Του Γιώργου Λεκάκη
Το 2018, ανασκαφική ομάδα
ανακάλυψε στη Ba’ja[1], ένα
αγροτικό χωριό στην σημερινή νότια Ιορδανία, που κατοικήθηκε μεταξύ 7400 και
6800 π.Χ. άνοιξε μία αρχαία κίστη (πέτρινο κιβώτιο) διαστάσεων 1,30 × 1,00 ×
0,40 μ. από δύο πλάκες, δύο τοίχους από ξερολιθιά και μια πλάκα κάλυψης,
καλυμμένη με σοβά. Χρονολογήθηκε στο 7000 π.Χ. Περιείχε τον σκελετό ενός
παιδιού, πιθανότατα κοριτσιού, περίπου 8 χρόνων, τοποθετημένο σε στάση οκλαδόν,
με την πλάτη του στην βόρεια πλάκα. Τα οστά, χρωματισμένα με μια σκούρα κόκκινη
χρωστική ουσία (πιθανώς ώχρα), συνοδεύονταν από τουλάχιστον 2.586 χάντρες (από
κόκκινο ασβεστόλιθο, πέτρες, λευκό κέλυφος κογχυλιών, κεχριμπάρι, τυρκουάζ και
αιματίτη)!
Βρέθηκαν επίσης, και μενταγιόν (από πέτρα με διπλή τρύπα) και δακτυλίδι από φίλντισι / μαργαριτάρι.
Τώρα, το περιδέραιο με τις χάντρες ανακατασκευάσθηκαν!
Η αρχαιολόγος H. Alarashi (του
Ισπανικού Εθνικού Ερευνητικού Συμβουλίου) και οι συνεργάτες της έχουν
ανακατασκευάσει το περιδέραιο / κολιέ με βάση τις θέσεις τους στον τάφο και την
μικροσκοπική ανάλυση της φθοράς στα ανοίγματα των σφαιριδίων: Οι χάντρες
βρέθηκαν στο επάνω μέρος του σώματος του παιδιού, το μενταγιόν ήταν
τοποθετημένο πίσω από τον λαιμό και το δακτυλίδι ήταν τοποθετημένο στο στήθος. Οι
διατρήσεις στο δακτυλίδι υποδηλώνουν ότι κρατούσε κορδόνια για επτά σειρές
χάντρες, που συνδέονταν με το μενταγιόν. «Αυτό το επιβλητικό περιδέραιο κατασκευάστηκε
για να ταφεί με ένα παιδί που είχε σημαντική κοινωνική θέση», είπε η κ.
Alarashi. «Αλλά δεν ξέρουμε ακόμη γιατί αυτό το συγκεκριμένο παιδί ήταν
ξεχωριστό».
Ο πλούτος αυτού του νεκρικού
στολισμού επιβεβαιώνει την ύπαρξη κοινωνικής διαφοροποίησης από την ήδη
προκεραμική νεολιθική Β2![2]
Η κ. Alarashi υποψιάζεται ότι
μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων (θρηνητών) συγκεντρώθηκε στο τότε πυκνοκατοικημένο
χωριό, που βρίσκεται σε ένα οροπέδιο, για να συνοδεύσει το παιδί, στην
τελευταία του κατοικία.[3] Γιατί;
Ποιο ήταν αυτό το κορίτσι;
Το ανακατασκευασμένο κολιέ
εκτίθεται τώρα στο Μουσείο της Πέτρας της Ιορδανίας στο Wadi Musa.
ΠΗΓΗ: H. Alarashi, κ.ά. «Threads of
memory: Reviving the ornament of a dead child at the Neolithic village of Ba`ja
(Jordan)», https://doi.org/10.1371/journal.pone.0288075,
PLOS ONE 2.8.2023. Και «A child’s
ornate necklace highlights ancient farmers’ social complexity – It was likely
buried around 9,000 years ago with a child who held significant social status»,
Science News, 2.8.2023.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Benz M. «L’enfant au collier de Ba’ja», Pour la science, αρ, 514, 2020, σελ. 38-44. «Burying
power: New insights into incipient leadership in the Late Pre-Pottery Neolithic
from an outstanding burial at Ba’ja, southern Jordan», PloS one, vol. 14, αρ 8, 2019, DOI 10.1371/journal.pone.0221171.
[1] Η Ba’ja είναι ένα νεολιθικό χωριό, 14 χλμ. βόρεια της
Πέτρας, στον 30ό παράλληλο [30°24′49″N 35°27′41″E]. Όπως και η κοντινή
τοποθεσία Μπάστα, ο οικισμός κτίσθηκε το 7000 π.Χ., κατά την PPNB (Pre-Pottery
Neolithic B) περίοδο.
Ανακαλύφθηκε
το 1984 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Hans-Georg Gebel.
Οι
άνθρωποι εδώ διατρέφονταν με φιστίκια, σύκα, κατσίκια, πρόβατα (εξημερωμένα), αγριογούρουνα,
γαζέλες, λαγούς, αλεπούδες, σιτάρι, κ.ά.
Εδώ
γινόταν μαζική παραγωγή βραχιολιών από ψαμμίτη – βρέθηκαν σε απόσταση 250 χλμ.!
– κάτι που συνεπάγεται εξαγωγή και ανταλλαγή εργαλείων σε μέση απόσταση. «Μαγικές
πρακτικές»: Ταφές μωρών, υπερμεγέθη τσεκούρια σκαλισμένα στους τοίχους, «κρυμμένα»
αντικείμενα, πέτρινα αγγεία τοποθετημένα ανάποδα στο πάτωμα, κλπ. – μια
πρακτική που δεν συναντάται σε άλλες μεγάλες πόλεις της ίδιας εποχής. Αλλά και σκαλισμένα
τσεκούρια, αιχμές βελών (τύπου Amuq), χειρόμυλοι, κονιάματα κ.ά. βαρειά
εργαλεία για άλεσμα και επεξεργασία σιτηρών… ενώ τα διώροφα πέτρινα σπιτια είναι
παρόμοια με του Çatal Hüyük. Βρέθηκαν επίσης επτά κρανία μαζί σε έναν τάφο, με
οστά και αιχμές βελών βαμμένα κόκκινα. Υπολείμματα περιδέραιων από χάντρες ή
καρφίτσες από φίλντισι, τοιχογραφία με κεραυνούς και μια σκάλα, κλπ.
Το
έθιμο της απόκρυψης εργαλείων ή υπολειμμάτων ανθρώπων και ζώων θεωρείται μέρος
κάποιου είδους προγονικής λατρείας. Και εδράζεται στην λαϊκή άποψη του «κρυμμένου
θησαυρού», που ο νεκρός θα αναγκαστεί να επιστρέψει για να τον αναζητήσει,
γιατί του είναι απαραίτητα… – βλ. Γ. Λεκάκης “Τάματα και Αναθήματα”.
[2] Πλούσια νεκρικά στολίδια είχαν ήδη ανακαλυφθεί το
1969 στην τοποθεσία Sungir, στην Ρωσία, που χρονολογούνται από την Ανώτερη
Παλαιολιθική.
[3] Δημόσιες τελετουργίες ταφών πραγματοποιούνταν ήδη
πριν από περίπου 12.000 χρόνια στην Μέση Ανατολή (SN: 30/8/10).