Ακολουθώντας τὸ μονοπάτι, κάτω ἀπὸ τὶς ἐλιές, πρὸς ἀνατολάς, παράλληλα πρὸς τὸν δημόσιο δρόμο, φτάνει κανεὶς στο Τέμενος της Αθηνάς Προναίας[*] (Σχ. 3).
………………………
[*] Πρόνοια Ἀθηνᾶ, θεὰ τῆς προνοίας ἤτοι τῆς προβλέψεως. Υπὸ τὸ ὄνομα δὲ τοῦτο ἐλατρεύετο ἐν Δελφοῖς. Τὸ ὄνομα τοῦτο τῆς Ἀθηνᾶς φαίνεται μεταγεν. τοῦ ὀνόματος Προναία, ὅπερ βεβαιοῦται ἐκ τοῦ Ἰων. τύπου προνηΐη, ἂν καὶ ἐν τοῖς Ἀντιγράφ. συχνάκις ἔχει ἀντικατασταθῇ διὰ τοῦ πρόνοια ὑπὸ τῶν ἀντιγραφέων. ― ΠΗΓΗ: Ἡροδ. Δελφικες επιγραφες. Ψευδοδημοσθ. 780.17. Διόδ. 11.14. Παυσ. 10.8,6. Πλούτ. 2.825Β. Χ. Χαριτωνίδου Ποικίλα Φιλολ. ἐν Ἀθηνᾶς τ. ΙΕ΄ σελ. 409.
- πρόνοια (Ἰων. προνοίη, ἡ, πρόνοος = προφητεία “τοὖπος τὸ θεοπρόπον ἡμῖν τᾶς παλαιφάτου προνοίας” Σοφ. Τρ. 823.
……………………………
Η ονομασία σημαίνει πρὸ τοῦ ναού, γιατί το μέρος αυτό βρισκόταν πριν ἀπὸ τὸν Ναὸ τοῦ Απόλλωνος για όποιον ἐρχόταν ἀπὸ τὴν Φωκίδα, ἢ καὶ «ο φύλακας τοῦ ναοῦ». Υπάρχει και η γραφή «Πρόνοια» μὲ τὴν τελευταία αὐτὴ σημασία. Η τοποθεσία ονομάζεται ἀπὸ τοὺς ἐντοπίους Μαρμαριά.
Την Αθηνά Προναία τὴν λάτρευαν ἐδῶ ὡς μιὰ ἀπὸ τὶς προστάτιδες θεότητες των Δελφών. Στὸν περιτειχισμένον αὐτὸν περίβολο (150 X 40 μ. περίπου) που χρειάστηκε να προστατευθεί, ἀπὸ τοὺς βράχους που πέφτουν ἀπὸ πάνω, μὲ ἀναλήμματα, υπήρχαν διάφορα ἱερὰ κτήρια ἀπὸ τὴν πιὸ ἀρχαία εποχή. Στην θέση 1 ήταν διάφορα Ηρώα, δηλ. κτίσματα πρὸς τιμὴν ἡρώων καὶ Βωμοί, πιθανότατα ἀφιερωμένα σὲ προστάτριες θεότητες, ὅπως οἱ ἥρωες:
- Φύλαξ καὶ Αυτόνοος, ποὺ πίστευαν ὅτι εἶχαν ἀπωθήσει τοὺς Πέρσας το 480 π.Χ., καὶ οἱ
- Υπέροχος, Λαοδόκος καὶ Πύρρος ποὺ εἶχαν κάμει τὸ ἴδιο στοὺς Γαλάτας τὸ 279 π.Χ.
Ο Ναὸς τῆς ᾿Αθηνᾶς Προναίας (ἀριθ. 2), δωρικού ρυθμού, φαίνεται νὰ εἶναι τοῦ 6ου αι. π.Χ. καὶ ἦταν κτισμένος στὴ θέση ἑνὸς ἀρχαιοτέρου του 7ου αι. π.Χ. Φαίνεται ὅμως ὅτι ὑπέστη πολλὲς καταστροφές, μεταξύ τῶν ὁποίων μία μεγάλη πτώσις βράχων (κατολίσθηση) τὸ ἔτος 1905, ποὺ ἐπέφερε μεγάλη ζημία. Ἴσως κατόπι ἀπὸ μιὰ τέτοια καταστροφή, ὁ ναὸς ἀντεκατεστάθη ἀπὸ τὸν νεότερο ναό (ἀριθ. 3).
