Η «Αμφίπολις των Τρικκάλων» έδωσε την αρχαιότερη «ερωτική καρδιά» στον κόσμο! Ευρέθη πύλη τεραστίων διαστάσεων, απ’ όπου διέβη και ο Μ. Αλέξανδρος! – του Γ. Λεκάκη

Μια πύλη τεραστίων
διαστάσεων έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στο χωριό Πετρόπορος Τρικκάλων, όπου έκειτο η
αρχαία Πέλιννα, σύμφωνα με όσα εδήλωσε
ο αρχαιολόγος της ΛΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης.

Η Πέλιννα ή Πελινναίον, ήταν πόλις
της Τετράδος (τετραρχίας) Εστιαιώτιδος. Έκειτο στην αριστερή όχθη του Πηνειού
ποταμού (στην νυν Δυτ. Θεσσαλία), ανάμεσα στην Τρίκκη[1]
και την Φαρκαδώνα. Ήλεγχε το πέρασμα Τρίκκης-Λαρίσσης, στα Χάσια όρη! Σε
στρατηγική θέση, στην συμβολή Ληθαίου και Πηνειού. Ήλεγχε και το νερό του
κάμπου! Εδώ υπήρχε ιερό λατρείας προς τιμήν του Καταιβάτη[2]
Διός, της Αθηνάς καθώς και της
θεσσαλικής Σίβυλλας Μαντούς, η οποία
μάλιστα απεικονιζόταν στον οπισθότυπο χάλκινων νομισμάτων της πόλεως του 3^ου
αι. π.Χ. Η θέση της, έχει ταλαιπωρηθεί από γεωλογικές αναταράξεις, και αυτό
προκύπτει απλά και από την θέση με το όνομα «Βούλα» (= βουλιαγμένη, βυθισμένη),
που ευρίσκεται στην συμβολή των προαναφερομένων ποταμών και από μια μεγάλη
δολίνα, που συναντά κανείς στον αρχαιολογικό χώρο.

Οι κάτοικοί της εκ Θεσσαλίας εξαπλώθηκαν
προς Α. κατοίκησαν την Β. Εύβοια (εξ
ων η Ιστιαία) και την Χίο[3].
Και προς Δ. έκαμαν αποικίες στην Ιταλία.
(Ίσως οι ανδρείοι Πελιγνοί να μην είναι άσχετοι μαζί τους). Ο φοραδοτραφείς βασιλιάς
Πελίας, οι Πελιάδες, το Πήλιον, επίσης, έχουν συγγένεια με την πόλη αυτήν και
τον λαό της. Ο Πέλλης (πάππος Αργοναυτών, ιδρυτών της Πελλήνης Αχαΐας), η
Πελλάνα της Λακωνίας, ο Αργείος Πέλλην, αλλά και η Πέλλα της Μακεδονίας, η
Παλλήνη (Αττικής και Χαλκιδικής) και εν τέλει οι Πέλληνες (> Έλληνες)… Εκ
του πελ-
προέκυψε η ρίζα πυ– (> Πύλος στην Μεσσηνία, Πύδνα στην Μακεδονία, Πύτνα
στην Κρήτη και η συνήθως πέτρινη πύλη)!
Και εκ του πυλ- η ρίζα πηλ- (> πηλός, η κατ’ εξοχήν
κατεργασία της τριμμένης πέτρας, του χώματος)… Όλα στηρίζονται στην ίδια
πέτρινη ρίζα του προ-προ-μυκηναϊκού κόσμου… Και είναι απίστευτο πως την
μινυακή ρίζα της πέτρας εξακολουθεί να φέρει το σημερινό χωριό, που λέγεται
Πετροπόρο… Είναι το μεγάλο μινω-μινυακό
υπόστρωμα της Ελλάδος (και της Ευρώπης όλης), το οποίο είναι σκαλισμένο στο
κύτταρό μας! Άλλωστε ο ελληνικός λαός είναι ένα πλήθος, το οποίο εγέννησαν οι
λάες (πέτρες των λατομείων, τα λαλάρια) του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, γι’
αυτό και επάνω στον στερεό κορμό του μπόρεσαν και κτίσθηκαν όλοι οι πολιτισμοί
και οι ιδέες!

