ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ 1918:
Την κατάσταση που βίωσε ο Ελληνισμός στο Μοναστήρι παρουσιάζει ο αυτόπτης μάρτυς των γεγονότων ο Στράτης Μυριβήλης, ο οποίος υπηρέτησε και πολέμησε στην Μακεδονία κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο.
Γράφει λοιπόν στο βιβλίο του με τίτλο «Η ζωή εν τάφω»:
«Νύχτα μπήκαμε στο Μοναστήρι και νύχτα βγήκαμε. Είναι μια μεγάλη πολιτεία που οι κάτοικοί της είναι Έλληνες. Σταματήσαμε σε μια πλατέα. Μας πήραν οι Φραντσέζοι οδηγοί και μας κατατόπισαν. Είναι μια πολιτεία-μέτωπο. Μας έδειξαν σπίτια χτυπημένα από οβίδες, σαν από αστροπελέκια, σπίτια καμένα από τις εμπρηστικές.
Οι κάτοικοι φοράν ολημερίς και ολονυχτίς κρεμασμένη στο στήθος μια μάσκα για τα ασφυξιογόνα. Μυστήριο το πώς μυρίστηκαν την εθνικότητά μας, αφού η στολή μας, η κάσκα μας, είναι φραντσέζικα όλα, κι ο ερχομός μας έγινε έτσι μυστικά. Χυμήξανε γύρω μας, ξετρύπωσαν σαν τα ποντίκια κάτω από την γης, άντρες, γυναίκες, προ πάντων γυναίκες και παιδάκια. Και μας φιλάνε τα χέρια, μας χαϊδεύουν τα τουφέκια, μας πασπατεύουν τις κάσκες, κουμπώνουν και ξεκουμπώνουν τα κουμπιά του μανδύα μας, κλαίνε, κλαίνε ήσυχα μέσα στη φεγγαροβραδιά.
-Είστε, αλήθεια τα αδέλφια μας; Είστε Έλληνες, Έλληνες από την Ελλάδα;
-Μα ναι…
-Σας περιμέναμε χρόνια στη σκλαβιά. Σας ονειρευόμασταν, σας τραγουδούσαμε, σας προσκυνούσαμε, και δεν σας ξέραμε. Και τώρα είστε κοντά μας. Ο Χριστός και η Παναγιά να σας φυλάει!
-Κλαίμε κι μεις μαζί τους, και είμαστε σαστισμένοι.
Μας φιλεύουν χίλια φτωχά μικροπράγματα και σ’ όλα τα υπόγεια τηγανίζουν γλυκίσματα με το τραγικό τους σιτηρέσιο. Όλα για μας. Ένα σμάρι αγοράκια ήρθαν κοντά στην διμοιρία μου και όλα μαζί πιάσανε και τραγουδούσαν τον Εθνικό Ύμνο με τα κασκέτα στο χέρι. Τραγουδούσαν σιγανά, μας άγγιζαν και κλαίγανε. Ήρθε ένας Γάλλος του φρουραρχείου και διέταξε να σωπάσουν.
-Όχι φασαρίες!
Μια κυρία με μαύρη μαντίλα στο κεφάλι λέει ακόμα με τρυφερή φροντίδα:
-Να ‘χετε πρόχειρες τις μάσκες σας, αδέλφια. Προχτές μας ρίξαν οι Βούλγαροι αέρια και μας πέθαναν στη γειτονιά μου έξι παιδάκια, εκεί που κάθουνταν στριμωγμένα και λέγανε παραμύθια. Οι Φραντσέζοι τα πήρανε και τα ’χαν αράδα τα κορμάκια τους, μια μέρα ολάκερη, πάνω στο σταυροδρόμι. Τα φωτογράφιζαν και τα κινηματογραφούσαν όλη μέρα. Τα βγάλανε και καρτ ποστάλ.
