Η αρχαία πόλη του Λεβήνα τοποθετείται στον όμορφο και ήρεμο κόλπο που βλέπει στο Νότιο Κρητικό [σ.σ. και όχι Λιβυκό πέλαγος, που γράφει το ΥΠΠΟΑ και μάλιστα ανορθόγραφα), στους νότιους πρόποδες των Αστερουσίων ορέων. Εκεί, ανάμεσα σε δυο ακρωτήρια (ακρωτήρι Λέοντας δυτικά και Ψαμιδομούρι ανατολικά) σχηματίζεται ο κόλπος, που σήμερα λέγεται Λέντας. Ακολουθώντας από την Γόρτυνα μια ευθεία νοητή γραμμή προς τα νότια θα συναντήσει τον Λεβήνα, ο οποίος ήταν γνωστός ως το λιμάνι της Γόρτυνος, πολύ περισσότερο όμως για το σημαντικό ιερό του Ασκληπιού που διέθετε. Το όνομα της αρχαίας πόλης είναι πιθανόν φοινικικό[1] και προέρχεται μάλλον από την μορφή του δυτικού ακρωτηρίου που μοιάζει με κεφάλι λιονταριού [σ.σ.: παρακάτω φωτ.!!!].
Κατά τα άλλα, αναφέρει:
Τα πρώτα ίχνη ζωής στην περιοχή του Λεβήνα κάνουν την εμφάνισή τους ήδη στη Νεολιθική Εποχή, όπου λείψανα κατοίκησης έχουν εντοπιστεί στην βραχώδη κορυφή του ακρωτηρίου Λέοντας. Ο πρώτος βεβαιωμένος οικισμός, ωστόσο, ανάγεται στην Πρωτομινωική εποχή (2600 – 2000 π.Χ.). Σε αυτόν ανήκουν και οι πρωτομινωικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην ευρύτερη περιοχή με σημαντικά ευρήματα, τα οποία φανερώνουν τις επαφές που είχε αναπτύξει ο μινωικός Λεβήνας με την Αίγυπτο και τις Κυκλάδες.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές (Στράβων, Φιλόστρατος) η πόλη του Λεβήνα γνωρίζει και πάλι ανάπτυξη και εξελίσσεται, όταν γίνεται λιμάνι της Γόρτυνας, τότε που κτίζεται και το ιερό του Ασκληπιού, τον 4ο αι. π.Χ. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ακόμη ότι, οι Γορτύνιοι ίδρυσαν το ιερό σύμφωνα με τους κανόνες και τις ιεροτελεστίες που ίσχυαν στο ιερό της Επιδαύρου. Μεγάλη ακμή πρέπει να γνώρισε ο Λεβήν στον 2ο αι. π.Χ., όταν η Γόρτυς, μετά την καταστροφή της Φαιστού στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., έγινε πρωτεύουσα της Μεσαράς και αργότερα όλης της Κρήτης.
Ένας φοβερός σεισμός το 46 π.Χ., που περιγράφεται από τον Φιλόστρατο, καταστρέφει την πόλη. Ωστόσο, η πόλη του Λεβήνα ανοικοδομήθηκε και πάλι στα ρωμαϊκά χρόνια και αποτέλεσε σημαντικό σταθμό εμπορίου ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Κρήτη. Η κατοίκηση στην περιοχή αυτή συνεχίστηκε στην Πρώιμη και Μέση Βυζαντινή εποχή, όπως αποδεικνύουν λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής (παρακάτω φωτ.) και άλλων βυζαντινών κτηρίων.
Υστερα από την πρώτη επίσκεψη του Άγγλου πλοιάρχου H. Spratt στα μέσα του προηγούμενου αιώνα άρχισαν οι αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή. Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή του Λεβήνα ξεκίνησαν στα αρχές του 20ού αι., όταν η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή πραγματοποίησε ανασκαφές με την διεύθυνση των F. Halbherr και L. Pernier (1900, 1910 και 1912-13). Τότε αποκαλύφθηκαν το ιερό του Ασκληπιού και τα λείψανα των υπόλοιπων κτηρίων. Τα τελευταία χρόνια και πάλι διενήργησε η Αρχαιολογική Υπηρεσία ανασκαφές με σημαντικά αποτελέσματα.
