Η Μονή Κοσμοσώτειρας στις Φέρραι / Φέρες / Βήρα [στον 40ο παράλληλο – 40°53′36″N 26°10′26″E] Έβρου στην Θράκη περιλαμβάνει διπλό φρουριακό περίβολο (τείχη, πύργους, πύλη) και καθολικό στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιόνιου ναού με πεντάτρουλλη στέγαση. Από τα μέχρι τώρα στοιχεία ο εσωτερικός περίβολος πιθανόν είχε σχήμα ακανόνιστου εξάγωνου με πύργο σε κάθε γωνία του.
Από τον εξωτερικό περίβολο ελάχιστα τμήματα έχουν εντοπισθεί. Στη ΝΑ. γωνία του ναού υπάρχει εντοιχισμένο κεραμεικό κόσμημα με θέμα τον αετό. Στην δυτική πλευρά ο νάρθηκας είναι κατεστραμμένος ενώ η ανατολική πλευρά απολήγει σε τρίκογχο ιερό βήμα. Η είσοδος στον ναό γίνεται από την κύρια θύρα του στην μέση της δυτικής πλευράς. Δεύτερη θύρα υπάρχει στην μέση του βόρειου τοίχου του ναού. Μεταγενέστερες επιδιορθώσεις έχουν δεχτεί, η κεντρική αψίδα και η πρόθεση. Μεταγενέστερες επίσης είναι και οι τέσσερις αντηρίδες εξωτερικά. Έχει σωζόμενες εξωτερικές διαστάσεις: μήκος 23 μ. και πλάτος 17 μ. ενώ το ύψος του είναι 17 μ.
Στο εσωτερικό του ναού δεσπόζει ο μεγάλος, διάτρητος από παράθυρα, τρούλλος, ο οποίος δορυφορείται από τέσσερις μικρότερους. Οι ωθήσεις του κεντρικού τρούλλου μεταφέρονται μέσω τεσσάρων σφαιρικών τριγώνων στους εξωτερικούς τοίχους, κυρίως όμως σε τέσσερα σημεία μέσα στον ναό. Πρόκειται για δυο κτιστούς πεσσούς στα ανατολικά, οι οποίοι χωνεύονται μέσα στους τοίχους που διαχωρίζουν το Ιερό Βήμα από την Πρόθεση και το Διακονικό και για δυο ζεύγη αράβδωτων μονολιθικών μαρμάρινων κιόνων μικρής διατομής στα δυτικά. Αυτή η πρωτότυπη αρχιτεκτονική σύλληψη δημιουργεί έναν μεγάλο εσωτερικό χώρο που δίνει την εντύπωση πως αναπνέει και λειτουργεί ως επίγεια απομίμηση του ουράνιου κόσμου.
Ο εικονογραφικός διάκοσμος αποτελεί δείγμα της υψηλής τέχνης του 12ου αιώνα της Σχολής της Κωνσταντινούπολης.
Στο βόρειο και νότιο τοίχο, ανάμεσα στα τοξωτά παράθυρα, σώζονται σε μεγάλες διαστάσεις στρατιωτικοί άγιοι σε προτομή, οι οποίοι έχουν τα φυσιογνωμιστικά χαρακτηριστικά μελών της βασιλικής οικογένειας των Κομνηνών:
- Βόρεια πλευρά: αριστερά, Ανδρόνικος(;) Κομνηνός, δεξιά, Αλέξιος Α΄ Κομνηνός,
- νότια πλευρά: αριστερά, Ιωάννης Α΄ Κομνηνός, δεξιά, Ισαάκιος Κομνηνός, κτήτορας.
Σώζονται επίσης παραστάσεις της Υπαπαντής, της Πεντηκοστής, της Κοινωνίας των Αποστόλων, ολόσωμες μορφές Ιεραρχών και Προφητών, η Θεοτόκος δεομένη και εξαπτέρυγα Σεραφείμ.
Η εξωτερική τοιχοδομία συμπληρώνεται από το επιβλητικό επιστέγασμα του ναού με φύλλα μολύβδου κατά το πρότυπο της βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με την επιθυμία του κτήτορα για επιμελημένη συντήρησή τους.
- Οι αναστηλωτικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν αποκατέστησαν τη βόρεια, την ανατολική και τη νότια όψη του καθολικού. Το τύμπανο του τρούλλου δέθηκε με μετάλλινο στεφάνι, το νότιο ζεύγος των κιόνων στηρίχθηκε με χαλύβδινα ελάσματα και όλοι οι κίονες σφίχτηκαν με χαλύβδινα στεφάνια. Έγιναν, επίσης, μερικές επισκευές στην μολυβδοστέγαση, μετρήσεις μικρομετακινήσεων του μνημείου με σύστημα invar και συντήρηση του οχυρωματικού περίβολου.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΕΒΡΟΥ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2013.
στρατιωτικοι αγιοι χαρακτηριστικα μελη βασιλικη οικογενεια Κομνηνων, Κοσμοσωτειρα στρατιωτικος αγιος μελος αυτοκρατορικη Κομνηνοι αγιογραφηση Κοσμοσωτειρας ιμ Μονη Κοσμοσωτειρας Φερραι / Φερες / Βηρα 40ος παραλληλος στρατος ιερα Μονη διπλος φρουριακος περιβολος διδυμοτειχο τειχη, πυργος, πυλη καθολικο τυπος σταυροειδης εγγεγραμμενος δικιονιος ναος πεντατρουλος πεντατρουλλος πεντατρουλη πεντατρουλλη στεγαση σχημα ακανονιστο εξαγωνο γωνια εντοιχισμενο κεραμεικο κοσμημα αετος βυζαντιο ναρθηκας καταστροφη τρικογχο ιερο βημα θυρα τοιχος επιδιορθωση αψιδα προθεση αντηριδα ναου μεγαλος, διατρητος παραθυρο τρουλος, δορυφορος ωθηση τρουλλος σφαιρικο τριγωνο κτιστος πεσσος ιερον προθεση διακονικο ζευγος αραβδωτος μονολιθικος μαρμαρινος κιονας πρωτοτυπη αρχιτεκτονικη συλληψη δημιουργια λειτουργια επιγεια απομιμηση ουρανιος κοσμος εικονογραφικος διακοσμος υψηλη τεχνη 12ος αιωνας μχ Σχολη Κωνσταντινουπολης Κωνσταντινουπολη Κωνσταντινουπολις τοξωτο αγιογραφια προτομη φυσιογνωμιστικα χαρακτηριστικα βασιλιας ανδρονικος αλεξιος Α Ιωαννης Α Ισαακιος κτητορας κτητωρ παρασταση Υπαπαντη Πεντηκοστη Κοινωνια των Αποστολων, ολοσωμη μορφη Ιεραρχες Προφητες παναγια Θεοτοκος εξαπτερυγα Σεραφειμ τοιχοδομια επιβλητικο επιστεγασμα ναου φυλλα μολυβδου φυλλο μολυβδος προτυπο βυζαντινη εκκλησιαστικη επιθυμια επιμελημενη συντηρηση μολυβδοφυλλα μολυβδοφυλλο αναστηλωση τυμπανο μεταλλινο στεφανι, κιονες χαλυβδινο ελασμα χαλυβδινα στεφανια επισκευη μολυβδοστεγαση, μνημειο οχυρωματικος
