Του Γιώργου Λεκάκη
Έως τώρα οι επιστήμονες έλεγαν πως «οι πρώτες γνωστές μορφές γραφής στο Αιγαίο (κρητικά ιερογλυφικά ή Γραμμική Α), εμφανίσθηκαν πριν 4.000 χρόνια». Αλλά τώρα ευρέθησαν σφραγίδες με γραφή στην Κοίμηση της Θηρασιάς Κυκλάδων, 4.700 – 4.300 χρόνων! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΘΗΡΑΣΙΑ, ΕΔΩ.
Πρόκειται για την αρχαιότερη έως τώρα επίσημη «χρήση οργανωμένων συμβόλων», ίσως για λόγους επικοινωνίας στο Αιγαίο. Κι αυτό συνέβη πολύ ενωρίτερα από ό,τι επίστευαν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες! – καίτοι γραφή και γράμματα, και μάλιστα αλφαβητικά, έχουν βρεθεί:
- και αρχαιότερα στον αιγαιακό χώρο – ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ –
- και στον ευρύτερο ελληνικό ακόμη αρχαιότερα (7.000 χρόνων) – ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ.
- Η γένεση της γραφής ανάγεται σε πολύ παλαιότερη εποχή, όπως δείχνει απεικόνιση τετράπλευρης πινακίδας στις βραχογραφίες του Στρόφιλα Άνδρου – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ – με σύμβολα, ορισμένα κοινά στον ελλαδικό χώρο και ευρύτερα των Βαλκανίων. Ένα είδος πρωτογραφής ηλικίας τουλάχιστον 7.000 χρόνων. – βλ. αρχαιολόγο Χρ. Τελεβάντου.
Το εύρημα είναι από ένα χερούλι μεγάλου αποθηκευτικού πίθου. Ο πηλός προήλθε, πιθανότατα, από την Νάξο! Ευρέθη σε δωμάτιο οικισμού της Εποχής του Χαλκού. Μάλιστα το κεραμικό θραύσμα διατήρησε δύο διαφορετικές σφραγίδες (επισήμως ονομάσθηκαν THS.1 και THS.2), οι οποίες σφραγίστηκαν πριν από την όπτηση (πυροδότηση) του πίθου! Σφραγισμένες λαβές στην Κρήτη εμφανίσθηκαν μεταγενέστερα, με τα μέχρι τώρα στοιχεία.
Κατά την άποψή μου διακρίνονται και αλφαβητικά γράμματα: Ένα παιδί θα διάβαζε τα: Δ, Q, δ, Γ, ε, Ι, ρ, s, κλπ.
Η THS.1, περιλαμβάνει (αφηρημένα;) σύμβολα (φύλλα, σπείρες ή σχηματικά μοτίβα), ευθυγραμμισμένα σε τρεις σειρές. Κάποιο είδος επιγραφής. Η εν σειρά τοποθέτηση (τακτική διάταξη των σημείων), οδηγεί τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι ίσως αποτελούν μια πρώιμη προσπάθεια μεταφοράς πληροφοριών: ίσως ονόματα ιδιοκτητών των αγαθών ή παραληπτών, κάτι άλλο.
Η THS.2, έχει πιο διακοσμητικό ύφος: Γεωμετρικά μοτίβα (τρίγωνα και μαιάνδρους)[1] τυπικά της κυκλαδικής τέχνης της εποχής.
Το άρθρο συμβάλει στην κατανόηση των πρακτικών σφράγισης στις Κυκλάδες, εστιάζοντας σε ένα πρόσφατο εύρημα από τον οικισμό της Κοίμησης στην νησίδα Θηρασία Κυκλάδων.
Πρόκειται για δύο αποτυπώματα σφραγίδων σε λαβή αγγείου, προερχόμενα από ένα ανασκαφικό πλαίσιο της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου. Το ένα σφράγισμα εντάσσεται στην γενικότερη αιγαιακή παράδοση, ενώ το δεύτερο θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει την πρωιμότερη μαρτυρία για εξελίξεις, που συνδέονται με την εμφάνιση της γραφής στον αιγαιακό χώρο.
