Η Άρτα Ηπείρου, η Άρτα Βαλεαρίδων και η Αρτάνα Ισπανίας είναι στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος!!! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Αρτα (καταλανικά: Artà) είναι μια ισπανική πόλη και δήμος στην επαρχία και αυτόνομη κοινότητα της νήσου που οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν Μαγώ – νυν Μαγιόρκα – των Βαλεαρίδων Νήσων, που αρχαίοι Έλληνες τις έλεγαν Γυμνησίες. Ευρίσκεται στο νησί της Μαγιόρκα, στον 39^ο παράλληλο. Όπως και η Αμβρακια / Άρτα Ηπείρου![1]

ΑΡΤΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ: 39°09′54″N 20°59′15″E

ΑΡΤΑ ΒΑΛΕΑΡΙΔΩΝ-ΜΑΓΙΟΡΚΑΣ: 39°42′N 3°21′E

ΑΡΤΑΝΑ[2] ΙΣΠΑΝΙΑΣ, 39°53′N 0°15′E

ΑΡΤΑ στην επαρχία Λερίκ του Αζερμπαϊτζάν 38°54′N 48°20′E

Η κρατούσα ετυμολογική θεωρία ότι το όνομα Artà προήλθε από μια ομάδα Βερβέρων από το Μαγκρέμπ (δηλ. την ΒΔ. Αφρική), τους Ayt Iraten, δεν είναι πειστική, ούτε αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα…

Η ετυμολογία της παραμένει αβεβαία… Αλλά ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκακης: “Αρχαιες ελληνικες πολεις στην Ιβηρικη”, ΕΔΩ.

Αλλά ας γνωρίσουμε την πόλη:

Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η ανθρώπινη κατοίκηση της Άρτας στην Μαγιόρκα, εξεκίνησε πριν την περίοδο που εδώ λέγεται ταλαιοτική / ταλαϊτική – προφανώς από τους Ταλαίους Κρήτες(***) – από τα Ταλαία Όρη[5] ή Κουλουκωνας (υψους 1.088 μ.). Η ευρύτερη περιοχή της Άρτας, λέγεται Ταλαία(*). Αλλά οι περισσότεροι από τους αρχαιολογικούς χώρους που είναι ορατοί σήμερα, είναι της ταλαιοτικής / talayot μεγαλιθικής εποχής, όπως:

• ο οικισμός Ses Païsses, το νότιο όριο της πόλης Άρτα,
• το Puig Figuer, κυκλικό, ιερό κορυφής, με θέα το Betlem, 500 μ., 2  χλμ. ανατολικά της La Ermita de Betlem και 2  χλμ. νότια της (*)Talaia Freda,
• το ​​​​de sa Canova, δύο κτίσματα, ένα κυκλικό και ένα ορθογώνιο Ιδιοκτησία της Sa Canova de Morell, νότια του Montferrutx.
• το de Sa Cova des Xot, κλπ.

και της Εποχής του Χαλκού:

• το S’Aigua Dolça, ντολμέν του 1800 π.Χ. Μεταξύ Colònia de Sant Pere και Betlèm, 30 μ. από την ακτή, πράγματι στο Γλυκό Αιγαίο!

Μέχρι τον 15^ο αιώνα μ.Χ., η πόλις ονομαζόταν Αλμούδαινα / Almudaina  – γνωστή κρητική(***) κατάληξη: Αράδαινα, κλπ. – και το όνομα Άρτα ​​​​αναφερόταν σε ολόκληρην την Α.-ΒΑ. περιοχή της Μαγιόρκας. Επί αράβων ελέγετο παραφρασμένα Yartan.

Το 1820, η πόλις Άρτα αποδεκατίστηκε από βουβωνική πανώλη (εστοίχισε την ζωή σε περισσότερους από 1.200 ανθρώπους)!

Σήμερα η πόλη είναι γεωργικό και τουριστικό κέντρο. Διαθέτει οπωρώνες (αμυγδαλιές, πορτοκαλιες, λεμονιες, μούσμουλα κλπ.), αμπελώνες και ελαιώνες.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Η Άρτα διατηρεί αρκετούς παραδοσιακούς τεχνίτες, όπως αγγειοπλάστες, αρτοποιούς, υφαντές, κοσμηματοποιούς και κατασκευαστές ενδυμάτων.

