Για την Κνωσό η μεγαλύτερη υπόγεια σήραγγα στην Μεσόγειο – μήκους 1,13 χλμ.

Η άγνωστη σήραγγα στο Σκαλάνι[1] – μήκους 1.130 μ. – είναι ένα εκπληκτικής ομορφιάς και σπουδαιότητας έργο – το «Ευπαλίνειον Όρυγμα της Κρήτης» – προς σύγκριση το Ευπαλίνειον Όρυγμα Σάμου, έχει μήκος 1.036 μ.

Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα υπόγεια αρχαια υδραγωγεία στον ελλαδικό χώρο. Κατά τον αρχαιολόγο, φιλολογο και συγγραφέα Ν. Γιγουρτάκη “το μεγαλύτερο (σε μέγεθος) και σημαντικότερο (σε πολιτισμική αξία) αρχαίο έργο που υπάρχει στην Κρήτη”! 

Βρίσκεται στην περιοχή ανάμεσα στο Σκαλάνι[1] και τα Σπήλια[2], που ξεκινούσε από την πηγή της Φουντάνας, και ύδρευε την Κνωσό, κατά την ρωμαϊκή κατοχή.

Το μνημείο εντυπωσιάζει για το μέγεθος του, αλλά και για την άριστη κατάσταση στην οποία είναι διατηρημένο.

Η εν λόγω σήραγγα υπερβαίνει σε μήκος τα 1.100 μ. και κατά πάσαν πιθανότητα εξυπηρετούσε τις ανάγκες υδροδότησης του Χάνδακα, πιθανότατα την ρωμαϊκή εποχή, είτε ακόμη και ενωρίτερα, ενώ επαναχρησιμοποιήθηκε την περίοδο της αιγυπτιοκρατίας στο νησί της Κρήτης (1830 – 1840 μ.Χ.).

Συνδέθηκε με το υδραγωγείο Μοροζίνι για να ενισχύσει την ποσότητα του νερού που έφτανε στην Κρήνη Μοροζίνι (στα «Λιοντάρια») στο κέντρο του Ηρακλείου. Μέρος της σύνδεσης αυτής ήταν και η κατασκευή της υδατογέφυρας της Αγίας Ειρήνης στα Σπήλια, νότια του ανακτόρου της Κνωσού. Το υδραγωγείο αποτελείται από την πηγή, τον υπέργειο αγωγό (λαξευτό στον βράχο ή κτιστό ή μεικτής κατασκευής), τις υδατογέφυρες και την σήραγγα.

Όπως εξηγεί ο γεωλόγος – ερευνητής, κ. Στ. Μανωλιούδης, πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα υπόγεια υδραγωγεία της Ελλάδος, που κρύβεται στα έγκατα της γης. Ακόμη πιο εντυπωσιακό δεδομένο που σώζεται σε σχεδόν άρτια κατάσταση, είναι το μέγεθός της. Έχει μήκος 1.130 μ., κάτι που την καθιστά:

• από τα μεγαλύτερα υδραγωγεία στην Ελλάδα και ευρύτερα στον χώρο της Μεσογείου,
• ίσως και η πιο μεγάλη σήραγγα σε όλην την Μεσόγειο.

ΠΗΓΗ-φωτογραφίες: Μ. Αφραθιανάκης, Στ. Μανωλιούδης, cretalive.gr, neaKriti.gr. Ελ. Κουμπενάκη. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.9.2025.

ΔΕΙΤΕ σχετική συνέντευξη του κ. Μανωλιούδη για το θέμα, ΕΔΩ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Borsari S. «Il dominio veneziano a Creta».
• Καστροφύλακας, K 95, 1583.
• Λεκάκης Γ. «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».
• Μέρτζιος Κ. «Κρητικά συμβόλαια», στα Κρητικά Χρονικά, ΙΘ΄.
• Σπανάκης Στ. «Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων», εκδ. Δετοράκης, 1993.
• Richter H. A. «Η μάχη της Κρήτης», εκδ. Γκοβόστη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Σκαλάνιον, χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης, στην επαρχία Πεδιάδος, στον 35^ο παράλληλο [35°16′56″N 25°11′11″E]. Αναφέρεται:

• Scalarea, Acalari, Scallare, Schallaro (σε συμβόλαια 1271, 1281, 1301, 1302),
• Scalani στο Catasticum Sanctorum Apostolorum (1320, μεταξύ των χωριών της Παρακάντιας / Paracandia),
• Scalagni et Camignó (1583 – το χωριό Καμινο δεν είναι γνωστό) ως φέουδο του Μάρκου Σαλαμών).
• Αναφέρονται δύο οικισμοί, Spiglia Epano και Spiglia Catto (ενετική απογραφή 1583),
• ως Scalagni (Φρ. Μπαζιλικάτα, 1630),
• ως Iskalani (τουρκική απογραφή, 1671) και
• ως Scalara (αιγυπτιακή απογραφή, 1834).

