Η αρχαία ελληνική πόλη Ρυψ της Μεγάλης Ελλάδος και ο Αθηναίος πάπας- του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Το Ruvo[1] di Puglia είναι μια πόλη και δήμος στην περιφέρεια του Βαρίου (νυν παραφρασμένα Μπάρι) της Απουλίας Μεγάλης Ελλάδος / Κάτω Ιταλίας, στον 41^ο παράλληλο [41°07′N 16°29′E].

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΑΠΟΥΛΙΑΣ, ΕΔΩ.

Η ύπαιθρος χώρα της χαρακτηρίζεται από αμπελώνες, ελαιώνες και αμυγδαλιές, ενώ η καλλιεργήσιμη γη είναι μία από τις εκτενέστερες στην περιοχή του Μπάρι. Είναι δε μια από τις περιοχές παραγωγής της «φακής Altamura» – προϊον ΠΟΠ – Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης από το 2017. Υπάρχουν και αρκετά σπήλαια. Πολλά τα καρστικά φαινόμενα της Απουλίας. Το Grave della Ferratella, είναι το βαθύτερο στην περιοχή.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Το νυν τοπωνύμιο Ρούβο προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη Ρυψ, η οποία προέρχεται από την ρίζα ρυ- > ρυαξ, ρυάκι, ροή, χείμαρρος, κλπ. Το όνομα της τοποθεσίας μαρτυρείται για πρώτη φορά, σε μια σειρά νομισμάτων του 3^ου αιώνα π.Χ., τα οποία φέρουν επιγραφές με ελληνικούς χαρακτήρες:

• ΡΥΨ (Ρύπας[2]),
• ΡΥΒΑ (Ρύβα) και
• ΡΥΒΑΣΤΕΙΝΩΝ.

ΓΛΩΣΣΑ

Η τοπική διάλεκτος “ruvestino” έχει επηρεαστεί από διάφορες γλώσσες, λαών που έχουν κατοικήσει στην Ρύπα, αλλά διατηρούν πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις «làmie» (λάμια, μια τυπική αυλάκωση που χαρακτηρίζει την Terra di Bari), «cùcue» (= κύκλος»), κ.ά.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τον 1ο αιώνα π.Χ., ο ποιητής Οράτιος αναφέρθηκε στους κατοίκους της (τους Ρουβίους > Ρούμπι). Τον 1ο αιώνα μ.Χ. εμφανίζονται στον κατάλογο του Πλίνιου του Πρεσβύτερου με τους λοιπούς (ελληνικούς) λαούς της Απουλίας ως Ρουμπουστίνι. Το όνομά της παρέμεινε Ρούμπι, καθ’ όλην την διάρκεια του Μεσαίωνα.[3]

Στην περιοχή έχουν βρεθεί αντικείμενα από επεξεργασμένη πέτρα, που χρονολογούνται στην Μέση Παλαιολιθική. Ερείπια χωριών επιβεβαιώνουν την παρουσία του ανθρώπου από την 6^η χιλιετία π.Χ. Στην περιοχή της εκκλησίας του Σαν Μικέλε Αρκάντζελο βρέθηκαν ερείπια του νεολιθικού οικισμού της Ρύπας.

Την Εποχή του Χαλκού, η περιοχή κατοικείτο από τους Μοργέτες, έναν λαό Αυσώνων Ελλήνων, ο οποίος στην συνέχεια εκδιώχθηκε από τους Ιάπυγες, επίσης Έλληνες [Κρήτες(*)] στην Εποχή του Σιδήρου. Οι Ιαπύγες εγκαταστάθηκαν στην γη του Βαρίου / Μπάρι, δημιουργώντας την φυλή των Πευκετών. Τοτε η Ρυψ ήταν απέραντη και είχε και λιμάνι, που ονομαζόταν Ρέσπα, κοντά στην Μολφέτα.

