Οι δρακόπετρες του Παγγαίου, στην Αμφίπολη – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Έξω από τα Λακκοβίκια / Λακκοβήκια[1] είναι μια θέση, που οι εντόπιοι την λεν «Οι Δρακόπετρες». Πρόκειται για δυο δίδυμους βράχους, ο ένας έναντι του άλλου. Βρίσκονται εκεί, λένε, από την εποχή των δράκων, οι οποίοι και τους έριξαν.

Εκεί ζούσε ένας βασιλιάς, που είχε μια μοναχοκόρη, την Φωτεινή, ωραία και ζηλεμένη κόρη. Την αγαπούσαν δυο πριγκηπόπουλα από γειτονικά βασίλεια. Οι επίδοξοι γαμπροί ήταν ψηλοί κι αντρειωμένοι, σωστοί γίγαντες. Οι άνθρωποι τους έλεγαν «δράκους». Μέχρι κι ο βασιλιάς τους φοβόταν πολύ. Κάποτε ζήτησαν σε γάμο την Φωτεινή. Ο πατέρας της, σκέφθηκε να βάλει ένα δοκίμι[2]:

• Να παραρρίξουν το λιθάρι, κι όποιος το πετάξει πιο μακριά, αυτός και θα την έπαιρνε. Έτσι κι έγινε. – σημαντικός γεώμυθος. Πήραν από έναν βράχο, και τον παράριξαν, αλλά κανείς δεν ξεπέρασε τον αντίπαλό του.
• Τότε ο βασιλιάς έβαλε δεύτερο δοκίμι: Τους είπε να κτίσουν από έναν πύργο. Κι όποιος τον κτίσει γρηγορότερα, αυτός και θα έπαιρνε την Φωτεινή. Αλλά και πάλι τέλειωσαν τον πύργο τους την ίδια μέρα, την ίδια ώρα!
• Τότε ο βασιλιάς έβαλε και τρίτο δοκίμι: τα πριγκηπόπουλα πάλεψαν αναμεταξύ τους, με τόση λύσσα, που αλληλοσκοτώθηκαν και τα δυο.

Η Φωτεινή, από την λύπη της κλείσθηκε σε μοναστήρι. Το μέρος που πέθανε, το έδειχναν σε ένα πηγάδι, στα δυτικά της Αμφίπολης.[3]

Οι δρακόπετρες, λοιπόν, αυτές, μόνον τυχαίες δεν ήταν για τους εντοπίους. Κάτι σήμαιναν, κάτι υποδείκνυαν…

Τα Λακκοβήκια

Τα Λακκοβήκια ήταν ένα από τα πολλά πολίσματα πέριξ της Αμφιπόλεως, από αρχαιοτάτων χρόνων. Σήμερα είναι το ημι-εγκαταλελειμμένο χωριό [Παλαιά] Μεσολακκιά Σερρών, μόλις 12 χλμ. Α. από την αρχαία Αμφίπολη, 6 χλμ. περίπου (ευθεία απόσταση) ΝΑ. του Τύμβου Καστά.

Το πρώτο όνομα των Λακκοβηκίων ήταν Λαοδικεία – βλ. κώδικα της ΙΜ Εικοσιφοίνισας, από έγγραφα του 11ου αιώνα)[4]. Ήταν καταφύγιο και των Αμφιπολιτών, κατά τις βαρβαρικές επιδρομές εναντίον τους.

Οι Λακκοβηκιώτες ήλεγχαν μια περιοχή, από το Ορφάνι εώς την περιοχή της νέας Μεσολακκιάς.

Από την ετυμολογία της λέξεως, συμπεραίνουμε πως ήταν κτηνοτρόφοι[5]:

• Λάκκος = κοίλος τόπος[11] + βηκεῖον = ἀμνίδιον, ἀμνίον, ἀρνίον > (τα) βήκα = (τα) πρόβατα (παρά του βηκάσθαι, ήτοι μυρηκάσθαι, βήκιον = πρόβατον – φράση «λάκκον βεβηκέναι». – ΠΗΓΗ: Hp. στον Γαλ. 19.88.