Κατά την ελληνική Αλήθεια,
δηλ. την μυθολογική παράδοση, την Πέλιννα ίδρυσε ο Πέλιννος, υιός του Οιχαλιέως, από την πόλη του Ευρύτου – εγγονού
του Απόλλωνος – στην Οιχαλία, στην περιοχή της αρχέγονης κοιτίδος του Έλληνος,
στην Σπερχειάδα, όπου έκειτο και η πόλις Ελλάς. Η πρώτη αναφορά της Πέλιννας
γίνεται από τον Πίνδαρο[4], που την αναφέρει ως
πατρίδα του Ιπποκλέους, υιού του
Φρικίου, ο οποίος ενίκησε στα Πύθια, σε αγώνες διαύλου το 498 π.Χ. Εδώ
εγκατεστάθη μόνιμη μακεδονική φρουρά, επί Φιλίππου
Β΄. Απ’ αυτήν την φιλομακεδονική πόλη διέβη ο Μ. Αλέξανδρος (335 π.Χ.), για να εισβάλλει στην Βοιωτία[5]. Και όχι τυχαίως, όπως θα ιδούμε
παρακάτω. Από την εποχή σώζονται ωραία νομίσματα (του 400-344 και 300-200
π.Χ.). Ήταν στο προσκήνιο των πολιτικών
εξελίξεων καθ’ όλην την διάρκεια της μακεδονικής κυριαρχίας στην Θεσσαλία! Η
πόλις ήταν σημαντική και στους ρωμαϊκούς πολέμους, αλλά άγνωστον πότε κατεστράφη!
Στα ερείπιά της ιδρύθη στα βυζαντινά χρόνια, το Γαρδίκι, περίφημο για τους καροποιούς του! Περίβολος, πύλη και
τείχη εσώζονται ακόμη στο Παλαιό Γαρδίκι (εντοπισμένα
ήδη επί Leake!), επί λόφου. Η
θέα από εδώ πάνω είναι καταπληκτική!

Η πόλις ήταν τόσο
αξιοσημείωτος, που πολλές Θεσσαλές ονοματίζονταν – και εξακολουθούν – με το
όνομα Πελίνα, το οποίο επήρε και «ευεργέτις» θεά των Ιταλών, αγνώστου φύσεως,
γνωστή από επιγραφές του 3^ου αι. μ.Χ.!

Η… «Αμφίπολις των Τρικκάλων»…

και δυο
«καρδιές» με διονυσιακά κείμενα

Πιο αναλυτικά όπως είπε ο κ.
Χατζηαγγελάκης, οι αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως μια πύλη στο τείχος,
στο δυτικό σκέλος του για να προσθέσει: «Μ’
αυτήν την εξέλιξη διαπιστώνουμε την οχυρωματική κατάσταση της αρχαίας πόλης.
Ειδικότερα αποτελεί θέμα αμυντικής διάταξης του αμυντικού περιβάλλοντος της
αρχαίας Πέλιννας». Μέχρι τότε είχε ευρεθεί μια πυλίδα στον ίδιο
αρχαιολογικό χώρο. Στον σημαντικό χώρο θα κατασκευασθεί φυλάκιο της
Αρχαιολογικής.

Η ακρόπολις της αρχαίας Πέλιννας,
σήμερα στο Παλαιογαρδίκι, έχει
περίμετρο τείχους 2,5 χλμ. Από πολυγωνικό 
σύστημα τειχοδομίας, έως ανακατασκευές βυζαντινών χρόνων. Σώζονται 15 και
πλέον ορθογώνιοι πύργοι, προμαχώνας (36 Χ 4-8 μ.), και τρεις πύλες. Από την
πόλη σώζονται θεμέλια οικοδομημάτων, δημόσιο κτήριο (30 Χ 30 μ.), πηγάδια, κ.ά.
Ευρέθησαν ειδώλια λατρείας του Θεσσαλού Ασκληπιού και διονυσιακής λατρείας! Τα τελευταία είναι το «κλειδί». Τα βακχικά-ορφικά
μυστήρια συνέχιζαν εδώ έως τον 3^ο αι. π.Χ.! Μαρτυρούνται από
κτερίσματα σαρκοφάγου, με ξύλινο φορείο[6]
και τα οστά νηπίου σε χάλκινο κάδο. Την νεκρή συνόδευαν πήλινα αγγεία, ένα
χρυσό στεφάνι, ζεύγος χρυσών σφηκωτήρων και δύο χρυσά καρδιόσχημα φυλλαράκια (μάλλον φύλλα κισσού, ιερόφυτο του
Διονύσου) με χαραγμένο κείμενο από την ορφική γραμματεία και σαφή αναφορά στον θεό της Θράκης![7]
Αυτή είναι ίσως η πρώτη ταύτισις του
σχήματος της καρδιάς με τον διονυσιακό έρωτα, όπως τον συμβολίζουμε σήμερα!
Τέλος, η ύπαρξις δύο αντωπών αυγών, ορφικό σύμβολο αθανασίας και πηγής ζωής,
ενισχύει την άποψη και εξηγεί γιατί επέρασε απ’ εδώ ο Μ. Αλέξανδρος, υιός της
καβειραίας πρωθιέρειας Ολυμπιάδος! Ο Μ. Αλέξανδρος δεν έκανε τυχαία πορεία,
αλλά αυστηρά προκαθορισμένη, όπως του την εχάραξε το ιερατείο των Καβείρων – με
τον ίδιο τρόπο που το ιερατείο των Δελφών υπεδείκνυε τις κινήσεις των πόλεων
που υπάγονταν σε αυτό.

