Του Γιώργου Λεκάκη
Η Τραπεζούς (νυν παραφρασμένα Trebisacce) είναι πόλη, κτισμένη ανάμεσα στις πεδιάδες της αχαϊκής Συβάρεως και του Μεταπόντιου (των Αχαιών – Αρκάδων – Ηλείων) στον 39ο παράλληλο [39°52′N 16°32′E], επί τραπεζίου (εξ ου και το όνομά της) λόφου, στην επαρχία της Κοζέντσα Καλαβρίας. Είναι το μόνο κέντρο του Άνω Ιωνίου, που φτάνει τους 10.000 κατοίκους! Δεν έχει αδελφοποιηθεί με καμμιά πόλη του ελληνικού Ιωνίου!
Οι κάτοικοί της μιλούν μια διάλεκτο της Καλαβριο-Λουκανικής[1], δηλ. γκρεκάνικα καλαβρέζικα ελληνικά, με στοιχεία της σαρδηνιακής, που λατινοποιήθηκαν. Αλλά η γλωσσική επιρροή της ελληνικής ενισχύθηκε και μετά την βυζαντινή-ελληνική κυριαρχία (αρχές του Μεσαίωνα).[2]
Τα τυπικά προϊόντα της είναι η σαρδέλλα[3] και τα θαλασσινά.
Το «Biondo Tardivo» είναι μια «πορτοκαλί σπεσιαλιτέ», τυπική του Trebisacce, για την οποία πραγματοποιείται ένα πανηγύρι τις πρώτες ημέρες του Ιουνίου, με στόχο την προώθηση αυτού του τυπικού τοπικού προϊόντος.
Πρόκειται για την «όψιμη ξανθή πορτοκαλιά του Trebisacce» (Arancia Bionda Tardiva di Trebisacce/ Trebisacce Blonde Orange) που τώρα εισήχθη στο Slow Food Calabria. Ένα ιδιαίτερο εσπεριδοειδές από τις ακτές του Ιωνίου πελάγους, που φύεται στους «αμπελώνες» αυτής της πόλης της Καλαβρίας και έχει το χαρακτηριστικό της ωρίμανσης αργότερα, από αυτά τα πορτοκάλια που συνήθως βρίσκονται στην αγορά: Ο καρπός της, μάλιστα, παραμένει στα δένδρα μέχρι τον Μάιο και τον Ιούνιο!
Ο καρπός της «ξανθιάς» – όπως τον αποκαλούν όλοι– είναι πολύ γλυκός, ιδιαίτερα ζουμερός, με λεπτή φλούδα και στους κήπους του Trebisacce έχει βρει το ιδανικό μικροκλίμα για να ευδοκιμήσει, χάρη και στα βουνά του πάρκου της Οροσειράς του Απόλλωνα (νυν παραφρασμένα Pollino), πίσω του, που τον προστατεύουν από τα κρύα ρεύματα. Τα εδάφη στα οποία φυτρώνουν οι ξανθιές πορτοκαλιές ονομάζονται αμπελώνες: «Επειδή, κάποτε, εδώ υπήρχαν μόνο αμπελώνες – εξηγεί ο N. Perrone, υπεύθυνος επικοινωνίας για τους οκτώ παραγωγούς που σήμερα ανήκουν στο Slow Food Presidium της όψιμης ξανθής πορτοκαλιάς του Trebisacce. Είναι συγκλονιστικό να μην υπάρχει πλέον ένα προϊόν (αμπέλι) κι όμως η λαϊκή μνήμη να το διατηρεί μέσω τοπωνυμίου…
Τον 19ο αιώνα, με την φυλλοξήρα, τα αμπέλια ξερριζώθηκαν και φυτεύτηκαν πορτοκαλιές. Η διαίσθηση ήταν εξαιρετική, «σε τέτοιο βαθμό που σε μια εθνική έκθεση που πραγματοποιήθηκε στον Πάνορμο / Παλέρμο την δεκαετία του 1930, το εσπεριδοειδές της Trebisacce κέρδισε το μετάλλιο επιχρυσωμένου[4] καρπού», προσθέτει ο κ. Perrone.
Για αρκετές δεκαετίες, τα πορτοκάλια εξασφάλιζαν τα προς το ζην για πολλούς, πετυχαίνοντας εξαιρετικές τιμές στην αγορά, αλλά τα τελευταία χρόνια τα πράγματα έχουν αλλάξει και, χάρη στον κατακερματισμό της γης και την επακόλουθη εγκατάλειψή της, τα φρούτα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί εντελώς από την κυκλοφορία…
«Σήμερα οι “αμπελώνες”, οι οποίοι συνολικά καλύπτουν περίπου 90 εκτάρια, μοιράζονται μεταξύ 650 ιδιοκτητών. Υπάρχουν πολύ μικρά χωράφια, ακόμη και στο μέγεθος μιας «κότσας / cozza» (αρχαίας τοπικής μονάδας μέτρησης που ισοδυναμεί με 100 τ.μ.). Χάρη στο έργο του Slow Food Calabria του A. Caprino, επί κεφαλής της Calabria Presidia, σε συνεργασια με την Condotta Magna Graecia – Pollino, έχει γίνει έργο για την ανάκτηση και την ενίσχυση αυτού του εξαιρετικού προϊόντος που αποτελεί ταυτότητα της τοπικής γεωργίας.