Στην Άρτα παράγονται επίσης χειροτεχνήματα από φύλλα ιθαγενών νάνων φοινικων (καταλαν. garballós). Η πιο χαρακτηριστική παραδοσιακή χειροτεχνική παράδοση της περιοχής είναι η καλαθοπλεκτική (έχει τοπική επωνυμία – σαν προϊόν ΠΟΠ: καταλαν. llatra). Παραδοσιακώς, η τέχνη αυτή εκτελείται από γυναίκες, μέσω γενεαλογικής μεταβίβασης της τέχνης από γενιά σε γενιά. Υφαίνουν λεπτές λωρίδες, από τα αποξηραμένα φύλλα. Κατασκευάζουν και τσάντες. Είναι πολύ ανθεκτικά τεχνουργήματα, και ικανά να στηρίξουν μεγάλα βαρειά βάρη. Τα φύλλα garballó συλλέγονται κατά τις πρώτες 15 ημέρες του Ιουλίου και στην συνέχεια ξηραίνονται στον ήλιο. Αυτό το είδος φοίνικα, το οποίο έχει εξαφανιστεί από πολλά μέρη του νησιού της Μαγιόρκα, παραμένει πολύ άφθονο στην ανατολική ακτή, ιδιαίτερα στους δήμους Capdepera και Artà, επιτρέποντας έτσι την συνέχιση της παράδοσης. Ωστόσο, μειώνεται ο αριθμός των ανθρώπων που ασκούν αυτήν την τέχνη και απειλείται η επιβίωσή της. Στο μικρό μουσείο στο φρούριο Capdepera παρουσιάζεται αυτή την προγονική τέχνη και μια εξαιρετική συλλογή από τοπικά καλάθια.

Επίσης την Άρτα Ισπανίας χαρακτηρίζουν οι γιορτές και τα πανηγύρια της. Η Άρτα θεωρείται μια εορταστική πόλη.  Από αρχαιοτάτων χρόνων η Μαγιόρκα είχε σχέση με τον ΧΟΡΟ – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ. Κατάφεραν να διατηρήσουν τις αρχαίες εορταστικές τους παραδόσεις αναμεμειγμένες με τις σύγχρονες χριστιανικές! Έτσι κυριότερες γιορτές στον Κύκλο του Χρόνου είναι:

• Στις 5 Ιανουαρίου οι Τρεις Μάγοι «της Ανατολής», επισκέπτονται το χωριό Άρτα το βράδυ και μοιράζουν δώρα.

