Των Μηνά Τσικριτσή (ερευνητή αιγαιακών γραφών) και
Αδαμαντίου Σάμψων (αρχαιολόγου καθηγητή)
Στο άρθρο αυτό γίνεται μια σύντομη αναφορά στον Κυκλαδικό Πολιτισμό με στόχο να γίνει αντιληπτή πως εμφανίζεται η γραφή και η σφραγιδογλυφία στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο (2700 – 2300 π.Χ.). Αφορμή δόθηκε από το πρόσφατο δημοσίευμα όπου μελετώνται δύο αποτυπώματα σφραγίδας σε λαβή μεγάλου πιθαριού, η οποία βρέθηκαν στον οικισμό της Κοίμησης στην Θηρασία Κυκλάδων, που ανήκει στην Πρώιμη Κυκλαδική ΙΙ περίοδο. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Ανατροπή: Βρέθηκε γραφή 4.700 χρόνων στις Κυκλάδες!”. – αν και στον Στρόφιλα Άνδρου έχουμε πρωτογραφή 7.000 χρόνων – βλ. Χρ. Τελεβάντου.
Στο κεραμικό θραύσμα διασώθηκαν δύο διαφορετικές σφραγίδες με τα κωδικά ονόματα THS.1 και THS.2, τα οποία σφραγίστηκαν πριν από την όπτηση του πίθου με πηλό από την Νάξο.
Μια διαφορετική πιθανή ερμηνεία προκύπτει αν δούμε ανάστροφα αυτό το σφράγισμα. Έτσι στην εικόνα 2β με κόκκινα γράμματα παρατηρούμε μια πιθανή ταύτιση των συμβόλων της επιγραφής THS.2 με αντίστοιχα σύμβολα Κρητικών Ιερογλυφικών και Γραμμικής Α γραφής.
Με βάση τα ανωτέρω είναι πιθανόν το ένα σφράγισμα (εικ. 2α), μπορεί να δηλώνει με το αριθμό των επαναλαμβανομένων συμβόλων του την χωρητικότητα του πίθου. Παρόμοια ιδέα εμφανίζεται χίλια χρόνια μετά σε πίθους της Θήρας / Σαντορίνης, που μελέτησαν οι Χ. Ντούμας και Α. Κωνσταντινίδης[1], όπου απέδειξαν ότι ο αριθμός των ομόκεντρων κύκλων επάνω σε πιθάρια προσδιόριζε την χωρητικότητα τους σε πολλαπλάσια των 12 λίτρων. Παρόμοια σφραγίδα της ΜΜΙ περιόδου με σφράγισμα σε χερούλι πίθου παρατηρούμε στην Εικ.3 όπου παρατηρούμε 7 αγγεία ή καλάθια τα οποία πιθανόν θέλουν να προσδιορίσουν την χωρητικότητα του πίθου που έχει το σφράγισμα.
Είναι, λοιπόν, πιθανόν τα πέντε αγγεία που δηλώνει η σφραγίδα THS.2, κατά αντιστοιχία, να προσδιόριζε τον όγκο στο πιθάρι, το οποίο πιθανώς να είχε χωρητικότητα 60 λίτρων. Η άλλη σφραγίδα που φέρει και σύμβολα της γνωστής Ιερογλυφικής γραφής, η οποία είναι οργανωμένη σε τρεις σειρές και περιέχει ένα συλλαβικό κείμενο είναι πιθανόν να προσδιόριζε, το περιεχόμενο, τον ιδιοκτήτη ή το εργαστήριο κατασκευής του πίθου.
Με βάση τις ανωτέρω παρατηρήσεις στο άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε ηλεκτρονικά από τις εκδόσεις Cambridge[2], έρχεται να επιβεβαιώσει την έρευνα μας που δημοσιεύτηκε πριν δύο χρόνια με θέμα «Σύμβολα Μινωικών Ιερογλυφικών και Γραμμικής Α από την Μήλο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ».[3]
Έτσι η σφραγίδα THS.1 θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει την πρωιμότερη μαρτυρία
σφραγίδας γραφής στον αιγαιακό χώρο, που ενισχύει την άποψη αυτή όπως έχουμε δημοσιεύσει με τα 39 ευρήματα γραφής δύο τάφων από το Ριβάρι της Μήλου. Τα ευρήματα αυτά είναι 18 ακόσμητα ρηχά γυαλιστερά καφέ ή πορτοκαλοκόκκινα κύπελλα, τα οποία φέρουν 12 διαφορετικά χαραγμένα σύμβολα, που επαναλαμβάνονται εγχάρακτα στο κέντρο των μικρών ημισφαιρικών δοχείων. Τα σύμβολα αυτά όπως δημοσιεύσαμε έχουν ομοιότητα και μπορούν να ταυτιστούν με τα συλλαβικά σύμβολα της Γραμμικής Α και Κρητικής Ιερογλυφικής γραφής σε ποσοστό 50% για κάθε γραφή. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν μια κοινή χρήση των συμβόλων των Κρητικών γραφών περίπου από το 2500 π.Χ.
Ο προβληματισμός μήπως η εμφανιζόμενη γραφή αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί κυκλαδική δημιουργία, η οποία σε κάποια φάση διαδόθηκε και στον μινωικό πολιτισμό. Την ίδια περίοδο στην Κρήτη, παρατηρείται εισβολή πολιτιστικών στοιχείων από Κυκλάδες (ειδώλια, αγγεία ανατολικού τύπου) σε Αγιά Φωτιά, Πετρά και Αρχάνες. Στο παρελθόν υπήρξε συζήτηση μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την ύπαρξη κυκλαδικών αποικιών στο νησί της Κρήτης[4].
