Ανασκαφικές έρευνες στον ναό της θεάς Δήμητρος στην αρχαία Φαλάσαρνα, πόλη με ιστορία 5.500 χρόνων!

Της Ελπίδας Χατζηδάκη, διευθύντριας ανασκαφών Αρχαίας Φαλάσαρνας, πρ. διευθύντριας Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων

Θα πραγματοποιηθούν κατά την διάρκεια του Αυγούστου 2025.

Κύριος στόχος των ανασκαφών είναι η διάσωση των αναθηματικών ευρημάτων, η μελέτη και αναστήλωση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων του Ναού της Δήμητρας στην ακρόπολη της Φαλάσαρνας Χανίων Κρήτης με τους απόκρημνους λοφίσκους της και το ιστορικό παρελθόν των 5.500 χρόνων.

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Το τέμενος του ναού αποκαλύφτηκε το 2022 χτισμένο στο διάσελο του ιερού βράχου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης- κράτους. Η πρώτη αυτή ανασκαφή έφερε στο φως το στοιχείο ότι η θεά λατρευόταν ήδη από τον πρώιμο 7^ο αι. π.Χ. αρχικά σε φυσικό σπήλαιο, όπου έρρεε άφθονο νερό από το παρακείμενο βουνό. Κάποτε το σπήλαιο κατέρρευσε και στα ερείπιά του θεμελιώθηκε το ιερό της Δήμητρας τον 5^ο αι. π.Χ. Οι συλλέκτες νερού στέρεψαν και χρησιμοποιήθηκαν ως τελετουργικοί αποθέτες. Ανασύρθηκαν διάφορα αναθήματα που χρονολογούνται στην αρχαϊκή και κλασσική περίοδο. Ανήκαν κυρίως σε πήλινες κεφαλές της Δήμητρας Α με πόλο, ειδώλια πεπλοφόρων, μικρογραφικές υδρίσκες με διακόσμηση, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα. Το όνομα της πανάρχαιας θεάς Δήμητρας βρέθηκε χαραγμένο στην δωρική διάλεκτο σε δεκάδες τελετουργικά αναθήματα.

Ενδιαφέρον προξενεί ο αριθμός ειδωλίων ανατολίζουσας τεχνοτροπίας με την μορφή γυναικών με υψηλό πόλο, διάδημα και δαιδαλική κόμμωση που χρονολογούνται στον πρώιμο 7^ο αι. π. Χ. Εκτιμούμε ότι προέρχονται από τα αρχαιότερα δαιδαλικά ειδώλια στην Κρήτη, ενώ εξετάζεται η πιθανότητα συσχετισμού τους με την μητέρα-θεά των Φοινίκων Αστάρτη, όπως εξ άλλου μαρτυρείται και από άλλες ενδείξεις μνημείων και κινητών ευρημάτων φοινικικής προέλευσης στον χώρο της Φαλάσαρνας. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΦΟΙΝΙΚΩΝ, ΕΔΩ.

Τα έτη 2023 και 2024 διερευνήθηκαν οι κατασκευές γύρω από το τέμενος του ιερού βράχου αποκαλύπτοντας φυσικά ορύγματα που χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι προσφορών. Εκτός από τα δαιδαλικά ειδώλια, βρέθηκαν ακέραια ειδώλια πτηνών, χελωνών και χοίρων, λυχνάρια και άλλα αντικείμενα που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εδώ ετελούντο εορτές των Θεσμοφορίων προς τιμήν της Δήμητρας και Περσεφόνης.

Τον Αύγουστο του 2024 διερευνήθηκαν 10 τομές διαστάσεων 5 Χ 5 μ. μέχρι το φυσικό πέτρωμα, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά και νεολιθικό στρώμα. Συνολικά το 2024 ανασκάφτηκαν άνω των 500 τελετουργικών αντικειμένων και 200 δομικών λίθων, στοιχεία τα οποία συνθέτουν την σημαντικότητα του χώρου και το βαθύ ιστορικό του παρελθόν. Το νέο στοιχείο που προέκυψε είναι ότι κατώτερα στρώματα των τομών αποκάλυψαν επάνω στο φυσικό βράχο χειροποίητη κεραμική, λίθινα τριβεία, σύνθετα εργαλεία πυριτόλιθου, οψιανού και χαλαζία, πέλεκες λειασμένου λίθου και οστέινα αντικείμενα που χρονολογούνται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο (3500 π.Χ.) καθώς και λίγα κεραμικά μινωικών χρόνων.