• Στις 16 – 17 Ιανουαρίου, του αγίου Αντωνίου[3] / Festa de Sant Antoni, με τις φωτιές και τους dimonis (< ελληνικά δαίμονες), αλλά δεν είναι τίποτε άλλο από τις γιορτές του Διονύσου, με τους κουδουνάτους, τα μπαμπουγερα, κλπ. κυρίαρχη φιγούρα αυτή του κατσικοπόδαρου θεού της Αρκαδίας, Πάνα(**) (παραπάνω φωτ.)! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΘΙΜΑ του ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΔΩ. Διοργανώνεται από την Obreria Sant Antoni (Ένωση Εργατών του Αγίου Αντόνιου, η οποία αποτελείται από τρία άτομα που αλλάζουν κάθε χρόνο. Ένας είναι ο obrero (εργάτης) που ηγείται του πανηγυριού. Το πρωί της 16ης Ιανουαρίου, αυτοί οι δαίμονες βγαίνουν από το σπίτι του επί κεφαλής obrero, χορεύουν στο χωριό συνοδευόμενοι από μια ορχήστρα και όλη την ημέρα σκορπίζουν το εορταστικό πνεύμα σε κάθε γωνιά του χωριού, με τους κατοίκους να συμμετέχουν μαζικά στην εκδήλωση. Κατά την δύση του ηλίου, οι δαίμονες βγαίνουν για δεύτερη φορά από το σπίτι του obrero, κατευθυνόμενοι τώρα προς το ενοριακό παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνιου, όπου γίνεται μια μικρή θρησκευτική τελετή, η completes. Μετά την λειτουργία, οι δαίμονες, συνοδευόμενοι και πάλι από την ορχήστρα και ένα μεγάλο πλήθος, παρελαύνουν στους δρόμους. Φωτιές (correfocs), ανάβουν και παραδοσιακά τραγούδια τραγουδιούνται κατά την διάρκεια ενός κοινού γεύματος. Οι εορτασμοί ολοκληρώνονται το πρωί της 17ης Ιανουαρίου με ιππασία και το «τραγούδι της Διαφωνίας» (l’Argument).
• Τις τελευταίες ημέρες του Καρναβαλιού γίνεται η Καρνεστόλτες – φορούν στολή του Καρνείου Απόλλωνος. Με μεγάλη λαϊκή συμμετοχή. Όχι μόνον τις πιο σημαντικές μέρες, την Καθαρά Δευτέρα και την Καθαρά Πέμπτη (dijous / dimarts llarder). Οι πανηγυριστές συγκεντρώνονται για να τραγουδήσουν, υπό τον ήχο ενός παραδοσικού κρουστού μουσικού οργάνου της Ιβηρικής, της ζαμπόμπα[4], τα παραδοσιακά λαϊκά τους τραγούδια των τελευταίων ημερών της Σαρακοστής, τα οποία τελειώνουν με τις παραδοσιακές ρούας (παρελάσεις).
• Η Μεγάλη Εβδομάδα / Setmana Santa είναι η γιορτή του τέλους χειμώνα: Την Μεγάλη Πέμπτη / Dijous Sant γίνεται η Σιωπηλή Πομπή, των αδελφοτήτων μετάνοιας (καταλ. confracies de carepunats). Η απόλυτη σιωπή διακόπτεται μόνον από τον ρυθμό των τυμπάνων. Την Μεγάλη Παρασκευή / Divendres Sant γίνεται η Κάθοδος από τον Σταυρό / S’Endavallament, Λαϊκής λειτουργία στον ιερό ναό του Αγίου Σαλβαδόρ. Παρουσία πολυάριθμων εκατοντάρχων, με κοστούμια εποχής, που υποδύονται ηθοποιοί του χωριού. Φωτίζονται τα τειχη του φρουρίου του Αγίου Σαλβαδόρ με δάδες από ρητίνη. Το νεκρό σώμα του Χριστού εναποτίθεται σε μια γυάλινη τεφροδόχο από την Εκκλησία του Αγίου Σαλβαδόρ στο Ιερό της Εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Κυρίου.
• Το Πάσχα / Pasqua γίνεται η συνάντηση / S’Encontre, στις 9 π.μ., στην πλατεία της πόλης. Δύο ομάδες χωρικών παρελαύνουν: Η μία κρατώντας το άγαλμα της Παναγίας και η άλλη το άγαλμα του Χριστού. Η δραματοποίηση της επανένωσης της Μαρίας και του αναστημένου γιου της), σηματοδοτεί την επιστροφή της χαράς μετά την Σαρακοστή και την Μεγάλη Εβδομάδα.
• Στις 13 Ιουνίου τελείται η γιορτή του αγίου Αντωνίου της Πάντοβα / Festa de San Antoni de Padua ή Γιορτή των Βερύκοκκων / Festas de los Albercocs (ισπ. Albaricoques). Με παραδοσιακά μικρά άλογα / καβαλέτα (ισπ. caballitos), όπου χορεύουν ομάδες παιδιών, ντυμένα με πολύχρωμες στολές. Τα καβαλέτα αποτελούνται από δύο μαύρα άλογα, δύο κόκκινα άλογα και ένα άσπρο άλογο που ανήκει στην «Κυρία». Υπό την καθοδήγηση της Κυρίας, εκτελούν αρχαίους χορούς, με συντονισμένες κινήσεις που ονομάζονται Indis, Moretons, Nans, la Balenguera, Sant Joan Pelós, Cossiers και la Marxa, συνοδευόμενοι από παραδοσιακά μουσικά όργανα. Η ακριβής προέλευση είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Το απόγευμα της παραμονής της γιορτής, μια άμαξα στολισμένη με λουλούδια και φώτα τιμά τον άγιο Αντώνιο της Πάντοβα. Ένα παιδί ντυμένο ως άγιος Αντώνιος στεφανώνει την άμαξα, μαζί με άλλα παιδιά, ντυμένα ως άγγελοι. Λόγω της απέλασης των μοναχών το 1835, η γιορτή περιήλθε σε παρακμή. Αλλά το 1897, το Γ΄ Θρησκευτικό Τάγμα επανιδρύθηκε στο χωριό. Και πιθανότατα το 1901, οι αδελφοί αυτού του τάγματος καθιέρωσαν την άμαξα, ώστε το πανηγύρι να ανακτήσει την χαμένη του αίγλη.
• Την πρώτη εβδομάδα του Αυγουστου γίνονται οι γιορτές πολιούχου αγίου Σαλβαδόρ / Festas patronales de Sant Salvador (Sant Salvador). Το πρόγραμμα εκδηλώσεων είναι ποικίλο και δημοφιλές: διασκεδαστικές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες: λαδωμένοι στύλοι, χοροί, συναυλίες, ποδηλατικοί αγώνες, ιπποδρομίες, εκθέσεις, θέατρο, πυροτεχνήματα… Οι πιο δημοφιλείς εκδηλώσεις είναι οι τρεις χοροί που λαμβάνουν χώρα στην πλατεία Conqueridor, οι οποίοι διαρκούν σχεδόν μέχρι την ανατολή του ηλίου… Σημαντική η γοτθικού ρυθμού εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Κυρίου.

