Ιερά Κορυφής οι ναοί Μεταμορφώσεως Σωτήρος, σε κάθε νησάκι των Πριγκηποννήσων

Στην εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, 6 Αυγούστου, διαδεδομένη παράδοση σε όλον τον ελληνικό χώρο (φυσικά και στην Πόλη και την Μικρασία) είναι η ευλογία των σταφυλιών. Συνήθως οι Ρωμιοί της Πόλης βρίσκονται στα Πριγκηπόννησα[1] ή στα χωριά του Βοσπόρου, όπου και παραθερίζουν… – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ εθιμα της Μεταμορφωσεως βλ. Γ. Λεκακης «Ταματα και αναθηματα»

Στα Πριγκηπόννησα στο πιο υψηλό σημείο κάθε νησιού υπάρχει ένας ναός αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος όπου οι πιστοί προσέρχονται για να ευλογήσει ο ιερέας τα σταφύλια, και ύστερα τα καταναλώνουν. Στα Πριγκηπόννησα, λοιπόν, ο ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι κάτι σαν τα αρχαία ιερά κορυφής των μινωιτών Κρητών…

ΠΡΙΓΚΗΠΟΣ

Αρχίζουμε απο την μεγαλοπρεπή Πρίγκηπο: Η «Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Θείας Μεταμορφώσεως του Σωτήρος», πιο γνωστή ως «Χριστός» (παραπάνω φωτ.), είναι κτισμένη στα νοτιοδυτικά της Χώρας της Πριγκήπου, στα δασωμένα υψώματα του ομώνυμου βουνού. Η ίδρυσή της ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια (1158).

Περί αυτής ο ηγούμενος της Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Τατάρνης Ευρυτανίας, αρχιμ. π. Δοσίθεος γράφει: «εύρηται πλησίον της μιάς εκ των δύο κορυφών της νήσου. Αγνοούμεν εάν είναι συνέχεια παλαιάς τινός μονής ή είναι κτίσμα νεώτερον. Πάντως κατά τον ιστ΄ αιώνα υφίστατο. Το 1597 ανακαινίζεται και ανακηρύττεται Πατριαρχικόν Σταυροπήγιον. Την συντήρησιν αυτής αναλαμβάνει αργότερον η συντεχνία των μπεζιρτζήδων (των παρασκευαζόντων και πωλούντων μπεζίρι ήγουν λίνον, λιναρόσπορον, λινέλαιον). Το 1809 εφησυχάζει ενταύθα ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Γρηγόριος ο Ε΄, μετά την δευτέραν αυτού Πατριαρχείαν (1806 – 1808). Αργότερον εγκατεστάθη εις αυτήν ο Πατριάρχης Χρύσανθος (1824 – 1826), όστις εκοιμήθη και ετάφη εκεί το 1834. Νέος ανακαινιστής της Μονής είναι ο Πατριάρχης Σωφρόνιος ο Γ΄ (1863 – 1866), όστις και εφησυχάζει ενταύθα από το 1866 έως του 1870. Τα εγκαίνια του νέου ναού εγένοντο το 1869. Το 1887 έζων εν αυτή εξ μοναχοί. Του ιθ΄ αιώνος τελευτώντος μάλλον ουδείς έζη». Σήμερα χρήζει επισκευής.