Τα ευρήματα αυτά πιστοποιούν την παρουσία του προϊστορικού πολιτισμού της Νεολιθικής και Μινωικής εποχής όπως εξ άλλου δεικνύει και το προελληνικό [σ.σ.: πρωτοελληνικό, και όχι προελληνικό] όνομα της Φαλάσαρνας. Θεωρούμε ότι η πρωιμότερη αυτή φάση συνδέεται με την χρήση του χώρου όταν ακόμα ήταν διάσπαρτος με σπήλαια στα ερείπια των οποίων οχυρώθηκε αργότερα η πόλη με τους μνημειώδεις ναούς, υποδηλώνοντας την στρατηγική σημασία των χιλιάδων χρόνων ολόκληρης της χερσονήσου Καστρί (Κούτρι).

 ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΥΛΗ

Εκ παραλλήλου έγιναν εργασίες στην μεγαλειώδη οχυρωματική Πύλη του λιμένα με τους ογκώδεις τετράπλευρους δόμους κα την κομψή διακόσμηση περιταινίας. Η πύλη χρονολογείται στην παρούσα φάση της στον 2^ο αι. π.Χ , αλλά εδραιώθηκε πάνω στα ερείπια προγενέστερης κατασκευής του 5^ου αι. π.Χ. ή και αρχαιότερης.

Η αφθονία κεραμίδων στέγης που ανασκάφτηκαν συναινούν ότι το μνημείο ήταν στεγασμένο με κορινθιακούς κεράμους.

ΠΥΡΓΟΣ 2

Ο πύργος 2 , ένας εκ των πέντε αμυντικών πύργων του λιμένα, είχε ανασκαφτεί κατά τα τρία τέταρτα στις δεκαετίες του 1990 – 2000 προς αναμονή κατάλληλης χρηματοδότησης, δεδομένου ότι η πληθώρα των γκρεμισμένων αρχιτεκτονικών δόμων του μνημείου απαιτούσαν την χρήση ανυψωτικού μηχανήματος. Η ευκαιρία μας δόθηκε το 2023 με την ευγενική χορηγία του ιδρύματος ΑΙΓΕΑΣ του Θ. και Μ. Μαρτίνου. Αποκαλύφθηκαν σειρές λίθων πεσμένες σε συστοιχίες, που ανήκαν στην ανωδομή του Πύργου 2 . Δεδομένου ότι η θεμελίωση και των πέντε πύργων του λιμένα βρίσκονται στο ίδιο ύψος, επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η παρούσα φάση των λιμενικών εγκαταστάσεων κατασκευάστηκε στην ίδια χρονική περίοδο στον 4^ο αι. π. Χ. με όμοιες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές όπως αναφέρει και ο Σκύλακας, αρχαίος γεωγράφος σύγχρονος της εποχής (Σκύλαξ 47).

