Του Γιώργου Λεκάκη
Η συνεχιζόμενη και συστηματική εξαφάνιση των τοπικών ποικιλιών των φυτών, θα οδηγήσει σύντομα στο σημείο να θεωρείται πολυτέλεια το δίλημμα κατά πόσον θέλουμε να καταναλώνουμε μεταλλαγμένα ή όχι.
Όταν εξαφανισθούν οι τοπικές ποικιλίες καλλιεργήσιμων φυτών, μαζί τους θα εξαφανισθούν – αυτήν την φορά ανεπιστρεπτί – και οι επιλογές μας, καθώς θα είμαστε διατροφικά εξαρτημένοι.
Δεδομένου ότι υπάρχει ανετοιμότητα, όσον αφορά το πρόβλημα το οποίο εντείνεται, πρέπει η κοινωνία να αφυπνισθεί και να λάβει τα μέτρα της έναντι σε μία κατάσταση επικίνδυνα οργανωμένη και δρομολογημένη, για τον έλεγχο των διατροφικών πηγών του κόσμου. Αυτή η πιθανή εξέλιξη πρέπει να σταματήσει, πριν είναι πολύ αργά. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε την σημασία διατηρήσεως των τοπικών, παραδοσιακών, ενδημικών, μη τροποποιημένων αγροτικών ποικιλιών.
Οι κοινωνίες των νησιών, επιβίωσαν επί χιλιετίες καλλιεργώντας τις μοναδικές νησιωτικές ποικιλίες οπωροκηπευτικών φυτών.
Οι ποικιλίες αυτές χρειάσθηκαν αιώνες για να προσαρμοσθούν γενετικά στις ιδιαίτερες συνθήκες των διαφορετικών νησιών, όπως για παράδειγμα η έλλειψη νερού, οι έντονοι άνεμοι, το πτωχό σε θρεπτικά συστατικά χώμα, τα τοπικά φυτοπαθογόνα.
Η γεωγραφική απομόνωση των νησιών, οδήγησε στην ανάπτυξη μεγάλου αριθμού διαφορετικών τοπικών ποικιλιών, οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του κάθε νησιού. Έτσι μπορούν να αναπτύσσονται έχοντας καλή απόδοση, περιορισμένες ανάγκες σε νερό και θρεπτικά συστατικά, ενώ μπορούν να αμύνονται στους φυσικούς τους εχθρούς. Δηλαδή μπορούν να καλλιεργούνται χωρίς να χρειάζονται χημικά λιπάσματα ή φυτοφάρμακα. Ενώ χρειάζονται αιώνες για να εξελιχθούν οι τοπικές ποικιλίες φυτών, σε λίγες μόνο δεκαετίες βλέπουμε ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι τοπικές ποικιλίες εξαφανίζονται με ιδιαίτερα ανησυχητικούς ρυθμούς. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα, σε λίγες μόνο δεκαετίες, από τις 200 ποικιλίες σιταριού, που καλλιεργούνταν, έχουν μείνει μόνο 20, δηλαδή μειώθηκαν κατά 92%. Επίσης, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 2-3 % των ποικιλιών λαχανικών που υπήρχαν πριν 50 χρόνια στην Ελλάδα έχει διασωθεί υπό καλλιέργεια μέχρι τις ημέρες μας.
Προσπαθώντας να προσεγγίσει αυτό το δύσκολο πρόβλημα, το «Αρχιπέλαγος» δημιούργησε την άνοιξη του 2005 την «Κιβωτό – Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου», η οποία εδρεύει στην ερευνητική βάση στις Ράχες Ικαρίας και έχει ως στόχο την συγκέντρωση και μακροχρόνια φύλαξη σπόρων, καθώς και τον πολλαπλασιασμό και την διάδοση της καλλιέργειας των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών από τα νησιά του Αιγαίου. Παράλληλα συγκεντρώνονται και σπόροι από ενδημικά, προστατευόμενα και άλλα είδη χλωρίδας των νησιών. Η ανάγκη δημιουργίας της «Τράπεζας Σπόρων» ήταν επιτακτική, καθώς τα τελευταία χρόνια κατά την ερευνητική δράση του «Αρχιπέλαγους» στο Αιγαίο, παρατηρήθηκε ότι οι τοπικές ποικιλίες εξαφανίζονται χρόνο με τον χρόνο, ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα νησιά.