ΑΝΤΓΟΝΗ

Η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Αντιγόνης (παραπάνω φωτ.), κτισμένη κι αυτή τα βυζαντινά χρόνια με ναό, που καταστράφηκε τον 15^ο αιώνα και στην θέση του τον 19^ο αιώνα κτίστηκε νέος, η επονομαζομένη «Θεοκορύφωτος», όπως, κατά τα γραφόμενα του Ακ. Μήλλα, μετονόμασαν αυτήν οι αργότερα εν αυτή ενασκήσαντες Πατέρες. Ο Ηγούμενος π. Δοσίθεος αναφερόμενος στο ιστορικό της Θεοκορυφώτου Μονής γράφει ευσύνοπτα τα εξής: «Το επί της κορυφής της νήσου υπάρχον ταπεινόν ναΐδριον ουδ’ επ’ ελάχιστον υπενθυμίζει την πάλαι ποτέ ακμάσασαν μονήν. Ταύτης την ύπαρξιν μαρτυρούσι τα κατεσπαρμένα Θεοδοσιανά κιονόκρανα, οι παχείς πλινθοπερίβλητοι τοίχοι, οι πεσσοί και οι πεσσίσκοι. Πρόκειται περί μονής περιόπτου και εκ θέσεως φυσικής, αλλά και πνευματικής περί ης ελάχιστα γινώσκομεν. Φθάνει έως των χρόνων Ιουστινιανού (527 – 565) ή κατέρχεται έως Βασιλείου Γ΄ Μακεδόνος (867 – 886) ή είναι δημιούργημα αμφοτέρων, του μεν πρώτου όντως κτίτορος, του δε δευτέρου ανακαινιστού. Η ύπαρξις της Μονής μαρτυρείται εν χρυσοβούλω λόγω Μανουήλ του Κομνηνού διά τα δίκαια της Μονής το 1158…». Ο P. Gylli όταν κατά το έτος 1561 επισκέφθηκε την νήσο Αντιγόνη, η Ιερά Μονή υφίστατο διότι, όπως ο ίδιος γράφει, είδε: «στην πιο υψηλή κορυφή της να σώζεται ακόμα ο Ιερός ναός και δίπλα σ’ αυτόν δεξαμενή κεχρισμένη με κονίαμα και κέραμο και σκεπασμένη με πλινθόκτιστη καμαρωτή στέγη». Κατά το έτος 1630 η μονή διελύθη «εις τα εξ ων συνετέθη» κατόπιν εντολής του Σουλτάνου και μέχρι το έτος 1869, όταν ανηγέρθη η νέα Εκκλησία, άπας ο τόπος που άλλοτε έκειτο η προτέρα Μονή ήταν πλήρης ερειπίων. Το όλο έργο της ανοικοδομήσεως της νέας Εκκλησίας επί των ερειπίων της παλαιάς, η οποία ως νέο κτίσμα καταλαμβάνει το Άγιον Βήμα του παλαιού Καθολικού, ανέλαβε ο Μιχαήλ Κωνσταντίνος Τριανταφύλλου ή Χουρμούζης (1804 – 1884), ο οποίος γράφει μεταξύ άλλων και τα κάτωθι: «ανοικοδόμησα και την αρκτοδυτικήν γωνίαν της παλαιάς [Εκκλησίας] την οποίαν αφ’ ου επιδιώρθωσα, ανήγειρα επ’ αυτής το κωδωνοστάσιον· μέρος δε της προς δυσμάς αρχαίας εκκλησίας άφησα διά νάρθηκα, και ανήγειρα πέριξ αυτού στήλας κτιστάς, ώστε όταν θεωρηθή αναγκαίον, αι στήλαι αύται θέλουν χρησιμεύση διά το περίφραγμα και το επιστέγασμα, προς το παρόν δε εκάλυψα τον νάρθηκα με δράναν εκ ξύλων δρυΐνων». Ο Ακ. Μήλλας μετά πάσης λεπτομερείας αναφέρει ότι ο φιλόχριστος Χουρμούζης προσέφερε για την ανέγερση της νέας Εκκλησίας και του κωδωνοστασίου περί τα 79.697 γρόσια και εξ αυτών τα 21.500, κατόπιν μεσολαβήσεως του μεγάλου βεζύρη Αλή Πασά, εδόθησαν ως δωρεά υπό του Σουλτάνου Αζήζ, ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Στ΄ (α΄ 1835 – 1840, β΄ 1867 – 1871) προσέφερε 1.000 γρόσια. Πάμπολλες υπήρξαν επίσης οι δωρεές από το «κοινόν» της νήσου Αντιγόνης, καθώς και από αρχιερείς και επιφανείς φιλογενείς ευεργέτες (π.χ. ο Χρηστάκης Εφένδης Ζωγράφος κ.ά.). Τα επίσημα εγκαίνια του ναού έγιναν κατά τα γραφόμενα του Γ. Χασιώτη στις 22.6.1869.

ΠΡΩΤΗ

Η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος είναι η μόνη σωζόμενη στην νήσο Πρώτη (παραπάνω φωτ.), και η ανίδρυσή της ανάγεται στην προ του 10^ου αιώνος περίοδο.

