Ενδιαφέρει η χρονική μας συνέχεια; – του Χρ. Γιανναρά

Του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά

Είναι κυριολεκτικά παρήγορο
και συνάμα εκπληκτικό, το πώς καταλαβαίνουν τον εορτασμό της «εθνεγερσίας» μια
χούφτα Έλληνες, στην άλλη άκρη της γης και κυριολεκτικά στους αντίποδες της
ελλαδικής παρακμιακής απερισκεψίας: Γιορτάζουν θέτοντας ερώτημα, όχι προβάλλοντας
βιομηχανοποιημένο φολκλόρ.

Το ερώτημα αναλύεται σε
υπότιτλους για την αποφυγή αοριστολογίας. Παραθέτω την προκήρυξη:

«Τι σήμαινε “κατ’ αλήθειαν
βίος” για τους αρχαίους Έλληνες; Πώς σχηματίζεται το κατόρθωμα της “πόλεως” και
της κοινωνίας των σχέσεων; Υπάρχουν δείγματα αυτής της προτεραιότητας σε
μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους της πατρίδας μας;

Πώς κατέστη δυνατός ο
πολιτιστικός εξελληνισμός, η «ένδοθεν άλωση» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας;

Πώς απάντησε ο Χριστιανισμός
στις μεταφυσικές αναζητήσεις του Ελληνισμού;

Είναι η γλώσσα μας το πιο
απτό τεκμήριο της διαχρονικής μας συνέχειας; Πώς η αρχαία ελληνική γλώσσα
υπηρέτησε το άθλημα της πολιτικής τέχνης στην κλασική περίοδο, αλλά και το
πρωταρχικό βιωματικό περιεχόμενο της χριστιανικής εκκλησιαστικής εμπειρίας;

Υπάρχει σύνδεση του
αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού λόγου με τον λόγο των Πατέρων της Εκκλησίας;

Η βυζαντινή εκκλησία των
πιστών έχει στοιχεία πολιτικού γεγονότος; Μπορεί να έχει η εκκλησιαστική
κοινωνία σχέσεων και διοικητικές (στη διοίκηση) προεκτάσεις; Υπάρχει ποιοτική
συνέχεια μεταξύ βυζαντινής και αρχαιοελληνικής τέχνης;

Πώς μπορεί να εξηγηθεί η
διατήρηση της ελληνικής συνείδησης και η αξιοθαύμαστη αντοχή της στα 400 χρόνια
της Τουρκοκρατίας;

Ποια είναι τα δείγματα
συνέχειας του ελληνικού κόσμου και πολιτισμού στην Τουρκοκρατία;

Για να ερμηνεύσει κανείς τα
γραφόμενα του στρατηγού Μακρυγιάννη, χρειάζεται να έχει γνώση της
εκκλησιαστικής εμπειρίας και γλώσσας. Πώς συνέβη να έχει ο Μακρυγιάννης αυτή
την εμπειρία ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς, ενώ ο σύγχρονος Έλληνας να την
έχει χάσει σε 200 μόλις χρόνια και σε συνθήκες ελευθερίας;

Ποιος ήταν ο σημαντικότερος
παράγοντας που οδήγησε τον Ελληνισμό στη σημερινή πολιτισμική αλλοτρίωσή του;
Τι ήταν αυτό που έκανε τους Έλληνες να αδιαφορήσουν για το μεγαλείο και τη χαρά
που τους έδινε η πατροπαράδοτη πολιτισμική τους πρόταση και να ζηλέψουν έναν
πολιτισμό, που κολακεύει τον ατομοκεντρισμό των ενστίκτων;

Υπάρχει δυνατότητα να ζήσει ο
σύγχρονος άνθρωπος τη χαρά του αθλήματος των σχέσεων κοινωνίας ελευθερωμένος
από τη λοιμική της χρησιμοθηρίας;

Είναι δυνατό να διδαχθεί και
μεταλαμπαδευθεί ο έρωτας για την ελευθερία, την αυθυπέρβαση, την κοινωνούμενη
μεταφυσική ελπίδα;».

Σίγουρα είναι μια έκπληξη
αυτά τα ερωτήματα, να έρχονται από το Rhode Island των ΗΠΑ. Τόσο ο στόχος όσο
και η καταγωγή των ερωτημάτων δηλώνουν υποψία για «φλέβα χρυσού» στη γενέθλια ή
μόνο πατρώα γη.

Από την απόσταση της
αποδημίας, κάποιοι Έλληνες διερωτώνται, αν έχει διαχρονική ενότητα και συνέχεια
ο πολιτισμός των προγόνων τους, αν υπάρχουν ρεαλιστικές δυνατότητες και ενεργός
βούληση να επιβιώσει η ελληνική πόλις και εκκλησία των πολιτών στον εξ ορισμού
ατομοκεντρικό και παγκοσμιοποιημένο τρόπο και πολιτισμό που πήραμε, «κάλπικον
δάνειον», από τη Δύση.

Παίζει περίεργα παιχνίδια η
Ιστορία: Από το μακρινό Rhode Island, μια χούφτα Ελληνες, στα πιο σημαντικά
κέντρα της σύγχρονης έρευνας και τεχνολογίας, μπορούν να κατανοήσουν τον
Παπαδιαμάντη, όταν προσδιόριζε: «αφ’ ότου ηλευθερώθημεν, αφ’ ότου δηλαδή
μεταλλάξαμεν τυράννους». Μπορούν και με τον Μανουήλ Γεδεών να συντονιστούν, που
βεβαίωνε ότι «ερρίφθημεν εις τον ωκεανόν, πλέοντας άνευ έρματος, άνευ πυξίδος».

Είναι κυριολεκτικά δραματική
η σύγχυση: Σε ποια ταυτότητα θα καταλήξει τελικά ο κρατικός Ελληνισμός: στη
δάνεια συνείδηση του μεταπρατικού έθνους-κράτους, ή στην ταυτότητα που
αναδείχνει η διαχρονική του συνέχεια; Θα είναι βραχυπρόθεσμα η Ελλάδα της
κυρίας Γιάννας ή η ζωντανή μέσα στους αιώνες πρόταση πολιτισμού – «γιγαντομαχία
περί της ουσίας»;

ΠΗΓΗ: ΧΡ. ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ,
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.10.2021.