Του Γιώργου Λεκάκη
Η υπ. Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, απάντησε ως εξής σε σχετική ερώτηση στην Βουλή για το αρχαίο θέατρο Λευκάδος:
«Σε απάντηση της με αριθμ. πρωτοκόλλου 551/5.9.2023 Ερώτησης του βουλευτή κ. Β. Γραμμένου και σύμφωνα με τα στοιχεία που έθεσαν υπόψη μας οι αρμόδιες Υπηρεσίες, σας γνωρίζουμε τα εξής:
Το αρχαίο θέατρο της Λευκάδας βρίσκεται στη βορειοανατολική κλιτύ του μεσαίου λόφου του Κούλμου, σε μικρή απόσταση από τη σύγχρονη πόλη της Λευκάδας και στην καρδιά της ομώνυμης αρχαίας πόλης. Τα πρώτα στοιχεία που έγιναν γνωστά για το αρχαίο θέατρο της Λευκάδας προέρχονται από τις εργασίες που είχαν πραγματοποιηθεί το 1901, στο πλαίσιο των ερευνών του Γερμανού καθηγητή W. Dorpfeld στο νησί. Το θέατρο εντοπίστηκε εκ νέου το 2015, ύστερα από δοκιμαστικές έρευνες που διεξήγαγε στην περιοχή η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας, με την οικονομική υποστήριξη του Δήμου Λευκάδας.
Τα αποτελέσματα των δοκιμαστικών ερευνών οδήγησαν στην υπογραφή, στις 15.11.2016 και στις 3.7.2019, δύο Προγραμματικών Συμβάσεων Πολιτισμικής Ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και του Δήμου Λευκάδας, για την υλοποίηση του έργου της ανασκαφής και ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου Λευκάδας.
Κατά την τρέχουσα περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη η από 03/05/2023 2η Τροποποίηση της Προγραμματικής Σύμβασης του έργου “Ανασκαφή-Ανάδειξη αρχαίου θεάτρου Λευκάδας, Β’ Φάση”, προϋπολογισμού 200.000,00 ευρω και διάρκειας 24 μηνών.
Στο πλαίσιο των ανωτέρω Προγραμματικών Συμβάσεων πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές εργασίες στο θέατρο κατά τα έτη 2017, 2018, 2020, 2022, καθώς και κατά το τρέχον έτος. Αποτέλεσμα των ανασκαφικών αυτών εργασιών, οι οποίες διενεργούνταν για διάστημα δύο περίπου μηνών ανά έτος, είναι να έχει αποκαλυφθεί σήμερα το σύνολο σχεδόν του αρχαίου θεάτρου και συγκεκριμένα το μεγαλύτερο μέρος του κοίλου, ο εύριπος, η ορχήστρα, μέρος της σκηνής, οι πάροδοι και οι αναλημματικοί τοίχοι του κοίλου. Οι υπολειπόμενες εργασίες αφορούν στον καθαρισμό του εύριπου, καθώς και στην ανασκαφή του υπόλοιπου τμήματος της σκηνής και μικρού τμήματος του κοίλου, που βρίσκονται σε παρακείμενες ιδιοκτησίες, η κήρυξη της απαλλοτρίωσης των οποίων βρίσκεται σε εξέλιξη.
Παράλληλα, εκπονείται η μελέτη αποκατάστασης του μνημείου, η οποία αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως τον Ιανουάριο 2024, προκειμένου στη συνέχεια να αποσταλεί στις κεντρικές Διευθύνσεις, ώστε να εξεταστεί από τα αρμόδια όργανα του ΥΠ.ΠΟ.
Με την έγκριση της ανωτέρω μελέτης ωριμάζει το έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου Λευκάδας, προκειμένου να ενταχθεί σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα.
Η Υπουργός Πολιτισμού
Λ. ΜΕΝΔΩΝΗ».
