πριν την προσάρτηση τους από
την Σκοτία, το 1471 – το Σέτλαντ και τις Ορκάδες),
και
– της Σουηδίας (είτα συμπεριέλαβε την Φινλανδία)
υπό έναν μοναδικό μονάρχη.