Η «Κιβωτός – Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου» μέσα σε δυο χρόνια λειτουργίας, κατάφερε να συγκεντρώσει φυτογενετικό υλικό από διάφορες περιοχές της χώρας. Συνεργάζεται με την Τράπεζα Σπόρων Φυτογενετικού Υλικού του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας, με μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) καθώς και φορείς που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τομέα στην Μεσόγειο.
Με συνεχή, εκτεταμένη έρευνα και την συγκινητική συνεργασία ευαισθητοποιημένων πολιτών από τις τοπικές κοινωνίες, έχουν συγκεντρωθεί εκατοντάδες ποικιλίες, από νησιά, νησίδες, και παράκτιες περιοχές του Αιγαίου, καθώς και περιοχές της Στερεάς Ελλάδος. Περιλαμβάνουν τοπικές ποικιλίες δενδρωδών, κηπευτικών, σιτηρών, ψυχανθών, αμπέλου και βοτάνων.
Οι σπόροι φυλάσσονται υπό κατάλληλες συνθήκες για μακροχρόνια συντήρηση και καλλιεργούνται πειραματικά για μορφολογική παρατήρηση, έτσι ώστε να εξεταστεί ο τυχόν βαθμός επιμόλυνσής και να επιτευχθεί ο πολλαπλασιασμός τους.
Καθ’ όλην την διάρκεια του χρόνου οι ερευνητές του «Αρχιπελάγους» προσεγγίζουν απομεμακρυσμένες περιοχές, συνεχίζοντας τις προσπάθειες ευρέσεως και συλλογής σπόρων από σπάνιες παραδοσιακές και ενδημικές ποικιλίες.
Ωστόσο, για να μπορέσει η «Κιβωτός – Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου», να γίνει περισσότερο αποτελεσματική και να επιτευχθεί σωστή διαχείριση, καθώς και εξασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού φυτογενετικού υλικού, είναι απαραίτητος ο πολλαπλασιασμός και αναδιανομή μέρους του φυλασσόμενου φυτογενετικού υλικού, σε υπεύθυνους και ευαισθητοποιημένους καλλιεργητές, έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η προώθηση της καλλιέργειας των αναντικατάστατων αυτών ποικιλιών, που στήριξαν επί αιώνες την διατροφή των αγροτικών κοινωνιών και ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας. Οι αγρότες συνεργάζονται με τους επιστήμονες του «Αρχιπελάγους», έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι καλλιεργούν υπό ασφαλείς συνθήκες, δηλαδή συνθήκες τέτοιες που αποκλείουν κίνδυνο επιμόλυνσης από ξένες ποικιλίες, αλλά και που θα επιτρέπουν τον πολλαπλασιασμό των τοπικων ποικιλιών, με μεθόδους βιολογικής καλλιέργειας, χωρίς την χρήση χημικών χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.
Γι’ αυτό το «Αρχιπέλαγος» συνεχίζει να ενημερώσει και να ευαισθητοποιεί τις κοινωνίες των νησιών, για την ανάγκη σωστής φύλαξης των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων ειδών φυτών, αλλά και για τις μεθόδους με τις οποίες μπορούν να καλλιεργούνται χωρίς κίνδυνο επιμόλυνσης και χρήση χημικών πρόσθετων.
Έως και τα μέσα του περασμένου αιώνος, οι αγρότες των νησιών και των περισσότερων περιοχών της Ελλάδος καλλιεργούσαν σχεδόν αποκλειστικά τοπικές ποικιλίες και κάθε χρόνο φύλαγαν τους σπόρους για την καλλιέργεια της επόμενης χρονιάς. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, όλο και περισσότεροι αγρότες (τόσο οι επαγγελματίες, όσο και αυτοί που καλλιεργούν για να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειας) αγοράζουν τους σπόρους για τις καλλιέργειές τους. Οι σπόροι που είναι διαθέσιμοι στο εμπόριο είναι από ξένες προς τα νησιά ποικιλίες, ενώ πολύ συχνά είναι και υβριδισμένοι. Οι υβριδισμένοι σπόροι έχουν υποστεί πολλές κατευθυνόμενες εργαστηριακές διασταυρώσεις. Ως αποτέλεσμα έχουν μεγάλη παραγωγή την πρώτη χρονιά της καλλιέργειάς τους, με την προϋπόθεση ότι θα τους παρέχονται μεγάλες ποσότητες νερού, θρεπτικών συστατικών (με χημικά ή βιολογικά λιπάσματα), ενώ επίσης θα πρέπει να προστατευθούν από τα τοπικά φυτοπαθογόνα (με χημικά ή βιολογικά φυτοφάρμακα) στα οποία είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι.