Ο ναός του Ασκληπιού βρίσκεται στο NΔ. άκρον του άνδηρου του ιερού, θεμελιωμένος σε τεχνητό άνδηρο. Είναι προσανατολισμένος ανατολικά και οι τοίχοι του σηκού είναι κτισμένοι με πήλινες πλίνθους και επενδυμένοι με άσπρο μάρμαρο, σώζονται δε σε ύψος 3,40 μ. Mε όμοιες μαρμάρινες πλάκες κοσμείται το κεντρικό τμήμα του δαπέδου, ενώ το υπόλοιπο είναι ψηφιδωτό. Στο εσωτερικό σώζονται δύο από τους κίονες του ναού (ύψους 4,70 μ.) και βάσεις λατρευτικών αγαλμάτων.
Ο ναός κτίστηκε στους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1ος – 2ος αιώνας μ.X.). Mε την επικράτηση του χριστιανισμού ο ναός (και το Ιερό) εγκαταλείφθηκαν και σιγά-σιγά καταστράφηκαν. Αρχιτεκτονικά μέλη του ναού χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της βασιλικής [του αγίου Ιωάννη].
Tο 1586 ο O. Belli σχεδίασε την κάτοψη του Ασκληπιείου από την οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα τα περιγράμματα και δύο κίονες. O ναός του Ασκληπιού ανασκάφτηκε, όπως και ο υπόλοιπος χώρος του ιερού από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή κατά τα έτη 1900, 1910 και 1912-1913. Oι κίονες του ναού αναστηλώθηκαν ήδη κατά την περίοδο των ανασκαφών.
Η ελληνιστική και ρωμαϊκή πόλη του Λεβήνα κτίστηκε τον 4ο αι. π.Χ. Όπως έχουν φανερώσει οι τελευταίες ανασκαφικές έρευνες, η πόλη δεν περιοριζόταν μόνο στο χώρο του κόλπου, αλλά εκτεινόταν και στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης, το φυσικό λιμάνι προστατευόταν με λιμενοβραχίονα από τους νοτιοανατολικούς ανέμους, ίχνη του οποίου διακρίνονται μέσα στην θάλασσα. Τα κτηριακά συγκροτήματα που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα είναι αυτά του ιερού του Ασκληπιού, ενός μεγάλου μακρόστενου κτηρίου που συνδέεται με το ιερό και μια βυζαντινής εκκλησίας. Τα λείψανα του αρχαιολογικού χώρου ανήκουν στα λατρευτικά μνημεία.
Το ιερό του Ασκληπιού βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του κόλπου, επάνω σε πλάτωμα, το οποίο ισοπεδώθηκε τεχνητά για να κατασκευαστεί το συγκρότημα του ιερού. Επιγραφές που βρέθηκαν στην θέση αυτή επιβεβαιώνουν την ίδρυση του τεμένους από τους Γορτυνίους. Στο φως έχουν έρθει:
- ο ναός του θεού,
- δυο στοές (η δυτική και η βόρεια),
- ο «θησαυρός» (παρακάτω φωτ.) κάτω από την δυτική στοά, καθώς και
- μια κρήνη στο ανατολικό άκρο του ιερού.
