Του Γιώργου Λεκάκη
H Λητώ (δωρικά Λατώ > ρωμαϊκά Λατόνα)[1] ήταν κόρη του Τιτάνα Κοίου και της Φοίβης (Σελήνης) – εξ ου και Φοίβος ο Απόλλων.
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΛΗΤΩ, ΕΔΩ.
Η καταγωγή της ήταν Κω Δωδεκανήσων. Από εκεί έγινε η κύρια θεότητα στην Λυκία Μικράς Ασίας. Το ιερό της, το Λητώον, ένωνε τις πόλεις-κράτη της Λυκίας σε μια από τις πρώτες ομοσπονδίες του κόσμου! – ΔΕΙΤΕ σχετικό βίντεο του Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ.
Η ἐρικῦδής (< κῦδος = πολυδοξασμένη), ἠύκομος (με ξανθή κόμη) και καλλιπάρῃος (με όμορφες παρειές, μάγουλα) Λητώ πώς να μη γίνει η αγαπημένη του υπέρτατου θεού Δία, ο οποίος την κατέκτησε μεταμορφώνοντας την σε ορτυγία = ορτυξ, ορτύκι, ένα αποδημητικό πτηνό που καλύπτει πολύ μεγάλες αποστάσεις πετώντας… Ήξερε γιατί… Η θεά της Λυκίας έσμιξε με τον Δία και μάλιστα κυοφορούσε δύο έμβρυα – έχουμε συνηθίσει να τα λέμε δίδυμα. Έσπευσε στον Όλυμπο να του το πει. Αλλά όταν η Ήρα έμαθε ότι η Λητώ ήταν έγκυος από τον Δία, απαγόρευσε να γεννήσει σε οποιοδήποτε μέρος κάτω από τον ήλιο!
……………………………………….
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:
Το όνομα Λητώ ευρίσκεται στις μυκηναϊκές δέλτους: rato / Lato / ratijo / Latios.
Γι’ αυτό και το όνομά της Λητούς ετυμολογείται από την λήθη < ρίζα ληθ-, λητ- > led, leth = νύχτα ως κόρη της Σελήνης, αδελφή της Αστερίας) > λυκιακή λέξη lada = σύζυγος > lady = λαίδη, κλπ. Η Λητώ είναι το σύμβολο της μάνας, που ξεχνά τα βάσανα που τράβηξε για να γεννήσει τα παιδιά της και συγχωρεί, ακόμη και όσους δεν την βοήθησαν να γεννήσει…
………………………………………….
Για να μην την συμβεί κανένα κακό, ο Ζευς παρακάλεσε τον αδελφό του Ποσειδώνα να κτυπήσει με την κοσμική τρίαινά του το βουνό και να χαραχτεί δρόμος διαφυγής της, που να μην τον ξέρει η Ήρα. Πράγματι τότε χαράχτηκε η χαράδρα, δια μέσου διέφυγε η έγκυος Λητώ, γρήγορα επί ίππου. Γι’ αυτό ο ποταμός ονομάσθηκε Ενιππέας. Στάθηκε για ξεκούραση σε ένα μέρος, που πήρε τιμητικά το όνομά της και ακόμη λέγεται Λητόχωρο (γι’ αυτό και είναι ιστορική ανορθογραφία να γράφεται Λιτόχωρο). Αλλά ούτε εκεί θα ήταν ήρεμη για την γέννα, αφού ήταν κάτω από τον Όλυμπο, την κατοικία των θεών. Οι κάτοικοι του Λητοχώρου Πιερίας, την έβαλαν σε ένα πλοίο και την άφησαν σε μια ακτή της Αττικής. Εκεί την έπιασαν οι πόνοι. Έλυσε την ζώνη για να γεννήσει και εκεί ιδρύθηκε ο ναός του Ζωστήρος. (Παράδοση που συνέχισαν και οι χριστιανοί με την Αγία Ζώνη της Παναγίας). Αλλά τότε έγινε ένας μεγάλος σεισμός και βούλιαξε η περιοχή – και σήμερα λέγεται Βουλιαγμένη. Οι κάτοικοι ζήτησαν χρησμό που τους είπε την απαγόρευση της Ήρας… Έτσι την ξαναέβαλαν σε πλοίο, και αρμένιζε το πέλαγος… Καμμιά στεριά δεν την δεχόταν…
