ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ, o ΠΑΤΕΡΑΣ της ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ και του ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ!

Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου, kspin.gr@gmail.com

Α) ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο μεγαλοφυής στρατηγός Μιλτιάδης (554 – 489 π.Χ.) προ της μάχης του Μαραθώνος Αττικής σκέφθηκε, ότι αν φρόντιζε το ελληνικό στράτευμα να έχει υψηλό φρόνημα και στο αντίπαλο στράτευμα να επιφέρει τον πανικό, η υπόθεση της νίκης θα ήταν ευκολότερη. Είναι ο πρώτος στρατηγός στον κόσμο που αντιλήφθηκε ότι εάν το «ψυχολογικό στοιχείο» εισαχθεί τεχνηέντως στο πλαίσιο της στρατιωτικής τακτικής, θα διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στην έκβαση της μάχης. Είναι ο πρώτος στρατηγός στον κόσμο που εισήγαγε τον ψυχολογική μέθοδο στις πολεμικές επιχειρήσεις, την «πανική μανία» ή «πανικού μένους» υπέρ των στρατιωτών του και τον «πανικό τρόμο» ή «πανικό φόβο» στους εχθρού του.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΜΙΛΤΙΑΔΗ, ΕΔΩ.

Όπως μας πληροφορεί ο πατέρας της Ιστορία, Ηρόδοτος, ο Μιλτιάδης έβλεπε ότι οι Αθηναίοι στρατηγοί αλλά και στο στράτευμα, το όνομα των Μήδων τους προκαλούσε φόβο και τρόμο. Ένας φόβος δικαιολογημένος , αφού είχαν να αντιμετωπίσουν ένα υπέρτερο σε αριθμό στράτευμα, το οποίο είχε δημιουργήσει μια τεράστια και πανίσχυρη Περσική Αυτοκρατορία που εκτεινόταν από την Ινδία μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος και από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Αίγυπτο. Δηλαδή περιελάμβανε τα εδάφη των σημερινών Ιράν, Ιράκ, Τουρκίας, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ιορδανίας, Ισραήλ, Παλαιστίνης, Λιβάνου, Συρίας, Αιγύπτου, ένα μεγάλο μέρος της Βουλγαρίας και της Ελλάδος, και μια μεγάλη περιοχή της ινδικής χερσονήσου. Επί πλέον η μη συμμετοχή του εμπειροπόλεμου Σπαρτιατικού στρατού, προκαλούσε πτώση στο ηθικό των Αθηναίων.

Αν ο Μιλτιάδης άφηνε να εξελιχθούν τα γεγονότα, το ηθικό του ελληνικού στρατεύματος θα καταρρακωνόταν. Τότε σοφίστηκε ένα τέχνασμα τεράστιας ψυχολογικής σημασίας τύπου ψυχολογικού πολέμου. Συμβούλεψε τον Φειδιππίδη που θα πήγαινε στην Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια, όταν θα επιστρέψει να διαδώσει στο στράτευμα, ότι στον δρόμο είδε τον θρυλικό ήρωα και ιδρυτή των Αθηνών, τον Θησέα, που οι Αθηναίοι λάτρευαν, να έρχεται με τα όπλα του στον Μαραθώνα, να βοηθήσει τους Αθηναίους τους συμπολίτες του, για να σώσουν την πόλη της θεάς Αθηνάς από τους βαρβάρους. Επιπλέον ο Φειδιππίδης, με εντολή του Μιλτιάδη, θα ενημέρωνε τους στρατιώτες, ότι πηγαίνοντας στην Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια, όταν έφτασε στο Παρθένιο όρος συναντήθηκε με τον τραγοπόδαρο θεό Πάνα, που λατρευόταν στην Αρκαδία, ο οποίος του είπε, να αναγγείλει στους Αθηναίους ότι θα ερχόταν να τους βοηθήσει στην μάχη εναντίον των βαρβάρων. Ο ίδιος ο Μιλτιάδης για να εξυψώσει το φρόνημα του στρατεύματος και για να τους πείσει του Αθηναίους, ότι σίγουρα θα νικήσουν τους Πέρσες, έκανε δημόσια τάμα στους θεούς, ότι μετά την μάχη θα θυσιάσει τόσα ζώα, όσοι και οι νεκροί Πέρσες.

Έτσι αυξήθηκε το ηθικό φρόνημα του Αθηναϊκού στρατεύματος, αφού είχαν την ψυχολογική βεβαιότητα, ότι θα προστατεύονταν κατά την μάχη από τον επώνυμο ήρωα των Αθηνών τον Θησέα που ερχόταν στον Μαραθώνα με τα όπλα του, και από ένα θεό τον Πάνα, ο οποίος με τις άγριες φωνές θα έσπερνε τον πανικό στους Πέρσες. Άλλωστε η λέξη πανικός ετυμολογείται από τον θεό Πάνα των Αρκάδων!

