Του Γιώργου Λεκάκη
«Σύμφωνα με την διδασκαλία των σοφών ορφικών, ο Έρως εγεννήθη από ένα λαμπρό ασημένιο ωόν (αυγό) του Κρόνου/Χρόνου και της Αφροδίτης Α΄ (της Αστάρτης εφόρου της Αρχής των Αστεριών) , στους κόλπους του Χάους, το οποίο συστρεφόταν εντός του Ερέβους. Ο Ωογενής Έρως ήταν αυτός ο οποίος έφερε την τάξι. Ο Έρως εγεννήθη πρώτος (γι’ αυτό και ελέγετο και Πρώτος / Πρωτόγονος) και μετά εγεννήθησαν οι (άλλοι) θεοί! Εφάνη πρώτος κι ονομάσθηκε και Φάνης / Φάνος. (Αναφέρεται και με άλλα ονόματα, όπως Μήτις ή Πολυμήτις, Γενέτωρ, Αβρός, κ.ά.). Και ο διφυής / δίφυλος (ανδρόγυνος) Έρως ως δημιουργική αιτία, εν συνεχεία, ανάμειξε τα πάντα. Αυτός εγέννησε το Φάος / Φως και την Ημέρα. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Ο ορφικός ύμνος του Έρωτος, ΕΔΩ.
Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη (αγία) Τριάδα:
- Φάνης,
- Αιθήρ,
- Χάος.
Κατ’ άλλην παράδοσή μας, εν αρχή υπήρχε η πρώτη (αγία) Τετράδα(*):
- το Χάος,
- η Νυξ,
- το Έρεβος και
- ο Τάρταρος.
Από ένα αυγό της μελανόπτερης Νυκτός – θεά, την οποία ακόμα και ο Ζευς σεβόταν – και του Ερέβους (ή του Ανέμου, ο οποίος την ξελόγιασε) εγεννήθη ένα ασημένιο αυγό, απ΄ όπου βγήκε ο χρυσόπτερος και (*)τετρακέφαλος Έρως. Αυτός έβαλε σε κίνηση το Σύμπαν! Αυτός έδωσε «το πρώτο κινούν» (κάποιοι το λένε σήμερα «θεωρία της Μεγάλης Εκρήξεως ή του Bing Bang»). Άρα «από το αυγό δημιουργήθηκε ο κόσμος!».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΑΥΓΩΝ, ΕΔΩ.
Η Νύχτα συζούσε μαζί του σε ένα σπήλαιο. Η Νύχτα ήταν τρισυπόστατη – άλλη Τριαδικοτητα:
- Νύχτα,
- Τάξη,
- Δικαιοσύνη
Και ο Έρως εδημιούργησε την Γη, τον Ουρανό, τον Ήλιο και την Σελήνη… Η λατρεία της μελανόπτερης Νυκτός πέρασε στην… μαύρη κότα. Τα αυγά που κάνουν οι μαυρόκοτες την Μεγάλη Πέμπτη, λέει ο λαός μας, έχουν θαυμαστές ιδιότητες: Μπορούν να διώξουν κάθε κακό! Τα μεγαλοπεφτιάτικα αυγά της μαυρόκοτας είναι ιαματικά (γιατρεύουν τον πονόλαιμο), εντομοκτόνα (διώχνουν μακριά τα σκαθάρια), και προφυλακτικά (φυλάγουν τ’ αμπέλι απ’ το χαλάζι)… Στην βόρεια Κροατία βάφουν τα αυγά μαύρα[1]…
Το αρχαίο ελληνικό κοσμικό αυγό αυτό, είναι χωρισμένο στα δυο: Το κάτω τμήμα του είναι η Γη και το επάνω, το σκέπασμά της, ο Ουρανός. Από τον Έρωτα και το Χάος εγεννήθη το γένος των Ορνίθων, έπειτα ο Ουρανός, η Γη και το γένος των αθανάτων. Απ’ αυτήν την παράδοση βαστάει το φαινομενικά παιδικό κι απλοϊκό ερώτημα του λαού μας εάν «η κότα (όρνιθα) έκανε το αυγό, ή το αυγό την κότα»… Τα δε ορνίθια έγιναν σε πολλές κατοπινές θρησκείες, τα πετεινά τ’ ουρανού…
Έτσι, το αυγό γίνεται σύμβολον του μυστηρίου της ζωής, της δημιουργίας, της αναστάσεως!