Η μελέτη αναλύει το ανασκαφικό πλαίσιο του ευρήματος, την εικονογραφία και τεχνοτροπία των σφραγιστικών θεμάτων, καθώς και τους συσχετισμούς και την σημασία των σημείων. Επί πλέον, η πετρογραφική ανάλυση του κεραμικού θραύσματος παρέχει στοιχεία για την προέλευση του αγγείου και το ευρύτερο ερμηνευτικό πλαίσιο των σφραγισμάτων.
Η κατανόηση των πρώιμων πρακτικών σφράγισης του Αιγαίου και της γλυπτικής ανάπτυξης στις Κυκλάδες, κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (EBA), έχει περιοριστεί λόγω της σπανιότητας των υπαρχόντων στοιχείων. Σημαντικά ευρήματα σφραγίδων / σφραγίσεων άμεσων αντικειμένων από την ηπειρωτική Ελλάδα, όπως:
μαζί με άλλες[5] πρακτικές στην ηπειρωτική χώρα, ιδιαίτερα σε σύγκριση με εκείνες της EBA II Κρήτης.
Μια ξεχωριστή κατηγορία ευρημάτων περιλαμβάνει αποτυπώματα σφραγίδων σε αγγεία, που σφραγίζονται πριν από την πυροδότηση στα χείλη σταθερών ή φορητών εστιών, αγγείων, λαβών πίθων μεταφοράς, αποθήκευσης και βαρών. Η πλειονότητα αυτών των εντυπώσεων προέρχεται από:
- την Αγία Ειρήνη Κέας
- δείγματα σταμπωτής κεραμικής από την Χαλανδριανή και το Καστρί Σύρου,
- την Κέρο,
- την Μαρκιανή Αμοργού
- σταμπωτά βάρη από τον Σκάρκο Ίου, κ.ά.
Αυτά τα παραδείγματα υποδεικνύουν την περιστασιακή σφράγιση αγγείων στις Κυκλάδες και την ηπειρωτική Ελλάδα, σε αντίθεση με την Κρήτη, όπου αυτή η πρακτική εμφανίζεται στην ύστερη προανακτορική περίοδο και ιδιαίτερα στην Πρωτοανακτορική περίοδο. Και προσφέρουν πολύτιμες γνώσεις.
ΠΗΓΗ: K. Sbonias, I. Tzachili, G. S. Kordatzaki «EARLY BRONZE AGE SEAL IMPRESSIONS FROM THERASIA: NEW EVIDENCE FOR SEAL USE IN THE CYCLADES AND THE EMERGENCE OF SCRIPT IN AN AEGEAN CONTEXT», Annual of the British School at Athens, First View, σελ. 1 – 29, DOI: https://doi.org/10.1017/S0068245425000024, Cambridge University Press, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.5.2025.
Την Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου 2025, στις 20:00, στην κεντρική πλατεία του Πύργου, ο Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, Κώστας Σμπόνιας, θα πραγματοποιήσει ομιλία με θέμα: «Η ανασκαφή του πρωτοκυκλαδικού οικισμού στης Κοίμηση Θηρασίας και τα νέα ευρήματα για την εμφάνιση της γραφής στο προϊστορικό Αιγαίο».
Η παρουσίαση θα φωτίσει τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα από την ανασκαφή στον πρωτοκυκλαδικό οικισμό στη Θηρασία, αναδεικνύοντας παράλληλα τον ρόλο του Αιγαίου στην πρώιμη ανάπτυξη της γραφής και της πολιτισμικής επικοινωνίας.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Ιστορικού Αρχείου Θήρας & Θηρασίας και της Εστίας Πύργου.
Η συμμετοχή είναι ελεύθερη για το κοινό.
ΠΗΓΗ: Santorini Archive Project – Ψηφιακό Αρχείο Θήρας. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.9.2025.
This paper contributes to the understanding of Early Bronze Age sealing practices in the Cyclades, focusing on recent findings from the settlement site of Koimisis on Therasia. It discusses two seal impressions stamped on a jar handle from an Early Cycladic II context. One aligns with the broader Aegean glyptic tradition, while the second could represent the earliest evidence associated with developments tied to the broader context of script formation in the Aegean. The study analyses the context of the find, the iconography and the style of the seal impressions, and explores the associations and meaning of the signs. Additionally, the petrographic analysis of the pottery fragment provides insights into the vase’s origin and the broader interpretative context of the impressions.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Παρόμοια έχουν βρεθεί και σε άλλες σφραγίδες των ελληνικών νησιών.