ή

• Λάκκος = κοίλος τόπος + βῆκα = ἀναδενδράς, ἄμπελος ἥτις αὐξάνεται ἀναρριχωμένη ἐπὶ δένδρων, κοινῶς δενδρόκλημα ἢ ἀγριόκλημα, ἀναδενδρουμένη ἄμπελος. Λατ. vitis arbustiva. – ΠΗΓΗ: Φερεκρ. ἐν «Μεταλλεῦσι» 2, Δημ. 1251.23, Θεοφρ. Αἰτ. Φ. 1.10,4. Γρηγ. ὁ Νύσσης.

Το 1885 κατά την διάρκεια ενός γάμου στα Λακκοβήκια εμφανίζεται σώμα Βουλγάρων ληστανταρτών, που κάνει επιδρομή και παίρνει ομήρους Έλληνες και Τούρκους αμάχους. Τελικώς οι όμηροι απελευθερώνονται έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού και συμβολικού… χειροφιλήματος – αναγνώριση εξουσίας στους κομιτατζήδες!

Το 1914 η ελληνική επικράτεια φτάνει μέχρι τον ποταμό Νέστο. Επίνειόν των Λακκοβηκίων, το λιμάνι του Τσάγεζι[6], στις εκβολές του Στρυμόνα. Με αυτό, τα Λακκοβηκια έγιναν κέντρο εμπορίου. Κυρίως για τα καπνά, το βαμβάκι και τα κτηνοτροφικά προϊόντα τους.

Κτίζονται πέτρινα μονοπάτια στο βουνό και πέτρινα γεφύρια[7], που θυμίζουν Ήπειρο. Τα Λακκοβήκια ανήκουν πλέον στο Ελληνικό κράτος. Αλλά φεύγοντας τα βουλγαρικά στρατεύματα έχουν πραγματοποιήσει ήδη τον πρώτο εμπρησμό του χωριού…

Το 1916 Τα χωριά Σέμαλτο (Μικρό Σούλι), Προβίστα (Παλαιοκώμη) και Λακκοβήκια καίγονται ολοσχερώς από τους Βούλγαρους… Ο αξιωματικός διοίκησης Δ. Καλιαγκάκης δηλώνει ενώπιον της αρμόδιας Διεθνούς Διασυμμαχικής Επιτροπής το 1919: «Πολλά χωριά ήταν τελείως κατεστραμμένα και μερικά αποτελούνταν από σωρούς λίθων που αποκάλυπταν την θέση των χωριών. Μεταξύ των πλέον κυριοτέρων αναφέρω τα Λακοβίκια, την Πρόβιστα και το Σέμαλτον. Το πρώτο κατοικούμενο χωριό που συναντήσαμε ήταν το Ροδολείβος». Ο δε Γ. Καραθανάσης, λοχαγός πεζικού, ενώπιον της ίδιας επιτροπής, δηλώνει: «Στην προέλασή μας περάσαμε από το χωριό Λιακοβίκια, τα οποία είχα επισκεφτεί στα 1915. Τότε είχε 500 σπίτια. Δεν βρήκα παρά μόνον μερικές πέτρες και μερική ξυλεία. Στην περιοχή των χαρακωμάτων και τα βουλγαρικά αμπριά που επισκεφτήκαμε, ήταν γεμάτα έπιπλα τα οποία πήραν από χωριά οι Βούλγαροι με την βία από τα σπίτια».[8]

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ερυθρού Σταυρού περίπου 70.000 άνθρωποι… της περιοχής Παγγαίου «μεταφέρθηκαν»… όμηροι στην Βουλγαρία. Οι μισοί δεν γύρισαν ποτέ! Όσοι επέστρεψαν, ήταν σε τόσο κακή κατάσταση, ώστε σε λίγο καιρό υπέκυπταν σε ασθένειες και πέθαιναν. Επίσης, μεγάλος αριθμός ζώων και αγροτικών προϊόντων κατασχέθηκε από τους Βουλγάρους… Οι όμηροι επιστρέφουν με ίδια μέσα, σε κατάσταση που απέχει πολύ από την ανθρώπινη. Ο Ερυθρός Σταυρός στέκεται έκπληκτος μπροστά στην απουσία πρόνοιας του ελληνικού κράτους γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Οι Βούλγαροι τους ζητούν εισιτήρια, όταν ανεβαίνουν στα τραίνα της επιστροφής. Ένα δράμα, μια γενοκτονια, που έμειναν ξεχασμένα, επισκιασμένα από τα ερχόμενα: Την Μικρασιατική Καταστροφή…

