Των Ξενοφώντα Μουσά (καθηγητή Αστρονομίας, ΕΚΠΑ) και
δρ. Μηνά Τσικριτσή (ερευνητή Αιγαιακών Γραφών)
Το άρθρο αυτό γράφεται με αφορμή την τοποθέτηση ραντάρ του νέου αεροδρομίου δίπλα στο μνημείο. Αντιδράσεις των αρχαιολόγων των κατοίκων και άλλων φορέων, οι οποίοι ζητούν την ανάδειξη του μνημείου και την αλλαγή σχεδίων της κατασκευάστριας εταιρείας μας βρίσκει σύμφωνους για τους παρακάτω λόγους:
Ένας άγνωστος θησαυρός στο κέντρο της Κρήτης
Λίγο νοτιοανατολικά της Κνωσού, αναδύεται ο λόφος Παπούρα· μία ταπεινή κορυφή που κρύβει στον πυρήνα της ένα από τα αρχαιότερα μινωικά κυκλικά οικοδομήματα. Το μνημείο – βαθμιδωτό, κυκλικό και καλοπροσανατολισμένο – αποκαλύπτει ότι η μινωική Κρήτη δεν έκτιζε απλώς ναούς, αλλά δημιουργούσε λίθινους μηχανισμούς χρόνου:
- παρατηρητήρια,
- ημεροδείκτες και
- κοσμοϊερά.
Ο χάρτης δείχνει την τοποθεσία του εμβληματικού Πύργου της Παπούρας (με κόκκινο) και την σύνδεσή της με όλα τα ιερά κορυφής της Κρήτης (με πράσινο). Οι γραμμές αποδεικνύουν τις οικονομικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές παγκρήτιες συνδέσεις στο πλαίσιο ενός μινωικού δικτύου ιερών κορυφής, με την Παπούρα σε κομβική θέση. Είναι φανερή ή θέση του Ιδαίου Άντρου και του Γιούχτα ακριβώς στην Δύση κατά τις Ισημερίες των Στειακών Καρφιών ακριβώς στην Ανατολή κατά τις ισημερίες και κυρίως του Πετσοφά στην ανατολή της 26ης Οκτωβρίου, ημέρας του Αγίου Δημητρίου, της θεάς Δήμητρας, της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας της Ελευσίνας και των περισσοτέρων παρόμοιων εκκλησιών. Συνδεδεμένα ιερα κορυφης: Αγιοι Παντες, Βρυσινας, Τραοστυλος, Βρυσες – Αποκορωνας, Φιρμινανακι, Κοφινας – Αστερουσια όρη, Ανισσαρας – Χερσονησος, Ψυχρο, Κεφαλα, Μοχλος, Σπιναλογκα, Βασιλικη – Ιεραπετρα, Πρασας – Αναληψη, Καρφι, Σπιναλοκαρνο.
Η αρχιτεκτονική του πολυδιάστατου βαθμιδωτού Πύργου της Παπούρας:
- Διάμετρος: περίπου 48 μ., με ομόκεντρους βαθμωτούς δακτυλίους.
- Υλικά: ασβεστολιθικές πέτρες ντόπιας προέλευσης· οι βαθμίδες θυμίζουν μνημειακό, με κυκλικούς δακτυλίους που δημιουργούν ελαφρώς κωνικό πύργο.
- Σκοπός: ανοικτός, τελετουργικός πολύ-λειτουργικός χώρος τόπος πιθανώς πολυπρισματικής μυσταγωγίας, όπου τελούνταν αγροτικά, αστρονομικά και ιερατικά δρώμενα με συμμετοχή της κοινότητας.
Η κυκλική μορφή δεν είναι διακοσμητική· συμβολίζει τον αέναο κύκλο εποχών και ουρανού και λειτουργεί ως υλική αναπαράσταση κοσμικής αρμονίας. – βλ. Τσικριτσής (Μινωικά Ημερολόγια, 2006), Μουσάς (20210, 2018), Ν. Μαρινάτου (2010) κ.ά.
Η Παπούρα ως Πύλη του Ουρανού
Η Παπούρα δεν είναι απλώς ένα κτίσμα· είναι Πύλη του Ουρανού. Συνδυάζει:
- Αρχιτεκτονική: γεωμετρικά ευθυγραμμισμένη με ουράνια φαινόμενα που ρυθμίζουν την κοινωνική ζωή και σηματοδοτούν τις αγροτικές εργασίες και τις εορτές και φυσικά την πρωτοχρονιά.
- Αστρονομία: λειτουργεί ως αστρονομικό κέντρο και επίδειξη γνώσεων, ενώ ο Μίνωας λαμβάνει την εντολή από τον Δία για την επόμενη οκταετηρίδα. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης: Ο ΚΟΣΜΟΣ του 8, ΕΔΩ.
