Της φιλολόγου Χαραλαμπίας Κακατση
Θήβα:
- Η πόλη μύθος,
- η πόλη ιστορία,
- η γενέτειρα της αρχαίας ποίησης,
- η τρίτη σημαντικότερη δύναμη στην αρχαιότητα,
- ένα σπουδαίο κέντρο για τous Έλληνα και τον κόσμο ολόκληρο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Οι 88 αρχαιες πολεις της Βοιωτιας”.
Στην έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ., μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» αναδείχθηκε η σπουδαιότατα της αρχαίας πόλης της θήβας, μέσα από ενδιαφέροντα ευρήματα. Σε αυτήν την πόλη αναφέρεται και το άκρως ενδιαφέρον βιβλίο του φιλέλληνα πανεπιστημιακού Π. Κάρτλετζ[1], το οποίο εξετάζει και συμπληρώνει κείμενα του Ηροδότου, του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις επιγραφές, τον Πλούταρχο, αλλά και τous αρχαιολογικούς θησαυρούς, που φυλάσσονται στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας.
Η Αθήνα, στην προσπάθειά της να υποτιμήσει την σπουδαιότητα του πολιτικού και ιδεολογικού της αντιπάλου χρησιμοποιούσε υποτιμητικά την έκφραση «βοιωτικό γουρούνι», θέλοντας με τον τρόπο αυτό να παρουσιάσει την τραχύτητα των κατοίκων, οι οποίοι γνώριζαν καλά τα μυστικά του πολέμου. Οι Θηβαίοι όμως, παρ’ όλο που υπήρξαν προσηλωμένοι στην αριστεία και την ολιγαρχία, έδειχναν μια ιδιαίτερη αγάπη για την μεγαλοπρέπεια, την ποίηση και το κάλλος. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς τα εντυπωσιακά ευρήματα, που περιλαμβάνονται στις προθήκες του νέου μουσείου της πόλης ή να μελετήσει προσεκτικά τις αναφορές που κάνει ο Κάρτλετζ στους κούρους των αρχαϊκών χρόνων για να επιβεβαιώσει τα παραπάνω.
Ο περίφημος «Θηβαϊκός κύκλος» ενέπνευσε:
- τον Θηβαίο στην καταγωγή Πίνδαρο, αλλά και
- τον μεγάλο τραγικό ποιητή Σοφοκλή, που έκανε πρωταγωνιστή των τραγωδιών του τον Οιδίποδα και την Αντιγόνη.
- Και ο αρχαιότερος όμως, ο Αισχύλος εμπνεύστηκε από τον ίδιο κύκλο και ύμνησε την επτάλοφο πόλη.
Ο Π. Κάρτλετζ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καιμπριτζ και ένας από τους πιο βαθείς γνώστες της αρχαιας ιστορίας, στο βιβλίο του «Θήβα, η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας», επιμένει πως άδικα θεωρήθηκε η πιο «μηδική», δηλαδή συνώνυμη με την προδοσία πόλη, γιατί αρνήθηκε να πολεμήσει στο πλευρό των Ελλήνων εναντίον των Περσών στην Μάχη του Μαραθώνα. Η μακρά ιστορία της πόλης σηματοδοτείται από μια ποικιλία γεγονότων, που περιλαμβάνει δόξες, αλλά και καταστροφή με την παρουσία όμως των θεών πάντα σταθερή δίπλα της.
Ο ιστορικός, μάλιστα, παραπέμπει σε ένα μικρό αγαλματίδιο ενός Εκηβόλου Ισμήνιου Απόλλωνα (προστάτη της περιοχής από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης ΗΠΑ, το οποίο, όπως συμπεραίνει από το γραμμένο βουστροφηδόν βοιωτικό αλφάβητο, προέρχεται από την περιοχή της Θήβας του 7ου αιώνα π.Χ. Το εύρημα αυτό, όπως και οι επιβλητικοί κούροι, που έχουν βρεθεί στην περιοχή καταδεικνύουν ότι σε αυτήν υπήρχαν άνθρωποι με μεγάλη οικονομική ευχέρεια, ώστε αφιέρωναν τέτοια δαπανηρά έργα με μεγάλη ιερή αξία.
Κάτι αντίστοιχο αποκαλύπτει και, ένας πολύ ωραίος σφόνδυλος που βρίσκεται από το 2005 στο μουσείο, κομμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε να φέρει μια αστραφτερή ασπίδα, αφιερωμένη σε κάποιον Κροίσο, που επισκέφτηκε την Θήβα για να τιμήσει κάποιον Αμφιάραο ή το ομώνυμο ιερό.
Και τέλος οι σκύφοι, που παραπέμπουν στα Καβείρια μυστήρια καταδεικνύουν την άμεση σχέση του τόπου με τα ομώνυμα μυστήρια, αλλά και το έντονο λατρευτικό στοιχείο.
Ο Κάρτλετζ υποστηρίζει πως «Καμμία ελληνική πόλη εκτός από την Θήβα δεν μπορούσε να καυχάται για έναν Διόνυσο και έναν Ηρακλή, ως περίπου αυτόχθονες θεότητες και ελάχιστες άλλες είχαν μαντικό ιερό με την απήχηση και το κύρος του Αμφιαράειου».