Μεταξύ του 8^ου και 5^ου αιώνα π.Χ. κι άλλοι Έλληνες αποίκισαν «ειρηνικά» την Ρύπα. Γύρω στον 4ο αιώνα π.Χ. γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή του, με εμπορικές συναλλαγές με τους περισσότερους πληθυσμούς στην ιταλική χερσόνησο, συμπεριλαμβανομένων και των Ετρούσκων Ελλήνων, κόβοντας το δικό της νόμισμα… Η πόλις-κράτος Ρύψ, κατά την ελληνική εποχή περιελάμβανε την Μολφέτα, το Τερλίτσι, το Κοράτο, το Τράνι και το Μπισέλιε! Καθιερώθηκε ως μια ακμάζουσα πόλη της Μεγάλης Ελλάδος! Ο πλούτος της συνίστατο στο εμπόριο ελαιολάδου και κρασιού και στην ακμαία παραγωγή κεραμικών. Η ελληνική πόλη Ρύψ κατέληξε να προστατεύεται από την Αθήνα(**), όπως φαίνεται από ορισμένα νομίσματα, αλλά και να γίνεται σύμμαχος του Τάραντα!

Η ήττα όμως, του ελληνικού Τάραντα, στον πόλεμο εναντίον της Ρώμης, σηματοδότησε το τέλος της ελληνικής εποχής στην Απουλία! Όλα και η Ρύψ μπήκαν σε βίαιη τροχιά εκρωμαϊσμού… Το όνομά της παραφράσθηκε σε… Ρούμπι. Αργότερα, έπαιξε θεμελιώδη ρόλο για την Ρωμαϊκή Δημοκρατία και για την Αυτοκρατορία. Αρχικώς της απονεμήθηκε η ρωμαϊκή υπηκοότητα, στην συνέχεια ο τίτλος του δήμου και τέλος έγινε ο σταθμός της Τραϊανής Οδού.

Το 44 μ.Χ., βάσει παράδοσης, η Ρύψ ίδρυσε δική της επισκοπή, κατόπιν εντολής του αγίου Πέτρου, ο οποίος διόρισε τον (**)Αθηναίο άγιο Κλήτο, ως τον πρώτο επίσκοπο (ο οποίος στο μέλλον θα γινόταν και πάππας με το όνομα Ανάκλητος / Κλήτος / Κλείτος / Ανέγκλητος). Ωστόσο, κατά την αυτοκρατορική εποχή, η Μολφέτα, το Τράνι και το Μπισέλιε άκμασαν περισσότερο, και η Ρυψ έχασε την επαφή με τη θάλασσα και έτσι με τον πλούτο…

Η Ρυψ αναφέρεται στον χάρτη Tabula Peutingeriana, του 4ου αιώνα μ.Χ. με το όνομα Rubos (παρακάτω φωτ.).

Την πόλη κυβέρνησαν και οι Βυζαντινοί Έλληνες.

Το 1510, ο Ολιβιέρο Καράφα αγόρασε το φέουδο του Ρούβο. Η πόλη βίωσε μια αρνητική ιστορική περίοδο. Μετά την κυριαρχία της οικογένειας Carafa, οι φιλελεύθερες εξεγέρσεις έπληξαν και το Ruvo, αν και απέτυχαν και εδώ παταγωδώς, όπως και στην υπόλοιπη Μεγάλη Ελλάδα / Κάτω / Νότια Ιταλία. Ωστόσο, στις αρχές του 19^ου αιώνα ο G. Jatta εξελέγη από τους Ruvestines ως δικηγόρος της πόλης, κέρδισε την υπόθεση εναντίον της οικογένειας Carafa, λαμβάνοντας πλούσια αποζημίωση και ήταν μεταξύ των πρωταγωνιστών των αρχαιολογικών ανασκαφών που έφεραν στο φως τα πολυάριθμα ευρήματα της Πευκετίας, ελληνικής (και ρωμαϊκής) περιόδου που φυλάσσονται στο μουσείο που φέρει το όνομά του – Jatta.

Κατά την περίοδο πριν από την ενοποίηση της Ιταλίας, το Ruvo ήταν η έδρα μιας οργάνωσης καρμπονάρων (carbonara), της «Perfetta Fedeltà», στην οποία συμμετείχε ο δικηγόρος Fr. Rubini, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση των εξεγέρσεων του Risorgimento και στο Ruvo.