Ο ναός του Ασκληπιού, κτίστηκε επάνω σε μια τεχνητή ταράτσα. Ο προσανατολισμός του είναι Α – Δ. Οι τοίχοι του σηκού έχουν επενδυθεί με μάρμαρο. Όμοια επενδυμένο είναι και το κεντρικό τμήμα του δαπέδου, ενώ το υπόλοιπο διακοσμείται με ψηφιδωτό. Μπροστά από τον δυτικό τοίχο σώζονται δύο από τους μαρμάρινους κίονες του ναού (ύψος 4,70 μ.). Κατά μήκος του δυτικού τοίχου αποκαλύφθηκε μια βάση, μήκους 6 μ., που αποτελούσε μάλλον την βάση των λατρευτικών αγαλμάτων, του Ασκληπιού και της Υγιείας (σ.σ.: και όχι Υγείας). Δίπλα στον ένα από τους δυο κίονες (νότιος) βρέθηκαν ακόμη δυο βάσεις, η μια από τις οποίες πρέπει να έφερε άγαλμα του Ασκληπιού σύμφωνα με την αναθηματική της επιγραφή (αφιέρωμα του Ξενίονα). Στα βόρεια του ναού εκτεινόταν η δυτική στοά, η οποία έχει 27 μ. μήκος. Διέθετε τρεις εισόδους και στο δυτικό τμήμα δωμάτια, πιθανότατα καταλύματα των ιερέων. Μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα (μήκους 35 μ.) οδηγούσε από τα ανατολικά στην στοά αυτή. Ο ναός με την δυτική στοά χρονολογούνται στην Ρωμαϊκή Εποχή, την περίοδο της μεγάλης ακμής του ιερού. Η σκάλα της δυτικής στοάς συνορεύει με το βορειοδυτικό τοίχο μιας άλλης στοάς, της βόρειας. Σώζεται σε μήκος 18 μ. Ο διαφορετικός προσανατολισμός της από τον ναό και την δυτική στοά, καθώς και κομμάτια επιγραφών που χρονολογούνται στον 2ο αι. π.Χ. αποδεικνύουν ότι ανήκει σε αρχαιότερη φάση οικοδόμησης. Επιγραφές από τον τοίχο της βόρειας στοάς παρουσιάζουν τις θαυματουργές θεραπείες του Ασκληπιού. Πιθανόν ήταν γραμμένες από τους ιερείς του ναού και κάνουν την υπόθεση, ότι η βόρεια στοά ήταν ένα είδος «αδύτου» ή «άβατου», αξιόπιστη.
Στο ανατολικό άκρο του ιερού (6 μ. νότια της βόρειας στοάς και σε χαμηλότερο επίπεδο από εκείνη) ήρθε στο φως μια κρήνη (παραπάνω φωτ.). Πιστεύεται ότι το καθαρό νερό της έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Ίσως ήταν αυτή η κρήνη η αιτία της ίδρυσης του ιερού. Σημαντικό μνημείο αποτελεί και ο λεγόμενος «θησαυρός», το αρχαιότερο μνημείο του ιερού. Κάτω από το δάπεδο της δυτικής στοάς εμφανίστηκε ένα ψηφιδωτό δάπεδο με δυο ορθογώνιους πίνακες. Ο ένας σωζόμενος πίνακας εικονίζει ιππόκαμπο που πλαισιώνεται από συνεχόμενες σπείρες. Το ψηφιδωτό δάπεδο χρονολογείται στην Ελληνιστική Εποχή. Το δάπεδο κάλυπτε και τον «θησαυρό», στοιχείο που οδηγεί σε μια πιο πρώιμη χρονολόγησή του. Ο «θησαυρός» ήταν μια κρύπτη, ένα τετράγωνο πηγάδι, με μήκος πλευράς 0,95 μ. και βάθος 1,90 μ. Διέθετε επένδυση από ορθογώνιους ασβεστόλιθους. Σκεπαζόταν από κυλινδρικό κάλυμμα, που βρέθηκε σπασμένο σε δυο κομμάτια στο εσωτερικό του «θησαυρού», και ασφάλιζε με ένα είδος κλειδαριάς. Επιγραφή της Ύστερης Ελληνιστικής Εποχής που βρέθηκε κοντά στον «θησαυρό» αναφέρει ότι αυτός αφιερώθηκε από τους Γορτυνίους στον Ασκληπιό, μέσα στον οποίο φυλάσσονταν όλα τα αφιερώματα στον θεό. Ο τρόπος κατασκευής του «θησαυρού» τοποθετεί την χρονολόγησή του στον 3ο αι. π.Χ.
Αναστηλωτικές εργασίες (πέραν της αναστήλωσης των κιόνων του ναού του Ασκληπιού, η οποία έγινε αμέσως από τους ανασκαφείς) δεν έχουν γίνει εκτός από κάποιες στερεωτικές εργασίες.