Περιπλανήθηκε και έφτασε μέχρι και την πατρίδα της την Λυκία… Ούτε και εκεί έγινε δεκτή… Όταν η έγκυος πήγε να πιει νερό να ξεδιψάσει από μια λίμνη, οι κάτοικοι της το απαγόρευσαν, φοβούμενοι την ρητή απαγόρευση… Μάλιστα ανακάτεψαν τον βυθό της λίμνης και το νερό έγινε λάσπη για να μην πιει… Τότε η Λητώ τους μεταμόρφωσε σε βατράχια, ώστε να ζουν για πάντα καταδικασμένοι στα λασπώδη νερά των ποταμών και των λιμνών…
Η περιπλάνηση συνεχίζεται… Κρήτη, Θράκη… Η γυναίκα ρωτούσε αν κάποια χώρα θα ήθελε να γίνει η πατρίδα του γιου της. Αλλά όλες οι χώρες έτρεμαν από φόβο, κανείς δεν τολμούσε! Η ετοιμόγεννη κοντεύει να πεθάνει… Και τότε ο Ζευς προστάζει, πάλι με την βοήθεια του Ποσειδώνος, να φανερωθεί μια νέα γη, μια νέα στεριά, όπου θα φιλοξενούσε την Λητώ και θα μπορούσε να γεννήσει με την ησυχία της… Πράγματι, ο Ποσειδών κτυπά τον βυθό της θάλασσας, και μια άδηλη (αφανέρωτη) γη ξεκολλά από τον βυθό και εμφανίζεται να πλέει στο κέντρο του Αιγαίου! Άρα δεν ήταν στεριά και άρα δεν ίσχυε γι’ αυτήν η απαγόρευση της Ήρας! Γι’ αυτό και ονομάζεται Δήλος (= δηλωμένη, φανερή)! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΔΗΛΟΥ, ΕΔΩ. Είναι μάλιστα δεμένη με τον βυθό, με αδαμάντινες[2] αλυσίδες, για να είναι εντελώς στέρεη. Αλλά η Ήρα κρατά την θεά του τοκετού, Ειλειθυΐα, στον Όλυμπο. Χωρίς την βοήθειά της δεν γεννιόταν κανένα μωρό! Οι «καλύτερες από τις θεές» (Θέμις, Διώνη, Αμφιτρίτη, Ρέα) αγνόησαν την θεϊκή απαγόρευση και συγκεντρώθηκαν γύρω από την Λητώ. Για βοήθεια ήλθε και η Λητώ η Υπερβορεια[3]. Αλλά ούτε κι αυτές δεν μπορούσαν να βοηθήσουν στην κοσμική γέννα που θα ερχόταν! Οι θεές έστειλαν την Ίριδα στον Όλυμπο, η οποία συναντήθηκε κρυφά με την Ειλειθυΐα και της έδωσε ένα πολύτιμο περιδέραιο για να έλθει να βοηθήσει. Μόνο μετά από 9 ημέρες – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Ο κοσμος του 9” – οι θεαινες έπεισαν την Ήρα ότι δεν συντρέχει κανένας λόγος να κρατά την Ειλειθυΐα στο βουνό, γιατί:
- έτσι δεν γεννιούνται μωρά στην Ελλάδα, ενώ
- η Λητώ θα είχε πεθάνει τόσες μέρες ετοιμόγεννη και με τόση ταλαιπωρία!