ΣΥΜΒΟΛΑ

Ακόμη και σήμερα στα σύμβολα του δήμου Ruvo di Puglia υπάρχουν ένας αρχαίος ελληνικός πήλινος αμφορέας σε μπλε φόντο. Ο θυρεός της πόλεως είναι εμπνευσμένος από τα αρχαία ελληνικά νομίσματα, που βρέθηκαν την πόλη, όπως συνέβη και για την πόλη του Τάραντα.

ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

Σήμερα, στην πόλη, ανάμεσα σε άλλα, αξίζει κανείς να δει:

• Το Παλάτσο Γιάτα / Palazzo Jatta (του 1840 – 1844), στην πλατεία Πιάτσα Μπόβιο, στην ιστορική περιοχή της πόλης του 19^ου αιώνα. Κατασκευάσθηκε για οικιστικούς και αμυντικούς σκοπούς, αλλά ορισμένα δωμάτια εξακολουθούν να στεγάζουν το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γιάτα, όπως επιθυμούσαν η Τζ. Βιέστι και ο γιος της, Τζιοβάνι. Το νεοκλασσικό παλάτι χτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Λ. Καστελούτσι. Διαθέτει και πύργο. Η πρόσοψη (μήκους 66 μ.) και η είσοδος παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο κίονες που στεφανώνονται από δύο κορινθιακά κιονόκρανα. Περίπου χίλια από τα αρχαιολογικά ευρήματα ανακαλύφθηκαν από τον Giovanni Jatta και τον αδελφό του Giulio. Χρονολογούνται από τις περιόδους των Πευκετων Ελλήνων και της Μεγάλης Ελλάδος. Μετά τον θάνατο του Giovanni Jatta, τα ευρήματα επρόκειτο να πωληθούν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι. Αλλά μόλις η πώληση ακυρώθηκε, κατόπιν εντολής της G. Viesti, συζύγου του Giulio Jatta, ιδρύθηκε το οικογενειακό μουσείο, που στεγάστηκε σε ορισμένα δωμάτια του παλλατιού τους, τα οποία παρέμειναν ιδιωτικά μέχρι το 1991, όταν το ιταλικό κράτος αγόρασε την συλλογή από την οικογένεια. Τα ευρήματα χωρίζονται σε κάθε αίθουσα ανά αίθουσα ανάλογα με την σημασία τους. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο περιέχει χιλιάδες αρχαιολογικά ευρήματα από την ελληνική εποχή. Είναι δε ιδιαίτερα διάσημο λόγω του «Αγγείου του Τάλω(*)», το οποίο οφείλει την φήμη του στις τεχνικές καινοτομίες του. Η δε συλλογή ελληνικών κεραμικών Jatta, που εκτίθεται στο ομώνυμο μουσείο, και το υπόγειο, που ανακαλύφθηκε κάτω από τον συγκαθεδρικό ναό, αποδεικνύουν ότι το Ruvo διαθέτει ένα υπέδαφος γεμάτο αρχαιολογικά ευρήματα: Το 1833 ανακαλύφθηκε ο λεγόμενος Τάφος των Χορευτριών.

Αρχαία νωπογραφία γυναικών των Πευκετών, που χορεύουν. Από τον «Τάφο των Χορευτριών», 4ος – 5ος αιώνας π.Χ. Ο «Τάφος των Γυναικών που χορεύουν», είναι ένας ταφικός θάλαμος, που ανακαλύφθηκε το 1833 στο Ruvo di Puglia της Ιταλίας. Έκρυβε το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα εικονικής τοιχογραφίας στην περιοχή της Απουλίας. Οι σκηνές απεικονίζουν φιγούρες γυναικών να χορεύουν σε κύκλο ή γραμμή – εικόνα που συχνάκις συνδέεται με ταφικά τελετουργικά και ερμηνεύεται ως συμβολικός «χορός των νεκρών», που απηχούν τις ετρουσκικές αντιλήψεις της μεταθανάτιας ζωής. Το παραπάνω μοτίβο χορού, με τα χέρια σταυρωτά, αντέχει έως και σήμερα στην ελληνική παράδοση στον χορό τράτα, έναν λαϊκό χορό, των αλιευτικών κοινοτητων. Από κάτω μια σύγχρονη φωτογραφία αυτού του χορού προς σύγκριση. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΧΟΡΟ ΤΗΣ ΤΡΑΤΑΣ, ΕΔΩ.

