Του Γιώργου Λεκάκη
Μια μελέτη
γενετικού υλικού, που ανακτήθηκε από τα δόντια των ανθρώπων που είχαν θαφτεί
στο Σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπους Κρήτης (*), μεταξύ περίπου 2290 και 1909 π.Χ.
ανίχνευσε την παρουσία εξαφανισμένων στελεχών δύο παθογόνων.
Οι επιδημίες
που προκαλούνται από το Y. pestis, που προκαλεί πανώλη, και το S. enterica, το
οποίο προκαλεί τυφοειδή πυρετό, ίσως έχουν συμβάλει στην κατάρρευση του Παλαιού
Βασιλείου της Αιγύπτου και της Ακκαδικής Αυτοκρατορίας στην Μεσοποταμία – βλ. ερευνητές
Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία, Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ
για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας, Βρετανικής Σχολής εν Αθήναις και Πανεπιστημίου
Temple.
Προηγουμένως
είχε προταθεί επίσης ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκάλεσε αυτές τις
μειώσεις του πληθυσμού της Εποχής του Χαλκού.
(*) Το
Σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπους ανακαλύφθηκε τυχαία το 1976 κατά την διάρκεια
εργασιών διάνοιξης δρόμου σε λόφο λίγο πιο έξω το χωριό Άγιος Χαράλαμπος (ή
Γεροντομουρί) στο Οροπέδιο Λασυθίου, σε υψόμετρο 835 μ. Η είσοδος είναι
σφραγισμένη για το κοινό, διότι οι ανασκαφικές εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη.
Την ίδια χρονιά που εντοπίστηκε το σπήλαιο, ο αρχαιολόγος Κώστας Δαβάρας
διεξήγαγε τις πρώτες διασωστικές ανασκαφές, τις οποίες συνέχισε το 1982 και το
1983. Το 1999 αρχαιοκάπηλοι αφαίρεσαν υλικό από την επιφανειακή κεραμική. Το
2002 το ανασκαφικό έργο ανέλαβε ο Philip Betancourt και το 2003 η Ελένη
Στραβοπόδη.
Πρόκειται
για ταφικό σπήλαιο που χρησιμοποιήθηκε κυρίως κατά τη Νεολιθική και Μεσομινωική
περίοδο, όπως μαρτυρούν τα συσσωρευμένα οστά και κρανία. Στο σπήλαιο γινόταν
δευτερογενής ανακομιδή των οστών νεκρών, οι οποίοι ήταν αρχικά θαμμένοι σε
άλλους τάφους της περιοχής. Ουσιαστικά αποτέλεσε το οστεοφυλάκιο μιας τοπικής
κοινότητας, κυρίως κατά τον 18ο αιώνα π.Χ.
Το σπήλαιο
σφραγίστηκε με φυσικό τρόπο κατά τον 18ο αιώνα π.Χ., όταν κατέρρευσε η είσοδος
του. Αυτή η τυχαία κατάρρευση έδωσε στους επιστήμονες ένα υπερπολύτιμο δώρο,
καθώς μπόρεσαν μετά από χιλιάδες χρόνια να δουν ένα στιγμιότυπο της εποχής,
χωρίς να έχει διαταραχθεί από τις μεταγενέστερες γενιές. Μέσα από το «παγωμένο»
καρέ μπόρεσαν να κατανοήσουν καλύτερα τις πρακτικές ταφής και να μελετήσουν με
μεγαλύτερη ασφάλεια τα ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των μινωιτών.
Βρέθηκαν
οστά σε κοιλότητες, τοποθετημένα σε επίπεδα. Επίσης, κάποια από τα κρανία
έφεραν οπές τρυπανισμού, γεγονός που σημαίνει ότι είχαν υποβληθεί σε κάποιο
είδος εγχείρησης. Αντίστοιχα, υπήρχαν οστά με πολλαπλές κακώσεις, γεγονός που
δηλώνει ότι τα άτομα αυτά είχαν την πολύτιμη υποστήριξη της κοινότητας τους για
την επιβίωση. Τα οστά παρείχαν πληροφορίες για το DNA των μινωιτών και των
ασθενειών που αυτοί αντιμετώπιζαν.
Το σπήλαιο
αποτελείται από επτά επικοινωνούντες θαλάμους, στους πέντε από τους οποίους
βρέθηκαν οστά. Μαζί με τα οστά, βρέθηκε πληθώρα από κτερίσματα των νεκρών.
Ανάμεσα στα αντικείμενα υπήρχαν δεκάδες σπασμένα κεραμικά και λίθινα αγγεία
(πρόχους, κύπελλα, κ.ά.), τμήματα λαρνάκων, σφραγίδες και σφραγιστικά
δαχτυλίδια, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια, εργαλεία κλπ. Σε έναν από τους
θαλάμους υπάρχουν δύο αναλημματικοί τοίχοι για τη συγκράτηση των σαθρών εδαφών.
Ανάμεσα στα
ευρήματα ξεχωρίζουν 4 μικρές ελλειπτικές λάρνακες κι ένα καπάκι που
τοποθετούσαν τα εξαρθρωμένα οστά και διάφορα ειδώλια από μάρμαρο ή κυνόδοντες
ιπποπόταμου, που υποδεικνύουν την υψηλή κοινωνική θέση του νεκρού και τις
επαφές με άλλες μακρινές περιοχές της Μεσογείου. Ωστόσο, τα πιο γνωστά ευρήματα
στο ευρύ κοινό είναι τα σείστρα[1],
είτε αποτελούσαν προσωπικό αντικείμενο κάποιου νεκρού μουσικού, είτε συνόδευαν
τις τελετές αποκομιδής των οστών. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Μουσικής Μύησις”.
ΠΗΓΕΣ: ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΚΡΗΤΗΣ, CRETAN BEACHES, This is Crete.
Και Gunnar U.
Neumann, Eirini Skourtanioti, Marta Burri, Maria A. Spyrou, Johannes Krause, Philipp
W. Stockhammer «Ancient Yersinia pestis and Salmonella enterica genomes from
Bronze Age Crete» στο Current Biology, 25.7.2022, DOI: https://doi.org/10.1016/j.cub.2022.06.094 Phys.org. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΣΜΟΥ, 26.7.2022.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Ένα είδος μουσικών οργάνων που σχετίσθηκαν με την
λατρεία της θεάς Ήρας, η οποία στην Αίγυπτο έγινε Ίσις, και της οποίας αποτελούσαν
σύμβολο. Η Ίσις ήταν κράμα Ήρας / Δήμητρος / Αφροδίτης / Σελήνης.