Τα νεκροταφεία της
πόλεως ήταν μεγάλα και στα νότια (πέρα από το χωριό Πετρόπορος, 14 χλμ. Α. των Τρικκάλων). Ανασκαμμένοι, έως
σήμερα,  τάφοι έχουν χρονολογηθεί από τα
αρχαϊκά έως και τα ελληνιστικά χρόνια. Με πλούσια κτερίσματα. Ξεχωρίζουν: Αρχαϊκή
χάλκινη τεφροδόχος υδρία (σήμερα ευρίσκεται στο Εθνικό  Αρχαιολογικό Μουσείο), χρυσά κοσμήματα του 2^ου
αι. π.Χ. (σήμερα εκτίθενται στο Αρχ. Μουσείο Βόλου) ορειχάλκινη σφυρήλατη κάλπη
σε μορφή πυξίδος (3^ου αι. π.Χ.), η οποία αποτελεί – έως σήμερα – το μοναδικό προδρομικό παράδειγμα τέτοιων ελληνιστικών
πυξίδων, κ.ά. Με αφορμή σύγχρονα έργα
υδρεύσεως και οδοποιίας ευρέθησαν και ανασκάφθηκαν… 62 αρχαίοι τάφοι
(κιβωτιόσχημοι, λακκοειδείς, κεραμοσκεπείς, θήκες, πήλινες και λίθινες
λάρνακες), του 5^ου-2ου αι. π.Χ. Τέλος,
μέσα στο χωριό Πετρόπορος, ευρέθη (συλημένος) μακεδονικός τύμβος, με μονοθάλαμο
(5,7 Χ 4,50 μ.) καμαροσκεπή τάφο με διάδρομο (2 Χ 3,80 μ.) – το μοναδικό παράδειγμα στην Δυτική Θεσσαλία!

Η αρμόδια
Εφορεία γι’ αυτόν τον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, τον πολλά υποσχόμενο, ζητεί απλά
πράγματα: Τον καθαρισμό του τείχους, την σχεδιαστική αποτύπωση και την ανάδειξή
του, την ασφαλή πρόσβαση, την χάραξη διαδρομών, την δημιουργία χώρων σταθμεύσεως,
πλήρη ηλεκτροφωτισμό, ανάδειξη σημείων ειδικού ενδιαφέροντος, κλπ. Αυτά είναι σημαντικά έργα για την
όλη ανάπτυξη της περιοχής! Η αρχαία Πέλιννα, εάν αναδειχθεί και αξιοποιηθεί, θα
μπορεί να ζήσει τα γύρω ορεινά χωριά… και να αποδειχθεί η… «Αμφίπολις των Τρικκάλων»… Θυμηθείτε
το!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Κείμενα των Απ. Αρβανιτόπουλου, Φ. Ντάσιου, ΥΠΠΟΑ, Αλ. Πλιάκου, κ.ά.

Και μετά το ρεπορτάζ (του… 2017) του Γ. Λεκάκη με τίτλο 

ΓΚΡΑΦΙΤΙ βρωμίζουν την ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΛΙΝΝΑ!!!

– ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ…

αποκαθίσταται η αρχαία Πέλιννα​

Στην ανάταξη και συντήρηση του δομικού υλικού του δυτικού σκέλους και του βορειοδυτικού πύργου της ακρόπολης της Αρχαίας Πέλιννας προχωρά το Υπουργείο Πολιτισμού δια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Τρικάλων. Οι εργασίες εκτελούνται στο πλαίσιο του έργου προστασίας και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Πέλιννας, η χρηματοδότηση του οποίου έχει ενταχθεί στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας- ΕΣΠΑ 2014-2020 και 2021-2027.

Στη βόρεια πλευρά της ακρόπολης σχηματίζεται φυσικό απότομο κοίλωμα του εδάφους (δολίνη), οφειλόμενο, πιθανόν, στην κατακρήμνιση της οροφής υπογείου σπηλαίου, που καθιστά τη θέση απόρθητη από την πλευρά αυτή. Επομένως το τείχος διαμορφώνεται ως ένας τραπεζιόσχημος σε κάτοψη περίβολος στις άλλες τρεις πλευρές. Το μνημείο αντιμετωπίζει προβλήματα, που οφείλονται τόσο σε φυσικούς, λόγω της χρόνιας εγκατάλειψης, όσο και σε ανθρωπογενείς παράγοντες. Παρατηρούνται κατάρρευση της ανωδομής λόγω της εγκατάλειψης και της εισροής υδάτων, αποδόμηση της ανωδομής λόγω αφαίρεσης αρχαίου υλικού για χρήση του σε νεώτερες κατασκευές, αλλά και σκόπιμες καταστροφές από λαθρανασκαφές. Η δράση της βροχής σε συνδυασμό με το κατωφερές έδαφος, οι κατά καιρούς δυναμικές καταπονήσεις και η πυκνή βλάστηση έχουν ως αποτέλεσμα ρηγματώσεις και αποπτώσεις λίθων. Κατά τις πρόσφατες αποχωματώσεις αποκαλύφθηκαν πάνω από 300 αρχιτεκτονικά μέλη πλησίον του μνημείου.

Στον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ., η πόλη περιοριζόταν στις μεσημβρινές κλιτύες του υψώματος «Παλαιογαρδίκι», που απετέλεσε μετέπειτα την ακρόπολη. Η κυριαρχία των Μακεδόνων στη Θεσσαλία έληξε με την ήττα του Φιλίππου Ε’ το 197 π.Χ. Το 191 π.Χ., κατά τη διάρκεια του αντιοχικού πολέμου, οι Αθαμάνες κατέλαβαν την Πέλιννα, ενώ στη συνέχεια η πόλη κατελήφθη από τους Ρωμαίους και περιέπεσε στην αφάνεια. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, στην ακρόπολη της Αρχαίας Πέλιννας κτίσθηκε ο οικισμός «Γαρδίκιον», και με βάση τα νεώτερα ανασκαφικά δεδομένα η κατοίκιση στον χώρο συνεχίστηκε μέχρι και τα πρώιμα χρόνια της οθωμανοκρατίας, οπότε η θέση εγκαταλείπεται οριστικά. Από τη μεσαιωνική περίοδο, στην ακρόπολη, διακρίνονται επεμβάσεις επισκευής στις οχυρώσεις, καθώς και τα κατάλοιπα μιας τρίκλιτης βασιλικής.

Η Υπουργος Πολιτισμού Λ. Μενδώνη δήλωσε: «Η Αρχαία Πέλιννα βρίσκεται περί τα 16 χλμ. ανατολικά των Τρικάλων. Αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Αρχαίας Εστιαιώτιδος. Η Πέλιννα ήκμασε κατά τους ύστερους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους λόγω της σταθερής φιλομακεδονικής πολιτικής της. Κατά την περίοδο αυτή η θέση της παλαιάς πόλης μετατράπηκε σε ακρόπολη, και το άστυ επεκτάθηκε στην πεδιάδα και προστατεύτηκε με ισχυρό τείχος. Από την  Αρχαία Πέλιννα διέβη ο Μεγάλος Αλέξανδρος, το 335 π.Χ., για να εισβάλει στη Βοιωτία. 