Τελικώς θεωρούμε πιθανόν κατά την επομένη Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ (2300 – 2000 π.Χ.) περίοδο η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές, οι οποίες ενδέχεται να οφείλονται σε πολλούς λόγους όπως οι μετακινήσεις πληθυσμών, κλιματικές μεταβολές, κοινωνικές αναταραχές, τεχνολογικές εξελίξεις, κ.ά. Την περίοδο αυτή σηματοδοτείται το τέλος μιας εποχής, ενώ παράλληλα διαφαίνεται ότι οι Αιγαίοι μετακομίζουν στο μεγάλο νησί την Κρήτη που είχε φυσικό πλούτο για την ανάπτυξη των κοινωνιών τους μεταφέροντας την αστρονομική, την θεολογική τους κουλτούρα και την πρωτογραφή που είχαν ανακαλύψει από τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Η εμφανιζόμενη Αιγαιακή γραφή στο Ριβάρι της Μήλου σε συνδυασμό με τα ευρήματα των δύο σφραγίδων από τον πίθο της Θηρασίας, επιβεβαιώνουν την άποψη μας, ότι η γραφή εμφανίζεται στον αιγαιακό χώρο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ, σε σχέση με την καθιερωμένη άποψη που θεωρεί ότι η γραφή πρωτοεμφανίζεται στον Μινωικό Πολιτισμό περί το 2000 π.Χ.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.7.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλ. άρθρο τους «Σύμβολα και πίθοι», 1990.
[2] Κ. Σμπόνιας, Ίρ. Τζαχίλι και Γ. Κορδατζάκη «ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ ΣΦΡΑΓΙΔΩΝ της ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΠΟΧΗΣ του ΧΑΛΚΟΥ από την ΘΗΡΑΣΙΑ: ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ για ΧΡΗΣΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑΣ στις ΚΥΚΛΑΔΕΣ και η ΑΝΑΔΥΣΗ της ΓΡΑΦΗΣ σε ΑΙΓΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ», εκδ. Cambridge University Press, 16.5.2025.
[3] βλ. Sampson A, Tsikritsis M. «Symbols of Minoan Hieroglyphic Script and Linear A in Melos from the Middle of 3rd Millennium BC». Annals Annals of Archaeology . 2023; 5(1): 01-10.
[4] Βλ. Ντούμας 1976, Δαβάρας και Betancourt, 2004, Betancourt 2008 και Σάμψων 1985, 1988.
αρχαια ελληνικη γραφη αρχαιο Αιγαιο πριν 4.500 χρονια χρονων ποτε γεννηθηκε η γραφη που εφευρεθηκε δημιουργια της γραφης σφραγιδα Αιγαιου 2500 πχ χρονων Τσικριτσης Σαμψων αρχαιολογος Κυκλαδικος Πολιτισμος σφραγιδογλυφια Πρωτοκυκλαδικη ΙΙ περιοδος εποχη 4.700 2700 – 2300 4,300 αποτυπωμα σφραγιδας λαβη μεγαλο πιθαρι οικισμος Κοιμηση Θηρασια Κυκλαδων, Πρωιμη Κυκλαδικη ΙΙ κεραμικο θραυσμα σφραγιδες οπτηση πιθος πηλος Ναξος συμβολο ευθυγραμμισμενο σκοπιμα τοποθετημενο ορατο συμβολα SS ταυροκεφλη ταυρρος κεφαλη κεφαλι γραμμα Δ δέλτα ερμηνεια σφραγισμα επιγραφη Κρητικα Ιερογλυφικα Γραμμικη Α γραφη αριθμος επαναλαμβανομενα χωρητικοτητα Θηρα Σαντορινη Ντουμας Κωνσταντινιδης ομοκεντροι κυκλοι πιθαρια πολλαπλασιο 12 λιτρα λιτρο ΜΜΙ χερουλι αγγειο καλαθι αγγεια ογκος λιτρων κρητικη Ιερογλυφικη συλλαβικο κειμενο περιεχομενο, ιδιοκτητης εργαστηριο κατασκευη εκδοσεις καιμπριτζ Cambridge Μινωικα Μηλος 3η χιλιετια αρχαιοτερη πρωιμοτερη αιγαιακος χωρος, ευρημα ταφος Ριβαρι Μηλου ευρηματα ακοσμητο ρηχο γυαλιστερο καφε πορτοκαλοκοκκινο κυπελλο χαραγμενο επαναληψη εγχαρακτο μικρο ημισφαιρικο δοχειο ομοιοτητα ταυτιση συλλαβικα Κρητη κοινη χρηση συμβολων Κρητης κυκλαδικη δημιουργια, μινωικος πολιτισμος πολιτιστικα στοιχεια Κυκλαδες ειδωλιο, ανατολικου τυπου Αγιάα Φωτια, Πετρας Αρχανες κυκλαδιτες αποικια νησι Πρωτοκυκλαδικη ΙΙΙ 2300 – 4.000 2000 7.000 5000 6η αλλαγη μετακινηση πληθυσμων, κλιματικη μεταβολη κοινωνικη αναταραχη τεχνολογια εξελιξη Αιγαιοι ελληνες μετακομιση φυσικος πλουτος αναπτυξη κοινωνια αστρονομια θεολογια κουλτουρα πρωτογραφη αιγαιακη Θηρασιας, αιγαιου πρωτη εμφανιση Μινωιτες πιθοι Σμπονιας, Τζαχιλι Κορδατζακης Ντουμας Δαβαρας μπετανκουρτ Betancourt τελεβαντου ανδρος στροφλιας άνδρου