Οι εργαστηριακές διασταυρώσεις των υβριδίων, πέραν από την υψηλή παραγωγή τους δίνουν και ένα άλλο χαρακτηριστικό: Ο σπόρος αποδυναμώνεται μετά την πρώτη καλλιέργεια, και εάν καλλιεργηθεί δεύτερη φορά δίνει ελάχιστη παραγωγή, δηλαδή ο αγρότης αναγκάζεται πλέον να αγοράζει κάθε χρόνο τους απαραίτητους σπόρους ή φυντάνια (αφού δεν μπορεί πια να τα παράγει).
Ο μεγάλος όμως κίνδυνος που προκύπτει από την ανεξέλεγκτη καλλιέργεια υβριδίων είναι ότι κατά την γονιμοποίηση τους, μέσω των εντόμων ή του αέρα, μπορούν να επιμολύνουν τοπικές ποικιλίες που ευρίσκονται έως και 2 χλμ. μακριά. Όταν μία τοπική ποικιλία επιμολυνθεί, ο επόμενός της σπόρος θα αποκτήσει χαρακτηριστικά του υβριδίου, και το κυριότερο θα εξασθενίσει η δυνατότητα του να σχηματίζει παραγωγικούς σπόρους. Δηλαδή μία ποικιλία που χρειάσθηκε αιώνες για να εξελιχθεί, μπορεί να εξαφανιστεί ακόμα και σε μία μόνο καλλιεργητική περίοδο. Έτσι οι τοπικές ποικιλίες που πολλοί αγρότες προσπαθούν ακόμα να διατηρούν και να καλλιεργούν, συχνά επιμολύντονται εν αγνοία τους.
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση, πρέπει να κινητοποιηθούμε τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Για παράδειγμα, οι αγρότες ενός οικισμού, χωριού, ή ακόμα κι ενός νησιού, μπορούν να πάρουν μία συλλογική απόφαση, έτσι ώστε να σταματήσουν να εισάγονται στην περιοχή τους σπόροι ή φυντάνια από υβρίδισμένες ποικιλίες. Επίσης η εισαγωγή αυτών, μπορεί να σταματήσει σε τοπικό επίπεδο με σχετική απόφαση των τοπικών γεωργικών συνεταιρισμών, εμπόρων γεωργικών προιόντων, αλλά και των γεωπόνων, οι οποίοι συχνά εμπορεύονται υβρίδια, αντί να συμβουλεύουν τους αγρότες ενάντια στη χρήση τους.
Πρέπει να επισημάνουμε, ότι ακόμα και στους σπόρους που διατίθενται στο εμπόριο με πιστοποιητικά ότι δεν είναι υβριδισμένοι, συχνά ευρίσκονται ανάμεσα τους (κατά τύχη;) σπόροι υβριδίων. Επομένως η λύση για να διατηρούμε καθαρές τις ποικιλίες που καλλιεργούνται, είναι να επιστρέψουμε στην πρακτική που εδώ και πολλούς αιώνες και εώς και πριν από λίγες δεκαετίες εφαρμοζόταν από τους αγρότες: Συλλογή, σωστή φύλαξη και ανταλλαγή των τοπικών ποικιλιών σπόρων.
Πρέπει να κινητοποιηθούμε άμεσα, δεδομένου ότι έχουμε βρεθεί τελείως ανέτοιμοι, απέναντι σε μία κατάσταση επικίνδυνα οργανωμένη και δρομολογημένη, για τον έλεγχο των διατροφικών πηγών του κόσμου.
Όπως επισημαίνει και ο κ. Ν. Σταυρόπουλος, προϊστάμενος της Τράπεζας Γενετικού Υλικού της Ελλάδος, στο ΕΘΙΑΓΕ: «Όποιος ελέγχει το γενετικό υλικό των φυτών, ελέγχει την παγκόσμια διατροφή για το μέλλον. Οι μεγάλες εταιρείες παράγουν σπόρους για όλον τον κόσμο και έχουν την δυνατότητα να επιβάλλουν αυτό που θέλουν».
ΠΗΓΗ: άρθρο του Γ. Λεκάκη στην εφημ. «Ελευθερία» Λονδίνου, 16 και 23.12.2010. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 24.12.2010.
Μπορείτε κι εσείς να στηρίξετε την προσπάθεια της «Κιβωτού –
|
Χρήσιμες Πληροφορίες:
- Π.Δ. 80/90 (ΦΕΚ 40/Α’/22-3-1990) περί “προστασία του φυτικού γενετικού υλικού της χώρας” – (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων).