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟ ΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ, 22.9.2023, Α. Π.: 419006, απάντηση στο έγγραφο: 419006. – Εσωτερική Διανομή: Γραφείο Γενικού Γραμματέα Πολιτισμού, ΓΔΑΠΚ, ΔΙΠΚΑ, ΔΑΑΜ, ΕΦΑ Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας.
 |
| Σειρές εδωλίων του αρχαίου θεάτρου Λευκάδος – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ. |
Για την ιστορία, η πλήρης ΕΡΩΤΗΣΗ ήταν η εξής:
ΠΡΟΣ: Την κ. Υπουργό Πολιτισμού
ΘΕΜΑ: «Αρχαιολογική ανασκαφή θεάτρου στη θέση “Κούλμος” της
Λευκάδας»
Κυρία Υπουργέ,
Όπως ενημερωθήκαμε, στη βορειοανατολική πλαγιά του μεσαίου λοφίσκου της θέσης «Κούλμος» στη Λευκάδα, διαμορφώνεται αμφιθεατρικό κατωφερές κοίλωμα που απολήγει σε ένα επίμηκες επίπεδο τμήμα, επί του οποίου δεσπόζει αρχαίο θέατρο. Από το 2017 και εντεύθεν αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη το μεγαλύτερο μέρος (κοίλο, ορχήστρα, σκηνή, παρόδους).
Θεωρείται το πρώτο αρχαίο θέατρο που έρχεται στο φως στα Ιόνια Νησιά.
Με δεδομένα όλα τα παραπάνω,
Ερωτάται η κ. Υπουργός:
Προτίθεστε όπως μας ενημερώσετε ποιες είναι οι επόμενες φάσεις της αποκατάστασης του μνημείου και πότε εικάζεται, βάσει χρονοδιαγράμματος, ότι θα αποδοθεί στο κοινό της Λευκάδας και όσων την επισκέπτονται;».
Ιδού τι γράφει η αρχαιολόγου Βίβιαν Στάικου:
“Το θέατρο βρίσκεται στη θέση «Κούλμος» του Δήμου Λευκάδος. Στην ΒΑ. πλαγιά του μεσαίου λοφίσκου του Κούλμου διαμορφώνεται αμφιθεατρικό κατωφερές κοίλωμα, που απολήγει σε ένα επίμηκες επίπεδο τμήμα και ταυτίζεται με τη θέση του αρχαίου θεάτρου.
Η Λευκάδα ιδρύθηκε ως αποικία των Κορινθίων, στα τέλη του 7ου αιώνα π. Χ. Χάρη στην στρατηγική της θέση, στην ΒΑ. ακτή του νησιού που της επέτρεπε των έλεγχο των θαλάσσιων διαδρομών στο Ιόνιο Πέλαγος, αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Τα επιβλητικά τείχη της πόλης διατρέχουν την κορυφογραμμή των τριών συνεχόμενων λοφίσκων, που απαρτίζουν τον λόφο «Κούλμο» και καταλήγουν στη θάλασσα.
Πληθώρα αρχαίου οικοδομικού υλικού, καθώς και θεμέλια αρχαίων κτηρίων είναι ορατά στη περιοχή του Κούλμου, ενώ στο πεδινό και παράκτιο τμήμα της πόλης έχουν ανασκαφεί τμήματα του πολεοδομικού ιστού που αναπτύσσεται κατά το ιπποδάμειο σύστημα.
Οι γνώσεις μας για το αρχαίο θέατρο της πόλεως είναι περιορισμένες, καθώς δεν αναφέρεται καθόλου στις αρχαίες πηγές. Στις αρχές του 19ου [σ.σ.: Προφανώς εννοεί του 20ού αι.] αιώνα πραγματοποιήθηκε ολιγοήμερη ανασκαφική έρευνα, υπό την διεύθυνση του Γερμανού αρχαιολόγου Ε. Κrüge, συνεργάτη του W. Dörpfeld, στον χώρο του θεάτρου. Τα αποτελέσματα της ανασκαφής δεν δημοσιεύτηκαν διεξοδικά, αλλά από τα ανασκαφικά ημερολόγια και σχέδια γνωρίζουμε ότι κάτω από βαθειές επιχώσεις αποκαλύφθηκε ο φυσικός λαξευμένος βράχος της ορχήστρας. Η υπερκείμενη πλακόστρωσή της δεν βρέθηκε, καθώς πιθανότατα είχε αφαιρεθεί και χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό. Μεταξύ ορχήστρας και κοίλου εντοπίστηκε αύλακα απαγωγής των ομβρίων υδάτων. Αποκαλύφθηκαν επίσης οι δύο πρώτες σειρές εδωλίων του κοίλου, οι οποίες ήταν κατασκευασμένες από ασβεστόλιθο, αλλά και εδώ διαπιστώθηκε λιθαρπαγή από τον ανασκαφέα. Είναι πιθανόν το θέατρο να διέθετε λίθινα εδώλια μόνον στις πρώτες σειρές του κοίλου, ενώ τα υπόλοιπα ίσως να ήταν ξύλινα. Ελάχιστοι λίθοι σώζονταν από τα θεμέλια της σκηνής και απλά διαπιστώθηκε η κατεύθυνση του προσκηνίου.