[2] Heath, 1958. Wiencke, 1969. Wiencke και Matz, 1974.
[3] Weingarten, κ.ά. MacVeagh Thorne, Prent και Crouwel, 2011.
[4] Kostoula, 2000.
[5] βλ. Krzyszkowska, 2005, 36–56. Wilson, Macdonald, Hatzaki 2015.
ΑΝΑΤΡΟΠΗ αρχαια ελληνικη γραφη ελληνικο ελληνικα 4.700 χρονων αρχαιες Κυκλαδες Λεκακης θηρασια αλφαβητικα γραμματα Δελτα, Q, δελτα, Γαμμα, εψιλον, Ιωτα, ρω, s, σιγμα χρονια πριν Κυκλαδικο πρωτες γνωστες μορφες ελληνικης γραφης Αιγαιο κρητικα ιερογλυφικα Γραμμικη Α 4.000 σφραγιδα γραπτη Κοιμηση Θηρασιας Κυκλαδων, 4.300 πρωτη γνωστη μορφη Αιγαιου κρητικη ιερογλυφικη σφραγιδες Κοιμησις αρχαιοτερη χρηση οργανωμενων συμβολων οργανωμενα συμβολα επικοινωνια γραμμα, αλφαβητο αλφαβητος αρχαιοτερο αιγαιακος χωρος ευρημα χερουλι μεγαλος αποθηκευτικος πιθος πηλος Ναξος ευρηματα αρχαιο δωματιο οικισμος Εποχη Χαλκου κεραμικο θραυσμα οπτηση πυροδοτηση πιθαρι σφραγισμενη λαβη Κρητη αφηρημενο συμβολο φυλλα, φυλλο σπειρα σχημα μοτιβο ευθυγραμμιση σειρα επιγραφη τακτικη διαταξη σημειο αρχαιολογος πρωιμη μεταφορα πληροφορια ονομα ιδιοκτητης αγαθο ειδος μηνυμα διακοσμηση γεωμετρικο μοτιβα τριγωνο μαιανδρος κυκλαδικη τεχνη πρακτικη σφραγιση νησιδα μικρονησι νησακι αποτυπωμα αγγειο ανασκαφη Πρωτοκυκλαδικη ΙΙ περιοδος σφραγισμα αιγαιακη παραδοση, πρωιμοτερη εξελιξη εμφανιση γραφης ανασκαφες εικονογραφια τεχνοτροπια σφραγιστικο θεμα συσχετισμος σημασια πετρογραφικη κεραμικη προελευση ερμηνεια πρωιμες πρακτικες γλυπτικη σπανιο ηπειρωτικη Ελλαδα, Λερνα Αργολιδος Αργολιδας Αργολιδα Γερακι Λακωνιας λακωνια Πετρι Κορινθιας Κορινθια Κρητης αγγεια, χειλος σταθερη φορητη εστια, λαβες πιθοι αποθηκευση αποθηκη βαρος Αγια Ειρηνη Κεας κεα σταμπωτη Χαλανδριανη Καστρι Συρου, συρος Κερος, Μαρκιανη Αμοργου αμοργος σταμπωτα βαρη Σκαρκος ιου, ιος περιστασιακη υστερη προανακτορικη Πρωτοανακτορικη τζαχιλη κορδατζακη ελληνικα νησια γενεση της γραφης παλαιοτερη απεικονιση τετραπλευρη πινακιδα βραχογραφια Στροφιλας ανδρου, ανδρος συμβολα, ελλαδικος αρχαιολογικος χωρος Βαλκανια ειδος πρωτογραφη 7.000 αρχαιολογος Τελεβαντου Πυργος Καθηγητης ιωνιο Ιονιο Πανεπιστημιο Σμπονιας, ομιλα ανασκαφη πρωτοκυκλαδικος οικισμος ΙΝ ιερος ναος Κοιμησης κοιμηση θεοτοκου θεοτοκος Θηρασιας ευρηματα πρωτη αρχαιοτερη εμφανιση της γραφης προιστορικο Αιγαιο ανασκαφες κυκλαδικος Αιγαιου πρωιμη αναπτυξη της γραφης πολιτισμικη επικοινωνια Ιστορικο Αρχειο Θηρας και Θηρασιας Εστια Πυργου
