Η ανυπότακτη κρητική πόλη Σητεία στο Λάτιο

Του ιατρού πνευμονολόγου-φυματιολόγου Στυλιανού Θ. Μητρόπουλου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γ. Λεκάκης

Στην Σητεία, ελάχιστοι γνωρίζουν τον μύθο της εκστρατείας ελευθέρωσης από τους Άτλαντες, των  δυτικών ακτών και νήσων της Τηθύος – Ωγυγίας από τον ήρωα Ηρακλή, που συνέβη κατά την προϊστορική μεγαλιθική προκατακλυσμαία εποχή.

Ο Ηρακλής με Γενναίους Ιδαίους (Κουρήτες(**)) του όρους Δείκτη – Γιούχτα Σητείας εξεστράτευσε εναντίον των Λαιστρυγόνων της Ωγυγίας (βλ. Ομήρου «Οδύσσεια»), που είχαν καταλάβει τις ακτές και τις νήσους της Τηθύος και εμπόδιζαν την ναυσιπλοΐα στον «λαό της θάλασσας», δηλ. των Ιδαίων (Κουρητών) πρωτοΕλλήνων.

Ο Ηρακλής με τους Γενναίους Ιδαίους, αφού ενίκησε τους Λαιστρυγόνες   εγκαταστάθηκαν στο κάτω Λάτιο, κοντά στην Ρώμη, σε οικισμό που ονόμασαν Σητεία(*).

Η μνήμη των μυθολογικών δρώμενων διατηρείται στο οικόσημο της πόλεως Σητείας με απεικονίσεις:

α) το λιοντάρι της Νεμέας, του οποίου το δέρμα φορούσε ο Ηρακλής,

β) το κέρας της τροφού του Δία, Νύμφης Αμάλθειας, γεμάτο φρούτα, και

γ) επιγραφή γύρω από το οικόσημο, σε εξάμετρο στα λατινικά:

• “SETIA PLENA BONIS GERIT ALBI SIGNA LEONIS”
• “Sezze piena di beni porta l’insegna del bianco leone” ή
• «Το Sezze, πλήρες αγαθών, φέρει την σημαία του λευκού λιονταριού».

δ) η ετυμολογία Σητεία (> Setia) από την λέξη σηρ = μεταξοσκώληξ > [σηροτροφία κλπ. σηρίον = θηρίον – βλ. Ἡσύχ.] > seta ή saeta, δηλαδή τις σαν «μετάξι» τρίχες του δέρματος του λιονταριού του Ηρακλή.

Επιπροσθέτως στην Σητεία – Sezze μυθολογούν ότι ο ιδρυτής του οικισμού Ηρακλής συνευρέθη με μια πεντάμορφη ιθαγενή, με την οποία απέκτησε τον Φάουστο (Faustus), ήρωα – θεό της απόκρυφης ποίησης του τοπικού επικού κύκλου.

Στα ιστορικά χρόνια η Σετια (Sezze) ακολουθεί την ιστορική διαδρομή της Ρώμης…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.4.2025.

Η ανυπότακτη Σητεία Λατίου

Του Γιώργου Λεκάκη

(*) Η πόλις Σητία (κατά Κλ. Πτολεμαίο) > λατ. Setiae > Suessa > και από τις αρχές του 20ού αιώνα Σέτσε (Sezze)[1] – στην Επαρχία Λατίνα, στην έκταση της νυν Ιταλίας, 65 χλμ. Ν. της Ρώμης(**) και 10 χλμ. από την Τυρρηνική θάλασσα, στην πεδιάδα του Πόντου (Ποντινε), είναι η αρχαία ελληνική πόλη Σητεία αποικία Κρητών, από την Σητεία Λασυθίου Κρήτης. Κείται στον 41^ο παράλληλο [41°30′0″N 13°4′0″E].

• Ας μην ξεχνάμε πως ο αρχαιότατος λαός της Ρώμης(**), ελέγετο Quiriti δηλ. Κουρήτες…

Την ίδρυσε ο Ηρακλής Ιδαίος, μετά την νίκη του επί των ανθρωποφάγων γιγάντων Λαιστρυγόνων, οι οποίοι ζούσαν στο νυν νότιο Λάτιο. Ο Κρητικός Έλλην ημίθεος-ήρωας έφερε μαζί του και Κρήτες πολεμιστές (από την γενέτειρα του πατρός του, Δία) – βλ. Ρ. Γκρέιβς. Οι Κρήτες ονόμασαν την πόλη σε ανάμνηση της πατρίδος τους (Σητείας Λασυθίου). Εκεί ο Ηρακλής ενυμφεύθη μια παρθένο η οποία έτεκε τον ήρωα Φαύστο. Όλα αυτά αντικατοπτρίζονται ακόμη και σήμερα στο οικόσημο της Σητείας Λατίου.