Όμως ο θείος Νους είχε άλλο σχέδιο: Και εκεί πάνω στο πλωτό[4] νησί[5], η Λητώ γεννά πρώτα το κορίτσι. Η πλάτη της ήταν ακουμπισμένη στο όρος Κύνθος, στην όχθη της Κυκλικής Λίμνης και κρατούσε μια δάφνη και μια ελιά – “θαλλὸν ἱερὸν ἐλαίας, Λατοῦς ὠδῖνα” – ΠΗΓΗ: Id. IT 1102 (lyr.). Αλλά το άλλο μωρό δεν έβγαινε – δεν ήταν η ώρα του! Τότε η θεά παρακάλεσε την κόρη της να βοηθήσει. Αυτή κάνει μια άρτια τομή – γι’ αυτό και ονομάσθηκε Άρτεμις (και κακώς την λέμε «καισαρική») – και έτσι γεννιέται ο Απόλλων, αυτός που παρ’ ολίγον να απολεσθεί, να χαθεί… Πριν από την γέννηση, εμφανίσθηκε διοσημία: οι Μαιονικοί κύκνοι πέταξαν επτά φορές γύρω από την Δήλο «επειδή ο Απόλλων γεννήθηκε επταμηνίτικο» από την ταλαιπωρία…
Ενώπιον αυτού του θεϊκού κοσμοϊστορικού συμβάντος, τα άλλα νησιά του Αιγαίου, μετακινήθηκαν και έκαναν έναν κύκλο γύρω από την Δήλο, για να την προστατέψουν και ονομάσθηκαν… Κυκλάδες…
Όλος ο μύθος δεν είναι παρά ένας μεγάλος γεώμυθος, που μας μιλάει για τις μεγάλες γεωλογικές αναταραχές που συνέβαιναν στο Αιγαίο, την εποχή των ηφαιστείων…
Νέα βάσανα ήλθαν όμως για την Λητώ… Ο Ποσειδών διεκδίκησε το νέο νησί για δικό του, αφού αυτός το ανέδυσε από την θάλασσα… Στην φιλονικία τους κέρδισε η Λητώ, δίνοντάς του την Καλαυρία (νυν νήσος Πόρος Σαρωνικού). Στην Δήλο η λατρεια της ήταν μεγάλη. Υπήρχε μεγάλος ναός αφιερωμένος σε αυτήν. Και γι’ να μείνει στην θύμηση όλων αυτή η αλληλέγγυα συμπεριφορά των νησιών του Αιγαίου, ιδρύθηκε μια νέα αμφικτυονία ελληνικών πόλεων-κρατών, με κέντρο την Δήλο… Που πολύ αργότερα οι Αθηναίοι θα μετατρέψουν σε Δηλιακή Συμμαχία…
Λυρικούς ύμνους προς τιμήν της Λητούς έγραψε ο Θράκας μουσικό και ποιητή Φιλάμμων, υιός του Απόλλωνος.
Η Λητώ έγινε το αρχέτυπο της Μητέρας Θεάς που τιμάται για τα παιδιά. Λατρευόταν επίσης ως προστάτιδα της γονιμότητος, νοσοκόμα και τροφός. Η θεά λατρευόταν με τα επίθετα Κοιογένεια, Φυστίη, Εκδυσία, κ.ά. Συχνάκις λατρευόταν παράλληλα με τα δυο παιδιά της.
Λητώα – ιερά της Λητούς – αναφέρονται σε πολλές περιοχές: Στον Ζωστήρα Αττικής, το Άργος, τα Μέγαρα, την Σπάρτη Λακωνίας, την Τανάγρα Βοιωτίας, τους Δελφούς, το Αρτεμίσιο Ρόδου, την Μαντίνεια Αρκαδίας, την Φαιστό[6] Κρήτης, στην Ορτυγία, την Λατώρεια Λυδίας, την Ξάνθο[7] Λυκίας, κ.ά.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ετυμολογίες νήσων». Γ. Λεκακης “Ελληνικη Μυθολογία”. Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. Γ. Λεκάκη «Η άγνωστη Μικρά Ασία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.7.2008.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Αντωνίνος «Μεταμορφώσεις».
- Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη».
- Ηρόδοτος.
- Ησίοδος.
- Υγίνος «Μύθοι».
- Οβίδιος «Μεταμορφώσεις».
- Όμηρος «Ιλιάς».