- Η προστασία και η διατήρηση του γενετικού υλικού – Ν. Σταυρόπουλος, Στ. Σαμαράς, Α. Ματθαίου ΕΘΙΑΓΕ / ΚΓΕΜΘ / Τράπεζα Γενετικού Υλικού. Αναδημοσίευση Πελίτι.
- Δικαίωμα στο δικό μας Σπόρο – (ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ – Δίκτυο για την Βιοποικιλότητα και την Οικολογία στην Γεωργία).
- Συλλογή εντόπιων ποικιλιών – Ιταλική οργάνωση «κοινοτική τράπεζα σπόρων, για την στρατηγική διατήρησης των εντόπιων ποικιλιών» και καναδικό πρόγραμμα εντόπιων ποικιλιών «πώς να διατηρήσεις τους δικούς σου σπόρους». Αναδημοσίευση Πελίτι
- Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (μεταλλαγμένα) – (Πανελλαδική Κίνηση κατά των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών).
- Πρακτικές βιολογικής καλλιέργειας – Αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών) και βασικές οδηγίες για την συγκομιδή και διατήρηση σπόρων.
- Η γεωργική βιολογική ποικιλότητα – Ν. Σταυρόπουλος, Στ. Σαμαράς, Α. Ματθαίου ΕΘΙΑΓΕ / ΚΓΕΜΘ / Τράπεζα Γενετικού Υλικού. Αναδημοσίευση Πελίτι.
Τραπεζα Σπορων του Αιγαιου ΡΑΧΕΣ ΙΚΑΡΙΑΣ σπορος Αιγαιο ΙΚΑΡΙΑ συστηματικη εξαφανιση ποικιλια φυτων, πολυτελεια διλημμα καταναλωση μεταλλαγμενα φυτα προιοντα τοπικες ποικιλιες καλλιεργεια καλλιεργησιμο φυτο επιλογη διατροφικα εξαρτημενοι προβλημα κοινωνια αφυπνιση οργανωμενη δρομολογημενη, Ελεγχος διατροφικων πηγων του κοσμου διατηρηση τοπικη παραδοσιακη ενδημικη μη τροποποιημενη αγροτικη ποικιλια κοινωνιες νησι μοναδικες νησιωτικες ποικιλιες οπωροκηπευτικα προσαρμογη γενετικα ιδιαιτερες συνθηκες νησια ελλειψη νερου νερο λειψυδρια ανεμος πτωχο θρεπτικα συστατικα χωμα, τοπικα φυτοπαθογονα γεωγραφικγ απομονωση νησιων, εδαφοκλιματικες αποδοση, αναγκη αμυνα φυσικος εχθρος χημικα λιπασματα φυτοφαρμακα εξελιξη Ελλαδα, σιταριου, σιταρι σιτος σταρι λαχανικα Αρχιπελαγος 2005 Κιβωτος Ραχες Ικαριας συγκεντρωση φυλαξη σπορια πολλαπλασιασμος διαδοση καλλιεργουμενα ενδημικα, προστατευομενα ειδη χλωριδας χλωριδα φυτογενετικο υλικο Φυτογενετικου Υλικου Εθνικο Ιδρυμα Αγροτικης ερευνας, μη κυβερνητικη οργανωση μκο Μεσογειος νησιδα παρακτιες περιοχες Στερεα Ελλαδα δενδρωδη, κηπευτικα, σιτηρα, ψυχανθη, αμπελος βοτονα συνθηκες πειραμα μορφολογικη παρατηρηση, επιμολυνση σπανια παραδοσιακες ενδημικες βιωσιμοτητα ελληνικο φυτογενετικο υλικο καλλιεργητης, αναντικαταστατη διατροφη αγροτικη αγροτες βιολογικη χημικο χημικα φυτοφαρμακο λιπασμα προσθετα αγροτες αγορα ξενες υβριδισμενοι υβριδισμενος κατευθυνομενες εργαστηριακες διασταυρωσεις παραγωγη πρωτη χρονια χημεια βιολογια φυτοπαθογονα φυντανι υβριδιο γονιμοποιηση εντομο αερας, μολυνση υβριδια εξασθενιση παραγωγικος καλλιεργητικη περιοδος χωριο φυντανια υβρίδισμενα εισαγωγη γεωργικος συνεταιρισμος εμποριο γεωργικα προιοντα γεωπονια Σταυροπουλος, Γενετικου Υλικου της Ελλαδος, ΕΘΙΑΓΕ γενετικη σπορια