Μετά από τις κακουχίες, το 1965 η κοινότητα εγκαταλείπεται για να δημιουργηθεί η Νέα Μεσολακκιά, 12 χλμ. κάτω από την τοποθεσία του παλαιού χωριού, στην θέση Παναΰρι (< Πανηγύρι, την Πανηγυρίστρα των υστεροβυζαντινών χρόνων).

Η απαγορευτική είσοδος για το Σπήλαιο Δισσάκια.

Κοντά στο μισό-εγκαταλειμμένο χωριό της Παλαιάς Μεσολακκιάς υπάρχει το Σπήλαιο Δισσάκια, πάντα στους πρόποδες του Παγγαίου όρους. Έχει βαραθρώδη είσοδο, 3 μ. περίπου (προσοχή: Χρειάζεται οπωσδήποτε παρέα ειδικών, αντιστήριξη και σχοινί). Έπειτα γίνεται οριζόντιο με αρκετό διάκοσμο. Το μάρμαρο στο οποίο διανοίγεται το σπήλαιο ανήκει στην γεωτεκτονική μάζα της Ροδόπης και ειδικότερα στην ενότητα του Παγγαίου. Εντυπωσιακή η διάκλαση στο ένα κομμάτι του σπηλαίου. – ΠΗΓΗ: canyoning-caving.

Στην περιοχή υπάρχει και το «Σπηλαιοβάραθρο του Βαρύτη[9]», με δύσκολη πρόσβαση, απαιτεί 4Χ4 όχημα και αρκετό περπάτημα. Το τοπίο είναι τυπικά μεσογειακό, με πυκνό πουρνάρι και φυτευτή πέτρα. Η μικρή, στενή είσοδος, στην οποία με δυσκολία χωρά ένας ενήλικος άνθρωπος δεν προδιαθέτει για ένα βάραθρο συνολικού βάθους 30 μ. περίπου! Υπάρχουν δύο ευρύχωροι θάλαμοι. Έχει έναν λαβυρινθώδη, και εκπληκτικής ομορφιάς και ποικιλίας σπηλαιοδιάκοσμο. Διάδρομοι, στενά περάσματα και «σεμινέ» συναντώνται και διασταυρώνονται, οδηγώντας σε μικρότερες και μεγαλύτερες αίθουσες διακοσμημένες με σταλακτίτες, σταλαγμίτες, βελονοειδείς («καλαμάκια») και παραπετασματοειδείς («κουρτίνες») σταλακτίτες, λευκά «κοράλλια», «κολώνες», «γκουρ», ελικτίτες και έναν 5 μ. ύψους τοίχο με λευκό, απαστράπτον σταλακτιτικό υλικό ροής τοιχωμάτων. Το σπηλαιοβάραθρο φιλοξενεί μια αποικία χειρόπτερων (νυχτερίδων) και αρκετά τρωγλόβια και σπηλαιόβια είδη.Το Παγγαίο έχει πολλά ακόμη κρυμμένα μυστικά για να αποκαλύψει![10]

