ΞΕΠΟΥΛΙΕΤΑΙ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΥΣΟ ΚΟΣΜΗΜΑ με μέλισσες, από τα Τάξιλα του Μ. Αλεξάνδρου – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ανήκει στην λεγομένη ελληνική τέχνη της Γανδάρας – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την τέχνη Γκαντάρα, ΕΔΩ – περίπου του 2^ου – 1^ου αιώνα π.Χ. Κόσμημα σε σχήμα ημισελήνου, λεπτοδουλεμένης κατασκευής, από σφυρήλατο χρυσό φύλλο, που καταλήγει σε θηλιές-κογχύλια. Οκτώ χρυσές χάντρες, διακοσμημένες με μέλισσες[1], κρέμονται στο κάτω μέρος…

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΜΕΛΙΣΣΕΣ, ΕΔΩ.

Το ίδιο το θωρακικό κόσμημα είναι διακοσμημένο με σκηνή συμποσίου, αρχαιοελληνικού τρόπου. Μια καθιστή φιγούρα απολαμβάνει ένα ποτήρι κρασί, που προσφέρεται από έναν ελαφρώς ντυμένο υπηρέτη. Δύο ακόμη γυναίκες υπηρέτριες πλαισιώνουν το ζευγάρι εκατέρωθεν. Όλα πλαισιωμένα από φυλλώδη ειλητάρια με φυλλώματα.

Η ελληνική λέξη μέλισσα, που προέρχεται από το επίθετο μείλιχος. Έχει χρησιμοποιηθεί από αρχαίους Έλληνες ποιητές για να περιγράψει την ευγένεια της φύσης και από φιλοσόφους για να ονομάσει οτιδήποτε είναι αγνό και παρθένο.

Μέλισσες ονομάζονταν οι παρθένες ιέρειες της Κρήτης στα Μάλια. Και της Αρτέμιδος, στο Ιερό της θεάς στην Έφεσο. Τα έντομα αυτά εμφανίζονται σε πολλές σωζόμενες αναπαραγωγές του λατρευτικού αγάλματος της Αρτέμιδος της Εφέσου, ενώ στο ιερό έχουν βρεθεί και άλλες αναπαραστάσεις μελισσών. Έτσι το κόσμημα αυτό γίνεται μάρτυρας κρητικής και ιωνικής επιρροής, στην περιοχή των Ταξίλων, ακόμη και στον 2^ο αι. π.Χ.

ΤΑΞΙΛΑ

Η περιοχή των Ταξίλων κατοικείται από την νεολιθική εποχή. Η πόλις Τάξιλα[2] ιδρύθηκε σε μια στρατηγική τοποθεσία κατά μήκος της αρχαίας «Βασιλικής Οδού», που συνέδεε την πρωτεύουσα των Μαουρύα στην Παταλιπούτρα στο Μπιχάρ, με την αρχαία Πεσαβάρ, το Πουσκαλαβάτι και προς την Κεντρική Ασία μέσω Κασμίρ, Βακτρίας και Καπίσα. Βρίσκονταν στην ανατολική όχθη του ποταμού Ινδού – το κεντρικό σημείο σύνδεσης της Ινδικής υποηπείρου και της Κεντρικής Ασίας. Γι’ αυτό, τα Τάξιλα άλλαξαν χέρια πολλάκις στους αιώνες, με πολλές αυτοκρατορίες να ανταγωνίζονται για τον έλεγχό τους.

Ο πρώτος μεγάλος οικισμός στην περιοχή (στον λόφο που νυν καλείται Χάθιαλ), ιδρύθηκε γύρω στο 1000 π.Χ. Τα αρχαία Τάξιλα ιδρύθηκαν κατά την βεδική περίοδο, τον 7ο ή 6ο αιώνα π.Χ. από τον αδερφό του Ινδού ήρωα Ράμα, τον Μπαράτα. Επήρε το όνομά της από τον υιό του, Τάξα. Ήταν σημαντικό πολιτισμικό κέντρο, αφού εδώ αναγνώσθηκε για πρώτη φορά το έπος Μαχαμπαράτα!

