Του Γιώργου Λεκάκη
Οι Άλυβες (από την μακρυνή
Αλύβη) > Χάλυβες / Αλιζώνες / Αμαζόνες / Χαλδοί, Χαλδαίοι[1] ήταν
αρχαίος θρακικός (κατ΄ άλλους σκυθικός) λαός της Μικράς Ασίας, που ζούσε στα νότια
παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην Παφλαγονία, κατά μήκος του ποταμού Θερμώδοντα[2] – στα
σημερινά σύνορα Γεωργίας – Τουρκίας και στην Καππαδοκία – πάντως στην βόρεια
Ανατολία. Η Χαλδία, εκτεινόταν από τον ποταμό Άλυ έως την Φαρνάκεια και την
Τραπεζούντα στα ανατολικά και νότια έως την ανατολική Ανατολία. Η χώρα τους
συνόρευε με τους Τάοχους και τους Σκυθήνες (από τους οποίους τους χώριζε ο ποταμός
Άρπασος). Πέρα από την χώρα των Αμαζόνων, μετά την χώρα των Τιβαρηνών. Μετά
τους Χάλυβες ήταν οι Ασσύριοι. Αναφέρεται το κλειστό λιμάνι Γενέσιντις και τις
ελληνικές αποικίες Σταμενεία και Ιασονία. Κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η
επεξεργασία μετάλλων, κυρίως σιδήρου, αργύρου και χάλυβα, τον οποίο και πρεπει
να ονομάτισαν[3]. Ήταν φημισμένοι
στην κατεργασία αυτών των μετάλλων[4]… Άλλωστε
Χαλδοί, Χαλύβες, Μοσυνοίκοι και Τιβαρηνοί συγκαταλέγονται στα πρώτα έθνη
σιδηρουργών από τους κλασσικούς συγγραφείς. Οι Χαλύβες ήταν μάλλον ένας γενικός
ελληνικός όρος για τους «λαούς της ακτής της Μαύρης Θάλασσας που εμπορεύονται
σίδηρο», ή «μια ομάδα εξειδικευμένων μεταλλουργών», γύρω από τον ποταμό Άλυ / Χάλυ.[5]
Στην αρχαιολογία, ένα είδος (μάλλον)
χάλυβα εμφανίζεται γύρω στο 3000 π.Χ. στην Αίγυπτο και το 1800 π.Χ. με
ενανθράκωση σπογγώδους σιδήρου στην Ζάμα, από τους Ετεοκτρήτες / Ετέους > Χεταίους.[6]
Αλλά γενικώς, έως τώρα οι
επιστήμονες έλεγαν ότι ο χάλυβας δεν χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Ευρώπη, πριν
από την ρωμαϊκή εποχή… Δεν ήταν δυνατόν να παραχθεί κατάλληλης ποιότητας
χάλυβας στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και σίγουρα όχι στην Τελική Εποχή του
Χαλκού, και ότι διαδόθηκε μόνον στην Ευρώπη υπό την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία[7]… – αν και ο Ευριπίδης (5ος
αι. π.Χ.), λέει πως στους ναούς των ορφικών οι ξυλοδεσιές κατασκευάζοντο «χαλύβω
πελέκει»…
Ο αρχαιολόγος Ralph Araque
Gonzalez και οι συνεργάτες του προτείνουν ότι οι λαοί της Ιβηρικής Χερσονήσου
χρησιμοποιούσαν χαλύβδινα εργαλεία για να σκαλίσουν πέτρινες στήλες, πριν από
περίπου 2.900 χρόνια (Τελική Εποχή του Χαλκού)!
Ο κ. Gonzalez και οι
συνεργάτες του ανέλυσαν αρχικά την σύνθεση του βράχου, που χρησιμοποιήθηκε για την
κατασκευή των στηλών και διαπίστωσαν ότι ήταν κατασκευασμένος από πυριτικό
χαλαζιακό ψαμμίτη, ο οποίος είναι εξαιρετικά σκληρός.
Εν συνεχεία προσπάθησαν να
αναπαράγουν τα αρχαία λιθογλυπτικά εργαλεία και διαπίστωσαν ότι ήταν αδύνατον να
το κάνουν με πέτρινα, μπρούτζινα και μη σκληρυμένα σιδερένια εργαλεία.
Οι ερευνητές στη συνέχεια
ανέλυσαν την σύνθεση της σιδερένιας σμίλης ενός λιθοξόου που ανακαλύφθηκε στο
Rocha do Vigio της Πορτογαλίας, η οποία χρονολογείται στο 900 π.Χ., και
διαπίστωσαν ότι περιείχε αρκετό άνθρακα για να θεωρηθεί σωστός χάλυβας.