ΠΗΓΗ: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ΥΠΠΟΑ, ΚΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, 2012. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.1.2013.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ Γ. Λεκάκη:
[1] Η λέξις λέων αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο (Ἰλ. Ε. 782), αλλά και πριν από αυτόν στην μυκηναϊκή (στην οργανική πτώση): rewo-pi = λεFοντ-φι / re-wo-te-jo = λεόντειος!!!
Λέων / λέοντος, ὁ = Ἐπικ. δοτ. πληθ. λείουσι Ἰλ. Ε. 782, κτλ., λεόντεσσι Συλλ. Ἐπιγρ. 2168· (ἴδε ἐν τέλ.)· – ὡς καὶ νῦν, κοινῶς «λεοντάρι», ὠμοφάγος Ἰλ. ἔνθ’ ἀνωτ.· αἴθων Σ. 161· χαροπὸς Ὀδ. Λ. 611· ὀρεσίτροφος Ζ. 130, πρβλ. λῖς· – μεταφ. ἐπὶ τῆς Ἀρτέμιδος, Ζεύς σε λέοντα γυναιξὶ θῆκε, σὲ ἔκαμε λέοντα πρὸς τὰς γυναῖκας, διότι ἐπιστεύετο ὅτι αὕτη προυξένει τὸν αἰφνίδιον αὐτῶν θάνατον, Ἰλ. Φ. 483 (ἔνθα τὸ λέων κεῖται ὡς θηλ.)· – ἐν χρήσει ἐπὶ ἀγρίων, θηριωδῶν ἀνθρώπων, Αἰσχύλ. Χο. 939· ἀλλ’ ὡσαύτως ἐπὶ γενναίων ἀνδρῶν, ὁ αὐτ. ἐν Ἀγ. 1259, Εὐρ. Ὀρ. 1401, 1555, Ἀριστοφ. Θεσμ. 514· καὶ ἐν ἀντιθέσει, ἐπὶ δειλῶν, λέοντ’ ἄναλκιν, ἐπὶ τοῦ Αἰγίσθου, Αἰσχύλ. Ἀγ. 1224· οἴκοι λέοντες, ἐν μάχῃ δ’ ἀλώπεκες Ἀριστοφ. Εἰρ. 1189· ἀντὶ λέοντος πίθηκον γενέσθαι Πλάτ. Πολ. 590C· ἴδε ἐν λ. ξυρέω· – Τοὺς λέοντας προφανῶς ἐγίνωσκεν ὁ Ὅμηρος· μεταχειρίζεται αὐτοὺς εἰς παρομοιώσεις, Ἰλ. Κ. 297., Ρ. 133, κτλ.· περιγράφει τὸν τρόπον καθ’ ὃν ἐπιπηδῶσιν ἐπὶ τῆς λείας των, Ε. 161., Υ. 168· τὴν συνήθειαν αὐτῶν τοῦ νὰ προσβάλλωσι ποίμνια καὶ τὰς μάνδρας αὐτῶν, Κ. 485., Μ. 299, κτλ.· κυνήγιον λεόντων, Υ. 164, κ.ἑξ.· ὁ Ἡρόδ. ὁμιλεῖ περὶ αὐτῶν ὡς εὑρισκομένων ἐν Μακεδονίᾳ, Η. 125· ὁ Ἀριστ. ὡσαύτως λέγει περὶ αὐτῶν ὅτι ὑπῆρχον εἰς τὰ ὀρεινὰ μέρη τῆς Μακεδονίας καὶ Ἠπείρου, Ἱστ. π. τὰ Ζ. 6. 31. 2., 8. 28, 11· καὶ κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Παυσ. ὑπῆρχον ἐν Θρᾴκῃ, 6. 5, 4.
- 2) Λέων ὁ ἐν τῷ Ζῳδιακῷ ἀστερισμός, Ἄρατ. 147, Συλλ. Ἐπιγρ. 6179.
- 3) = λεοντῆ, λέοντος δέρμα, Λουκ. Πῶς δεῖ Ἱστ. Συγγρ. 10· πρβλ. ἀλώπηξ. ΙΙ. εἶδος καρκίνου, Δίφιλ. Σιφν. παρ’ Ἀθην. 106C. ΙΙ. εἶδος ὄφεως, Νικ. Θ. 454, Ἀρτεμίδ. 2. 13. IV. = λεοντίασις, Ἀρετ. π. Αἰτ. Χρον. Παθ. 2. 13.