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2000.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Αγορίτσας Δ. Ιστορική Γεωγραφία του Στρυμόνα 7ος– 12ος αιώνας, Αδημοσίευτη πτυχιακή εργασία.
• Αποστολίδης Δ. «Χρυσόβουλλο του Αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, Περί τῶν κτημάτων τῆς Μονῆς Παντοκράτορος ἐν Μακεδονίᾳ καί Θάσῳ, Ἰανουάριος 1394».
• Βακαλόπουλος Κ «Το Μακεδονικό ζήτημα».
• ΓΕΣ «Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην γεγονότα», Γεν. Επιτελείον Στρατού – Διεύθυνσις Ιστορίας, 1979.
• Γούσιος Αστ. «Η κατά το παγγαίον χώρα», Λειψία 1894, επανέκδ. εκδ. «Καπάνι», Θεσσαλονίκη, 1999. Του ιδίου «ΛΑΚΚΟΒΗΚΙΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ» και «ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΜΟΥ».
• Γρηγοριάδης Σ. Ν. «Φοβερά Ντοκουμέντα οι Βαλκανικοί πόλεμοι», εκδ. εφημ. «Τα Νέα».
• Ζήκος Ν. «Ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων στα Λακκοβήκια».
• Ζωρογιαννίδης Κ. «Ημερολόγιον πορειών και πολεμικών επιχειρήσεων 1912-13», εκδ. Ιδρυμα Μελετών χερσονήσου του Αίμου 1975.
• Θεοχαρίδης Γ. «Κατεπανίκια της Μακεδονίας», εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Θεσσαλονίκη, 1954.
• Καντσώφ Β. «Εθνογραφία και στατιστική / Makedonia Ethnographia Statistica», Σόφια, 1900.
• Κάρτσιος Β. «Η γεννοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας».
• Κοκκίνης Ν. «Η Μεσολακκιά Σερρών».
• Κραβάρη Β. «Αρχεία Μονής Παντοκράτορα».
• Leake M. W. «Travels in Northern Greece», Λονδίνο, 1835.
• Μέντελσον-Μπαρτόλντι Κ. «Επίτομη ιστορία της Ελληνικής επαναστάσεως».
• Μερτζίδης Στ. «Αι χώραι του παρελθόντος και οι εσφαλμένες τοποθετήσεις αυτών», Αθήναι 1885.
• Μέρτζος Ν. Ι. «Εμείς οι Μακεδόνες», εκδ. Κ. Σφακιανάκη, 2004.
• Μουστάκας Κ. «Η δημογραφική κρίση τον ύστερο Μεσαίωνα στον Ελληνικό χώρο η περίπτωση της Νοτιο-Ανατολικής Μακεδονίας (14^ος – 15ος αι.)».
• Blegen C. W. «Diary 6 November to 3 December 1918», ΑΡΧΕΙΑ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ.
• Παπακυριάκος Κυρ. «Ιστορία του νομού Σερρών κατά την Αρχαιότητα».
• Παπασυνοδινός «Το χρονικό των Σερρών, 16ος αιωνας».
• Παρχαρίδου-Αναγνώστου Μ. «Χειρόγραφη πρόθεση του 18ου αιώνα από την Μονή Εικοσιφοίνισσας».
• Πραζιούτης Ι. «Ζίχνη – Φυλλίδα: Το χρυσάφι των Σερρών», Νέα Ζίχνη, 1997.
• Regel W. – E. Kurtz – В. Korablev «ACTES DE ZOGRAPHOU», Αρχεία Μονής Ζωγράφου.
• Σαμσάρης Δ. «Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την Αρχαιότητα», εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, 1976.
• Σαμσάρης Π. «Βυζαντινοί Τόποι», διδ. διατριβή, 2004.
• Σκαλίδης Φ. «Κοντά στις ρίζες των Ελλήνων – Το Παγγαίο μέσα στην ιστορία», Θεσσαλονίκη, 1981.
• Σχινάς Θ. Ν. «Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας – Ηπείρου», Αθήναι, 1896.
• Τσαρούχας Ι. – Μπονόβας Ν. «Τα Μετόχια Γενίκιοϊ Αγιασμάτι Προβίστα της Μονής Παντοκράτορος Αγίου Όρους στην περιοχή Σερρών».
• Φιλιππίδης Ν. «Μακεδονικα – Περιήγησις τών έν Μακεδονία επαρχιών», 1876.
• Φυνδάνης Β. «Το χρυσοφόρο Παγγαίο στην παγκόσμια ιστορία», 2004.
• Χανδρινός Ι. «Ο Β΄ Βαλκανικός πόλεμος», εκδ. εφημ. «Έθνος».

