H Σαρδηνία, πριν 3.000 χρόνια, έπαιρνε χαλκό κυρίως από την Ιβηρική Χερσόνησο – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο αινιγματικός «Νουραγικός πολιτισμός», που άκμασε στο νησί της Σαρδηνίας, κατά την Εποχή του Χαλκού, είναι περισσότερο γνωστός για την κατασκευή μνημειωδών πέτρινων πύργων – γνωστών ως νουράγκι.

Ωστόσο, είναι επίσης γνωστοί για τα μικρά μπρούντζινα ειδώλια τους, τα bronzetti, οποία συχνά απεικονίζουν πολεμιστές, θεούς ή ζώα. Οι μελετητές έχουν από καιρό κάνει εικασίες σχετικά με την προέλευση του μετάλλου – κυρίως του χαλκού και του κασσίτερου – για την δημιουργία αυτών των μικρογλυπτών.

Ερευνητές χρησιμοποίησαν προσφάτως πρωτοποριακή ανάλυση ισοτόπων για να εξετάσουν 48 θραύσματα μπρούντζινων από τρεις εξέχουσες Νουραγικές τοποθεσίες, από την περιοχή Iglesiente-Sulcis, στην νοτιοδυτική Σαρδηνία, που χρονολογούνται στις αρχές της 1^ης χιλιετίας π.Χ.

Προηγουμένως είχε θεωρηθεί ότι ο χαλκός, ίσως, προερχόταν από το νησί της Κύπρου ή από την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά η ανάλυση ενός σπάνιου ισοτόπου, που ονομάζεται όσμιο, απέκλεισε αυτήν την πιθανότητα. Αντ’ αυτού, τα ειδώλια κατασκευάσθηκαν από τοπικό χαλκό (από την Σαρδηνία) ή από μετάλλευμα, που είχε εισαχθεί από την Ιβηρία.

Το ορυχείο Sa Duchessa[1] είναι ο πιο πιθανός προμηθευτής, εκτός από τον χαλκό, ο οποίος ήταν από την κοιλάδα Alcudia[2], ή την περιοχή Linares στην Ιβηρική Χερσόνησο.

Πιστεύεται ότι οι δύο διαφορετικοί τύποι χαλκού μερικές φορές αναμειγνύονταν στρατηγικά για να επιτευχθούν ορισμένα εφέ, όπως το χρώμα και η αντοχή.

Ο κασσίτερος που χρησιμοποιείται στο χάλκινο κράμα προέρχεται επίσης από την Ιβηρία, υπογραμμίζοντας τον ενεργό ρόλο της Σαρδηνίας στα δίκτυα ανταλλαγών της Εποχής του Χαλκού.

«Το να έχουμε την ευκαιρία να αναλύσουμε τις διάσημες χάλκινες φιγούρες από την Σαρδηνία είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατανόηση του πώς το νησί υπήρξε κεντρικό κομμάτι του εμπορίου μετάλλων κατά την Εποχή του Χαλκού», εδήλωσε η ερευνήτρια του Μουσείου Moesgaard, H. Nørgaard.

ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:

Ανάλυση ισοτόπων μπορεί και πρέπει να γίνει σε όλα τα αρχαία ελληνικά μπρούντζινα τεχνουργήματα – και δη της Κρήτης – για να βρούμε από προμηθεύτηκαν οι αρχαίοι μας καλλιτέχνες, αυτον τον χαλκό…

ΠΗΓΗ: D. Berger, κ.ά. «Multiproxy analysis unwraps origin and fabrication biographies of Sardinian figurines: On the trail of metal-driven interaction and mixing practices in the early first millennium BCE»,  https://doi.org/10.1371/journal.pone.0328268PLOS,  PLOS One. Πανεπιστήμιο Aarhaus. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.9.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το ορυχείο Sa Duchessa ή Cea Spremi είναι μια εγκαταλελειμμένη μεταλλευτική τοποθεσία, στην κοιλάδα Oridda, που διασχίζεται από τον ομώνυμο ποταμό Sa Duchessa, στον Δήμο Domusnovas, στην επαρχία Sulcis Iglesiente της Σαρδηνίας.

[2] Η Αλκούδια είναι ένας ισπανικός δήμος στην αυτόνομη κοινότητα των αρχαίων Γυμνησίων – νυν Βαλεαρίδων – Νήσων. Σε αυτήν υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας πόλεως Πολέντια (“La Portella”, με αγορά, και θέατρο) και το σπήλαιο του Αγίου Μαρτίνου, με βραχοκκλησιές (του 13^ου και 14^ου αιώνα) αφιερωμένα στον άγιο Μαρτίνο και τον άγιο Γεώργιο.

αρχαια Σαρδηνια, πριν 3.000 χρονια, χρονων αρχαιος χαλκος Ιβηρικη Χερσονησος Ιβηρια αινιγμα Νουραγικος πολιτισμος ακμη Σαρδηνιας, Εποχη Χαλκου κατασκευη μνημειωδης πετρινος πυργος νουραγκι μικρο μπρουντζινο ειδωλιο bronzetti, απεικονιση πολεμιστης, θεος ζωο προελευση μεταλλου χαλκου κασσιτερου δημιουργια μικρογλυπτο μικρογλυπτικη μεταλλο κασσιτερος αναλυση ισοτοπων εξεταση θραυσμα μπρουντζινα Νουραγικη Iglesiente Sulcis, ιγκλεσιεντε σουλκις νοτιοδυτικη χρονολογηση 1^η χιλιετια πΧ ορυχειο σα ντουκεσα Sa Duchessa προμηθεια κοιλαδα Alcudia λιναρες Linares νησι Κυπρος Ανατολικη Μεσογειος σπανιο ισοτοπο οσμιο, ειδωλια μεταλλευμα, ισπανια αναμειξη εφε χρωμα αντοχη χαλκινο κραμα δυκτυο ανταλλαγη χαλκινη φιγουρ κατανοηση εμποριο μεταλλων Μουσειο Moesgaard, μεσγκααρντ κεα σπρεμι Cea Spremi εγκαταλελειμμενο μεταλλευτικη οριντα Oridda, ποταμος δουκισσα Δημος Ντομουσνοβας Domusnovas, επαρχια Αλκουδια αυτονομη κοινοτητα Βαλεαριδες γυμνησιες Νησοι αρχαιολογικος χωρος αρχαια πολη Πολεντια La Portella λα πορτελα πορτελλα αγορα θεατρο σπηλαιο αγιου Μαρτινου, βραχοκκλησια 13^ος 14^ος αιωνας μχ αγιος Μαρτινος Γεωργιος βραχοεκκλησια σπηλαιοκκλησια σπηλαιοεκκλησια αρχαια ελληνικα μπρουτζινα τεχνουργηματα χαλκινα Κρητης κρητη