Τα Τάξιλα χρημάτισαν και πρωτεύουσα της αρχαίας ελληνικής Γανδάρας. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές δείχνουν ότι η πόλη μπορεί να αναπτύχθηκε σημαντικά κατά την διάρκεια της κυριαρχίας της Περσικής Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (6^ος αιώνας π.Χ.). Η πόλις Τάξιλα, κάποιες φορές, ήταν μέρος του βασιλείου της Γανδάρας (του οποίου η πρωτεύουσα ήταν η Πουσκαλαβάτι), αλλά ιδιαίτερα μετά την περίοδο των Αχαιμενιδών, μερικές φορές σχημάτιζε ιδική της ανεξάρτητη περιφέρεια ή/και πόλη-κράτος.

Κατά την διάρκεια της εισόδου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην κοιλάδα του Ινδού, ο παμμέγιστος Μακεδόνας Έλληνας στρατηγός, κατάφερε να αποκτήσει τον έλεγχο των Ταξίλων, το 326 π.Χ. χωρίς μάχη, καθώς η πόλη παραδόθηκε από τον ηγεμόνα της, τον βασιλιά / ταξίλη[7] Ώμφι. Αυτός τον υποδέχθηκε επισήμως, δίνοντας δώρα στον… “κατακτητή” – πρωτάκουστο! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, ΕΔΩ. Οι διοικητές της περιοχής εδήλωσαν την υποταγή τους. Ο Αλέξανδρος ανταπέδωσε τα δώρα. Και σε μια σπουδαία πολιτική κίνηση έδωσε στον Ώμφι 1.000 τάλαντα – κάτι που εξόργισε τους Εταίρους![3] Οι Έλληνες ιστορικοί που συνόδευαν τον παμμεγιστο των Ελλήνων περιέγραψαν τα Τάξιλα ως πλούσια, ακμάζουσα και καλά κυβερνώμενη πόλη. Ο Αλέξανδρος έγινε δεκτός από τους πολίτες της πόλεως, και προσέφερε θυσίες και γιόρτασε με έναν αγώνα γυμναστικής και ιππασίας εκεί.[4] Εδώ ο Αλέξανδρος εδέχθηκε πρεσβεία του Αβισσάρη, του βασιλέως και των ορεσίβιων Ινδών. Και συνάντησε, για πρώτη φορά, βραχμάνους, όπως τους φιλόσοφους Δάνδαμη και Κάλανο ή Κάρανο, οι οποίοι έθεσαν τα θεμέλια της φιλοσοφίας του βραχμανισμού. Διορίσθηκε σατράπης ο Φίλιππος, ο οποίος δολοφονήθηκε (325 π.Χ.) και τον διαδέχθηκε ο Θραξ Εύδημος.

Ο βασιλιάς Ανδρόκοττος κατέλαβε την κοιλάδα του Ινδού (316 π.Χ.) κι έτσι τα Τάξιλα έχασαν την ανεξαρτησία τους. Έγιναν πρωτεύουσα της επαρχίας. Τον βασιλιά διαδέχτηκε ο Μπιντουσάρα και ο γιος του, Ασόκα (269 π.Χ.). Υπό την βασιλεία του ελληνιστή Ασόκα του Μεγάλου, αυτοκράτορα της δυναστείας Μαουρύα, η πόλη έγινε ένα σπουδαίο βουδιστικό κέντρο, αν και τότε έγινε μια μικρή εξέγερση, επί των ημερών του.

Τον 2ο αιώνα π.Χ., οι Έλληνες της Βακτρίας εισέβαλαν στην Γανδάρα και την Πενταποταμία. Τα Τάξιλα προσαρτήθηκαν στο ελληνο-ινδικό βασίλειο της Βακτρίας (184 π.Χ.). Τα Τάξιλα ξανα-απέκτησαν Έλληνα βασιλιά. Οι Έλληνες (και Ινδοί) ίδρυσαν μια νέα πρωτεύουσα, το Σιρκάπ[5], στην απέναντι όχθη του ποταμού. Ξανακυριαρχεί η αρχαία ελληνική θρησκεία, αλλά και σε συνδυασμό με τοπικές λατρείες.[6] Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου της ελληνικής κυριαρχίας της Βακτριανής, αρκετές δυναστείες, συμπεριλαμβανομένης αυτής του Αντιαλκίδα, πιθανότατα είχαν την έδρα της κυβέρνησής τους σε αυτήν την πόλη, ως πρωτεύουσα. Ο Αγαθοκλής της Βακτρίας (167 – 165 π.Χ.) μετέφερε στα Τάξιλα, πρωτεύουσα της Γανδαρίδας[8], την έδρα του, από την Αραχωσία. Έγινε έτσι ο ιδρυτής του Ελληνοϊνδικού κράτους. Για 200 και πλέον ακόμη χρόνια παρέμεινε η ελληνική επίδραση στον πολιτισμό (την γλώσσα, την τέχνη, τα νομίσματα, τα κοσμήματα, όπως το εν λόγω), μέχρι που σταδιακά μετετράπη σε ελληνοϊνδική…