Το ωόν συμβολίζει, λοιπόν, την αρχή της εν τάξει ζωής από τον κόσμο του Χάους, τον σπόρο κάθε δημιουργίας, το Όλον, το αυγό περικλείει τα πάντα! Περιβάλλεται από έναν όφι, ο οποίος δαγκώνει την ουρά του (ουροβόρος όφις). Κατά μια άλλη, λιγότερο γνωστή ελληνική παράδοση, η θεά Πάνδημος Αφροδίτη ξεπρόβαλλε μέσα από ένα τεράστιο αυγό, το οποίο έπεσε στον ποταμό, ο οποίος εξ αυτού του γεγονότος ονομάσθηκε Ευκράτης > Ευφράτης… Τα ψάρια μετέφεραν το αυγό στην όχθη του ποταμού. Κάποια περιστέρια εκάθησαν επάνω του και αφ’ ότου εκείνο ζεστάθηκε, βγήκε από μέσα του η θεά Αφροδίτη, από την οποία αργότερα έγινε η κορυφαία θεά της Συρίας, η Αστάρτη.
Δεδομένου ότι η θεά διακρίνονταν από ακεραιότητα και αίσθημα δικαιοσύνης, αγαθά που της έδωσε ο Ζευς, ιεροποίησε τα ψάρια και τα έθεσε ανάμεσα στ’ αστέρια, δημιουργώντας τον Αστερισμό των Ιχθύων. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι Σύριοι θεωρούν τα ψάρια και τα περιστέρια θεούς και δεν τα τρώνε… Οι δε Πέρσες μνημόνευαν τα κόκκινα αυγά στις προσευχές τους.
Τέλος, οι ιχθείς και τα περιστέρια έγιναν σε πολλές κατοπινές θρησκείες, θεϊκά σύμβολα… Και στην λακωνική μυθολογία θα βρούμε θεογεννήσεις μέσα από αυγό: Οι Διόσκουροι («Διός κούροι»), οι δίδυμοι Λακεδαιμόνιοι παίδες του Διός-κύκνου, καταδιωκομένου υπό αετού, με την βοήθεια της Αφροδίτης, λ.χ. εγεννήθησαν μέσα από ένα χρυσό αυγό στην Πελλάνα στον Ταΰγετο, με φορέα την ωραιοτάτη Λήδα, σύζυγο του βασιλέα Τυνδάρεω. (Κατά παραλλαγήν, υποδοχέας του θεϊκού σπέρματος ήταν η Νέμεσις, ή η Περσεφόνη. Όποια και να ήταν, εγκατέλειψε το αυγό, το οποίο μετά το βρήκε η αιτωλικής καταγωγής Λήδα, και το επώασε.
Από το αυγό αυτό, που η Λήδα ετοποθέτησε επί βωμού, βγήκε η Ελένη, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Διοσκούρων, της Λήδας και του Τυνδάρεω – βλ. σχ. και ερυθρόμορφο κρατήρα, του 420 π.Χ. ο οποίος εκτίθεται στο Ακαδημαϊκό Μουσείο Τέχνης Βόννης).
Έτσι «μαγικά» προέκυψαν οι «Τυνδαρίδαι», η ιερή Τριάδα των Λακώνων:
- Ο αθάνατος Πολυδεύκης,
- ο θνητός Κάστωρ και
- η αδελφή τους, (Ωραία) Ελένη.
Οι Διόσκουροι ήσαν επίσης θεότητες του φωτός (ως ο Φάνης των ορφικών) και από την Λακωνία και την Μεσσηνία, η λατρεία τους διεδόθη σε όλον τον ελληνισμό… Το ιερό αυτό αυγό οι Λάκωνες το φυλούσαν στο ιερόν της Ιλάειρας και της Φοίβης. Το είχαν κρεμασμένο από την οροφή του ναού και τυλιγμένο σε μεταξωτά πανιά! Αργότερα, στα Εκαταία (ή Οξυθύμια ή Περισκυλακισμός, εορτές υπέρ της θεάς Εκάτης), που τελούνταν την τελευταία ημέρα εκάστου μηνός, «καθάριζαν» τα σπίτια τους – κάτι σαν την σημερινή Καθαρά Δευτέρα – και έβαζαν αυγά, μέλι, τυρί και ψάρια στα τρίστρατα, για να τα βρουν και να τα φάνε οι επαίτες (παρακαθήμενοι στο Εκάτης δείπνον).