Και:

• «Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι», εκδ. Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών.
• «Γάμος και κομίται εν Λακχοβικιοις», αρχεία εφημ. «Φάρος της Μακεδονίας», 1885.
• «Ιστορική Γεωγραφία της Ελλάδοις και της Ανατολικής Μεσογείου», συλλογικός τόμος, επιμέλεια Δρακούλης-Τσότσος (Πανεπιστήμιο Αιγαίου – τμήμα Γεωγραφίας ΑΠΘ – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής Σχολής).

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ:

• Βαβελίδης Mιχ. «Tο χρυσοφόρο Παγγαίο».
• Γιόρτσιος Β. Θ. «Τα Λακκοβήκια του Παγγαίου».
• Γρηγοριάδης Θ. «Ο φύλακας στο βουνό».
• Ζήκος N. «Tο Παγγαίο στους βυζαντινούς χρόνους».
• Κουκουλη-Χρυσανθακη X. «Αρχαια ιστορια και αρχαιοτητες».
• Λαζαρίδου Κ. «H αρχαία Αμφίπολη».
• Λυμπεράκη Θ. Δ. «Μύθοι και λατρείες του Παγγαίου».
• Μήτσου Γ. «Παραδοσιακή αρχιτεκτονική».
• Μπονόβας Ν. «Το Ιστορικό ανοικοδόμησης και τοιχογράφησης του Καθολικού της Μονής Ξηροποτάμου Αγίου Όρους και η συμβολή των Σερραίων στην ολοκλήρωσή του τον 18ο αιώνα», περ. Σερραϊκά Σύμεικτα.
• Πίκουλα Γ. Α. «Τα Αρχαία υδραγωγεία της Αμφίπολης».

Και: Παλιά Μεσολακκιά – Λακκοβήκια.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Στα βυζαντινά ελληνικά: Λουκκοβικεία και Λοκκοβικία (χρυσόβουλο του Μαρμαρίου, τέλη 14^ου αι.).

[2] Το δοκίμι (δοκιμασία) είναι γνωστό στην ελληνική παράδοση, από την εποχή του Ομήρου ακόμη και της ελληνικής μυθολογίας! Πολλά ελληνικά δημοτικά και λαϊκά τραγούδια αναφέρονται στο «δοκίμι της αγάπης».

[3] Παράδοση, που με παραλλαγές απαντάται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος.

[4] Τα αρχεία της Μονής (και άλλα κειμήλιά της) έχουν κλαπεί από τους Βούλγαρους το 1917 και δεν έχουν επιστραφεί!

[5] Οι Τούρκοι έλεγαν το χωριό Τσομπάν-κιοϊ = χωριό των βοσκών.

[6] Συνωνυμία με το Τσάγεζι στις εκβολές του Πηνειού.

[7] Από την παλαιά Μεσολακκιά προς Οφρύνιο υπάρχει ένα παλαιό και πανέμορφο τοξωτό γεφύρι. Της «Γιούφτσας το γιοφύρι». Ενας θρύλος έλεγε ότι έσφαξαν εκεί κάποτε μια γύφτισα με το παιδί της. Κάποια κόκκινα «νερά», που έκαναν τα λαξευμένα από το νερό μάρμαρα, οι παλαιοί διαβεβαίωναν ότι ήταν τα αίματα από την σφαγή. Γι’ αυτό θεωρούνταν στοιχειωμένο. Το βράδυ άκουγαν φωνές, έλεγαν. Τα παιδιά φοβούνταν πολύ όταν το περνούσαν. Λίγο πιο πάνω από το γεφύρι είχε απότομα ψηλά βράχια, που σχημάτιζαν γκρεμό! Εκεί κάπου, παράλληλα προς τον δρόμο, υπήρχε ένα βαθούλωμα που μάζευε νερό όταν έβρεχε. Το έλεγαν «του δράκου η πατημασιά». Ενα ακόμη πέτρινο τοξωτό γεφύρι είχε και στον δρόμο για την Γαληψώ. – ΠΗΓΗ: Μαρτυρία Στ. Μακρίδου.

[8] ΠΗΓΗ: «Τετράδια Βουλγαρικής Κατοχής: Ανατολική Μακεδονία 1916 – 1918. Πρακτικά εξετάσεων μαρτύρων και πορίσματα της Διεθνούς Επιτροπής για την παραπομπή των εγκληματιών στο Διεθνές Δικαστήριο», επιμ. Ν. Ρουδωμέτωφ, εκδ. Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, 2008.