Ιστορικώς έγινε γνωστή εκ της τραγικής φυσιογνωμίας Ρωμανού Δ΄ του Διογένους (1068 – 1071), ο οποίος ηττηθείς κατά την Μάχη του Μαντζικέρτ (1071), αποσύρθηκε σε αυτήν και έγινε μοναχός, όπου και ενταφιάστηκε εκεί ως αδελφός της Μονής. Ο Ακ. Μήλλας στο μνημειώδες έργο του, υπό τον τίτλο: «Πρώτη – Αντιγόνη. Τα Πριγκηπόννησα», παραθέτει την ιστορική γραφή του Γ. Χασιώτη, ο οποίος γράφει ότι: «Εις το Μοναστήριον της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος […] ανέρχεται τις δι’ ανωφερούς και ανωμάλου οδού εστερημένης πάσης δενδροφυτείας και θάμνων. Απέχει του χωρίου εν τέταρτον περίπου της ώρας. Το επί του αυχένος των δύο λόφων οροπέδιον τούτον είναι ομαλόν και μάλιστα θεαματικόν. Έχει ολίγιστα δένδρα και δενδρύλλια. Προς τα έμπροσθεν τω αναβαίνοντι αναπαρίσταται όλη η Προποντίς με την Οξειάν και την Πλάτην. Προσωτέρω καθορά τις την Καλόλιμνον και τον Μαρμαράν. Φαίνεται δε εκ των πλαγίων ο Άγιος Στέφανος και το Μακροχώριον. Ο ορίζων είναι ευρύτατος και υπερύψηλα όρη των απέναντι χωρών φαίνονται επιψαύοντα τον ουρανόν. Εκ δε της από του χωρίου εισόδου αναπεταννύεται επίσης θαυμάσια σκιαγραφία. Βλέπεις καταντικρύ τον Μελτεπέ μετά των υψηλών κορυφών σειράς αλλεπαλλήλων ορέων και προσεπικειμένους ατελευτήτους λόφους, χαράδρας, κοιλάδας, άλση, μετά μεγάρων που και που εσπαρμένων της ασιατικής παραλίας. Επί του οροπεδίου τούτου σώζονται εν ευρυτάτη εκτάσει κεχωσμένα ικανά υπό την γην ερείπια. Και υπό την κλιτύν του τελευταίου λόφου παλαιά δεξαμενή. Πάντα ταύτα δεικνύουσι την μεγάλην περιοχήν, ην είχε κατά την μεσαιωνικήν εποχήν η Μονή της Μεταμορφώσεως. Εν τη προ μικρού χρόνου γενομένη τυχαία ανασκαφή εκτός και μακράν του νυν ναού ευρέθη τμήμα βάσεως κίονος αρκετά μεγάλου, ως και τεμάχιον κιονοκράνου μικροτέρου, τα οποία νυν κείνται εκτάδην». Ο υπάρχων ναός είναι κτίσμα του 18ου αιώνος, αλλά υπάρχει «κατά χώραν η χαμοκέντησις του αρχικού ναού». Ανοικοδομήθη δε κατά το έτος 1772 με τις μεγάλες δωρεές Χίων εμπόρων, οι οποίοι αδιαλείπτως μεριμνούσαν για την αρίστη συντήρηση του ναού. Οι ιερές εικόνες του ξυλόγλυπτου εικονοστασίου είναι ευλαβέστατο δώρο του τσάρου της Ρωσίας, Πέτρου του Μεγάλου, προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Γ΄. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Κωνσταντινουπολη και Αγια Πετρουπολη”. Είναι μάλιστα ιστορικώς καταγεγραμμένο ότι για κάποιο χρονικό διάστημα και έως του έτους 1821 την εποπτεία της Μονής είχε η οικογένεια των Υψηλαντών. Όταν κατά το έτος 1878 εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης ο Ιωακείμ Γ΄, ο από Θεσσαλονίκης, και στην διάρκεια της πρώτης Πατριαρχείας αυτού (1878 – 1884) απεφασίσθη η εκ βάθρων ανακαίνιση και επέκταση των εγκαταστάσεων του όλου συγκροτήματος, στο οποίο ο ίδιος εσκέφθη να οργανωθεί και στεγασθεί κληρογηροκομείο. Παρά τις ποικίλες αντιδράσεις ενίων ο πολύς και δυναμικός Ιωακείμ Γ΄ επέτυχε την ανέγερση νέων οικοδομημάτων, αλλά δυστυχώς μετά την παραίτησή του το όραμά του για την ολοκλήρωση και λειτουργία του κληρογηροκομείου δεν επραγματοποιήθη, αφού τα ανοικοδομηθέντα κτίσματα εχρησιμοποιήθησαν για τις ανάγκες της Ιεράς Μονής, όπου μάλιστα κατά την διετία 1895 – 1896, αμέσως μετά τον μεγάλο καταστροφικό σεισμό της Πόλεως, τα κτήρια της Μονής εστέγασαν τις ανώτερες τάξεις, οι οποίες αποτελούσαν το θεολογικό τμήμα της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, επειδή η Μονή της Αγίας Τριάδος και τα πέριξ αυτής οικοδομήματα είχαν καταρρεύσει.