Τέλος, στην γαστρονομική παραδοση της πόλεως είναι:

• τα πιττάκια που εδώ τα λένε πανάδες / panades – στην λοιπή Ισπανία empanada / εμπανάδα(**). Ψημένη ή τηγανητή ζύμη με γέμιση. Από την ισπανική λέξη empanar (= παναρισμα, επικάλυψη με ψωμί, «παναρισμένο», δηλ. τυλιγμένο ή επικαλυμμένο με ψωμί). Η empãada αναφέρεται στο Cantigas de Santa Maria του 1282 (57:VI)! Οι panades είναι τοπική πίττα της Μαγιόρκας / Mallorcan Empanadas (Panades).

• οι ρομπιόλες / ροβιόλες, πιττάκια σαν (***)κρητικά καλιτσούνια, γλυκά και αλμυρά, γεμιστά με φρέσκο ​​τυρί (brossat), ή/και με μαρμελάδα ή “μαλλιά αγγέλου”. Τοπικά της Μαγιόρκας. Συνήθως ψήνονται στον φούρνο, ή τηγανίζονται σε πολύ καυτό λάδι. Στην Μαγιόρκα, τρώγονται όλον τον χρόνο, αλλά ιδίως το Πάσχα – φτιάχνονταν Μεγάλη Εβδομάδα. Η συνταγή, ΕΔΩ – και

• το λουκάνικο σομπρασάδα / sobrasada (παραπάνω φωτ.), αλλαντικό αργής ωρίμανσης, από επιλεγμένα κομμάτια χοιρινού κρέατος, καρυκευμένο με αλάτι, καυτερή πιπεριά (πάπρικα), μαύρο πιπέρι ή άλλα μπαχαρικά κατά βούληση. Από την σικελική λέξη soppressa (τεχνική κιμά, η οποία με την σειρά της είναι ελληνική από τις λέξεις άλας + πιεζω > πρέσα, κλπ.). Ένα είδος του λέγεται talec(*). Επίσης παραδοσιακό στις Βαλεαρίδες Νήσους, προϊόν ΠΟΠ γεωγραφικής ένδειξης.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Γ. Λεκάκης “Ταματα και αναθηματα”, 2001. Γ. Λεκάκης “Λεξικο παραδοσεων”. Γ. Λεκάκης “ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνια που πέτρωσε στο 5”, 1998. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.7.2002.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το όνομα Άρτα, λένε, προέρχεται από:

• το λατινικό artus / arta / artum = στενός, στενή, στενό. Δηλώνει τόπο με στενό πέρασμα. Ή
• από τον άρτο / αρτίζομαι [κατά τον μητροπολίτη Άρτης και Πρεβέζης Σεραφείμ Ξενόπουλου] και την φράση «Άρτα αρτυμή του κόσμου», λόγω της μεγάλης παραγωγής σιτηρών που είχε και τάϊζε τον κόσμο της.
• Αλλά υπάρχουν αρχαίες (***)κρητικές πόλεις με συνθετικό την λέξη “αρτα” (Αρτακηνή, κλπ.) – άρα πιθανή αποικία αρχαίων (***)Κρητών (προ Κορινθίων).
• Η Άρτα ως τοπωνύμιο, επίσης, μπορεί να έχει σχέση με την θεά Άρτεμη (Άρταμις Βακτρίας και Κυρηναϊκής – βλ. Κλ. Πτολ. Γεωγρ. 6.11.2, 3 και 4.4.7) ή τον θεό Άρη.
• Τέλος, άλλοι λένε, ότι μετονομάσθηκε από Αμβρακία σε Άρτα, όταν εγκατεστάθησαν σε αυτήν Βορειοηπειρώτες Έλληνες από την Νάρτα.

Η Άρτα αναφέρεται για πρώτη φορά επί Νορμανδού Βοημούνδου Α΄ της Αντιόχειας, που την πολιόρκησε τον 11ο αι.

Με το όνομα Άρτα απαντάται:

• πόλη (σομαλικά: Carta) στο νοτιοανατολικό Τζιμπουτί, η 6^η μεγαλύτερη πόλη της χώρας, στα βουνά της Άρτας, 40 χλμ. δυτικά της πρωτεύουσας, της πόλης του Τζιμπουτί.
• μια διάλεκτος των βόρειων Φιλιππίνων.
• άρτα (ή/και άσα), μια έννοια ορθότητας (από το αρτιότης) και θεϊκής τάξης στους αρχαίους ινδο-περσικούς πολιτισμούς! Αλλά και
• ένας κρατήρας στον Άρη!

Ακόμη Αρτάνη:

• μια πόλη της αρχαίας Βιθυνίας Μικράς Ασίας – ΔΙΑΒΑΣΤΕ Γ. Λεκακης “Αρχαιες πολεις της Βιθυνιας”, και
• μια αρχαία πόλη της Θράκης (στο νυν Λομ Βουλγαρίας).

Τέλος, σχετικό τοπωνύμιο και η Νάρτα:

χωριό στο Bjelovar-Bilogora της Κροατίας, και

κοντά στον Αυλώνα Βορείου Ηπείρου και η ομώνυμος λιμνοθάλασσα (Nartë).

[2] Η Αρτάνα / Artana είναι δήμος στην επαρχία Castellón, της Βαλένθια, στην Ισπανία. Με το ίδιο όνομα (Αρτάνα) υπάρχει χωριό:

• στο Bostane της Πρίστινα του Κοσσυφοπεδίου και
• στο Telavi της Γεωργίας.

[3] Ο άγιος Αντωνιος ο Μέγας εορτάζεται επίσης ιδιαιτέρως σε άλλες πόλεις των Βαλεαρίδων Νήσων και της Καταλονίας.

[4] Το κρουστό sarronca, zambomba, runcho ή furruco παίζεται τόσο σε Ισπανία, όσο και σε Πορτογαλία και δη στην αυτόνομη κοινότητα της Ανδαλουσίας, κυρίως στην επαρχία της Μάλαγα – αρχαία ελληνική Μαλάκα.

[5] στα βόρεια του νομού Ρεθύμνης. Ο κόκκινος και πράσινος σχιστόλιθος, που βρέθηκε ως οικοδομικό υλικό στην Ζώμινθο, προέρχεται από τα γειτονικά Ταλαία Όρη.