[9] Από το επίθετο του κτηνοτρόφου που το υπέδειξε.

[10] ΠΗΓΗ: Σπηλαιολογική Ομάδα του Ε.Ο.Σ Καβάλας 1933.

[11] λακFος > λάκκος (και οὐχὶ λάκος) = λίμνη / λιμνούλα ἔνθα ἐτηροῦντο πτηνὰ ὑδρόβια· δεξαμενή, φρέαρ, ἐσκαμμένος τόπος / κελλᾶρι, ἐν ᾧ ἐφυλάττετο οἶνος, ἔλαιον ἢ σῖτος, βρόχινο νερό, είδος θηριοτροφείου

• > λατ. lacus, ιρλδ. loch, αρχ. σαξον. lagu, αρχ. σλαβ. loky, αγγλ. lake, κλπ. Και λιμήν σαν λίμνη, όπως το μικρο λιμανι Λάκκιον στις Συρακούσες Σικελίας, το Λακκί Λέρου, το Πορτο Λαγος Ξάνθης, η Λακωνία, κ.ά. Άπειρα τα σχετικά λαϊκά τοπωνύμια (Λακα, Λακι, κλπ.) στην Ελλάδα.
• > λακκαίος (αυτός που προέρχεται από δεξαμενή – λακκαίον ύδωρ),
• > λακκάριος (φύλαξ δεξαμενής),
• > λακκώ (σκάβω λάκκο – το κατ’ εξοχήν ζώο που το κάνει, λέγεται λαγώος > λαγός)
• > λακκίζω (σκάβω λάκκο διαφυγής)

ΠΗΓΗ: Ξεν. Ἀν. 4.2,22. Μάχων παρ’ Ἀθην. 580Α. Διον. Ἁλ. 2.42. Ἡρόδ. 4.195 και 7.119. Ἀριστοφ. Ἐκκλ. 154. ῎Αλεξ. ἐν «Παννυχίδι» 3.9. Δημ. 845.17.2. Curtius. LSJ.