- 4) εἶδος χοροῦ, Ἀθήν. 629F, Πολυδ. Δ. 104· πρβλ. ἀλώπηξ VI. VI. λέοντες ἐκαλοῦντο ἄνδρες ἀφιερωμένοι εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ Μίθρα, ἴδε ὕαινα
- ΙΙΙ. (Ἕτερος τύπος ὑπάρχει λῖς, πρβλ. λέαινα, Λατ. le-o, Ἀρχ. Γερμ. lew-on, Σλαυ. liv-u. Τινὲς ἀναφέρουσι τὴν λέξιν εἰς τὸ Ἑβρ. laish· ἀλλ’ ἡ ὕπαρξις τοῦ θηρίου ἐν Ἑλλάδι, καὶ οἱ ἀνεξάρτητοι τύποι τῆς λέξεως ἐν ἄλλαις Ἰνδοευρωπαϊκαῖς γλώσσαις ἀντίκεινται εἰς τὴν τοιαύτην ἐτυμολογίας). – ΠΗΓΗ: LSJ.
Ακόμη και ο Μπαμπινιώτης λέει: «Ίσως πρόκειται για δάνεια λεξη, είναι άγνωστο όμως από ποια γλώσσα. Η υπόθεση για σύνδεση με σημιτικούς τυπους (πρβλ. ακκαδ. labu, εβρ. labi) προσκρούει σε μορφολογικές δυσχέρειες, ενώ η άποψη ότι συνδέεται με τα αρχαία ινδικα rauti, ruvati – «βρυχώμαι», έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Τον τύπο λέων δανείστηκε η λατινικη με την μορφή leo, leonis, τον οποίο δανείστηκαν μετά οι ευρωπαϊκές γλώσσες (πρβλ. αγγλ. lion, γαλλ. lion), γερμ. Löwe, κλπ.
θησαυρος αρχαιο κτηριο 3ος αιωνας πΧ Λεβηνας ετυμολογια λεοντος λεοντα λεων λιονταρι λεονταρι λεξις φοινικικη γλωσσα αρχαια πολη Λεβηνα λεβηνος κολπος Νοτιο Κρητικο Λιβυκο πελαγος Αστερουσια ορη ακρωτηρια ακρωτηρι ακρωτηριο Λεοντας Ψαμιδομουρι Γορτυνα Γορτυς Λεβηνα λεβην λιμανι Γορτυνος, ιερο Ασκληπιου ονομα πολις φοινικικο μορφη ακρωτηριον κεφαλι λιονταριου περιοδος ακμη ιερον Ασκληπιος Ασκληπειο Ασκληπειον ελληνιστικη Ρωμαικη εποχη Νεολιθικη κατοικηση βραχος κορυφη αρχαιοτερος πρωτος βεβαιωμενος οικισμος, ωστόσο, Πρωτομινωικη 3η χιλιετια 2600 – 2000 πΧ πρωτομινωικος ταφος ταφη ευρημα επαφη εμποριο μινωικος Αιγυπτος Κυκλαδες μινωικη μινωικο αρχαια Στραβων, Φιλοστρατος αναπτυξη λιμην Γορτυνας, 4ος αιωνας αρχαιοι Γορτυνιοι κρητες ιδρυση κανονες ιεροτελεστι Επιδαυρου Επιδαυρος αργολιδα 2ος καταστροφη Φαιστος πρωτευουσα Μεσαρα Κρητης σεισμος 1ος 46 ανοικοδομηση ρωμαικα χρονια σταθμος Πρωιμη Μεση Βυζαντινη παλαιοχριστιανικη βασιλικη βυζαντινο κτηριο βυζαντιο αγγλος πλοιαρχος σπρατ Spratt αρχαιολογια πρωτη 20ος Ιταλικη Αρχαιολογικη Σχολη ανασκαφη ιταλια χαλμπχερ Halbherr περνιερ Pernier 1900, 1910 1912 1913 ναος ανδηρο τεχνητο προσανατολισμος τοιχος σηκος κτισμα πηλινη πλινθος επενδυση ασπρο μαρμαρο, μαρμαρινη πλακα δαπεδο