- Παυσανίας «Ελλάδος περιηγησις».
- Πλίνιος ο Πρεσβύτερος «Φυσ. Ιστ.».
- Στράβων «Γεωγρ.».
- «Αρχαίοι Ύμνοι».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Υπάρχουν κι άλλες ηρωίδες με το ίδιο όνομα.
[2] αδάμας > αδάμαστος: Η Λητώ θα γεννούσε τον «αδάμαστο και αυστηρό» Απόλλωνα.
[3] Αυτή ζούσε στην Υπερβορεία χώρα. Μετά, με την μορφή λύκαινας, θέλησε να εγκαταστασθεί στην Χώρα των Λύκων, την Λυκία. (Γι’ αυτό και ο Απόλλων τιμώντας την βοηθό της μητέρας του, λατρευόταν και ως Υπερβόρειος. Την Υπερβορεία χώρα επισκεπτόταν συχνά, για να της μεταφέρει τον Ήλιο).
[4] Υπάρχουν κι άλλα νησιά που αναφέρονται «πλωτά».
[5] Υπάρχουν κι άλλοι τόποι που διεκδικούν την γέννηση του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Στην εκδοχή της γέννας στην Ξάνθο της Λυκίας, κρατά έναν ή δύο φοίνικες.
[6] Όπου γιορτάζονταν προς τιμήν της τα Εκδύσια.
[7] Κατά μίαν παράδοση εδώ έτεκε τον Απόλλωνα, που λόφω χρώματος των μαλλιών του, η πόλις ονομάσθηκε Ξάνθος. Το Λητώον Λυκίας ήταν παρόμοιον με το Λητώο Δήλου. Ήταν κοντά στον ποταμό Ξάνθο, «60 στάδια από την πόλη». Βάσει επιγραφών σε αυτό είχε την έδρα του «Κοινό των Λυκίων», δηλ. άλλη μια ομοσπονδία. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την Ξάνθο στο βιβλίο του Γ. Λεκάκη «Η άγνωστη Μικρά Ασία».
δωρικα Λατω ρωμαικα ρωμαικη Λατονα λατωνα Τιτανας τιτανιδα τιτανις τιταν τιτανας Κοιος Φοιβη Σεληνη ονομα Λητω μυκηναικη δελτος ρατο ρατω rato / Lato / ratijo / Latios λατιος Λητους ετυμολογια ληθη ριζα νυχτα νυκτα νυξ κορη Σεληνης, Αστερια λυκιακη λεξη λαντα lada = συζυγος, συμβολο της μανας, μανα λησμονια βασανα γεννηση παιδια συγχωρεση γεννα καταγωγη νηος Κως Δωδεκανησων Δωδεκανησα Δωδεκανησου κυρια θεοτητα Λυκια Μικρα Ασια ιερο ιερον Λητωον, λητωο πολη κρατος Λυκιας πρωτη ομοσπονδια κοσμου κοσμο ερικυδης κυδος πολυδοξασμενη, ηυκομος ξανθη κομη ξανθια καλλιπαρηος ομορφη παρεια μαγουλο καλλος Λητω αγαπημενη υπερτατος θεος Διας, ζευς κατακτηση μεταμορφωση ορτυγια ορτυξ, ορτυκι, αποδημητικο πτηνο θεα Λυκιας κυοφορια εμβρυο διδυμα ορος ολυμπος ηρα εγκυος απαγορευση γεννησεων γεννησης γεννας ηλιο Κυκλαδες Τιτανες Ζευς Ποσειδωνας Ποσειδων κοσμικη τριαινα βουνο χαραξη δρομος διαφυγη χαραδρα, ιππος ποταμος Ενιππεας Ενιππευς ξεκουραση τιμητικο Λητοχωρο ιστορικη ανορθογραφια Λιτοχωρο πιεριας ηρεμια κατοικια θεοι κατοικοι Πιερια πλοιο ακτη Αττικη