Μεταξὺ αὐτῶν τῶν δύο ναῶν τῆς ᾿Αθηνᾶς ὑπάρχουν οι δύο Θησαυροί (4 καὶ 4 Α) ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὁ δυτικότερος εἶναι τοῦ 6ου καὶ ὁ ἀνατολικότερος του 5ου αι. π.Χ.
Εἰς την θέση 5 εἶναι ἡ γνωστοτάτη Θόλος τοῦ τέλους του 5ου αι. π.Χ. ᾿Απὸ αὐτὴν ἔμειναν ἀρκετὰ τεμάχια ὥστε νὰ ἔχουμε μια πλήρη ἀναπαράστασι τοῦ κτηρίου (στο Μουσείο). Ο προορισμός της εἶναι ἀβέβαιος. Είναι δωρικού ρυθμοῦ καὶ εἶχε μιὰ μονή σειρά 20 κιόνων ἐξωτερικῶς, ὁ σηκός του δὲ εἶχε κορινθιακούς κίονες καὶ ἦταν διακοσμημένος μὲ μαῦρα καὶ ἄσπρα μάρμαρα. Στο κέντρο τῆς στρογγυλῆς αἰθούσης ὑπῆρχε ένας ὡραιότατος γλυπτὸς βωμὸς ποῦ βρίσκεται στὸ Μουσεῖο.
ΠΗΓΗ: Π. Κολλας, Χρ. Τουφεξη «Δελφοί», έκδ. Εθνικό Ίδρυμα – Οδηγοί των ιστορικών τόπων της Ελλάδος». Γ. Λεκακης “Συγχρονης ΕΛλαδος περιηγησις”.
Η Θόλος είναι, ίσως, το πιο χαρακτηριστικό μνημείο των Δελφών, που δεσπόζει στο ιερό της Αθηνάς Προναίας ανάμεσα στο νεότερο ναό της Αθηνάς και στο θησαυρό των Μασσαλιωτών. Πρόκειται για αριστούργημα της κλασσικής αρχιτεκτονικής, του οποίου, όμως, αγνοούμε την χρήση. Έχει συσχετισθεί με χθόνια λατρεία, ωστόσο, ο περιηγητής Παυσανίας, που είδε τα ερείπιά του το 2ο αι. μ.Χ. δεν το μνημονεύει ως ναό. Το εντυπωσιακό κυκλικό κτήριο χρονολογείται στο 380 π.Χ. Όπως μαθαίνουμε από τον Βιτρούβιο, υπεύθυνος αρχιτέκτονας για την κατασκευή της Θόλου ήταν ο Θεόδωρος από την Φώκαια ή την Φωκίδα, ο οποίος, μάλιστα, είχε γράψει και βιβλίο για τον τρόπο οικοδόμησής της.
Η Θόλος συνθέτει σχεδόν όλους τους ρυθμούς του κλασσικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Οι είκοσι κίονες του εξωτερικού περιστυλίου είναι δωρικοί και επιστέφονται από ζωφόρο με ανάγλυφες μετόπες που κοσμούνταν με παραστάσεις από την Αμαζονομαχία και την Κενταυρομαχία. Ο κυκλικός σηκός με συμπαγείς τοίχους επίσης επιστέφεται από δωρική ζωφόρο με τρίγλυφα και ανάγλυφες μετόπες μικρότερου μεγέθους, ενώ στο εσωτερικό του στέκονταν δέκα ημικίονες κορινθιακού ρυθμού. Όλο το κτήριο στηρίζεται σε κρηπίδωμα με τρεις χαμηλές βαθμίδες. Για την ανωδομή του μνημείου χρησιμοποιήθηκε συνδυασμός υλικών, που είχε ως αποτέλεσμα την πολυχρωμία: παριανό και πεντελικό μάρμαρο, καθώς και σκούρος γαλάζιος ελευσίνιος ασβεστόλιθος για τον τονισμό δομικών λεπτομερειών, στον τοιχοβάτη και στο δάπεδο. Η οροφή ήταν επίσης μαρμάρινη και από τη διακόσμησή της έχουν σωθεί ορισμένα ρομβοειδή φατνώματα. Προβληματική είναι αποκατάσταση της στέγης, ιδίως μετά την αποκάλυψη δύο σειρών από σίμες. Η πιο πρόσφατη θεωρία αποκαθιστά κωνική στέγη, σε σχήμα κινέζικου καπέλλου. Η στέγη ήταν και αυτή κοσμημένη με ακρωτήρια σε μορφή γυναικών, σε στάση σχεδόν χορευτική. Τα ανάγλυφα, δυστυχώς, απολαξεύθηκαν από τους Χριστιανούς στα μεταγενέστερα χρόνια.