«Σε σύγκριση με άλλα πορτοκάλια, ο καρπός περνά την περίοδο ωρίμανσής του στο φυτό και όχι σε ψυγεία» – εξηγεί ο κ. Carpino. «Αλλά εκτός από τα χαρακτηριστικά του ίδιου του προϊόντος, το γεγονός ότι μια ομάδα ανθρώπων εργάζεται για την προώθηση ενός ακόμη κομματιού της βιοποικιλότητας της Καλαβρίας είναι πολύτιμο: όταν μια νέα κοινότητα παραγωγών, σεφ και καταναλωτών σχηματίζεται γύρω από ένα προϊόν, είναι πάντα καλά νέα». Υπάρχουν οκτώ παραγωγοί που έχουν επιλέξει να ενταχθούν στο Trebisacce Late Blonde Orange Presidium και οι οποίοι καλλιεργούν επί του παρόντος μια έκταση περίπου 4 εκταρίων.
Το Slow Food Presidium του όψιμου ξανθού πορτοκαλιού του Trebisacce υποστηρίζεται από το Slow Food Magna Graecia στο πλαίσιο του έργου Savoring Sustainability, του Υπουργείου Πρόνοιας και Υγείας της Περιφέρειας της Καλαβρίας.
«Αυτή η νέα εμπειρία προστασίας της βιοποικιλότητας που διακρίνει την Καλαβρία – πρόσθεσε ο κ. M. D’Ambrosio, περιφερειακός πρόεδρος του Slow Food Calabria –παρουσιάστηκε τον περασμένο Δεκέμβριο. Μέχρι το 2026 ο στόχος είναι να ξεκινήσουν τουλάχιστον έξι νέα Presidia και να συμπεριληφθούν τουλάχιστον δέκα άλλα νέα προϊόντα που κινδυνεύουν με εξαφάνιση από τις Γεύσεις της Καλαβρίας».
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. Magna Grecia News, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.5.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλ. Γερμανό γλωσσολόγο Χ. Λάουσμπεργκ.
[2] Τον 16ο αιώνα δέχτηκε επίθεση από τους Τούρκους , αλλά ξαναεπέστρεψε στον έλεγχο της οικογένειας Καστρόκουκων, πριν περάσει στους Καμπόρα (17ος αιώνας) και Πετάνια (18ος αι.)
[3] στην τοπική διάλεκτο Trebisacce λέγεται sardicella, ή nuda ή nudicella ή rosamarina.
[4] Το έμβλημα της πόλης είναι χρυσό.
ξανθη πορτοκαλια Τραπεζουντα Καλαβριας, καταλογος Slow Food Μεγαλη Ελλαδα ιδιαιτερο εσπεριδοειδες Ιωνιο πελαγος Λεκακης ξανθια πορτοκαλι Τραπεζους Καλαβρια εσπεριδοειδη Ιονιο παραφραση τρεμπισατσε τρεμπισακε Trebisacce πολη, πεδιαδα αχαια Συβαρις συβαρη Μεταποντιο Αρκαδια Ηλεια 39ος παραλληλος τραπεζιο ονομα ετυμολογια λοφος επαρχια Κοζεντσα ανω κατοικοι διαλεκτος ΚαλαβροΛουκανικα λουκανια γκρεκανικα καλαβρεζικα ελληνικα σαρδηνιακη σαρδηνια λατινικα λατινοποιηση γλωσσα επιρροη ελληνικη βυζαντιο Μεσαιωνας προιοντα σαρδελλα σαρδελα θαλασσινα Biondo Tardivo πορτοκαλι σπεσιαλιτε πανηγυρι Ιουνιος γιορτη εορτη προιον οψιμη Arancia Bionda Tardiva di Trebisacce / Trebisacce Blonde Orange Slow Food Calabria αμπελωνας ωριμανση αγορα καρπος φυτο δενδρο Μαιος ξανθια γλυκο ζουμερο λεπτη φλουδα κηπος μικροκλιμα βουνα παρκο πολινο πολλινο Pollino, προστασια κρυο εδαφη αμπελωνες αμπελι παραγωγος 19ος αιωνας, φυλλοξηρα, αμπελια ξερριζωμα πορτοκαλιες εκθεση πανορμος Παλερμο 1930, μεταλλιο επιχρυσωμενος εγκαταλειψη φρουτα εξαφανιση χωραφι κοτσα αρχαια μοναδα μετρησης μετρηση εμβαδον εργο εξαιρετικο ταυτοτητα γεωργια ψυγειο χαρακτηριστικα βιοποικιλοτητα παραγωγη παραγωγοι Magna Graecia Υπουργειο Προνοιας και Υγειας Περιφερεια προστασια 2024 2026 κινδυνος εξαφανισης Γευσεις γευση Γερμανος γλωσσολογος Λαουσμπεργκγλωσσολογια 16ος επιθεση Τουρκοι οικογενεια Καστροκουκων, Καστροκουκοι Καστροκουκος Καμπορα 17ος Πετανια 18ος sardicella, νουντα nuda νουντιτσελα nudicella ροζαμαρινα rosamarina εμβλημα χρυσο λαικη μνημη τοπωνυμιο Οροσειρα Απολλωνα Ορος Απολλωνος θεο Απολλωνας Απολλων