Σε διαστήματα αποδυνάμωσης του ελληνικού ελέγχου, τα Τάξιλα άκμασαν ανεξάρτητα, επιβλέποντας τις τοπικές εμπορικές συντεχνίες, και έκοβαν επίσης μεγάλο μέρος των αυτόνομων νομισμάτων της πόλεως.

Σήμερα η πόλις ευρίσκεται στην επαρχία Παντζάμπ του Πακιστάν, στα σύνορα με το Κασμίρ, 30 χλμ. ΒΔ. της Ισλαμαμπάντ, πρωτεύουσας του Πακιστάν, στον 33^ο παράλληλο [33°44′45″N 72°47′15″E]. Από το 1980, η περιοχή έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Το εν λόγω κόσμημα έχει την εξής σύνθεση κράματος: 77,7% χρυσός, 16,91% άργυρος, 3,98% χαλκός, 1,03% σίδηρος, 0,37% ψευδάργυρος – από το Μουσείο Χρυσού Νοτιοανατολικής Ασίας I. Zelnik. Το βάρος του είναι 34,9 γραμμ., Και οι διαστάσεις του: Μήκος 16,5 εκατ. Και ύψος 12,5 εκατ.

Γιατί τα λέω όλα αυτά; Διότι δημοπρατείται από την Γκαλερί Zacke της Βιέννης Αυστρίας, 16.10.2025 (αρ. 177) και το ανεκτίμητον, εκτιμάται… 26.000 ευρώ!

Υπάρχει και χειρότερο: Ο «βίος» και η ταυτότητα αυτού του κοσμήματος:

Ανήκε στην συλλογή του Μουσείου Χρυσού Νοτιοανατολικής Ασίας Zelnik István / Zelnik István Southeast Asian Gold Museum. Institutional art collection του Βελγίου. Ο δρ. I. Zelnik, πρόεδρος του Ουγγρικού Ινστιτούτου Έρευνας Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας, ήταν πρώην υψηλόβαθμος Ούγγρος διπλωμάτης, που πέρασε αρκετές δεκαετίες στην Νοτιοανατολική Ασία, δημιουργώντας την μεγαλύτερη γνωστή ιδιωτική συλλογή ασιατικής τέχνης στην Ευρώπη!

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.10.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Αρριανός «Αλεξάνδρου Ανάβασις».
• Διόδωρος Σικ. «Ιστορική Βιβλιοθήκη», ΙΖ’,86.
• Κούρτιος Ρούφος «Historia Alexandri Magni Macedonis», Η’,12-15.
• Πλουταρχος «Βίοι Παράλληλοι – Αλέξανδρος».
• Bopearachchi O. «A Pectoral Depicting Buddhas and Bodhisattvas from Greater Gandhara», Ancient West & East, τ. 17, 2018.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Παρόμοιο αρχαίο ελληνικό χρυσό δακτυλίδι διακοσμημένο με μια μέλισσα, που χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ., υπάρχει στο… Μουσείο J. P. Getty (αρ. 85.AM.278).

[2] ή Ταξάσιλα / σανσκριτικά: Takshaçila, κινεζικά: Chu Ch’a-shi-lo.