Αντιθέτως καταρρακώθηκε το ηθικό του αντιπάλου στρατεύματος, αφού ο Μιλτιάδης άφησε εντέχνως να διαρρεύσουν όλα αυτά και να τα πληροφορηθούν οι Πέρσες κατάσκοποι, οι οποίοι τα μετέφεραν στο στρατόπεδό τους.

Τόσο μεγάλη επίδραση είχε το ψυχολογικό σχέδιο του Μιλτιάδη στις ψυχές των στρατιωτών, ώστε κατά την διάρκεια της μάχης κάποιοι στρατιώτες έβλεπαν την θεά Αθηνά, η οποία εμφανίσθηκε στο πεδίο της μάχης οδηγώντας τέθριππο άρμα γεμάτη εκδικητική μανία γι’ αυτούς που τόλμησαν να απειλήσουν την πόλη της. Άλλοι δε την Άρτεμη να ρίχνει τα φονικά της βέλη κατά των Περσών και άλλοι τον Θησέα με τον Πάνα να αφανίζουν το Περσικό στράτευμα.

Τούτων δοθέντων ο μεγαλοφυής στρατηγός Μιλτιάδης, είναι ο πρώτος στον κόσμο που εισήγαγε την ψυχολογία στον πόλεμο και χρησιμοποίησε με έμμεσο τρόπο αυτό που λέμε σήμερα «προπαγάνδα του ψιθύρου».

 Β) ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ Ο ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ – ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Σήμερα κατά την διαδρομή της ιστορίας, οι στρατοί διεξάγουν τις επιχειρήσεις τους σύμφωνα με ένα αριθμό αρχών και θεμελιωδών στοιχείων για να επιτύχουν τους αντικειμενικούς σκοπούς των. Οι βασικές αυτές αρχές της στρατιωτικής στρατηγικής και τακτικής τις οποίες πρώτοι οι Έλληνες στρατηγοί δημιούργησαν και πρώτοι τις εισήγαγαν στα πεδία των μαχών και κατόρθωσαν να επιτύχουν περιφανείς νίκες έναντι εκπληκτικώς υπέρτερων αντιπάλων είναι:

• Ελιγμός: Είναι η συγκέντρωση των δυνάμεων σε ορισμένο τόπο και χρόνο με κατάλληλες κινήσεις και ενέργειες, ώστε να βρεθούν σε πλεονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου.
• Οικονομία δυνάμεων: Η χρησιμοποίηση των ελαχίστων δυνατόν δυνάμεων για την απασχόληση των αντιπάλων δυνάμεων σε σημεία στα οποία δεν επιζητείται το αποφασιστικό αποτέλεσμα.
• Συγκέντρωση: Η χρησιμοποίηση των μεγίστων σε όγκο και ποιότητα δυνάμεων σε αποφασιστικό σημείο και χρόνο.
• Αιφνιδιασμός: Η προσβολή του εχθρού σε ορισμένο τόπο και χρόνο μη αναμενόμενο η και με μέσα άγνωστα στον εχθρό.
• Επιθετική ενέργεια: Μόνο με την επιθετική ενέργεια επιτυγχάνεται η νίκη, καθ’ όσον μόνο μ’ αυτή επιτυγχάνεται η διατήρηση και εκμετάλλευση της πρωτοβουλίας και η επιβολή της θελήσεως επί του αντιπάλου.
• Ενάσκηση διοικήσεως: Η ενεργητική και με κάθε τρόπο παρουσία του διοικητού για την έκδοση καταλλήλων και έγκαιρων διαταγών από την προετοιμασία της μάχης, έως το τέλος της ώστε να επιτευχθεί η νίκη.
• Ασφάλεια και προστασία: Ο διοικητής πρέπει να παίρνει κάθε προφύλαξη για να αποφεύγει τον αιφνιδιασμό, να ασφαλίζει και προστατεύει τις δυνάμεις του.

Οι παραπάνω αυτές αρχές της τακτικής αποτελούν θεμελιώδεις αλήθειες με τις οποίες ρυθμίζεται ο τρόπος διεξαγωγής του πολέμου και οι οποίες εφαρμόζονται μέχρι σήμερα. Η ορθή εφαρμογή των αρχών αυτών αποτελεί βασικό παράγοντα για την διεύθυνση και επιτυχή διεξαγωγή των επιχειρήσεων.