ΧΑΛΚΗ

Η σκήτη Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χάλκης, γνωστή κι ως Μεταμόρφωση και με ιστορία που ανάγεται στον 14ο αιώνα κι ευρισκόμενη στον περίβολο της Ελληνικής Εμπορικής Σχολής της Χάλκης. Κινδύνεψε με κατεδάφιση από τις τουρκικές αρχές το 2007 και το 2015 και σήμερα χρήζει επισκευής έχοντας και στατικά προβλήματα. Βρίσκεται σε απολύτη «νηπτική ησυχία» στην νήσο Χάλκη και περί αυτής ο Ηγούμενος της Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Τατάρνης Ευρυτανίας αρχιμ. π. Δοσίθεος γράφει με ευσύνοπτο και λίαν περιεκτικό τρόπο, ότι «ονομάζεται και σκήτη του Μακαρίου, εκ τινος μοναχού ασκήσαντος εν αυτή κατά τον ιθ΄ αιώνα (1850 – 1865). Ευρίσκεται εις ικανήν από της θαλάσσης απόστασιν διό και είναι άγνωστος τοις πολλοίς. Κτίτωρ φέρεται Αντώνιος τις μοναχός εξ Ιωαννίνων ασκητεύσας εκεί μεταξύ των ετών 1835 – 1897. Το ναΐδριον ανεκαινίσθη το 1870 και διεκοσμήθη το επόμενον έτος. Ίσως υπήρχε παλαιά τις μονή, άγνωστος εις ημάς».

ΠΗΓΗ: Ήθη κι έθιμα της Πόλης. Γ. Λεκακης «Ταματα και αναθηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.8.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Σύμπλεγμα 9 νησιών στην Θάλασσα του Μαρμαρά, νότια της Κωνσταντινουπόλεως, στο στόμιο του κόλπου της Νικομηδείας. Αποτελείται από 4 μεγάλα νησιά (Πρώτη, Αντιγόνη, Χάλκη, Πρίγκηπος) και 5 μικρότερα (Πίτα, Νέανδρος, Οξειά, Πλάτη, Αντιρόβυθος). Αναφέρονται, για πρώτη φορά, τον 4ο αιώνα π.Χ. από τον Αριστοτέλη ως «Χαλκηδόνιοι νήσοι» ή «Δημόνησοι», από το όνομα κάποιου Δημόνησου, ο οποίος πρώτος κατεργάστηκε τον υποθαλάσσιο χαλκό (κυανό μετάλλευμα – δηλ. γαλαζόπετρα / θειικός χαλκός), που ανέσκαπταν στον παρακείμενο βυθό είλωτες εργάτες. Νησιά – τόπο εξόρυξης χαλκού, που ήταν πολύτιμο μετάλλευμα εκείνα τα χρόνια, από αποίκους Μεγαρείς, Αιολείς και Μιλησίους.