[3] …λαβὼν δὲ δῶρα πολλὰ καὶ δοὺς πλείονα, τέλος χίλια τάλαντα νομίσματος αὐτῷ προέπιεν· ἐφ’ οἷς τοὺς μὲν φίλους ἰσχυρῶς ἐλύπησε, τῶν δὲ βαρβάρων πολλοὺς ἐποίησεν ἡμερωτέρως ἔχειν πρὸς αὐτόν. – ΠΗΓΗ: Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι – Αλέξανδρος», 59.

[4] …καὶ τὴν πόλιν Τάξιλα͵ τὴν μεγίστην μεταξὺ Ἰνδοῦ τε ποταμοῦ καὶ Ὑδάσπου͵ ὅτι αὐτῷ Ταξίλης ἐνδίδωσιν. ἐνταῦθα θύει Ἀλέξανδρος τοῖς θεοῖς ὅσοις αὐτῷ νόμος καὶ ἀγῶνα ποιεῖ γυμνικὸν καὶ ἱππικὸν ἐπὶ τῷ ποταμῷ· καὶ γίγνεται αὐτῷ ἐπὶ τῇ διαβάσει τὰ ἱερά. – ΠΗΓΗ: Αρριανού «Αλεξάνδρου Ανάβασις», Ε’,3,6.

[5] Στο Σιρκάπ βρέθηκαν και ένα σχετικό χρυσό περιδέραιο και μια ζώνη, του 1^ου αιώνα π.Χ. Εκτίθενται στο Εθνικό Μουσείο Ινδίας, στο Νέο Δελχί (αρ. 49.262/7 και 49.262/14).

[6] ινδουισμό, βουδισμό, τζαϊνισμό και περσικές.

[7] ταξίλης είναι πολιτικό και στρατιωτικό αξίωμα στα Τάξιλα, όπως φαραώ, μίνωας, κλπ.

[8] Η ορεινή Γανδαρίτις, η οποία είχε έδρα την αρχαία ελληνική πόλη Πευκέλα ή Πευκελαώτιδα (μετέπειτα Πουρουσαπούρα – σύγχρονο Πεσαβάρ), συνόρευε με τις Παροπαμισάδες, όπου υπήρχε η μεγαλύτερη πυκνότητα Ελλήνων κατοίκων στην ευρύτερη περιοχή της Βακτρίας και των Ινδιών (από τον 4ο π.Χ. – έως και τον 5ο αι μ.Χ.).