Το όνομά του τάφου προέρχεται από τον κύκλο τοιχογραφιών. Αυτές αποσπάστηκαν και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεάπολης. Το 1834 ευρέθη ο «Τάφος του αγγείου της Αμαζονομαχίας» – ονομάσθηκε έτσι λόγω του ερυθρόμορφου κρατήρα που βρέθηκε στο εσωτερικό του. Την δεκαετία του 1990, στην περιοχή Ματίνα (11 χλμ. από το κατοικημένο κέντρο), βρέθηκε άλλος τύμβος του 4ου αιώνα π.Χ. Στο κατοικημένο κέντρο, στην περιοχή μεταξύ του Λάργκο λε Κρότσι και του εκτός των τειχών κτηρίου Αλ. Σκαρλάτι, το 1989, ανακαλύφθηκαν ερείπια κατοικιών από την κλασσική και ελληνική εποχή.[4]

• Τον ΙΝ Αγίας Μαρίας του οικισμού Καλεντάνο / Santa Maria di Calentano (κτίσμα από τα τέλη του Μεσαίωνα), 8 χλμ. από την Ρύπα, υπάρχουν διάφορες ελληνικές (και γοτθικές) επιγραφές και ίχνη της βυζαντινής τοιχογραφίας της Παναγίας με το Βρέφος. Πιθανότατα χρημάτισε και καταφύγιο των Ναϊτών Ιπποτών.
• Την Δημοτική Βιβλιοθήκη «Π. Τεστίνι», ευρίσκεται μέσα στο παλλάτι Caputi και διαθέτει περίπου 19.000 τόμους!
• Την Δημοτική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης “Ντ. Καντατόρε”, ευρίσκεται σε ορισμένα δωμάτια του δομινικανικού μοναστηριού (πρώην γυμνασίου Κοτούνιο), με μια μεγάλη ομάδα έργων τέχνης του Ντ. Καντατόρε και πίνακες εντοπιων καλλιτεχνών (Μ. Κιέκο, Ρ. βαν Βέστερχαουτ, Σ. Ντοντάρο, Τσ. Μαρίνο και Φ. Άλτο).
• Το Μουσείο Βιβλίου ή Σπίτι Πολιτισμού. Ευρίσκεται μέσα στο Palazzo Caputi του 16ου αιώνα (επεκτάθηκε τον 18ο αιώνα). Έδρα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Με διάφορους τόμους από τον 16^ο αιώνα, που ανήκουν στους «Μικρούς Παρατηρητές Αδελφούς», τους Καπουτσίνους και τους Πιαριστές, έως και μονογραφίες και ιστοριογραφίες της πόλης του 19ου αιώνα, όπως η «Μονογραφία του Ruvo di Magna Grecia», του S. Fenicia.
• Τα Σπήλαια του Αγίου Κλήτου, κάτω από την εκκλησία του Καθαρτηρίου, στην παλιά πόλη, στο ιστορικό κέντρο.

ΓΙΟΡΤΕΣ και ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ

• Στις 3 Φεβρουαρίου εορτάζεται ο προστάτης άγιος της πόλης, ο άγιος μάρτυρας Βλάσιος ο Σεβαστείας.
• Η πόλη είναι πολύ γνωστή για την κατάνυξη με την οποία εορτάζει την Μεγάλη Εβδομάδα – ο τρόπος περιλαμβάνεται στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Ιταλίας!
• 13 Ιουλίου τιμάται η μνήμη του Έλληνα πάπα Ανάκλητου – στις 26 Απριλίου από την Ορθόδοξη εκκλησία.
• Το «Φεστιβάλ Τάλως», μια τζαζ εκδήλωση, το δεύτερο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου. Γεννήθηκε το 1993 κατόπιν αιτήματος του εντοπίου μουσικού της τζαζ, Π. Μιναφρά.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Πολλές εταιρείες (περισσότερες από 500!) ασχολούνται με την τοπική χειροτεχνία, όπως εργαστήρια αρχαίας παράδοσης κατασκευής ξύλινων αμαξών και τροχών, με ξύλο βελανιδιάς, ιδιαίτερα διαδεδομένο στην ύπαιθρο της πόλης.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