Όσοι όμως έτρωγαν τα εκατήσια των πτωχών, στιγματίζονταν ως «ακάθαρτοι». Τέλος, οι Ωάννες έβγαιναν με «σκάφανδρα» από τα βάθη της θάλασσας, μέσα από ένα μεγάλο αυγό! Παραστατικότερη παρομοίωση για την γέννηση της ζωής μέσα από τον κόλπο και το αμνιακό υγρό δεν υπάρχει. Είτα, ήλθαν οι παιδευτικοί μύθοι, οι οποίοι εδίδαξαν πως πρέπει να προφυλάσσονται τα αυγά, ως δημιοιυργοί ζωής (μύθος Αλκυόνης). Ενώ η Ιστορία Κόρακος και Τεισία, καταλήγει με την παροιμιώδη φράση «εκ κακού κόρακος, κακόν ωόν» – όπως λέμε σήμερα “το μήλο θα πέσει κάτω από την μηλιά”, “δείξε μου την μάνα σου να σου πω ποιος είσαι”, κλπ. – απόδειξις πως οι αρχαίοι εγνώριζαν την γενετική κληρονομικότητα, φορέας της οποίας είναι το ωόν (ωάριον).
Έτσι το αυγό πέρασε στην λατρευτική συνείδηση του Έλληνος ως ιερόν… Και είθισται, οι Έλληνες τις ημέρες εορτής της Αναστάσεως, στα Αδώνια, ή στα νεκρόδειπνα-μνημόσυνα υπέρ των νεκρών, να έσπαγαν αυγά πάνω από τους τάφους, έτσι ώστε απ’ αυτά να ξαναγεννηθεί ζωή… – όπως εξακολουθούν να κάνουν οι Πόντιοι στην Κυριακή του Θωμά, όπως το ίδιο κάνουν και σήμερα – χωρίς να τα ξεύρουν όλα αυτά – όταν τσουγκρίζουν (σπάνε) βαμμένα αυγά, μετά την Ανάσταση, όταν τρώνε την αυγοκομμένη μαγειρίτσα…
Να βιώσετε μια αλήθινή Ανάσταση και να έχετε μια λαμπρή Λαμπρή!
ΠΗΓΕΣ: Αριστοφάνης («Όρνιθες», 694), Γκρέιβς Ρ., Ελλάνικος («Θεογ.»), Επιμενίδης, Ιερώνυμος («Θεογ.), Kern O., Κύπρια έπη, Ορφικοί Ύμνοι (58), Orphicorum Fragmenta, Παυσανίας, Πρόκλος, Φερεκύδης, Ψευδο-Υγίνος (Fabulae, 197), κ.ά.
Το αυγό σε άλλες αρχαίες παραδόσεις
Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι χάριζαν αυγά ως δώρα στις εορτές της Ανοίξεως. (Σε αντιγραφή, οι χριστιανοί βάζουν αυγά στα καλάθια των Λαζαρίνων, που ψάλλουν τα κάλαντα του αναστηθέντος Λαζάρου. Γι’ αυτό λένε για τον τσιγκούνη πως «ποτέ αυγό δεν έδωσε μήτε τ’ αγίου Λαζάρου»). Άλλες αρχαίες μυθολογίες – κυρίως των λαών της Μέσης Ανατολής, της Ασίας, κ.ά. – διδάσκουν πως το Πουλί του θεού Ηλίου έχει εκκολαφθεί από το Αυγό της Γης. Σε τάφους Σουμερίων στις πόλεις Ουρ και Νιπούρ ανακαλύφθηκαν χρυσά αυγά. Η αρχαία ελληνική παράδοση λατρείας του κοσμικού αυγού επέρασε και στους αντιγραφείς μας, Ρωμαίους, οι οποίοι επίσης χρησιμοποιούσαν βαμμένα αυγά σε ορισμένες ιεροτελεστίες τους.
Έως και οι Κενυάτες πιστεύουν πως η ψυχή είναι κλεισμένη σε αυγό!
Οι εβραίοι έχουν στο τραπέζι της χαρακτηριστικής εορτής τους, το Πάσχα, απαραίτητα κρασί, άρτο, αρνί και ολόκληρο βρασμένο αυγό (σύμβολο του ναού της Ιερουσαλήμ).