Οι αρχαίες πηγές, αλλά και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα προσφέρουν σημαντικές μαρτυρίες για τη ζωή αυτής της πόλης, κυρίως στον 4ο αι. π.Χ., ενώ πολλά νέα δεδομένα αποκαλύπτονται στο πλαίσιο του έργου. Η ακρόπολη που αποτελούσε τον αρχικό πυρήνα της πόλης μέχρι την έλευση των Μακεδόνων και τη συνακόλουθη επέκτασή της, είναι κτισμένη σε φυσικά οχυρή θέση στην κορυφή λόφου, ο οποίος εποπτεύει τον κάμπο. Οι επεμβάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο βορειοδυτικός προμαχώνας της ακρόπολης έχουν στόχο τη διάσωση και ανάδειξη του μνημείου, καθώς και την απόδοσή του στο κοινό με τη δημιουργία ενός ασφαλούς, οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου, εύκολα προσβάσιμου και ευανάγνωστου στους επισκέπτες».

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 14.1.2025. [Κρατήθηκε η ανορθογραφία του ΥΠΠΟΑ].

νομος Τρικκαλων αρχαιοτερη ερωτικη καρδια πυλη αρχαια Πελιννα τρικαλων Θεσσαλιας, Μεγας Αλαξανδρος πολις μοναδικα θεσσαλια μακεδονικα θρακικα ευρηματα εμπορογιορτα ερως θεος ελληνες αρχαιοτητα ξενοφερτος αγιος ξενοφερτοι θεοι αγιοι ερωτας αρχαιολογια χωριο Πετροπορος Τρικκαλα Πελινα, αρχαιολογος της ΛΔ Εφορεια Προιστορικων και Κλασσικων Αρχαιοτητων, Ελληνας αγιος βαλεντινος Χατζηαγγελακης Πελινναιον, Πελινναιο Τετραδα τετρας τετραρχια Εστιαιωτιδος Εστιαιωτιδα Εστιαιωτις Ιστιαιωτιδος Ιστιαιωτιδα Ιστιαιωτις οχθη ποταμος Πηνειος Θεσσαλια, Τρικκη Φαρκαδωνα Φαρκαδων περασμα Τρικη Λαρισα Χασια ορη Ληθαιος νερο καμπος ιερο ιερον λατρεια Καταιβατης Διας, ζευς θεα Αθηνα θεσσαλικη Σιβυλλα Μαντω χαλκινο νομισμα 3ος αιωνας πΧ γεωλογικες αναταραξεις, Βουλα βουλιαγμενη, βυθισμενη δολινα, αρχαιολογικος χωρος Βορεια Ευβοια Ιστιαια Χιος αποικια Ιταλια ανδρειος Πελιγνος φοραδοτραφεις βασιλιας Πελιας, Πελιαδες, Πηλιον, Πελλης παππος Αργοναυτες, ιδρυτης Πελληνη Αχαιας Πελλανα Λακωνιας, Αργειος Πελλην, Πελλα της Μακεδονιας, η Παλληνη Αττικης και Χαλκιδικης Πελληνες ελληνες πελ- πυλ- Πυλος στην Μεσσηνια, Πυδνα στην Μακεδονια, Πυτνα στην Κρητη πετρινη πυλες πηλ- (> πηλος, κατεργασια τριμμενη χωμα προμυκηναικος κοσμος μινυες μινωικο μινυακο υποστρωμα Ελλαδα Ευρωπη λαες πετρες λατομειο λαλαρι Δευκαλιωνας Πυρρα φοραδα βασιλευς Πελειαδες, ορος Πηλιο, Πελης παπος Αργοναυτικη εκστρατεια, Πεληνη Αχαια Πελανα Λακωνια, Αργος Πελην, Παληνη Αττικη Χαλκιδικη ιεραπυτνα ιεραπετρα λασυθι λασιθι μινωιτες λαος Δευκαλιων Πυρα ελληνικη Αληθεια, μυθολογια παραδοση, Πελιννος, Οιχαλιεας, Οιχαλιευς Ευρυτος εγγονος θεος Απολλωνας Απολλων Οιχαλια, Σπερχειαδα, πολη Ελλας πρωτη Πινδαρος Ιπποκλης, Φρικιος Πυθια, αγωνας διαυλος 498 πΧ 5ος αιωνας μακεδονικη φρουρα, Φιλιππος Β φιλομακεδονες 335 Βοιωτια νομισματα 400 344 300 200 