 |
| Αναλημματικός τοίχος του αρχαίου θεάτρου Λευκάδος – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ. |
Βόρεια της σκηνής το έδαφος ήταν ιδιαίτερα επικλινές, όπως απέδειξε η ύπαρξη αναλημματικών τοίχων, των οποίων αναγνωρίσθηκαν δυο οικοδομικές φάσεις με βάση την τοιχοποιία τους. Από την ανασκαφική έρευνα δεν προέκυψαν στοιχεία για την χρονολόγηση του θεάτρου, το οποίο ο W. Dörpfeld τοποθετεί γενικά στους προ-ρωμαϊκούς χρόνους. Τα αποκαλυφθέντα λείψανα του θεάτρου μετά το πέρας της ανασκαφικής έρευνας καταχώθηκαν“.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος Περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.9.2023.
Το πρώτο αρχαίο θέατρο στα Επτάνησα!
Στην καρδιά της αρχαίας πόλεως Λευκάδος.
Χωρητικότητος 11.000 θεατών!
Η αρχαία Λευκάδα, η οποία ιδρύθηκε πριν τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. από τους θαλασσοκράτορες Κορίνθιους στο ΒΑ άκρο του νησιού, υπήρξε μία ισχυρή πόλη-κράτος, που χάρη στην στρατηγική της θέση, πάνω στους θαλάσσιους δρόμους, τους πλόες προς τον Βορρά και τη Δύση, καθώς και το λιμάνι της, γνώρισε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθηση. Οι σωστικές ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας, στο πλαίσιο δημόσιων ή ιδιωτικών έργων, έχουν αποκαλύψει εκτεταμένα αρχαιολογικά κατάλοιπα, όπως τμήματα των τειχών, του οικιστικού ιστού, των νεκροταφείων και του λιμανιού.
Η μοναδική συστηματική ανασκαφή στο νησί, μετά τις μεγάλες ανασκαφές του W. Dörpfeld, πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια, με στόχο να φέρει στο φως το πλέον εμβληματικό μνημείο της, το θέατρο. Η θέση του βρίσκεται περίπου 3 χλμ. Ν. της σύγχρονης πόλης της Λευκάδας, στην ΒΑ κλιτύ του μεσαίου λόφου του Κούλμου, σε πλαγιά κατάφυτη με ελαιόδεντρα και πανοραμική θέα προς τον δίαυλο και την παράλια πεδιάδα, που απλωνόταν η αρχαία πόλη. Ελάχιστα στοιχεία ήταν γνωστά έως το έτος 2015 για το θέατρο και προέρχονταν από τις δοκιμαστικές τομές, που είχαν γίνει το 1901 από τον Ε. Kruger, τον συνεργάτη του W. Dörpfeld, τα οποία εμπεριέχονται στο βιβλίο του «Alt Ithaka».[1] Οι τομές καταχώθηκαν μετά το πέρας των εργασιών και η θέση του θεάτρου με την πάροδο του χρόνου δεν ήταν πλέον γνωστή, καθώς καλύφθηκε εξολοκλήρου από ελαιώνες και πρόχειρες αποθήκες. Τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του χώρου και τα επιφανειακά αρχαία κατάλοιπα βοήθησαν στον εκ νέου εντοπισμό της θέσης του θεάτρου το 1997, από την τότε αρμόδια ΙΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Το 2015, υπό την διεύθυνση της δρ Ολ. Βικάτου, ξεκίνησαν συντονισμένες προσπάθειες για την συστηματική ανασκαφή του.[2] Στις πρώτες δοκιμαστικές τομές, με δαπάνη του Δήμου, εντοπίσθηκαν εδώλια, η ορχήστρα και ο αναλημματικός τοίχος της σκηνής.