Ο χριστιανισμός – και άλλες θρησκείες – συνένωσε όλες αυτές τις παραδόσεις και τις καπηλεύθηκε ως δική του παρθενογένεση, αλλά δεν είναι έτσι δυστυχώς… «Εφηύραν» δε πλήθος κάλπικων παραδόσεων, που τις έντυσαν με τον μανδύα της αληθείας, για να πείσουν τους απλοϊκούς πιστούς τους πως δεν πρόκειται για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας…
Το αυγό σε Μακεδονία-Θράκη
Στα χωριά της Μακεδονίας τα αυγά βάφονται με ένα κοκκινόξυλο, την «μπακάμη». Το αυγό, που κρύβει μέσα του ζωική δύναμη, επίστευαν πως μπορούσε να την μεταδώσει σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. Γι’ αυτό και έγινε σύμβολο καλοσοδειάς, το πρώτο αυγό το παράχωναν στ’ αμπέλια. Στην Μαργαρίτα Πέλλης επίστευαν ότι εάν μια χρονιά δεν ρίξουν να σπάσουν κόκκινα αυγά στον βράχο η σοδειά τους θα καταστραφεί! Τα υπόλοιπα «αγιασμένα αυγά» θάβονται μετά την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής στ’ αμπέλια και στα χωράφια για να δώσουν καλή σοδειά. Στο εικονοστάσι τοποθετούσαν επίσης ένα αυγό, το «αυγό της Παναγίας». Αυτό το σταύρωναν τα παιδιά του σπιτιού, για να το προστατεύσουν από το «κακό μάτι». Θα εχρησιμοποιείτο τον υπόλοιπό χρόνο για το «ξεμάτιασμα» των παιδιών. Τέλος και το αυγό που δεν έσπαγε κατά το «τσούγκρισμα», έμπαινε στο εικονοστάσι, έως την επόμενη Ανάσταση. Και στο Αμύνταιο τα «αγιασμένα αυγά» τοποθετούνται δίπλα στο εικόνισμα. Ένα απ’ αυτά μένει ολοχρονίς εκεί. Όταν έχει καταιγίδα η μητέρα το βγάζει στον εξώστη με την πυροστιά και προσεύχεται για να απομακρυνθούν ο κεραυνός, το χαλάζι και οι πλημμύρες!
Η δοξασία προέρχεται από την Ανατολική Θράκη. Τέλος, πρωί-πρωί της μεγάλης Πέμπτης, σε όλη την Ελλάδα, οι γυναίκες καταπιάνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν με μυρωδικά τις λαμπροκουλούρες (ή τα τσουρέκια). Ανάλογα με το σχήμα που τους έδιναν, είχαν και διάφορα ονόματα κατά τόπους: «Αυγούλες», «δοξάρια», «καλαθάκια», «κολομπίνες», «κουζουνάκια», «κουτσούνες», «κοφίνια» – «κoλλυρίδες» (στα βυζαντινά χρόνια), κλπ. Τις εστολίζουν με λωρίδες από ζυμάρι και ξηρούς καρπούς, σε διάφορα σχήματα, και στο κέντρο τοποθετούν – και πάλι – ένα κόκκινο αυγό!
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Τάματα και αναθήματα», εκδ. Γεωργιάδης, 2000. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.4.2001. Εφημερίδα Χρόνος της Κομοτηνής, στήλη “Χρονοτοπία” του συγγραφέα, 17.4.2014.
[1] Και στην Ιαπωνία πιστεύουν στην ωφελιμότητα των μαύρων αυγών κότας. Στο Εθνικό Πάρκο Owakudani ( = Η μεγάλη καυτή κοιλάδα), στην ορεινή πόλη Hakone, γνωστό για τις θερμές ιαματικές πηγές του, στο Kuro-Tamago υπάρχει η αγορά των «μαύρων αυγών της ζωής. Πιστεύουν ότι η κατανάλωση ενός και μόνο μαυρου αυγού, προσφέρει 7 χρόνια επί πλέον ζωής. Αλλά κάποιος μπορεί να αγοράσει μόνο 5 αυγα τον χρόνο! Η κατανάλωση δε περισσότερων από ένα, λένε, έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Τα αυγά έχουν μαύρο χρώμα, επειδή βράζονται στις θειούχες πηγές της περιοχής.