πονοι γεννας ωδινες ζωνη ιδρυση ναος απολλωνος Ζωστηρος παραδοση επιβιωση χριστιανοι χριστιανισμος αγια Ζωνη Παναγιας παναγια σεισμος βουλιαγμα Βουλιαγμενη χρησμος αιγαιο πελαγος στερια περιπλανηση πατριδα νερο διψα ρητη ανακατεμα βυθος λιμνης λασπη βατραχι βατραχος καταδικη λασπωδη νερα πλανη Κρητη, Θρακη γυναικα χωρα φοβος, τολμη ετοιμογεννη θανατος προσταγη νεα γη, φιλοξενια ησυχια θαλασσα αδηλη αφανερωτη αφανης Δηλος δεσιμο αδαμαντινη αλυσιδα διαμαντι στερεη τοκετος Ειλειθυια, βοηθεια μωρο καλυτερες θεες Θεμις, θεμιδα διωνη, Αμφιτριτη, Ρεα αγνοηση ανυπακοη Υπερβορεια κοσμικο γεγονος ιριδα ιρις περιδεραιο εννια εννεα 9 ημερες δημογραφικο ταλαιπωρια θειος Νους σχεδιο πλωτο νησι κοριτσι πλατη ακουμπισμενη Κυνθος, οχθη Κυκλικη Λιμνη φοινικας δαφνη ελια ελαιοδενδρο ελαιοδεντρο ωρα παρακαλι αρτια τομη αρτεμις αρτεμη καισαρικη Απολλων, απολλωνας απωλεια διοσημια μαιονικοι κυκνοι μαιονικος κυκνος επτα εφτα 7 φορες επτακις επταμηνιτικο βρεφος επταμηνιτικος θεικο κοσμοιστορικο συμβαν νησια Αιγαιου, μετακινηση κυκλος προστασια Κυκλαδαι ετυμολογια κυκλαδων μυθος γεωμυθος, γεωλογικες αναταραχες ηφαιστειο αρχαια ελληνικη μυθολογια γεωμυθολογια, γεωλογικη αναταραχη ηφαιστεια βασανα διεκδικηση αναδυση φιλονικια Καλαυρια νησος Πορος Σαρωνικου Σαρωνικος κολπος λατρεια αλληλεγγυα συμπεριφορα αλληλεγγυαοι αμφικτυονια ελληνικες πολεις κρατη κεντρο αρχαιοι Αθηναιοι ελληνες αθηνα Δηλιακη Συμμαχια λυρικος υμνος υμνογραφια θραξ Θρακας μουσικος ποιητης Φιλαμμων, Φιλαμμωνας αρχετυπο μεγαλη Μητερα Θεα παιδια προστατις γονιμοτητος, γονιμοτητας γονιμοτητα νοσοκομα τροφος επιθετα λητους Κοιογενεια, Φυστιη, Εκδυσια, λητωα ιερα Ζωστηρ Ζωστηρας Αττικης, αττικη αργος αργολιδα, Μεγαρα, Σπαρτη Λακωνια Ταναγρα Βοιωτια Δελφοι Αρτεμισιο Αρτεμισιον Ροδος Μαντινεια Αρκαδια Φαιστος ηρακλειου Κρητη Ορτυγια, Λατωρεια Λυδια Ξανθος Λυκιας, ετυμολογιες νησων απολλοδωρος ηροδοτος ησιοδος υγινος μυθοι ομηρος Ιλιας οβιδιος μεταμορφωσεις παυσανιας Ελλαδα πλινιος στραβων αρχαιοι υμνοι ηρωιδα αδαμας αδαμαστος αυστηρος Υπερβορειοι λυκαινα εγκατασταση Λυκων, λυκοι λυκιοι βοηθος μαια μητερα υπερβορειος μεταφορα ηλιος νησια πλωτα γιορτη εορτη παραδοσεις χρωμα μαλλια επιγραφη εδρα Κοινο των Λυκιων συνομοσπονδια ετυμολογια λαιδης ετυμολογια λαιδη ετυμολογια lady πως πηραν το ονομα τους απο που πηραν το ονομα τους δημογραφικο προβλημα