ΠΗΓΗ: «Steel was being used in
Europe 2900 years ago», University of Freiburg / Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών,
Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, 28.2.2023. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Η
άγνωστη Μικρά Ασία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2023.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Λεκάκης Γ. «Περίπλους του αρχαίου Πόντου», σε 10 συνέχειες, στην εφημερίδα «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ», Απρ. 2009 – Μάρτιο 2010.
– Davidson H. R. Ellis «The Sword in Anglo-Saxon England: Its Archaeology
and Literature», εκδ. Woodbridge,
Suffolk, UK Boydell Press, 1994.
– Σκαλιέρης Γ. Κ. «Λαοί και
φυλαί της Μικράς Ασίας: μετα πινάκων και χαρτών».
– Srinivasan S. – Ranganathan S. «The Sword in Anglo-Saxon England: Its
Archaeology and Literature», εκδ. Bangalore:
Department of Metallurgy, Indian Institute of Science, 1994.
– Vassileva M. «Συμβολή στο The Greek Colonisation of the Black Sea Area»,
επιμ. Gocha R. Tsetskhladze, εκδ. Franz Steiner Verlag,
1998.
A study by an international and interdisciplinary team headed by
Freiburg archaeologist Dr. Ralph Araque Gonzalez from the Faculty of Humanities
has shown that steel tools were already in use in Europe around 2900 years ago.
Using geochemicalanalyses, the researchers were able to prove that stone stelae
on the Iberian peninsula that date back to the Final Bronze Age feature complex
engravings that could only have been done using tempered steel. This was backed
up by metallographic analyses of an iron chisel from the same period and region
(Rocha do Vigio, Portugal, ca. 900 BCE) that showed the necessary carbon
content to be proper steel. The result was also confirmed experimentally by
undertaking trials with chisels made of various materials: only the chisel made
of tempered steel was suitably capable of engraving the stone. Until recently
it was assumed that it was not possible to produce suitable quality steel in
the Early Iron Age and certainly not in the Final Bronze Age, and that it only
came to be widespread in Europe under the Roman Empire.
[1] άσχετοι με τους σημιτο-Χαλδαίους.
[2] νυν παραφρασμένα Terme Çayı.
[3] Η δασεία της λέξεως των Αλύβων και του ποταμού Άλυος,
έγινε «χ».
[4] Βλ. Ομηρο, Ορφέως «Αργοναυτικά», Απολλώνιο Ρόδιο, Σκύλακα.
[5] Σήμερα λέγεται ότι οι Ζαν (< Ζευς;), της σημερινής
Τουρκίας, είναι απόγονοί τους – βλ. Sallia.
[6] Σε κλιβάνους με κάρβουνο που ανέπτυσσαν θερμοκρασίες
περίπου 1.250°C. Ανασκάφηκαν και στον αρχαιολογικό χώρο Kaman–Kalehöyük της Ανατολίας. Χρονολογούνται από το 1800 π.Χ. Το
2005, η μεταλλουργική ανάλυση από τον Hideo Akanuma θραυσμάτων σιδήρου που
βρέθηκαν εδώ, το 1994, αποκάλυψε ότι μερικά από αυτά αποτελούνταν από
ανθρακούχο χάλυβα! Είναι έως σήμερα τα πρώτα γνωστά στοιχεία χάλυβα στον κόσμο –
βλ. J.
– P. Birat “Alternative ways of making steel: Retrospective and
prospective…”, La Revue de Métallurgie – CIT, 101ος χρόνος (2006), αρ 11, σελ. 937–955. Το Kaman-Kalehöyük είναι η αρχαία ελληνική Ζάμα, στον 39ο παράλληλο, ένας
αρχαιολογικός χώρος στην επαρχία Κιρσεχίρ, 100 χλμ νοτιοανατολικά της Άγκυρας,
6 χλμ. ανατολικά από την πόλη του Καμάν και 100 χλμ. από την Χαττούσα.
– Τον 6ο αι. π.Χ. υπάρχει
το seric iron της Ινδίας, με παραγωγή μετάλλων στην αρχαία
ελληνική Ταπροβάνη, νυν Σρι Λάνκα, με αιολικούς κλιβάνους, που εκμεταλλεύονταν τους
μουσώνες…
– Τον 5ο αι. π.Χ. ο χάλυβας εμφανίζεται και στην Κίνα…
[7] Ο Οράτιος γράφει για χαλύβδινα όπλα, όπως το falcata,
στην Ιβηρική Χερσόνησο. Επίσης σκανδιναβικός χάλυβας / chalybs noricus χρησιμοποιήθηκε
από τον ρωμαϊκό στρατό.