δρακοπετρες Παγγαιου, Αμφιπολη Λεκακης δρακοπετρα ορος Παγγαιο αμφιπολις εγκαταλελειμμενα εγκαταλειμμενα χωρια μακεδονιας ελλαδος ελλαδας δρακοπετρα Παγγαιον Λακκοβικια / Λακκοβηκια Λακοβικια / Λακοβηκια βραχος, διδυμοι βραχοι εποχη δρακων, βασιλιας, μοναχοκορη, Φωτεινη ωραια ζηλεμενη κορη αγαπη πριγκηποπουλο βασιλειο επιδοξοι γαμπροι ψηλος αντρειωμενος ανθρωποι δρακοι βασιλιας φοβος γαμος δρακος γιγαντας γιγας δοκιμι παραριχνω παραρριχνω λιθαρι, πεταγμα αντιπαλος βασιλευς κτισιμο πυργος γρηγοροτερος πριγκηποπουλα παλη αλληλοσκοτωμος λυπη μοναστηρι πηγαδι Αμφιπολης πολισμα Αμφιπολεως, αρχαιοτητα ημιεγκαταλελειμμενο Παλια νεα Μεσολακκια Σερρων νομος σερρες μακεδονιας μακεδονια ονομα Λαοδικεια κωδικας κωδιξ ΙΜ ιερα μονη Εικοσιφοινισας, Εικοσιφοινισα εγγραφο 11ος αιωνας μχ καταφυγιο Αμφιπολιτες βαρβαροι επιδρομη Λακκοβηκιωτες Ορφανι ετυμολογια λακκου λεξη, κτηνοτροφοι λακκος κοιλος τοπος βηκειον βηκειο αμνιδιον, αμνιον, αρνιον βηκα προβατα βηκασθαι, μυρηκασθαι, βηκιον προβατον λακκον βεβηκεναι Γαληνος αμνιδιο, αμνιο, αμνος αρνιο αρνι βηκο προβατο μυρηκασμος βηκιο προβατο βηκα αναδενδρας, αμπελος αναρριχωμενη δενδρων, δενδροκλημα αγριοκλημα, κλημα αμπελι αναδενδρουμενη λατινικα Φερεκρατης Μεταλλευσι Θεοφραστρο Γρηγοριος Νυσσης 19ος 1885 γαμος σψμα Βουλγαρων ληστανταρτες ληστες ανταρτες ομηρος ελληνες Τουρκοι αμαχοι ομηροι απελευθερωση μεγαλο χρηματικο ποσο ποσον συμβολικο χειροφιλημα αναγνωριση εξουσιας κομιτατζηδες εξουσια κομητατζηδες κομιτατζης κομητατζης 1914 ελληνικη επικρατεια ελλαδα ποταμος Νεστος επινειον λιμανι Τσαγεζι εκβολες Στρυμονας στρυμων εμποριο καπνα βαμβακι κτηνοτροφικα προιοντα πετρινα μονοπατια μονοπατι βουνο πετρινο γεφυρια ηπειρος ελληνικο κρατος βουλγαρικα στρατευματα εμπρησμος χωριου πυρκαγια φωτια 1916 χωρια Σεμαλτο Μικρο Σουλι, Προβιστα Παλαιοκωμη καψιμο αξιωματικος διοικησης  Καλιαγκακης Διεθνης Διασυμμαχικη Επιτροπη 20ος1919 κατεστραμμενα σωροος λιθων λιθοσωρος χωριο Λακοβικια, Σεμαλτον Ροδολειβος Ροδολιβος Καραθανασης, λοχαγος πεζικο προελαση Λιακοβικια, 1915 σπιτι πετρες ξυλεια χαρακωμα βουλγαρικο αμπρι επιπλα Βουλγαρος βια σπιτια Ερυθρος Σταυρος ανθρωποι μεταφορα Βουλγαρια ζωα αγροτικα κατασχεση ανθρωπος προνοια εισιτηριο τραινο τρενο επιστροφη δραμα γενοκτονια ξεχασμενο, επισκιασμενο Μικρασιατικη Καταστροφη κακουχιες, 1965 κοινοτητα εγκαταλειψη παλαιο Παναυρι πανηγυρι Πανηγυριστρα υστεροβυζαντινα χρονια μισοεγκαταλειμμενο σπηλαιο Δισσακια, Δισσακι βαραθρο διακοσμος μαρμαρο γεωτεκτονικη τεκτονικη μαζα Ροδοπης Ροδοπη Παγγαιου διακλαση Σπηλαιοβαραθρο του Βαρυτη πουρναρι φυτευτη πετρα θαλαμος λαβυρινθος σπηλαιοδιακοσμος διαδρομος περασμα σεμινε αιθουσα διακοσμηση σταλακτιτης, σταλαγμιτης, βελονοειδη καλαμακια παραπετασματοειδη κουρτινα σταλακτιτες, λευκο κοραλλι κολωνα γκουρ ελικτιτης τοιχος λευκο απαστραπτον σταλακτιτικο υλικο ροη τοιχωμα αποικια χειροπτερα νυχτεριδα τρωγλοβια σπηλαιοβια