- Μυσταγωγία: ενώνει ουρανό, γη και κοινότητα σε ένα ενιαίο τελετουργικό σώμα.
Έτσι δημιουργείται μια τρισυπόστατη Πύλη:
- Υλική (πύργος),
- Συμβολική (κύκλος – ουρανός),
- Λειτουργική (χρονισμός – λατρεία).
Η πύλη θα γίνει τώρα τετραδιάστατη με τους Τουρίστες.
Αρχαιοαστρονομικά δεδομένα
Μετρήσεις αζιμουθίων (Μουσάς & Τσικριτσής, 2024–2025) δείχνουν ότι ο κύριος άξονας 104°–106° ευθυγραμμίζεται με την ανατολή της 26ης Οκτωβρίου – ημέρα με βαθύ πολυπολιτισμικό και πολυθρησκευτικό συμβολισμό:
- Μινωική σπορά, έναρξη αγροτικού έτους από την Μεσολιθική Θεσσαλία και σε όλην την Ελλάδα.
- Σπορά σιτηρών (μετέπειτα 21 Νοεμβρίου – Παναγία Μεσοσπορίτισσα, αγροτική Θεοτόκος), Δήμητρα – Ελευσίνα και όλην την Ελλάδα (π.χ. μυκηναϊκό Διμήνι, οδοί Μεσσήνης, κ.ά.)
- Χριστιανισμός: Άγιος Δημήτριος
Ιερές κορυφές (Γιούχτας, Ιδαίον Άντρον, Δίκτη, Πετσοφάς) στοιχίζονται με αζιμούθια ισημεριών και ηλιοστασίων, καθιστώντας την Παπούρα Παγκρήτιο κέντρο γεωγραφικής, αστρονομικής και πνευματικής συνάφειας. Η Παπούρα είναι η καρδιά ενός μινωικού ημερολογιακού δικτύου.
Γιατί η Παπούρα είναι παγκόσμια κληρονομιά
- Πρωιμότητα & μοναδικότητα: δεν έχει βρεθεί ανάλογος μινωικός κυκλικός πύργος.
- Ορατότητα & δίκτυο: συνδέεται οπτικά με όλα τα μεγάλα ιερά κορυφής της Κρήτης.
- Πρώιμη αστρονομία: τεκμηριώνει συστηματική παρατήρηση του ουρανού ήδη στον ελλαδικό χώρο.
- Διαχρονικός συμβολισμός: αποτελεί σημείο συνάντησης μυθολογιών, θρησκειών και εποχών.
Τι πρέπει να γίνει άμεσα:
- Δράση: Κήρυξη προστατευόμενου αρχαιολογικού τοπίου
- Στόχος: αποτροπή εγκατάστασης ραντάρ (λόγω επικινδυνότητας) κοντά στον λόφο και άλλων επεμβάσεων σε παρακείμενες κορυφές
- Ανασκαφές και γεωφυσικές μελέτες υπεδάφους, τεκμηρίωση χρονολόγησης, διερεύνηση σπηλαίων ή υπογείων κατασκευών
- Διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα, συμμετοχή αρχαιολόγων, αστρονόμων, γεωλόγων, αρχιτεκτόνων
- Κέντρο ερμηνείας και εμπειρίας, πολιτιστική βιωματική εμπειρία για επισκέπτες και μαθητές
- Διαδρομή “Δρόμος των Ιερών Κορυφής”, τουριστική και παιδευτική ανάδειξη Γιούχτα – Ιδαίου – Δίκτης – Παπούρα – Πετσοφά, κ.ά.
Συμπέρασμα
Ο κυκλικός πύργος της Παπούρας δεν είναι απλώς μνημείο: είναι πολιτισμικό παρατηρητήριο, αστρονομική Πύλη, λατρευτικό εργαστήρι της Μνήμης και του Ουρανού. Η προστασία και ανάδειξή του θα:
- τον κάνει πύλη ποιοτικών τουριστών,
- ενισχύσει την αντίληψη της Κρήτης, ως λίκνου της αστρονομικής σκέψης·
- αναδείξει την συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού στον παγκόσμιο χρόνο·
- δημιουργήσει μονοπάτια βιώσιμης ανάπτυξης για τις τοπικές κοινωνίες.
Η Παπούρα δεν πρέπει να θαφτεί κάτω από ένα ραντάρ· πρέπει να λάμψει ως φάρος μνήμης, επιστήμης και πνεύματος.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 11.7.2025.