Στις αρχές Ιουνίου του 1941, τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής έκαναν εκτελέσεις αμάχων κατοίκων του χωριού ως αντίποινα, για τις απώλειες που υπέστησαν λίγες μέρες ενωρίτερα κατά την διάρκεια της Μάχης της Κρήτης. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΚΑΤΟΧΗ, στα βιβλία του Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ.

Το χωριό υδρεύεται από την πηγή Φουντάνα. Έχει σημαντική οινοπαραγωγή (και φημισμένης σταφίδας) και ελαιοκαλλιέργεια.

Πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου (αγίου Ιωάννη Προδρόμου) και του αγίου Γεωργίου. Το 1980, ευρέθη ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Μηνά, στην περιοχή Αποσάμι. Πρόκειται για το μοναδικό μοναστήρι του αγίου σε ολόκληρη την Κρήτη!

[2] Ακολουθώντας τον δρόμο προς τα Σπήλια, 300 μ. περίπου πιο πέρα από το Καραβάν Σεράι, αριστερά, κάτω από το σημερινό αμαξητό δρόμο, είναι ένα μινωικό οικοδόμημα, που ονομάστηκε «Σπίτι του Αρχιερέα», από τον πέτρινο βωμό, που βρέθηκε εκεί, χωρισμένο με ένα χώρισμα με δυό κολόνες, σαν Ιερό Βήμα. Τον Βωμό πλαισιώνουν βάσεις διπλών πελέκεων. Ο χώρος του φαίνεται ότι έκλεινε με μετάλλινο κιγκλίδωμα. – ΠΗΓΗ: Στ. Σπανάκης «Κρήτη».

αρχαια Κνωσος μεγαλυτερη υπογεια σηραγγα στην Μεσογειο Μεσογειου Ελλαδας ελλαδος ελλαδα κρητης κρητη μηκους Κνωσου αγνωστη σηραγξ Σκαλανι εργο Ευπαλινειον ορυγμα σαμου σαμος Ευπαλινειο μεγαλυτερο υπογειο αρχαιο υδραγωγειο Σκαλανι Σπηλια πηγη της Φουντανας, Φουντανα Φοντανα υδρευση ρωμαικη κατοχη εποχη μνημειο εντυπωσιακο μεγεθος μεγαλυτερα αρχαια υδραγωγεια Μεσογειος πιο μεγαλη σηραγγα αριστη κατασταση διατηρηση αναγκη υδροδοτηση Χανδακας, επαναχρηση αιγυπτιοκρατια νησι 19ος αιωνας μχ 1830 – 1840 Μοροζινι νερο Κρηνη Μοροζινι Λιονταρια Ηρακλειου κατασκευη υδατογεφυρα Αγιας Ειρηνης Αγια Ειρηνη ανακτορο υπεργειος αγωγος λαξευτος βραχος κτιστος μεικτη Μανωλιουδης, αρτια μεγεθος μπορσαρι Borsari Καστροφυλακας, Λεκακης Μρτζιος Κρητικα συμβολαια Σπανακης χωριο ριχτερ Richter μαχη της Κρητης Σκαλανιον, κοινοτητα Δημος Ηρακλειου επαρχια Πεδιαδος, Πεδιαδας Πεδιαδα 35^ος παραλληλος σκαλαρεα Scalarea, ακαλαρι Acalari, σκαλαρε Scallare, σκαλαρο Schallaro συμβολαιο Catasticum Sanctorum Apostolorum 14ος 1320, χωρια της Παρακαντιας Παρακαντια Paracandia καντια Scalagni Camigno 16ος 1583 Καμινο αγνωστο φεουδο φεουδαρχης Σαλαμων οικισμος επανω κατω πανω Spiglia Epano Spiglia Catto ενετικη απογραφη Μπαζιλικατα, 1630 ισκαλανι Iskalani τουρκικη σκαλαρα Scalara αιγυπτιακή η Ιουνιος 1941, γερμανια γερμανοι ναζι γερμανικα στρατευματα Κατοχης εκτελεση αμαχων κατοικων αντιποινα, απωλεια οινοπαραγωγη φημισμενη σταφιδα ελαιοκαλλιεργεια ελια πανηγυρι γιορτη εορτη πανηγυρια γιορτες εορτες 29 Αυγουστου Αυγουστος αγιου Γεωργιου Γεωργιος ερειπωμενο μοναστηρι ΙΜ ιερα μην Αγιου Μηνα μηνας Αποσαμι μοναδικο Καραβαν Σεραι, αμαξητος δρομος, μινωικο οικοδομημα, Σπιτι του Αρχιερεα Αρχιερεας αρχαιος πετρινος βωμος κολονα Ιερο Βημα βαση διπλος διπλους πελεκυς λαβρυς μεταλλινο κιγκλιδωμα αρχαιολογος, φιλολογος συγγραφας Γιγουρτακης σημαντικοτερο σε πολιτισμικη αξια αρχαιο εργο που υπαρχει στην Κρητη