ειδη κρυμμενα μυστικα αγοριτσας Ιστορικη Γεωγραφια 7ος– 12ος αποστολιδης Χρυσοβουλλο αυτοκρατορας Μανουηλ Β Παλαιολογος Περι κτηματων Παντοκρατορος Θασος 1394 14ος κτηματα Παντοκρατορα Παντοκρατωρ Παντοκρατορας Βακαλοπουλος μακεδονικο ζητημα μακεδονικος Αγων Θρακη Γενικο Επιτελειον Στρατου – Διευθυνσις Ιστοριας, αγωνας Γουσιος χωρα Λειψια 1894, εκδοση ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ γρηγοριαδης φοβερα Ντοκουμεντα Βαλκανικοι πολεμοι ζηκος ιν Ναος των Αγιων Θεοδωρων Αγιοι Θεοδωροι ζωρογιαννιδης Ημερολογιον πορειων και πολεμικων επιχειρησεων 1912 1913 εκδοσις θεοχαριδης Κατεπανικια εκδοσεις Εταιρεια Μακεδονικων Σπουδων Καντσωφ Εθνογραφια στατιστικη Σοφια, καρτσιος Ελληνισμος ανατολικη Κοκκινης Κραβαρη Αρχειο λικ ληκ Leake μεντελσον Μπαρτολντι ιστορια ελληνικη επανασταση Μερτζιδης εσφαλμενη τοποθετηση μερτζος Μακεδονες μουστακας δημογραφικο κριση υστερος Μεσαιωνας ελληνικος χωρος Νοτιοανατολικη 15ος μπλεγκεν Blegen Παπακυριακος Παπασυνοδινος χρονικο 16ος παρχαριδου Αναγνωστου Χειρογραφη προθεση 18ος Εικοσιφοινισσα Πραζιουτης Ζιχνη – Φυλλιδα χρυσαφι Ζωγραφου Σαμσαρης Βυζαντιο σκαλιδης σχινας Οδοιπορικαι σημειωσεις Ηπειρου Τσαρουχας Μπονοβας μετοχι Γενικιοι Αγιασματι Προβιστα αγιου ορους αγιο αγιον ορος Φιλιππιδης μακεδονικα – Περιηγηση επαρχια Φυνδανης χρυσοφορο χρυσος χανδρινος Β Βαλκανικος πολεμος αφανεις γηγενεις Μακεδονομαχοι κομιται Λακχοβικια εφημεριδα Φαρος της Μακεδονιας 1885 Λαζαριδου μυθοι λατρειες παραδοσιακη αρχιτεκτονικη ανοικοδομηση τοιχογραφηση καθολικο Ξηροποταμου Ξηροποταμος συμβολη Σερραιοι αρχαια υδραγωγεια βυζαντινα ελληνικα Λουκκοβικεια Λοκκοβικια χρυσοβουλλο Μαρμαριου, Μαρμαριον Μαρμαρι δοκιμασια ελληνικη παραδοση, ελληνικο δημοτικο λαικο τραγουδι δοκιμι της αγαπης παραλλαγη κειμηλιο κλοπη 1917 επιστροφη επαναπατρισμος κλεμμενων Τσομπανκιοι Τσομπαν κιοι βοσκος εκβολη Πηνειος Οφρυνιον τοξωτο γεφυρι Γιουφτσας το γιοφυρι Γιουφτισσας Γιουφτισσα γυφτισσα γυφτισα θρυλος σφαγη γυφτοι γυφτακι παιδι κοκκινα νερα λαξευμενα νερο μαρμαρα, αιμα στοιχειωμενο φωνες, πετρογεφυρο βραχια, γκρεμος βαθουλωμα βροχη δρακου η πατημασια πετρινο τοξο Γαληψω γαληψος Τετραδια Βουλγαρικη Κατοχη πρακτικα εξεταση μαρτυρας πορισμα εγκληματιες Διεθνες Δικαστηριο Καβαλα επιθετο κτηνοτροφια λακκος λακος λιμνη / λιμνουλα πτηνα υδροβια δεξαμενη φρεαρ, εσκαμμενος κελλαρι, κελαρι φυλαξη αποθηκη οινος, ελαιον ελαιο λαδι σιτος, βροχινο ειδος θηριοτροφειο ιρλανδικα ιρλανδια λοχ λοχ νες λοχνες loch, σαξονια σλαβικα αγγλικα λιμην Λακκιον Λακκιο Συρακουσες Σικελιας, Σικελια Λακκι Λερου, λερος δωδεκανησα Πορτο Λαγος Ξανθης, ξανθη Λακωνια, λαικο τοπωνυμια λακα, λακι, λακκαιος λακκαιον υδωρ λακκαριος φυλαξ φυλακας λακκω σκαβω λακκο ζωο λαγωος > λαγος ετυμολογια λαγου λακκιζω λακιζω λακκος διαφυγη Ξενοφων Μαχων Διονυσιος Αλικαρνασσευς ηροδοτος αριστοφανης Παννυχιδα γεωμυθος γεωμυθολογια μυθολογια παραμυθι παραμυθια