Από την έκθεση «Χαιρώνεια» και τα ξεχωριστά εκθέματα με τις επιβλητικές ασπίδες προκύπτει ότι οι Θηβαίοι υπήρξαν οι πιο εξελιγμένοι πολεμιστές της εποχής τους, αφού εφηύραν διάφορες καινοτομίες όπως η περίφημη βοιωτική ασπίδα, με το ξεχωριστό σχήμα.
Επί πλέον, αν και υποστήριζαν τα ολιγαρχικά καθεστώτα υπήρξαν οι θεμελιωτή των νόμων, καθώς ο Φιλόλαος κοινοποίησε ή έγραψε τους νόμους για τους Θηβαίους τον 7ο αιώνα π.Χ.
Βέβαια, κανείς δεν ξεχνά ότι η Θήβα ήταν πάντοτε εχθρική με την δημοκρατική Αθήνα, αλλά και με την κατ’ εξοχήν σύμμαχό της, τις Πλαταιές, με τις οποίες έφτασε να συγκρουστεί σε τρεις ιστορικά μάχες (431, 429, 427 π.Χ.).
Όμως, η περίοδος της «Θηβαϊκής Ηγεμονίας» (371 – 362 π.Χ.), σφραγίστηκε από τις κυρίαρχές μορφές του Επαμεινώνδα και του Πελοπίδα και αποθέωσε στρατιωτικά και πολιτικά την πόλη. Το μέγεθος της φήμης τους ήταν τέτοιο που, όπως μας πληροφορεί ο Κάρτλετζ, ο φυλακισμένος στον πύργο του Λονδίνου σερ Γ. Ράλεϊ, στον τρίτο τόμο της Παγκόσμιας Ιστόριας του, χαρακτήρισε τον Επαμεινώνδα ως τον «αξιολογότερο» από τους αρχαίους Έλληνες!
Εκτός από την στρατιωτική της υπεροχή, η Θήβα αποκαθίσταται και πολιτικά, εγκαινιάζοντας για πρώτη φορά μια δημοκρατική περίοδο σε μια πλήρως αναγεννημένη Βοιωτία: «Και ο βοιωτικός στρατός άκμασε όσο ποτέ άλλοτε, χάρη στον ομοσπονδιακό χαρακτήρα, το απελευθερωτικό πνεύμα και την δημιουργική δομή του», επισημαίνει χαρακτηριστικά ο μελετητής. Αυτοί οι εμβληματικοί στρατηγοί ήταν, εκτός των άλλων και ταπεινοί. Λέγεται πως ο Επαμεινώνδας είχε μόνον έναν τραχύ μανδύα και έπρεπε να τον πλένει όταν βρόμιζε για να τον φορέσει.
Η φήμη του Ιερού Λόχου ήταν τέτοια που ακόμα και ο έφηβος τότε Φίλιππος, ο μετέπειτα βασιλιάς των Μακεδόνων, εστάλη στο σπίτι του Παμμένη στην Θήβα για να μάθει τα μυστικά της στρατιωτικής τέχνης και να τα εφαρμόσει και να νικήσει στην σπουδαιότατη μάχη της Χαιρώνειας.
Η καταστροφή της Θήβας δεν ήταν μόνο μία δραματική στιγμή. «Αντιστοιχούσε στην προαναγγελία του θανάτου της παραδοσιακής ελληνικής πόλεως, ως κέντρου εξουσίας στην ελληνική ιστορία». Αντίστοιχα, πάλι, όπως πολύ σοφά έλεγε ο τίτλος της έκθεσης του Κυκλαδικού Μουσείου, «η Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. άλλαξε τον κόσμο».
Η ήττα της Θήβας πράγματι άλλαξε τις γεωπολιτικές ισορροπίες, ανοίγοντας τον δρόμο της Μακεδονίας προς την Ανατολή, υπό την ηγεσία του μεγάλου στρατηλάτη. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αντίθεση με τον πατέρα του, ο οποίος σεβάστηκε την ιερότητα του τόπου, ο Μέγας Αλέξανδρος ισοπέδωσε την Θήβα, χωρίς να δείξει κανένα οίκτο, αφού είχε προηγηθεί η ολοκληρωτική λεηλασία της. Ωστόσο, είκοσι χρόνια μετά την καταστροφή της η πόλη ξαναχτίστηκε με τους θηβαίους να υψώνουν πανηγυρικά πάνω από τις οδυνηρές μνήμες τα παλιά αγάλματα του Ερμή και του Επαμεινώνδα. Είναι, άλλωστε, ένας τόπος που δεν θα ξεχαστεί ποτέ, όσο κι αν ο τίτλος του βιβλίου του Κάρτλετζ, «Θήβα, η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας», υποστηρίζει το αντίθετο.
ΠΗΓΗ: εφημ. «Ξηρονομή», τ. 135, Απρ.-Ιούν. 2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.7.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] εκδόσεις Ψυχογιός, μτφρ. Γ. Μπλάνας, επιμέλεια, Δ. Λυμπερόπουλος