Τα τυπικα πιατα της τοπικής γαστρονομίας είναι:

• το tiédde ή vaso di Ruvo, το οποίο είναι μια μακαρονόπιττα ψημένη στον φούρνο σε ένα πήλινο ταψί.
• τα orecchiette: Χαρακτηριστικά της κουζίνας όλης της περιοχής του Μπάρι, αλλά εδώ λέγονται strascenòte, και δεν καρυκεύονται μόνο με γογγύλια, αλλά και με σάλτσα και σκληρή ρικότα.
• Ο πουρές κουκιών και ραδικιού (στην τοπική διάλεκτο λέγονται faviétte και cecurìdde).
• Η lagane (στην τοπική διάλεκτο làghene < λαγάνα) τυπικό καρυκευμένο τηγανητό ψωμί για την εορτή της Άμωμης Σύλληψης και την παραμονή των Χριστουγέννων. (Στο φαΐ της ημέρας περιλαμβάνεται μπακαλιάρος και τομάτες).
• Το καλτσόνε (στην τοπική calzàune), γεμιστό με σπαγγέτι, κρεμμύδια, μπακαλιάρο, μαύρες ελιές ή αλατισμένο γαύρο, κυρίως κατά την διάρκεια της Σαρακοστής, επειδή, σύμφωνα με την παράδοση, απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος.
• Το μαντορλάτσιο είναι ένα παραδοσιακό γλυκό του Ρούβο, κυρίως χριστουγεννιάτικο.

Και:

• Το πιο ακριβό παγωτό στην Ιταλία: το χρυσό «Scettro del Re», φυσικά χειροποίητο, με ιρανικό σαφράν…

Η πόλη φημίζεται επίσης για το μέλι της. από μέλισσες που τρυγούν στα πράσινα βοσκοτόπια της Άλτα Μούρτζια.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.1998.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Fenicia S. “Monografia di Ruvo di Magna Grecia”, εκδ. S. Piscopo, Νεαπολη, 1857.
• Di Palo Fr. “Museo Archeologico Jatta”, 1993.
• “Ruvo di Puglia diventa Città d’arte: il riconoscimento dalla Regione”, εφημ. La Repubblica, 2.3.2018.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Στην τοπική διάλεκτο (την ruvestine) γράφεται Rìuve, ενώ στην γκρίκο, διάλεκτο της ελληνικής, λέγεται και γράφεται Rhyba. Ο κάτοικος Ρουβος, Ρουβιος, Ρουβας – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την grico, ΕΔΩ.

[2] Όπως η αρχαία πόλις της Αχαΐας Πελοποννήσου, Ρύπαι. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΡΥΠΑΙΣ, ΕΔΩ.

[3] Από το 1863, μετά την γέννηση του Βασιλείου της Ιταλίας, το επίσημο όνομα του δήμου έγινε Ruvo di Puglia, για να μη συγχέεται με τον ομώνυμο δήμο των Οινωτρών Ελλήνων, της Λουκάνιας Μεγάλης Ελλάδος, Ruvo del Monte.

[4] Στην περιοχή Patanella, γύρω στην δεκαετία του 1970, ανακαλύφθηκε μια εκτεταμένη νεκρόπολη από την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο. Αργότερα, στην περιοχή του ιερού της Madonna delle Grazie, ανακαλύφθηκε μια δεύτερη νεκρόπολη.