ΜΑΧΗ ΜΑΡΑΘΩΝΑ – ΑΡΧΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Εξ όσων γνωρίζουμε από την αρχαία ελληνική ιστορία, μέχρι την μάχη στον Μαραθώνα εναντίον των Περσών το 490 π.Χ, όταν επρόκειτο να συγκρουσθούν δύο στρατεύματα επέλεγαν ένα ομαλό πεδίο, όπου, αφού παρατάσσονταν σε φάλαγγα σχήματος ορθογωνίου τετραπλεύρου μάχονταν μεταξύ τους. Συνήθως νικούσε η φάλαγγα που υπερτερούσε σε αριθμητικές δυνάμεις ή η φάλαγγα που διέθετε οπλίτες καλλίτερα οπλισμένους και εκπαιδευμένους.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ, ΕΔΩ.

Στον Μαραθώνα ο ευφυής στρατηγός Μιλτιάδης, έμπειρος στην στρατιωτική τέχνη και έχοντας υπηρετήσει στο πλευρό του Δαρείου κατά την διάρκεια της Σκυθικής εκστρατείας, γνώριζε άριστα τις περσικές δυνατότητες και αδυναμίες. Είχε να λύσει τρία σοβαρά προβλήματα:

• Την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου
• Την παρουσία του αξιόμαχου ιππικού
• Την παρουσία μεγάλου αριθμού των τοξοτών.

Οι Πέρσες παρατάχτηκαν στον Μαραθώνα με το κλασικό ορθογώνιο τετράπλευρο μήκους μετώπου 1600 μέτρων, έχοντας τις εκλεκτές δυνάμεις στο κέντρο (Πέρσες και Σάκες) και το δευτερεύον στις πτέρυγες.

Ο Μιλτιάδης για να αντιμετωπίσει τα πλεονεκτήματα της Περσικής φάλαγγας εγκατέλειψε την κλασσική διάταξη του ορθογωνίου τετράπλευρου, εμπνεύστηκε και εφάρμοσε μια πρωτόγνωρη στη σύλληψη και στην εκτέλεση τακτική, με σκοπό να εξουδετερώσει τα πλεονεκτήματα του αντιπάλου και να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα του Αθηναϊκού στρατού. Με το σχέδιο του στον Μαραθώνα εισήγαγε για πρώτη φορά στην πολεμική τέχνη τις πρώτες πέντε Αρχές του Πολέμου που ακολουθούν σήμερα όλοι οι στρατοί του κόσμου.

• Αρχή Επιθετική Ενέργεια
• Αρχή Οικονομία Δυνάμεων
• Αρχή Συγκέντρωση Δυνάμεων
• Αρχή Αιφνιδιασμού
• Αρχή Ενασκήσεως Διοικήσεως.

Για να εξισώσει το μήκος του μετώπου με το αντίστοιχο περσικό, μήκους 1.600 μ., προς αποφυγή κυκλώσεως, παρέταξε την ελληνική φάλαγγα ως εξής:

Το κέντρο ήταν εξασθενημένο και αποτελούταν μόνο από δύο φυλές σε βάθος μόνο δύο ζυγών, οι οποίες είχαν τοποθετηθεί σε αραιά διάταξη, ώστε να πετύχει την εξίσωση με το περσικό μέτωπο. Αριστερά και δεξιά του κέντρου, δηλαδή στα δυο άκρα είχε τοποθετήσει τον κύριο όγκο του Αθηναϊκού στρατού. (Από 4 φυλές σε κάθε άκρο).

Το αραιωμένο και αδύνατο σε ισχύ κέντρο (Αρχή οικονομίας δυνάμεων), θα αντέτασσε άμυνα και τεχνητή συντεταγμένη υποχώρηση, τα δε πυκνωμένα και ισχυρά άκρα θα αντέτασσαν επίθεση και θα επέφεραν την τελική κρούση. (Αρχή συγκέντρωσης δυνάμεων και αιφνιδιασμού).

Η εξέλιξη της μάχης ήταν όπως την προέβλεψε ο Μιλτιάδης.

Όταν εδόθη από τον Μιλτιάδη το σύνθημα της επιθέσεως, ολόκληρη η παράταξη των Ελλήνων κινήθηκε με πλήρη σταθερότητα και βηματισμό κατά των Περσών (Αρχή επιθετική). Η σύγκρουση υπήρξε σφοδρότατη.