αρτα Ηπειρου, Βαλεαριδων αρτανα Ισπανιας ιδιο γεωγραφικο πλατος καταλανικα ισπανικη πολη δημος επαρχια αυτονομη κοινοτητα Βαλεαριδες Νησοι αρχαιοι ελληνες Γυμνησιες Γυμνησιαι νησος μαγω Μαγιορκα, 39^ος παραλληλος ηπειρος ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΓΙΟΡΚΑΣ ΙΣΠΑΝΙΑ Λερικ Αζερμπαιτζαν 38ος ετυμολογια αρτας αρτης θεωρια Βερβεροι Μαγκρεμπ αφρικη Ayt Iraten, αιτ ιρατεν αβεβαια αρχαιολογια ευρημα ανθρωπινη κατοικηση ταλαιοτικη ταλιοτικη Ταλαιοι Κρητες ταλαια ορη αρχαιολογικος χωρος ταλιωτικη μεγαλιθικη εποχη μεγαλιθικα μεγαλιθικο μεγαλιθικος πολιτισμος νομος Ρεθυμνης Ρεθυμνου Ρεθυμνο κοκκινος πρασινος σχιστολιθος, αρχαιο οικοδομικο υλικο Ζωμινθος, ταλως οικισμος σες παισες Ses Paisses, πολη πουιγκ φιγκουερ Puig Figuer, κυκλικο ιερον ιερο κορυφης, μπετλεμ Betlem, λα ερμιτα ντε μπετλεμ La Ermita de Betlem ταλαια φρεντα Talaia Freda Talayot ​​​​de sa Canova, κανοβα κτισμα ορθογωνιο μορελ Morell, μοντφερουτξ μοντ φερουτξ Montferrutx Talayot’ de Sa Cova des Xot, κοβα ντες ξοτ σπηλαιο εποχη Χαλκου S’Aigua Dolca, ντολμεν 1800 πΧ κολονια κολωνια ντε σαντ περε Colonia de Sant Pere μεσογειακη ακτη Γλυκο Αιγαιο μεσογειος 15^ος αιωνας μΧ πολις ονομα Αλμουδαινα Αλμουδενα Almudaina αραβες παραφραση γιαρταν Yartan 19ος 1820, βουβωνικη πανωλη θανατος θανατοι πανωλις γεωργια τουρισμος οπωρωνας αμυγδαλια πορτοκαλια λεμονια μουσμουλια αμπελωνας ελαιωνας αμυγδαλο πορτοκαλι λεμονι μουσμουλο αμπελι ελαιδενδρο ελια ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ χειροτεχνια φυλλο ιθαγενη νανος φοινικας νανοφοινικας γαρβαλος garballos παραδοσιακη τεχνη αγγειοπλαστικη αρτοποιια υφαντης, κοσμηματοποιια κατασκευη ενδυμα παραδοση χειροτεχνικη παραδοσεις καλαθοπλεκτικη λαρτα llatra γυναικα γενεαλογικη μεταβιβαση αποξηραμενα φυλλα τσαντα garballo συλλογη Ιουλιος ξηρανση ηλιος ειδος εξαφανισμενα ειδη φυτων καπντεπερα Capdepera επιβιωση μουσειο φρουριο καστρο προγονικη συλλογη καλαθι γιορτες πανηγυρια εορτες γιορτη πανηγυρι εορτη πολις αρχαιες εορταστικες παραδοσεις χριστιανικες 5 Ιανουαριου Ιανουαριος Τρεις Μαγοι της Ανατολης δωρα 16 – 17 εθιμα αγιου Αντωνιου Festa de Sant Antoni, φωτια dimonis ελληνικα δαιμονες θεος Διονυσος φιγουρα κατσικοποδαρος Αρκαδια παν Πανας κουδουνατοι μπαμπουγερα, Obreria Sant Antoni ενωση Εργατων αγιος Αντωνιος τρια ατομα obrero εργατης ηγετης πανηγυριου δαιμονας χορος ορχηστρα κατοικοι συμμετοχη μαζικη εκδηλωση ενοριακο παρεκκλησι θρησκευτικη τελετη completes λειτουργια, παρελαση φωτιες correfocs παραδοσιακα δημοτικα τραγουδια τραγουδι κοινο γευμα εορτασμοι ιππασια τραγουδι της Διαφωνιας Διαφωνια l’Argument καρναβαλι Καρνεστολτες λαικη Καθαρα Δευτερα ημερα Πεμπτη dijous / dimarts llarder πανηγυριστες ηχος ζαμπομπα λαικα δημοτικα τραγουδια Σαρακοστη ρουα Μεγαλη Εβδομαδα / Setmana Santa χειμωνας μεγαλη Πεμπτη / Dijous Sant Σιωπηλη Πομπη αδελφοτητα μετανοια confracies de