ΞΕΠΟΥΛΙΕΤΑΙ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΥΣΟ ΚΟΣΜΗΜΑ μελισσες, Ταξιλα Μεγας Αλεξανδρος Λεκακης Purushapura Gandhara ταξιλης πολιτικο στρατιωτικο αξιωμα ορεινη Γανδαριτις, εδρα αρχαια ελληνικη πολη Πευκελα Πευκελαωτιδα Πευκελαωτις πευκο Πουρουσαπουρα Πεσαβαρ Παροπαμισαδες, μεγαλυτερη πυκνοτητα Ελληνων κατοικων Βακτρια Ινδιων 4ος αιωνας πΧ 5ος μΧ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΥΣΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ μελισσα τεχνη Γκανταρα Γανδαρα, 2^ος – 1^ος κοσμημα σχημα ημισεληνος μηνοειδες λεπτοδουλεμενη κατασκευη σφυρηλατο χρυσο φυλλο, θηλια κογχυλι οκτω 8 χρυση χαντρα διακοσμηση θωρακικο σκηνη συμποσιο καθιστη φιγουρα ποτηρι κρασι ελαφρως ντυμενος υπηρετης γυναικα υπηρετρια ζευγαρι φυλλωδες ειληταριο φυλλωματα φυλλο λεξη επιθετο μειλιχος αρχαιοι ελληνες ποιητες ευγενεια της φυσης φιλοσοφοι αγνο παρθενο παρθενος παρθενα ιερεια Κρητη Μαλια ηρακλειου κρητης Αρτεμιδος, Ιερο θεα αρτεμη αρτεμις εφεσος εντομα αναπαραγωη λατρευτικο αγαλμα Αρτεμιδας Εφεσου, ιερον αναπαρασταση μελισσων κρητικη ιωνικη επιρροη κατοικηση νεολιθικη εποη ιδρυση στρατηγικη τοποθεσια θεση Βασιλικη Οδος πρωτευουσα Μαουρυα Παταλιπουτρα Μπιχαρ, Πουσκαλαβατι Κεντρικη Ασια Κασμιρ, Καπισα οχθη ποταμος Ινδος Ινδικη υποηπειρος αυτοκρατορια πρωτος αρχαιοτερος οικισμος λοφος Χαθιαλ 11ος 1000 βεδικη περιοδος, 7ος 6ος αδερφος ηρωας Ραμα, Μπαρατα ονομα Ταξα τακσα πολιτισμικο κεντρο, αναγνωση πρωτη φορα επος Μαχαμπαρατα Γανδαρας αρχαιολογια ανασκαφη πολη Περσικη Αχαιμενιδων Αχαιμενιδς; πολις βασιλειο ανεξαρτητη περιφερεια πολη κρατος κοιλαδα Ινδου παμμεγιστος Μακεδονας ελληνας στρατηγος, ελεγχος 326 χωρις μαχη, ανευ μαχης αμαχητι παραδοση ηγεμονας βασιλευς ωμφις υποδοχη δωρα διοικητης υποταγη δωρο σπουδαια πολιτικη κινηση ταλαντο οργη Εταιροι ελληνες ιστορικοι αρχαιοι Ελληνες πλουσια, ακμαζουσα καλα κυβερνωμενη πολιτες θυσια γιορτη εορτη αγωνας αγων γυμναστικος γυμναστικη ιππασια πρεσβεια Αβισσαρης, Αβισαρης βασιλεας ορεσιβιοι Ινδοι ινδια βραχμανοι φιλοσοφος Δανδαμης Καλανος Καρανος, φιλοσοφια βραχμανισμος σατραπης Φιλιππος, δολοφονια 325 Θραξ θρακας Ευδημος θρακη θρακες Ανδροκοττος Ανδροκοτος καταληψη 316 ανεξαρτησια Μπιντουσαρα 3ος 269 βασιλεια ελληνιστης Ασοκα ο Μεγας αυτοκρατορας αυτοκρατωρ δυναστεια Μαουρια, βουδιστικο κεντρο, βουδισμος βουδιστες εξεγερση, εισβολη Γκανδαρα Πενταποταμια ελληνοινδικο βασιλειο 184 ελλην Σιρκαπ θρησκεια, λατρεια βακτριανη δυναστειες, Αντιαλκιδας, κυβερνηση Αγαθοκλης Βακτριας 167 – 165 Γανδαριδα Αραχωσια ιδρυτης ελληνοινδικο επιδραση ελληνικος πολιτισμος γλωσσα, κοσμηματα, νομισμα ελληνοινδικη ακμη εμποριο συντεχνια αυτονομια Παντζαμπ Πακισταν, Ισλαμαμπαντ, 33^ος παραλληλος UNESCO Μνημειο Παγκοσμιας Κληρονομιας κραμα χρυσος, αργυρος, χαλκος, σιδηρος, ψευδαργυρος  Μουσειο Χρυσου Νοτιοανατολικης Ασιας Zelnik δημοπρασια Γκαλερι Zacke ζακε Βιεννη Αυστρια ταυτοτητα Χρυσο νοτιοανατολικη Ασια ζελνικ Βελγιο Ουγγρικο Ινστιτουτο ερευνας Νοτιας και Νοτιοανατολικης Ασιας, Ουγγρος διπλωματης, ουγγαρια μεγαλυτερη γνωστη ιδιωτικη συλλογη ασιατικης τεχνης Ευρωπη ασιατικης Αρριανος Αλεξανδρου Αναβασις Διοδωρος Σικελιωτης Κουρτιος Ρουφος μακεδονια Πλουταρχος Βιοι Παραλληλοι αρχαιο ελληνικο χρυσο δακτυλιδι γκεττυ γκεττι γκετυ γκετι Getty Ταξασιλα σανσκριτικα Takshacila, κινα κινεζικα Chu Chashilo τσασιλο βαρβαροι μεγιστη υδασπης θεοι νομος αγωνας γυμνικος ιππικος διαβαση ιερα περιδεραιο ζωνη, Εθνικο Μουσειο Ινδιας, Νεο Δελχι ινδουισμος βουδισμος τζαινισμος περσικη περσες περσια