ψηφιδωτο κιονας βαση λατρευτικο αγαλμα ρωμαικη αυτοκρατορια 2ος μX χριστιανισμος εγκαταλειψη αρχιτεκτονικη χρηση βασιλικη αγιου Ιωαννη Ιωαννου αγιος Ιωαννης αη Γιαννης 9ος 16ος 1586 μπελλι μπελι Belli κατοψη κιονες ανασκαφες αναστηλωση ελληνιστικη 4ος φυσικο λιμανι προστασια αρχαιος λιμενοβραχιονας νοτιοανατολικος ανεμος, θαλασσα μεγαλο μακροστενο βυζαντινη εκκλησια ιν ιερος ναος αρχαιολογικος χωρος λατρευτικο μνημειο πλατωμα, ισοπεδωση τεχνητη συγκροτημα επιγραφη τεμενος στοα θησαυρος κρηνη ταρατσα τοιχοι διακοσμηση μαρμαρινος λατρεια Υγιεια υγεια αναθηματικη επιγραφες αφιερωμα Ξενιονας ξενιων δωματιο καταλυμα ιερευς ιερεας ιερεων μεγαλη μαρμαρινη σκαλα κλιμακα αρχαιοτερη φαση οικοδομηση θαυματουργος θεραπεια θαυμα ιαση ιαματικη πηγη αδυτο αβατο αδυτον αβατον ιαματικο καθαρο νερο θεραπευτικες ιδιοτητες ορθογωνιος πινακας εικονα ιπποκαμπος συνεχομενες σπειρες σπειρα κρυπτη, τετραγωνο πηγαδι, ορθογωνιος ασβεστολιθος κυλινδρικο καλυμμα, ασφαλεια κλειδαρια υστερη αφιερωμα αναθημα 3ος Υπουργειο Πολιτισμου ΚΓ Εφορεια Προιστορικων και Κλασσικων Αρχαιοτητων, σκοπιμη ανορθογραφια ομηρος ιλιας μυκηναικη γλωσσα γραφη οργανικη πτωση rewopi λεFοντφι rewotejo λεοντειος rewo δοτικη λειουσι λεοντεσσι επιγραφες ωμοφαγος χαροπος ομηρου οδυσσεια ορεσιτροφος μεταφορικα θεα Αρτεμιδα, αρτεμις Ζευς γυναικα προυξενος αιφνιδιου θανατου αιφνιδιος θανατος ιλιαδα αγριος θηριωδης ανθρωπος αισχυλος γενναιος ανδρας Ευριπιδης αριστοφανης αναλκιν, Αιγισθος οικοι οικος μαχη αλωπηξ αριστοφανης πιθηκος Πλατων ξυρεω παρομοιωση λεια συνηθεια προσβολη ποιμνιο μανδρα κυνηγιον κυνηγι ηροδοτος Μακεδονια αριστοτελης ορεινη ηπειρος Παυσανίας Θρακῃ Ζωδιακος Αστερισμος, αρατος ζωδιο ζωδια λεοντη δερμα, Λουκιανος αλεπου ειδος καρκινος, Διφιλος αθηναιος οφις, φοδι αρτεμιδωρος λεοντιασις, αρεταιος χορος λεοντες ανδρες αφιερωμενοι υπηρεσια Μιθρας, υαινα λεαινα, Λατινικα leo, αρχαια Γερμανικα lewon, σλαβικα livu εβραικα laish θηριο ελλαδα, ανεξαρτητοι τυποι λεξεως ινδοευρωπαικη ετυμολογια Μπαμπινιωτης δανεια λεξη, αγνωστο αγνωστου ετυμου σημιτικη ακκαδικα labu, εβραιοι labi μορφολογικες δυσχερειες, ινδια ινδικα rauti, ruvati – βρυχωμαι λατινικη leonis, ευρωπαικες γλωσσες αγγλικα lion, γαλλικα lion, γερμανικα Lowe εφα ηρακλειου