carepunats απολυτη σιωπη ρυθμος τυμπανο μεγαλη Παρασκευη Divendres Sant καθοδος σταυρος S’Endavallament, Σαλβαδορ εκατονταρχος κοστουμι εποχης, ηθοποιος τειχη δαδα ρητινη νεκρο σωμα ισηους Χριστος υαλινη γυαλινη τεφροδοχος Εκκλησια Μεταμορφωσης του Κυριου πασχα / Pasqua συναντηση S’Encontre, πλατεια ομαδα χωρικοι αγαλμα Παναγια δραμα δραματοποιηση επανενωση Μαρια μητερα αναστημενος γιος υιος ανασταση επιστροφη χαρα 13 Ιουνιου ιουνιος Παντοβα / Festa de San Antoni de Padua βερικοκων βερικοκο βερικοκκο βερυκοκκο Festas de los Albercocs ισπανικα Albaricoques παραδοσιακα μικρα αλογα / καβαλετο caballitos παιδια στολη μαυρο κοκκινο ασπρο λευκο ιππος Κυρια χοροι Indis, Moretons, Nans, la Balenguera, Sant Joan Pelos, Cossiers la Marxa, μουσικο οργανο προελευση αμαξα λουλουδια φωτα παιδια στεφανι αγγελος απελαση μοναχων ιερεων μοναχοι ιερεις 19ος 1835, 1897, Γ Θρησκευτικο Ταγμα 20ος 1901, αδελφοι Αυγουστος πολιουχος Festas patronales de Sant Salvador διασκεδαση αθλητισμος πολιτιστικες λαδωμενος στυλος, συναυλια ποδηλασια αγωνες, ιπποδρομια εκθεση θεατρο, πυροτεχνηματα γαστρονομικη γαστρονομια κουζινα μαγειρικη πιττακι πιττακια πιτακι πιτακια παναδες παναντες panades εμπαναντα empanada εμπαναδα ψημενη τηγανητη πιτα πιττα ζυμη γεμιση ισπανικη λεξη empanar εμπαναρ επικαλυψη ψωμι, παναρισμα empaada Cantigas de Santa Maria 13ος 1282 ρομπιολες / ροβιολες, κρητικο καλιτσουνι καλτσουνι  γλυκο αλμυρο γεμιστο φρεσκο ​​τυρι brossat μαρμελαδα μαλλια αγγελου ψησιμο φουρνος, τηγανισμα καυτο λαδι συνταγη λουκανικο σομπρασαδα / sobrasada αλλαντικο αργη ωριμανση χοιρινο κρεας, καρυκευμα αλατι, καυτερη πιπερια παπρικα μαυρο πιπερι μπαχαρικα σικελια σικελικη λεξις soppressa τεχνικη κιμας ελληνικη λεξεις αλας πρεσα, πρεσσα ταλεκ talec προιον ΠΟΠ γεωγραφικη ενδειξη λατινικο artus / arta / artum στενος, στενη στενο περασμα αρτος / αρτιζομαι μητροπολιτης αρτης και Πρεβεζης Σεραφειμ Ξενοπουλος φραση αρτα αρτυμη του κοσμου παραγωγη σιτηρων σιτηρα σιτος σιταρι αρχαιες κρητικες πολεις συνθετικο Αρτακηνη, αποικια αρχαιων Κρητων Κορινθιοι κορινθος μετονομασια Αμβρακια εγκατασταση Βορειοηπειρωτες ελληνες ναρτα πρωτη φορα Νορμανδος Βοημουνδος Α Αντιοχειας, Αντιοχεια πολιορκια 11ος σομαλια καρτα Carta Τζιμπουτι βουνα αρτας, διαλεκτος βορειες Φιλιππινες ασα εννοια ορθοτητα αρτιοτης αρτιοτητα θεικη ταξη ινδικος ιραν περσικος κρατηρας πλανητης αρης Βιθυνια Μικρα Ασια Θρακη Λομ Βουλγαρια τοπωνυμιο μπιελοβαρ μπιλογκορα Bjelovar Bilogora Κροατια Narte Αυλωνας αυλων Βορεια Ηπειρος λιμνοθαλασσα Artana καστεγιον καστελον Castellon, Βαλενθια, χωριο μποστανε μποστανι Bostane Πριστινα Κοσσυφοπεδιο τελαβι Telavi Γεωργια Μεγας Καταλονια Καταλωνια κρουστο σαρονκα sarronca, zambomba, ρουντσο runcho φουρουκο furruco Πορτογαλια Ανδαλουσια Μαλαγα Μαλακα ιβηρικη χερσονησος θεα αρτεμη αρτεμις αρταμις Βακτρια Κυρηναικη κυρηνη Κλαυδιος Πτολεμαιος Γεωγραφια