αρχαια ελληνικη πολη Ρυψ Μεγαλη Ελλαδα Αθηναιος παπας ανακλητος Λεκακης Griko Apulia Tomb of the Dancers, Tomb of the Dancing Women αρχαιες ελληνικες πολεις Μεγαλη Ελλαδ Ruvo di Puglia δημος Βαριον παραφραση Μπαρι βαριο απουλιας Ελλας / Κατω Ιταλια 41^ος παραλληλος αμπελωνας, ελαιωνας αμυγδαλια αμπελι ελαιοδενδρο αμυγδαλο αμπελια ελια αμυγδαλα καλλιεργησιμη γη παραγωγη φακη φακες αλταμουρα Altamura προιον ΠΟΠ – Προστατευομενη Γεωγραφικη ενδειξη βαθυτερο σπηλαιο καρστικα σπηλαια φαινομενο Grave della Ferratella, ντελα ντελλα φερατελα φερρατελλα τοπωνυμιο Ρουβο αρχαια ελληνικη λεξη Ρυψ, ριζα ρυ- ρυαξ, ρυακι, ροη χειμαρρος, ονομα πρωτη φορα νομισματα 3^ος αιωνας πΧ νομισμα επιγραφη ελληνικος χαρακτηρα ελληνικο γραμμα ελληνικα γραμματα Ρυπας ΡΥΒΑ Ρυβα ΡΥΒΑΣΤΕΙΝΩΝ τοπικη διαλεκτος ντοπιολαλια ruvestino ρουβεστινο γλωσσες, λαος κατοικηση αρχαιες ελληνικες λεξεις lamie λαμια, αυλακωση γη του Terra di Bari cucue κυκλος 1ος ποιητης Ορατιος κατοικοι Ρουβιοι Ρουμπι μΧ καταλογος Πλινιος Πρεσβυτερος ελληνικοι λαοι Ρουμπουστινι Ρουμπουστινοι Ρουμπι, Μεσαιωνας λιθινο αντικειμενο επεξεργασμενη πετρα, Μεση Παλαιολιθικη εποχη ερειπια χωριο 6^η χιλιετια πΧ εκκλησια αγιου αρχαγγελου μιχαηλ αγιος αρχαγγελος Σαν Μικελε Αρκαντζελο νεολιθικος οικισμος νεολιθικη Χαλκου Μοργετες, Αυσωνες αρχαιοι Ελληνες Ιαπυγες, Σιδηρου φυλη Πευκετες λιμανι, Ρεσπα, Μολφετα 8^ος 5^ος αποικια ειρηνικα 4ος ακμη εμποριο πληθυσμοι ιταλικη χερσονησος, Ετρουσκοι κρατος Μολφεττα, Τερλιτσι, Κορατο, Τρανι Μπισελιε πλουτος ελαιολαδο κρασι κεραμικη προστασια Αθηνα, συμμαχος Ταραντα ηττα πολεμος Ρωμη εκρωμαισμος Ρουμπι Ρωμαικη Δημοκρατια Αυτοκρατορια υπηκοοτητα, τιτλος σταθμος Τραιανη Οδος 44 παραδοση επισκοπη εντολη αγιος Πετρος Κλητος, πρωτος επισκοπος παπας Ανακλητος παππας αυτοκρατορικη θαλασσα Αθηναιος Κλειτος / Ανεγκλητος ελληνας ελληνες παπες παππες χαρτη Tabula Peutingeriana, ρουμπος Rubos 16ος 1510, Καραφας αγορα φεουδο ιστορια οικογενεια καραφα Carafa, φιλελευθεροι εξεγερση αποτυχια νοτια 19^ος Jatta ρουβεστινες Ruvestines δικηγορος αποζημιωση αρχαιολογικη ανασκαφη ευρημα Πευκετια Peucet, Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο Γιατα αρχαιολογικα ευρηματα αγγειο του Ταλω ενοποιηση Ιταλιας, οργανωση καρμποναρων καρμποναροι καρμποναρα carbonara Perfetta Fedelta ρουμπινι Rubini, Risorgimento ριζορτζιμενο ΣΥΜΒΟΛΟ συμβολα αρχαιος ελληνικος πηλινος αμφορεας μπλε φοντο θυρεος ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ Παλατσο Γιαττα / Palazzo Jatta 19ος 1840 – 1844 πλατεια Πιατσα Μποβιο, brovio κατασκευη οικια αμυνα δωματια Βιεστι νεοκλασσικο παλλατι αρχιτεκτονας Καστελουτσι πυργος κιονας κορινθιακο κιονοκρανο αρχαιολογικα ευρηματα Peucetian Magna Graecia