Οι περσικές δυνάμεις του κέντρου επετέθησαν με ορμή στην ελληνική φάλαγγα η οποία –σύμφωνα με το σχέδιο του Μιλτιάδη – άρχισε βαθμηδόν να υποχωρεί εντέχνως και συντεταγμένα, ώσπου έγινε κοίλη. Το κέντρο των Περσών συνέχισε με ορμή την προώθησή του σαν σφήνα εντός του σχηματισθέντος θύλακος, οι δε δύο πτέρυγες για να μη χάσουν την συνοχή με το κέντρο, αναγκάσθηκαν να λοξεύσουν και εισήλθαν και αυτές εντός του θύλακος. Έτσι τα δύο ενισχυμένα άκρα των Ελλήνων ευρέθησαν στα πλευρά των περσικών δυνάμεων. Την κρίσιμη αυτή στιγμή για την εξέλιξη της μάχης ο Μιλτιάδης παρακολουθώντας εκ του σύνεγγυς την μάχη (Αρχή ενασκήσεως Διοίκησης), διέταξε οι πτέρυγές του να συγκλίνουν προς το κέντρο και να επιτεθούν στα πλευρά των περσικών δυνάμεων που ήδη είχε εισχωρήσει εντός του θύλακος και δεν μπορούσαν πλέον να αναπτυχθούν κανονικά λόγω του στενού χώρου.

Το δε κέντρο των Ελλήνων που μέχρι τότε εκτελούσε τεχνητή συντεταγμένη υποχώρηση, διετάχθη να ενεργήσει επίθεση, κατά του αντιστοίχου των Περσών, ολοκληρώνοντας έτσι την κύκλωση του εχθρού και από τις δυο πλευρές. Οι διαταγές εκτελέστηκαν με ταχύτητα ακρίβεια και αποφασιστικότητα. Οι Πέρσες περικυκλώθηκαν από παντού και στην ουσία εκμηδενίστηκαν, με αποτέλεσμα ν’ αφήσουν στο πεδίο της μάχης 4.600 νεκρούς.

Το σχέδιο αυτό του Μιλτιάδη απεκλήθη «ελιγμός ηλάγρας (τανάλια)». Ή όπως το λένε σήμερα «Σφύρας και άκμονος». είναι το θεμέλιο της πολεμικής τακτικής, όπου για πρώτη φορά εγκαταλειπόμενη η τυφλή κατά μέτωπον ισομερής μάχη αντικαθίσταται από τον ελιγμό.

Τον ελιγμό αυτόν επανέλαβαν αργότερα:

• Ο Δαρείος ο Γ΄ ο Κοδομανός προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον εφαρμόσει στα Γαυγάμηλα, στηριζόμενος στην τεράστια αριθμητική υπεροχή των δυνάμεών του, έναντι των Ελληνικών, αντιμετωπίζοντας όμως έναν Μέγα Αλέξανδρο.
• Ο Καρχηδόνιος Στρατηγός Αννίβας στις Κάννες το 216 π.Χ εφήρμοσε τον ελιγμό με απόλυτη επιτυχία, όπου εξόντωσε 70.000 Ρωμαίους αν και ο αντίπαλος υπερείχε σε αναλογία 2 προς 1 περίπου.
• Ο Πρώσος στρατάρχης του Ιππικού Γκ. Λ. φον Μπλύχερ στο Βατερλώ.
• Ο Πρώσος στρατάρχης Χ. Κ. Βενάρδος κόμης Μόλτκε μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές φυσιογνωμίες του 19^ου αιώνα στο Σεντάν.
• Ο Γερμανός Στρατάρχης και πολιτικός Π. φον Χίντεμπουργκ σε συνεργασία με τον Στρατηγό και Πολιτικό Έ. Φρ. Β. Λούντεντορφ στις Μαζουριανές λίμνες.
• Ο Αμερικανός Στρατηγός και πολιτικός Ντ. Ντ. Αϊζενχάουερ (με το χαϊδευτικό παρατσουκλι Άικ, ο 34^ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών) στην μάχη της Γαλλίας.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.11.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ηρόδοτος «Ιστορίαι».
• Βολονάκης Ι. Κ. «Της Αρχαίας Ελλάδος οι Μεγάλοι Ηγέται».
• Πλεύρης Κ. «Οι βάρβαροι».

περιοδικά:

• «Στρατιωτική Οργάνωση και Πολεμική Τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων» Γενικό Επιτελείο Στρατού ΔΙΣ.
• «Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδος Από την Αρχαιότητα μέχρι των Πολέμων 1940 – 1941» Γενικό Επιτελείο Στρατού ΔΙΣ
• Δαυλός, τ. 152-153 Αυγ. / Σεπτ. 1994.

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ, ΠΑΤΕΡΑΣ της ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Ο μεγαλοφυής στρατηγός Μιλτιαδης 6ος 5ος αιωνας 554 – 489 πΧ μαχη του Μαραθωνος μαχη του Μαραθωνα Μαραθων Μαραθωνας Αττικης αρχαιο ελληνικο στρατευμα υψηλο φρονημα πανικος νικη αρχαιος πρωτος στρατηγος στον κοσμο ψυχολογικο στοιχειο στρατιωτικη τακτικη εκβαση μαχης ψυχολογικη μεθοδος πολεμικη επιχειρηση πανικη μανια πανικο μενος στρατιωτης τρομος φοβος εχθρος