Βασική Βιβλιογραφια:
- Blomberg, P. – Henriksson, G. (2001, 2006)
- Marinatos, N. (2010)
- Ridderstad, M. (2018)
- Μουσάς, Ξ. & Τσικριτσής, Μ. (σε εξέλιξη, 2024–2025)
Παπουρα καστελιου ηρακλειου κρητης Μινωικη Πυλη Ουρανου μινωικα ιερα κορυφης ιερο κεντρα Ελλαδος λοφος Παπουρας καστελι ηρακλειο κρητη μινωικο ουρανος μινωικος κορυφη Ελλαδας Μουσας αστρονομια Τσικριτσης ρανταρ νεο αεροδρομιο μνημειο αντιδρασεις αρχαιολογοι αγνωστος θησαυρος κεντρο Κνωσος αρχαιοτερο μινωικο κυκλικο οικοδομημα βαθμιδωτο, κυκλος καλοπροσανατολισμενο ναος, λιθινος αρχαιος μηχανισμος χρονου χρονος παρατηρητηριο, ημεροδεικτης κοσμοιερα κοσμοιερο αρχιτεκτονικη πολυδιαστατος βαθμιδωτος πυργος διαμετρος ομοκεντροι κυκλοι βαθμιδωτοι δακτυλιοι υλικο ασβεστολιθος πετρα βαθμιδα μνημειακο κυκλικος δακτυλιος κωνικος κωνος ανοικτος, τελετουργικος πολυλειτουργικος χωρος αρχαιολογικος πολυπρισματικη μυσταγωγια αγροτικα αστρονομικα ιερατικα δρωμενα κοινοτητα κυκλικη μορφη Μινωικα Ημερολογια, Μαρινατου διακοσμηση συμβολο αεναος κυκλος εποχων εποχη εποχες υλικη αναπαρασταση κοσμικη αρμονια κτισμα γεωμετρια ευθυγραμμισμενη ουρανια φαινομενα ρυθμιση κοινωνικη ζωη αγροτικες εργασιες εορτες γιορτες εορτη γιορτη πρωτοχρονια αρχαιοαστρονομια αστρονομικο γνωσεις μινωας μινως εντολη Διας ζευς οκταετηριδα οκταετηρις 8ετηριδα 8ετηρις 8 ετη οκτω μυσταγωγια ενωση γη ενιαιο τελετουργικο σωμα τρισυποστατη υλικη συμβολισμος λειτουργικη χρονισμος – λατρεια τετραδιαστατη τουρισμος αρχαιοαστρονομικα αζιμουθιο αξονας 104° 106° ευθυγραμμιση ανατολη 26η 26 Οκτωβριου οκτωβριος ημερα πολυπολιτισμικος πολυθρησκευτικος αυμβολα σπορα εναρξη αγροτικο ετος Μεσολιθικη Θεσσαλια Ελλαδα θεα Δημητρα – Ελευσινα ελευσις Ελλας Μυκηναικο Διμηνι, οδοι Μεσσηνης, οδος Μεσσηνη σιτηρων σιτηρα 21 Νοεμβριου Νοεμβριος Παναγια Μεσοσποριτισσα, Μεσοσπορα Μεσοσπορια αγροτικη Θεοτοκος χριστιανισμος αγιος Δημητριος αγιου Δημητριου ιερες κορυφες Γιουχτας, Ιδαιον αντρον, Δικτη, Δεικτη, Δικταιον Δεικταιον δικταιο δεικταιο Πετσοφας στοιχιση αζιμουθια ισημερια ηλιοστασιο παγκρητιο γεωγραφια πνευματικη συναφεια μινωικο ημερολογιακο δικτυο ημερολογιο παγκοσμια κληρονομια Πρωιμοτητα μοναδικοτητα Πρωιμο μοναδικο ορατοτητα πρωιμη συστηματικη παρατηρηση κρητικος ελλαδικος διαχρονικος σημεοο συναντησης μυθολογια θρησκεια προστατευομενος επικινδυνοτητα ανασκαφη γεωφυσικη μελετη υπεδαφος τεκμηριωση χρονολογηση σπηλαιο υπογεια κατασκευη γεωλογια ερμηνεια πολιτιστικη βιωματικη εμπειρια μαθητης διαδρομη πεζοπορια Δρομος των Ιερων Κορυφης Ιδαιο πολιτισμικο παρατηρητηριο, αστρονομικη λατρευτικο εργαστηρι μνημη προστασια αναδειξη ποιοτικος λικνο αστρονομικης σκεψης συνεχεια ελληνικος πολιτισμος παγκοσμιος μονοπατι βιωσιμη αναπτυξη επιστημη Blomberg, Henriksson, Marinatos, Ridderstad, χαρτης εμβληματικος συνδεση οικονομικη πολιτισμικη θρησκευτικη Παγκρητια συνδεσεις δικτυο ιερων κορυφης, κομβος Δυση Ισημεριες Στειακα Καρφια Στειακο Καρφι σητεια Ανατολη 26η 26 Οκτωβριου, ημερα Παναγιας Μεσοσποριτισσας εκκλησια λασυθιου λασιθιου χανιων ρεθυμνου χανια ρεθυμνο