Η ανασκαφή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και απαιτητική, δεδομένου ότι έπρεπε να απομακρυνθούν πολλά και μεγάλα ελαιόδενδρα, να γίνουν εκτεταμένες αποχωματώσεις, να αποδομηθούν νεότερες κατασκευές και να μετακινηθούν πολλά αρχιτεκτονικά μέλη. Η έρευνα έχει αποκαλύψει κατά το μεγαλύτερο μέρος το κοίλο, την ορχήστρα και τον εύριπο, τις παρόδους, τους αναλημματικούς τοίχους του κοίλου, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της σκηνής. Η κατάσταση διατήρησης του μνημείου, ειδικά στο ανώτερο τμήμα του κοίλου, δεν είναι καλή, ως απόρροια της ανθρώπινης δραστηριότητας είτε κατά την αρχαιότητα είτε κατά τους σύγχρονους χρόνους και την καλλιέργεια του ακινήτου. Το θέατρο έχει προσανατολισμό ΒΑ. / ΝΔ. και χωρίζεται από 13 κλίμακες (πλάτους 0,72 – 0,78 μ.) σε 12 κερκίδες. Στο χαμηλότερο τμήμα του κοίλου, τα εδώλια και η προεδρία διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση, κυρίως στην κεντρική περιοχή, καθώς σώζονται και οι ασβεστολιθικές πλάκες της κάλυψής τους, οι αναβαθμοί των κλιμάκων και οι πλάκες διαδρόμου. Το κυρίως θέατρο έχει 21 σειρές εδωλίων, ενώ πάνω από την 21η σειρά υπήρχε πιθανότατα διάζωμα. Ψηλότερα του διαζώματος διαμορφώνονται στον βράχο τρεις σειρές και στο υπόλοιπο επιθέατρο ο βράχος είναι διαμορφωμένος με ενιαία κλίση. Πιθανότατα το επιθέατρο δεν ολοκληρώθηκε. Η χωρητικότητα του θεάτρου στις 24 σειρές ήταν περίπου 3.500 θεατές, ενώ στην πλήρη ανάπτυξή του με το επιθέατρο, εκτιμάται ότι θα χωρούσε περίπου 10.000 με 11.000 θεατές. [σ.σ.: Κατά την απογραφή του 2021 η πόλις της Λευκάδος είχε… 13.540 κατοίκους και όλο το νησί 23.596!].
Εντοπίστηκαν επίσης οι προεδρίες που αποτελούνται από δύο καθίσματα ενωμένα, συνολικού μήκους 2,60 μ. Η ορχήστρα, εν μέρει λαξευμένη στον φυσικό βράχο, αποτελεί πλήρη κύκλο με εξωτερική διάμετρο 16,65 μ. και περιβάλλεται από λίθινο πλαίσιο, αποτελούμενο από τρεις σειρές λίθων καθ’ ύψος, οι οποίοι στη βάση της όψης τους φέρουν κυμάτιο και ταινία στο άνω τμήμα. Εξωτερικά της ορχήστρας, σε χαμηλότερη στάθμη, ερευνήθηκε εν μέρει, ο ιδιαίτερα επιμελημένος ως προς την κατασκευή του, εύριπος.
Από τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας αποτελεί η ανεύρεση τμημάτων τριών λίθινων θρόνων (παρακάτω φωτογραφία), περίτεχνα διακοσμημένων με λεοντοπόδαρα, δελφίνια, πτηνά, σειρήνα κ.α., που προορίζονταν για εξέχοντα πρόσωπα, ιερείς ή αξιωματούχους της πόλης και αργότερα του Ακαρνανικού Κοινού.
Οι δύο αναλημματικοί τοίχοι του κοίλου σώζονται σε μήκος 28 μ. και 20,40 μ. ο βόρειος και ο νότιος αντίστοιχα. Το σκηνικό οικοδόμημα, μήκους 20 μ. και πλάτους περίπου 13 μ., διατηρείται στο επίπεδο θεμελίωσης του στυλοβάτη.
Τα πολυάριθμα θραύσματα κιόνων από ψαμμίτη και τμημάτων του επιστυλίου (παραπάνω φωτογραφία), επιτρέπουν την αναπαράσταση της ιωνικής πρόσοψης του λογείου που διέθετε 16 ημιπεσσοκίονες. Εκατέρωθεν της ιωνικής στοάς διαμορφώνονταν ράμπες, μήκους 9 μ., που κατέληγαν στο λογείο, δηλαδή στην οροφή της στοάς όπου εμφανίζονταν οι ηθοποιοί. Στην αρχή δε κάθε ράμπας οι πάροδοι έκλειναν με πύλες. Ο ισχυρός αναλημματικός τοίχος που βρίσκεται σε απόσταση 13 μ. όπισθεν του προσκηνίου και σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο, αποτελεί το ανατολικό όριο του σκηνικού οικοδομήματος.