Ένα κορίτσι λυγερό σαν νιο κυπαρίσσι, με σκοτεινά μαλλιά και υπερβολικά μεγάλα μάτια. Στέκεται τόσην ώρα πλάι μου και δε μιλά. Μόνο με κοιτάζει. Την κοιτάζω και γω, βλέπω το φεγγαρόφωτο μέσα στα μάτια της και χαμογελώ. Αυτή δεν χαμογελά. Μου βάζει ξαφνικά στο σακκίδιο μία σοκολάτα. Λέει σιγά:
-Να το πάρεις και να θυμάσαι στο χαράκωμα πως ένα κορίτσι, μία Ελληνίδα του Μοναστηριού, που ποτέ δε θα ξαναδείς πια…
-Μπα δεν το ξέρεις αυτό…
-Το ξέρω… Πες μου, αδελφέ, από πού είστε;
-Από την Λέσβο.
-Από την Λέσβο; (Χαμογελά και παίρνει ύφος μαθήτριας που απαγγέλνει γρήγορα και κωμικά). Η Λέσβος, η πατρίς της Σαπφούς, του Αλκαίου, του Αρίωνος, του Πιττακού και του Θεοφράστου, η κοιτίς της μουσικής και της λυρικής ποιήσεως…
-Σε ευχαριστώ με όλη μου την ψυχή… Είσαι όμορφη και καλή. Πες μου τα όνομά σου. Θα το θυμάμαι μ’ ευγνωμοσύνη…
Εκείνη την στιγμή με πλησιάζει βιαστικά ο αξιωματικός της διμοιρίας μου. Αμέσως, μου λέει, τρέξε να βρεις τον λοχία να συνάξει την διμοιρία μας. Πρόσεξε. Χωρίς σφυρίχτρες, χωρίς τσιγάρο, χωρίς ομιλίες. Ξεκινάμε σε πέντε λεπτά».
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, ΕΔΩ.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μοναστήρι (νυν Μπίτολα) βρέθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο. Η Βουλγαρία, ανήκοντας στις Κεντρικές Δυνάμεις, κατέλαβε την πόλη το 1915, μετά από επίθεση του βουλγαρογερμανικού στρατεύματος. Τον επόμενο χρόνο η πόλη καταλήφθηκε από το εκστρατευτικό σώμα του Γάλλου στρατηγού Σαράιγ και στην συνέχεια χωρίστηκε σε Γαλλικό, Ρωσικό, Ιταλικό και Σερβικό τομέα, υπό την γενική διοίκηση του Γάλλου στρατηγού. Μέχρι την παράδοση της Βουλγαρίας, στα τέλη του φθινοπώρου του 1918, το Μοναστήρι παρέμεινε πόλη της γραμμής του μετώπου και σχεδόν καθημερινά βομβαρδιζόταν από αέρα και πυροβολικό.
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1918), το Μοναστήρι έγινε τμήμα του Βασιλείου της Σερβίας, στην συνέχεια της Γιουγκοσλαβίας και τώρα των Σκοπίων.
Από την μαρτυρία του Στράτη Μυριβήλη, αυτή ήταν η κατάσταση που αντιμετώπισε ο Ελληνισμός στο Μοναστήρι.
Σχεδόν μια ανάσα από την Φλώρινα και πολύ κοντά στα σύνορα των δύο χωρών, το Μοναστήρι είναι χωρίς καμμία αμφιβολία ο ορισμός της βαλκανικής πόλης. Γραφική παλαιά αρχιτεκτονική, σοκάκια και κομμουνιστικής αισθητικής μπλοκ που ξεπροβάλλουν στον ορίζοντα χαρακτηρίζουν το στυλ της πόλης που απέχει μόλις 14 χλμ. από τα ελληνικά σύνορα.
Μετεξέλιξη του πάλαι ποτέ ενδόξου Μοναστηριού, της «Μικρής Θεσσαλονίκης», στην καρδιά των Βαλκανίων, που φιλοξενούσε προξενεία, σχεδόν όλων των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη των Σκοπίων!
Η πόλη αναφέρεται με ένα μεγάλο αριθμό ονομάτων. Αρχικά αναφερόταν με το όνομα της αρχαιότερης γειτονικής πόλης, Ηράκλεια Λυγκηστίς (πάνω και κάτω φωτ.).