θανατος πωληση αρχαιολογια Ναπολι νεαπολη ιδρυση οικογενειακο δωματιο ιδιωτικο 1991, ιταλικο συλλογη Ταλως τεχνικη καινοτομια κεραμικα υπογειο, συγκαθεδρικος ναος 1833 Ταφος των Χορευτριων Χορευτρια Χορευτριες τοιχογραφια αποσπαση 1834 Ταφος του αγγειου της Αμαζονομαχιας Αμαζονομαχια Αμαζονες ερυθρομορφος κρατηρας κτερισμα 1990, Ματινα τυμβος Λαργκο Λε Κροτσι τειχη κτηριο Σκαρλατι, 1989, ερειπια κατοικια κλασσικη ΙΝ Αγιας Μαριας παναγιας Μαρια παναγια Καλεντανο / Santa Maria di Calentano κτισμα ελληνικη γοτθικη επιγραφες βυζαντινη αγιογραφια θειο Βρεφος καταφυγιο Ναιτες Ιπποτες Δημοτικη Βιβλιοθηκη Τεστινι καπουτι Caputi τομος βιβλιο βιβλια Πινακοθηκη Συγχρονη Τεχνη Καντατορε δομινικανικο μοναστηρι γυμνασιο Κοτουνιο εργο τεχνης πινακας καλλιτεχνης Κιεκο, βαν Βεστερχαουτ, Ντονταρο, Μαρινο αλτο Βιβλιου Σπιτι Πολιτισμου Μικροι Παρατηρητες Αδελφοι Καπουτσινοι Πιαριστες, μονογραφια ιστοριογραφια Fenicia αγιου Κλητου, Καθαρτηριου, παλαια παλια πολη, ιστορικο κεντρο ΕΟΡΤΕΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙ 3 Φεβρουαριου Φεβρουαριος εορτη προστατης μαρτυρας Βλασιος ο Σεβαστειας Σεβαστεια κατανυξη Μεγαλη Εβδομαδα αυλη πολιτιστικη κληρονομια Φεστιβαλ Ταλως τζαζ μουσικη εκδηλωση, Σεπτεμβριου Σεπτεμβριος 1993 μουσικος Μιναφρα χειροτεχνια, εργαστηριο ξυλινη αμαξα τροχος ξυλο βελανιδια δρυς ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ παραδοσιακο πιατα μαγειρκη γαστρονομια tiedde vaso di Ruvo, μακαρονοπιττα μακαρονοπιτα πιτα πιττα μακαρονια ψημενη φουρνος πηλινο ταψι ορεκιετε orecchiette strascenote, καρυκευμα γογγυλι σαλτσα σκληρη ρικοτα σκληρο τυρι πουρες κουκι ραδικι faviette cecurìdde lagane laghene < λαγανα καρυκευμενο τηγανητο ψωμι γιορτη αμωμη Συλληψη παραμονη Χριστουγεννων Χριστουγεννα φαι της ημερας μπακαλιαρος τοματα ντοματα αρτος καλτσονε calzaune, γεμιστο σπαγγετι, κρεμμυδι μαυρη αλατισμενος γαυρος, σαρακοστη καταναλωση κρεας μαντορλατσιο γλυκο γλυκισμα χριστουγεννιατικο μελι πρασινο βοσκοτοπι αλτα Μουρτζια πιο ακριβο παγωτο χρυσο σκετρο ντελ ρε Scettro del Re χειροποιητο, ιρανικο περσικο σαφραν ιραν νωπογραφια γυναικα χορος 4ος – 5ος Γυναικες που χορευουν ταφικος θαλαμος, αρχαιοτερη γνωστη εικονικη σκηνη απεικονιση φιγουρα κυκλο γραμμη κυκλικος ταφικο τελετουργικο συμβολικος χορος των νεκρων ετρουσκικη αντιληψη μεταθανατια ζωη μετα θανατο θανατον μοτιβο χορου χερια σταυρωτα τρατα, λαικος παραδοσιακος χορος αλιευτικη κοινοτητα αλιεις Riuve, γκρικο, ρυμπα Rhyba αχαια Πελοποννησος, Ρυπαι Βασιλειο της Ιταλιας, Οινωτροι Λουκανια ντελ μοντε Ruvo del Monte πατανελα πατανελλα Patanella, εκτεταμενη νεκροπολη πρωιμη μεσαιωνικη περιοδος ιερο ιερον μαντονε ντελε γκρατσιε Madonna delle Grazie, νεκροπολις ριμπα ριβο ριμπο