Η Θόλος αναστηλώθηκε μερικώς το 1938, ενώ αρχιτεκτονικά μέλη και, κυρίως, τα σωζόμενα τμήματα από το γλυπτό διάκοσμό της έχουν συντηρηθεί και εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών.
ΠΗΓΗ: Δρ. Έ. Παρτίδα, αρχαιολόγος, ΥΠΠΟΑ, 2012.
αρχαια Θολος θεα Αθηνα Προναια Προνοια χαρακτηριστικο μνημειο Δελφων, αρχαιο ιερο 2.800 χρονων δελφοι χρονια πριν προβλεψη ονομα λατρεια ιωνικα προνηιη, αντιγραφη αντιγραφεας ηροδοτος Δελφικη επιγραφη Ψευδοδημοσθενης Διοδωρος Παυσανιας Πλουταρχος Χαριτωνιδης ιωνικη προνοιη,προνοος = προφητεια τουπος θεοπροπον θεοπροπο παλαιφατος Σοφοκλης χαρακτηριστικοτερο μονοπατι, ελια Τεμενος Αθηνας Προναιας ονομασια απολλωνας απολλων Φωκιδα, φυλακας ναου Μαρμαρια προστατιδα θεοτητα περιτειχισμενος περιβολος προστασια βραχος αναλημμα ιερο κτηριο αρχαιος εποχη Ηρωο κτισμα ηρωας Βωμος αφιερωμα προστατρια θεοτητες, ηρωες Φυλαξ Αυτονοος, απωθηση Περσας 5ος αιωνας 480 πΧ Υπεροχος, Λαοδοκος Πυρρος Γαλατας 3ος 279 ιερα οπλα δωρικος ρυθμος 6ος αρχαιοτερος 7ος καταστροφη πτωσις πτωση βραχων 20ος 1905, κατολισθηση ζημια Θησαυρος αναπαρασταση Μουσειο αβεβαιος δωριεις κιονας σηκος κορινθιακος κιων διακοσμηση μαυρο ασπρο μαρμαρο στρογγυλη αιθουσα γλυπτος ιστορικος τοπος Ελλαδα Μασσαλιωτες Μασσαλια αριστουργημα κλασσικη αρχιτεκτονικη αγνωστη χρηση χθονια περιηγητης ερειπια 2ος κυκλικο 4ος 380 Βιτρουβιος, αρχιτεκτονας κατασκευη Θεοδωρος Φωκαια Φωκις αρχαιο χαμενο βιβλιο οικοδομηση χαμενα βιβλια κλασικη κιονες περιστυλιο δωρικος επιστεψη ζωφορος αναγλυφη μετοπη παρασταση Αμαζονομαχια Κενταυρομαχια κυκλικος συμπαγης τοιχος δωρικη τριγλυφο ημικιονας κορινθιακος κορινθια κορινθος κρηπιδωμα τρεις βαθμιδες τρια 3 βαθμιδα ανωδομη συνδυασμος υλικο πολυχρωμια παριανο παρος κυκλαδων κυκλαδες πεντελικο μαρμαρο, πεντελη σκουρος γαλαζιος ελευσινιος ασβεστολιθος ελευσις ελευσινα τονισμος δομικη λεπτομερεια τοιχοβατης δαπεδο οροφη μαρμαρινη διακοσμηση ρομβος ρομβοειδες φατνωμα αποκατασταση στεγη αποκαλυψη σιμη κωνικη κωνος σχημα κινεζικο καπελο καπελλο κινα ακρωτηριο μορφη γυναικα σταση χορευτικη χορος απολαξευση χριστιανοι χριστιανισμος αναστηλωση 1938, αρχιτεκτονικα μελη γλυπτος διακοσμος συντηρηση Αρχαιολογικο Παρτιδα, αρχαιολογος, αρχαιολογια