Σε επιγραφή που βρέθηκε, η οποία αναφέρεται στο μεσαιωνικό φρούριο της πόλης, το οποίο κτίστηκε το 1015, αναγράφεται με κυριλλικό αλφάβητο η ονομασία «Битола» (Μπίτολα). Επίσης ως Μπίτολα αναφέρεται σε χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Βασιλείου Β’, το οποίο χρονολογείται από το 1019 – 1020. Οι Βυζαντινοί την ανέφεραν και ως Πελαγονία (δηλαδή με το όνομα της περιοχής). Κατά την οθωμανοκρατία, το όνομα της πόλης ήταν Μοναστήρι (> Μαναστίρ, και αλβανικά Μαναστίρι). Το ελληνικό όνομα της πόλης, το οποίο συνεχίζει να είναι διαδεδομένο και στην σύγχρονη εποχή, είναι Μοναστήρι. Από την ελληνική ονομασία προέρχεται και η τουρκική λέξη manastir.
ΠΗΓΗ: Φ. Καραλής, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.10.2025.
Μοναστηρι, 1818 Μυριβηλης χαρακωμα, Ελληνιδα Μοναστηριου, σοκολατα μπιτολα ελληνισμος αυτοπτης μαρτυς Μυριβηλης, πολεμος Μακεδονια Α Παγκοσμιος Πολεμος βιβλιο ζωη εν ταφω μεγαλη πολιτεια κατοικοι ελληνες Φραντσεζοι φραγκοι γαλλοι γαλλια οδηγοι μετωπο σπιτι οβιδα σπιτια καμενα εμπρηστικη βομβα μασκα ασφυξιογονα μυστηριο εθνικοτητα στολη κασκα φραντσεζικο μυστικα αντρες, γυναικες, γυναικα παιδακι φιλι χερι χαδι τουφεκι κουμπι μανδυας κλαμα αδελφια Ελλαδα σκλαβια ονειρο τραγουδι προσκυνημα Χριστος και η Παναγια φιλεμα φτωχα μικροπραγματα υπογειο τηγανι γλυκισμα σιτηρεσιο παιδι αγορια διμοιρια Εθνικος υμνος κασκετο αγγιγμα Γαλλος φρουραρχειο διαταγη μαυρη μαντιλα μαντιλι κεφαλι Βουλγαροι βουλγαρια αερια γειτονια παιδακια, παραμυθι κορμακι σταυροδρομι φωτογραφια κινηματογραφος καρτ ποσταλ επιστολικο δελταριο κοριτσι λυγερο υπερβολικα μεγαλα ματια σακκιδιο σοκολατα χαρακωμα Ελληνιδα Μοναστηριου, Λεσβος πατρις πατριδα Σαπφω Αλκαιος Αριωνας, αριων Πιττακος Θεοφραστος κοιτις κοιτιδα μουσικη λυρικη ποιηση λοχιας σφυριχτρα τσιγαρο, μιλια Μπιτολα Μακεδονικο Μετωπο Κεντρικες Δυναμεις, καταληψη πολη 1915, βουλγαρογερμανικα στρατευματα γερμανια εκστρατευτικο σωμα στρατηγος Σαραιγ Γαλλικος Ρωσικος Ιταλικος Σερβικος τομεας, γενικη διοικηση παραδοση γραμμη βομβαρδισμος πυροβολικο Βασιλειο της Σερβιας, Γιουγκοσλαβια Σκοπιων σκοπια μαρτυρια Φλωρινα συνορα βαλκανια αρχιτεκτονικη σοκακι κομμουνιστικη αισθητικη ελληνικα Μικρη Θεσσαλονικη προξενειο ευρωπαικα κρατη μεγαλυτερη πολις αρχαια Ηρακλεια Λυγκηστις Λυγκηστιδα δυτικη μακεδονια επιγραφή μεσαιωνικο φρουριο 20ος 11ος αιωνας μχ 1015, κυριλλικο αλφαβητο χρυσοβουλλοχρυσοβουλο αυτοκρατορας αυτοκρατωρ Βασιλειος Β βουλγαροκτονος, 1019 – 1020 Βυζαντινοι Πελαγονια ονομα οθωμανοκρατια, Μαναστιρ, αλβανικα αλβανια Μαναστιρι τουρκικη λεξη manastir τουρκικα ετυμολογια μοναστηριου