μακεδονες ρωμαικοι πολεμοι ερειπια βυζαντιο Γαρδικι, καροποιος καροποιια Περιβολος, τειχη Παλαιο παλιο Ληκ λικ Leake λοφος Θεσσαλη ευεργετις θεα Ιταλοι επιγραφη μΧ καρδιες διονυσιακο κειμενο, τειχος, οχυρο πυλιδα ακροπολις Παλαιογαρδικι, πολυγωνικο συστημα τειχοδομια ορθογωνιος πυργος, προμαχωνας οικοδομημα δημοσιο κτηριο πηγάαια, ειδωλιο λατρεια Θεσσαλος Ασκληπιος διονυσιακη βακχικα ορφικα μυστηρια κτερισμα σαρκοφαγος ξυλινο φορειο οστα οστο οστουν νηπιο χαλκινος καδος νεκρη πηλινο αγγειο χρυσο στεφανι, χρυσοι σφηκωτηρες χρυσο καρδιοσχημο φυλλο φυλλαρακι κισσος, ιεροφυτο χαραγμενο κειμενα ορφικη γραμματεια Θρακας θραξ σχηματος της καρδιας ερωτα συμβολο αντωπα αυγα, ωα ωο ωον ορφικο συμβολα αθανασια πηγη ζωη καβειραια πρωθιερεια Ολυμπιαδα ολυμπιας ιερατειο Καβειρων Δελφων Καβειροι Δελφοι Καβειρια ιερο φυτο ορφεας ορφευς νεκροταφειο αρχαικα ελληνιστικα χρονια κτερισματα αρχαικη χαλκινη τεφροδοχος υδρια Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο χρυσα κοσμηματα 2ος Βολου, αμασνησιας μαγνησια ορειχαλκινη σφυρηλατη καλπη πυξιδα πυξις μοναδικο προδρομικο ανασκαφη αρχαιοι ταφοι ταφος κιβωτιοσχημος, λακκοειδης, κεραμοσκεπης, θηκη, πηλινη λιθινη λαρνακα 5ος συλημενος μακεδονικος τυμβος, μονοθαλαμος καμαροσκεπης διαδρομος Αρβανιτοπουλος, Ντασιος ΥΠΠΟΑ, Πλιακος κολιε ΠΕΡΙΔΕΡΑΙΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ χρυσο κοσμημα δερη πριγκηπισσα χρηστικο εργαλειο, χρονος εβδομαδα, φαση Σεληνη αστρονομια Σεληνης συμμετρια 9 εννεα θηλυκωμα στολιδι κακο ματι αποτροπαικο οικονομια γεωργια κτηνοτροφια μαιευτικη αρχαιοαστρονομια ιερεας αστεροσκοπειο ιερο κορυφης μινωικο Κρητη Κυθηρα και Ικαρια κατεβατης Πελινναιο Διος λατομεια μαρμαρο Πυθιονικος Αρριανος, λαικο νεκροκρεβατο απορροια επιβιωση κισσοφυλλο εδρα Μουσειο Κυκλαδικης Τεχνης αγιος Βαλεντινος διονυσιασμος ​δομικο υλικο πυργος ακροπολις Υπουργειο Πολιτισμου εφα Εφορεια Αρχαιοτητων Τρικκαλων αρχαιολογικο χωρος Πελιννας, Θεσσαλια Μενδωνη Τρικκαλα Αρχαια Εστιαιωτιδα Εστιαιωτις ακμη υστερα κλασσικα ελληνιστικα χρονια φιλομακεδονικη πολιτικη παλαια πολης μετατροπη ακροπολη, αστυ πεδιαδα προστασια τειχος Μεγας Αλεξανδρος, 4ος 335 πΧ Βοιωτια αρχαιο αρχιτεκτονικη Μακεδονες φυσικα οχυρη θεση καμπος προμαχωνας μνημειο κοιλωμα δολινη κατακρημνιση οροφη υπογειο σπηλαιο απορθητο οχυρο τραπεζιοσχημο κατοψη περιβολο εγκαταλειψη καταρρευση ανωδομη αφαιρεση κατασκευη καταστροφη λαθρανασκαφη ρηγματωση αποπτωση λιθος αρχιτεκτονικα μελη μνημεια 6ος 5ος κλιτυς Παλαιογαρδικι Μακεδονια Θεσσαλοι ηττα Φιλιππος Ε 197 191 αντιοχικος πολεμος, Αθαμανες καταληψη Ρωμαιοι βυζαντιο οικισμος Γαρδικιον Γαρδικιο Γαρδικι ανασκαφη κατοικηση πρωιμα χρονια οθωμανοκρατια μεσαιωνας επισκευη τρικλιτη βασιλικη