• Οι εργασίες διεξήχθησαν με φορέα την ΕΦΑ Χανίων δια του εκπροσώπου της και συμμετέχοντα στην ανασκαφή Δρ. Μ. Μιλιδάκη και του αρχιτεχνίτη Κ. Μουντάκη υπό την διεύθυνση της υπογράφουσας Ελπίδας Χατζηδάκη. Έλαβαν μέρος οι αρχαιολόγοι Dr. M. Bendon, Π. Ζερβουδάκης, Γ. Κομνηνού, Ν. Μαραγκουδάκης, Ν. Μπιχάκη, Κ. Μπορμπουδάκη, Γ. Μωραιτάκη, Μ. Τσουρουνάκη, Ν. Φιωτάκης και ο φοιτητής αρχαιολογίας Ο. Αμαραντίδης. Αρχιτεχνίτες ήταν οι Ι. Κουνελάκης, Γ. Κουνελάκης, Η. Κουνελάκης, Ι. Χαραλαμπάκης και Δ. Χισάνι. Στη συντήρηση εργάσθηκαν οι Α. Ανδρέου, Ε. Κατσουλάκη, Α. Κριτσωτάκη, Κ. Νικολακάκη, Κ. Τερεζάκη, και οι εθελόντριες L. Kurashvily, S. Rajh και Ε. Χισάνι. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια έγιναν από τους Α. και Α. Νακάση και η φωτογράφηση από τον Ι. Γλαμπεδάκη. Η εικονική αναπαράσταση του ναού πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Νορβηγό καθηγητή G. Liestol, συνεπίκουρο και μέλος του Συλλόγου Φίλων Αρχαίας Φαλάσαρνας. Εκ παράλληλου δόθηκε διάλεξη στο 25ο Ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αρχαιολόγων στη Ρώμη τον Αύγουστο 2024 από τον αρχαιολόγο Π. Ζερβουδάκη και συγγράφηκε άρθρο με τίτλο Kourotrophic deities in Archaic Crete: a black figure depiction of the birth of Artemis found in the Temple of Demeter, Phalasarna. Η χρηματοδότηση έγινε και πάλι με την ευγενική χορηγία της ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ του ιδρύματος Θ. και Μ. Μαρτίνου, ενώ μερική υλικοτεχνική υποδομή συνεχίζει να παρέχεται από το 2013 από τον Όμιλο Α. Καράτζη.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.7.2025.

Ανασκαφικες ερευνες αρχαιος ναος θεα Δημητρα αρχαια Φαλασαρνα, πολη ιστορια 5.500 χρονων χρονια πριν ανασκαφη Δημητρας Χατζηδακη, διασωση αναθημα ευρημα αναστηλωση αρχιτεκτονικα καταλοιπα Δημητρος ακροπολη Φαλασαρνας αποκρημνος λοφισκος τεμενος 2022 διασελο ιερος βραχος ακροπολις κρατος πρωτη ανασκαφες λατρεια πρωιμος 7^ος αιωνας πΧ σπηλαιο, νερο βουνο καταρρευση ερειπια θεμελιο ιερο ιερον 5^ος συλλεκτης νερου τελετουργικος αποθετης αναθηματα αρχαικη κλασσικη περιοδος εποχη πηλινη κεφαλη πολος, ειδωλιο πεπλοφορος μικρογραφικη υδρισκη διακοσμηση, αργυρο χαλκινο κοσμημα ονομα παναρχαια χαραγμενο δωρικη διαλεκτος τελετουργικο ειδωλιο ανατολιζουσα τεχνοτροπια μορφη γυναικα υψηλος διαδημα δαιδαλικη κομμωση αρχαιοτερο δαιδαλικο Κρητη, χανια συσχετισμος μητερα θεα Φοινικες Ασταρτη, μνημειο κινητο ευρημα φοινικικη προελευση 2023 2024 κατασκευη ορυγμα αρχαιολογικος χωρος προσφορα δαιδαλικα ειδωλια, ακεραια πτηνο, χελωνα χοιρος, λυχναρι αντικειμενο εορτη γιορτη Θεσμοφορια Περσεφονη πετρωμα, νεολιθικη τελετουργια δομικος λιθος χειροποιητη κεραμικη λιθινο τριβειο συνθετα εργαλεια πυριτολιθος οψιανος οψιδιανος χαλαζιας, πελεκυς λειασμενο λειανση οστεινο αντικειμενο υστερη 3500 4η χιλιετια κεραμικα μινωικα προιστορικος πολιτισμος μινωικος μινωικη προελληνικο πρωτοελληνικο σπηλαια ερειπια οχυρο μνημειωδης ναοι στρατηγικη σημασια χερσονησος Καστρι Κουτρι Κουτρη ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΥΛΗ μεγαλειωδης οχυρωματικη πυλη λιμενας ογκωδης τετραπλευρος δομος κομψη διακοσμηση περιταινια 2^ος 5^ος κεραμιδι στεγη στεγασμενο κορινθιακος κεραμος κορινθια κορινθος αμυντικος λιμανι 1990 2000 αρχιτεκτονικη λιθοι ανωδομη θεμελιωση πενταπυργος 4^ος Σκυλακας, αρχαιος ελληνας γεωγραφος Σκυλαξ Χανιων