Ιερα Κορυφης ιεροι ναοι Μεταμορφωσεως Σωτηρος, νησακι Πριγκηποννησων αρχαιο Ιερο Κορυφης ιερος ναος Μεταμορφωσης Σωτηρα, νησακια Πριγκηποννησα Μεταμορφωση Σωτηρας, μικρονησι Πριγκηπονησα Σωτηρης, νησι εορτη γιορτη πανηγυρι εορτες γιορτες πανηγυρια Μεταμορφωσις 6 Αυγουστου, Αυγουστος παραδοση ελληαδα Πολη Μικρασια ευλογια σταφυλιων σταφυλια σταφυλι Ρωμιοι χωριο Βοσπορος παραθερισμος υψηλο σημειο νησιδιο κορυφη μινωιτες κρητες μεγαλοπρεπης Πριγκηπος Πατριαρχικη Σταυροπηγιακη ιερα ιερη Μονη Θειας θεια Χριστος Χωρα δασος βουνο ιδρυση βυζαντιο 12ος αιωνας μΧ 1158 ηγουμενος Παναγιας Ταταρνης Ταταρνα Ευρυτανιας, Παναγια Ταταρνας Ευρυτανια αρχιμαδριτης πατερ Δοσιθεος παλαια κτισμα 16ος ιστ 1597 ανακαινιση  Πατριαρχικον Σταυροπηγιον Πατριαρχικο Σταυροπηγιο συντηρηση συντεχνια μπεζιρτζηδων μπεζιρτζηδες μπεζιρτζης παρασκευη πωληση μπεζιρι λινος, λιναρασπορος λινελαιο 19ος  1809 Οικουμενικος Πατριαρχης, Γρηγοριος Ε Πατριαρχεια Χρυσανθος ταφος ανακαινιστης Σωφρονιος Γ εγκαινια μοναχος ιθ επισκευη ΑΝΤΓΟΝΗ Αντιγονη βυζαντινα χρονια καταστροφη 15^ος Θεοκορυφωτος Μηλλας, μετονομασια Δοσιθεος ιστορια Θεοκορυφωτου ναιδριο Θεοδοσιανο κιονοκρανο πλινθοπεριβλητος τοιχος πεσσος πεσσισκος Ιουστινιανος 6ος Βασιλειος Γ Μακεδονος Μακεδονες Μακεδονια 9ος κτιτορας, χρυσοβουλο Μανουηλ Κομνηνος δικαια Gylli νησος δεξαμενη κεχρισμενη κονιαμα κεραμος πλινθοκτιστη καμαρωτη στεγη 17ος 1630 διαλυση εντολη Σουλτανος Εκκλησια, ερειπια ανοικοδομηση ερειπιο αγιον αγιο Βημα Καθολικο Τριανταφυλλου Χουρμουζης επιδιορθωση κωδωνοστασιον αρχαια ναρθηκας, στηλη κτιστη περιφραγμα επιστεγασμα, δρανα δρανο ξυλων δρυς φιλοχριστος κωδωνοστασιο γροσια μεγαλος βεζυρης Αλη Πασας Αληπασας δωρεα Αζηζ, Αζιζ Στ γροσι δωρεες κοινον κοινο αρχιερεας επιφανης φιλογενης ευεργετης Χρηστακης Εφενδης Ζωγραφος εγκαινια Χασιωτης 22 Ιουνιου 1869 Ιουνιος ΠΡΩΤΗ Πρωτη ανιδρυση 10^ος τραγικη φυσιογνωμια Ρωμανος Δ΄ Διογενης 11ος 1068 – 1071 ηττα Μαχη του Μαντζικερτ Ματζικερτ 1071, μοναχοι αδελφος μοναστηριον μοναστηριο μοναστηρι ανωφερης ανωμαλη οδος δενδροφυτεια θαμνος χωριο αυχενας λοφος οροπεδιο θεαματικο δενδρο δενδρυλλιο Προποντις Προποντιδα Οξεια Πλατη Καλολιμνος Μαρμαρας αγιος Στεφανος Μακροχωριον Μακροχωριο Μακροχωρι σκιαγραφια Μελτεπε Μελτεπες χαραδρα κοιλαδα αλσος μεγαρα ασιατικη παραλια ασια μεσαιωνας ανασκαφη βαση κιονας κιονοκρανο 18ος χαμοκεντησις χαμοκεντηση Χιοι χιος εμποροι ξυλογλυπτο εικονοστασιο δωρο τσαρος Ρωσιας, ρωσια μεγας Πετρου Μεγαλος Ιερεμιας Γ οικογενεια Υψηλαντων Υψηλαντης Θεσσαλονικη κληρογηροκομειο οικοδομημα παραιτηση γηροκομειο καταστροφικος σεισμος ανωτερη ταξη θεολογικο τμημα Θεολογικη Σχολη Χαλκης, Αγιας Τριαδος τριαδας τριαδα ΧΑΛΚΗ σκητη χαλκη 14ος περιβολος ελληνικη Εμπορικη Σχολη κινδύυνος κατεδαφιση τουρκια 21ος νηπτικη ησυχια του Μακαριου, Μακαριος ασκητης αγνωστος κτιτωρ Αντωνιος μοναχος εξ Ιωαννινων Ιωαννινα ηπειρος Κωνσταντινουπολη νησαιο συμπλεγμα Θαλασσα του Μαρμαρα Κωνσταντινουπολις, στομιο κολπος Νικομηδειας Νικομηδεια Πιτα, Νεανδρος, Αντιροβυθος πρωτη φορα 4ος πΧ Αριστοτελης Χαλκηδονιοι Χαλκηδονιαι Χαλκηδονα Χαλκηδων Χαλκηδονιες νησοι Δημονησοι Δημονησος πρωτος κατεργασια υποθαλασσιος χαλκος κυανο μεταλλευμα γαλαζοπετρα / θειικος βυθος ειλωτες εργατες εξορυξη χαλκου πολυτιμο μεταλλο αποικοι Μεγαρεις, Αιολεις αιολιδα Μιλησιοι μιλητος