Ως προς τη χρονολόγησή του μνημείου, φαίνεται ότι η κατασκευή του άρχισε τον 4ο αι. π.Χ. όπως και άλλα δημόσια κτήρια, όταν η πόλη γνώρισε μεγάλη οικονομική ευημερία και άνθηση. Κατασκευαστικές λεπτομέρειες, ωστόσο, υποδηλώνουν ότι δέχθηκε επεμβάσεις και αργότερα. Στα ρωμαϊκά χρόνια ακολούθησε τη μοίρα της υπόλοιπης πόλης, η οποία σταδιακά παρήκμασε ενώ με την ίδρυση της Νικόπολης από τον Οκταβιανό Αύγουστο το 31 π.Χ., μεγάλο μέρος των Λευκαδίων εποίκισε αναγκαστικά την νέα πόλη. Πιθανόν εγκαταλείφθηκε μετά το τέλος της αρχαιότητας και μεγάλο μέρος του υλικού του αποσπάστηκε για νεότερες κατασκευές, εκ των οποίων κάποιες κατασκευάστηκαν επί του κοίλου. Αν και πληγωμένο από το χρόνο, κυρίως όμως από τις ανθρώπινες επεμβάσεις, το θέατρο πλήρως και αρμονικά ενταγμένο στη γεωμορφολογία του λόφου, με πανοραμική θέα προς την ευρύτερη περιοχή, αναμφίβολα αποτελεί το σημαντικότερο και επιβλητικότερο μνημείο που έχει έλθει στο φως στην αρχαία Λευκάδα.[3]
Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 2017 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας.[4] Η ανασκαφή ξεκίνησε στην ιδιοκτησία Μικρώνη, ο οποίος έδωσε την συγκατάθεσή του να αρχίσουν οι εργασίες πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας απαλλοτρίωσης. Σε μόλις πέντε ανασκαφικές περιόδους και μέχρι το 2023 η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε το μεγάλο, εντυπωσιακό θέατρο. Την διεύθυνση της συστηματικής ανασκαφής έχει η δρ. Ολ. Βικάτου, γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, και τότε προϊσταμένη της Εφορείας.[5]
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.4.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Άλλο αρχαίο θέατρο στα Επτάνησα υπάρχει στην Ιθάκη. ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
[2] Οι οποίες τελικά ευοδώθηκαν, μετά τη συνεργασία με τον τότε δήμαρχο Λευκάδας κ. Κ. Δρακονταειδή, και την υποστήριξη του σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ.
[3] Το ανώτερο τμήμα του κοίλου και μέρος της σκηνής θα ερευνηθούν μετά το πέρας των απαλλοτριώσεων από το Υπουργείο Πολιτισμού, οι οποίες προγραμματίστηκαν κατά την επίσκεψη της Υπουργού Πολιτισμού Λ. Μενδώνη στην Λευκάδα, το 2020. Στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης, έχει ήδη συνταχθεί η μελέτη αποκατάστασης του θεάτρου, καθώς και η μελέτη συντήρησης λίθου, οι οποίες, εφ’ όσον εξεταστούν από το ΚΑΣ και εγκριθούν, στη συνέχεια το μνημείο είναι απολύτως ώριμο, ως έργο, να ενταχθεί σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Για την υλοποίηση της ανασκαφής ευχαριστίες εκφράζονται στους Περιφερειάρχες Σπ. Γαλιατσάτο, Ρ. Κράτσα Τσαγκαροπούλου, και Ι. Τρεπεκλή, καθώς και στους Δημάρχους Κ. Δρακονταειδή, Χ. Καλό και Ξ. Βεργίνη, που επί θητείας όλων υπογράφτηκε και προχώρησε η Προγραμματική Σύμβαση με το Υπουργείο Πολιτισμού.
[4] με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (100.000 ευρω) και του Δήμου Λευκάδας (100.000 ευρω), μέσω Προγραμματικής Σύμβασης με το Υπουργείο Πολιτισμού.
[5] Στην επιστημονική ομάδα συμμετέχουν οι αρχαιολόγοι Β. Στάικου και Β. Γκιζά, ο τοπογράφος μηχανικός Γ. Λώλος, ο αρχιτέκτων Ν. Χατζηδάκης και η συντηρήτρια έργων τέχνης Α. Τηλιγάδα.