Η πόλη Σητία εμφανίζεται στην ιστορία ως πόλη των Βόλσκων[2] (τον 5^ο αιώνα π.Χ.). Κατελήφθη από τους Ρωμαίους το 382 π.Χ. Το 341 π.Χ. ένας από τους δύο πραίτορες, τους επί κεφαλής του στρατού της Λατινικής Συμμαχίας ήταν ο Λούκιος Άννιος της Σητείας.[3] Έτσι συμμετείχε με τους Λατίνους, κατά των Ρωμαίων, έως ότου ηττήθη η Λατινική Ομοσπονδία στην Μάχη του Τριφάνου. Το 209 π.Χ. ήταν μεταξύ των 12 λατινικών πόλεων, που δήλωσαν ότι δεν μπορούσαν να προμηθεύσουν στρατεύματα στην Ρώμη, για να αντιμετωπίσει τον Αννίβα! Το 198 π.Χ., μετά τον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο, είδε εξέγερση των Καρχηδονίων αιχμαλώτων, που τους είχε για να δουλεύουν στα αμπέλια και την παραγωγή κρασιού. Στον ρωμαϊκό εμφύλιο πολεμο Μάριου και Σύλλα (82 π.Χ.) κατελήφθη από τον Σύλλα.

Αργότερα η πόλις κατέστη μεγα γεωργικό κέντρο, με πολλές επαύλεις. Οι ποιητές Κικέρων, Ιουβενάλιος και Μαρτιάλης την επαινούν για το ονομαστό κρασί της. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει πως το κρασί της Σητείας ήταν το αγαπημένο του Αυγούστου και αρκετών από τους διαδόχους του, και αναφέρει τις ευεργετικές του ιδιότητες!

Είναι η γενέτειρα του Γάιου Βαλέριου Φλάκκου, ενός ποιητή του 1ου αιώνα μ.Χ. και συγγραφέα του επικού ποιήματος «Αργοναυτικά». Πολλά χειρόγραφα του ποιήματος αναφέρουν έναν Setinus Balbus, το οποίο, θα πρέπει να ενσωματωθεί στο όνομα του ποιητή, προσδιορίζοντάς τον ως Setinus (= από την Σητεία).

Τον Μεσαίωνα κρατήθηκε, χάρις στην οχυρή θέση της, και τους άνδρες της! Το 956 μ.Χ. οργανώθηκε ως ελεύθερη κοινότητα! Τον 11^ο αι. (περ. 1046) ο βενεδικτίνος Λιντάνο της Antena[4] (1026 – 1118), έκτισε την ΙΜ της Αγίας Καικιλίας. Η Σητεία ήταν σε σύγκρουση με τις γειτονικές πολεις (Carpineto, Bassett, Privett και Sermoneta). Το 1381 πέρασε στην οικογένεια Γαϊτάνη / Caetani, αλλά και αυτή εκδιώχθηκε, με εξέγερση, 12 χρόνια αργότερα!

Οι επιδρομές Ισπανών και Αυστριακών έφεραν και πανούκλα και το 1656 ο πληθυσμός της μειώθηκε στο ήμισυ!

Το 1690, στην Σητεία ιδρύθη μία από τις πρώτες πανεπιστημιακές σχολές στην Ιταλία: Η επιστημονική και λογοτεχνική Ακαδημία του Abbozzati / Accademia scientifica letteraria degli Abbozzati. Αναγνωρίσθηκε ως «αρκαδική αποικία» από την Accademia dell’Arcadia[5] στην Ρώμη!

Το 1798 το Λάτιο κατελήφθη από τα γαλλικά στρατεύματα του Μεγάλου Ναπολέοντος. Αλλά η ανυπότακτη κρητική ψυχή της Σητείας επαναστάτησε, εξοντώνοντας την γαλλική φρουρά! Η εκδίκηση θα ήταν σκληρή, αλλά την απέφυγαν καταβάλλοντας ένα μεγάλο χρηματικό ποσόν!

Το 1866, ο Τζ. Σάρατ, ο μόνος από τους δολοφόνους του Αβραάμ Λίνκολν που κατάφερε να διαφύγει της σύλληψης, βρήκε καταφύγιο σε ένα τάγμα παπικών Ζουάβων[10], που εστάλη στην περιοχή.

Μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα, η Σητεία προσαρτήθη στο νεοσύστατο Βασίλειο της Ιταλίας.

Η πόλις αποδεκατίστηκε από την επιδημία της ισπανικής γρίπης του 1918.

Επί Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μερικές εκκλησίες και κτήρια στο ιστορικό κέντρο κατεστράφησαν από τους «συμμαχικούς» αμερικανικούς βομβαρδισμούς. Μεταξύ αυτών, οι ΙΝ Σαν Σεμπαστιάνο, του Ρόκο, και Αγίου Ανδρέα, οι οποίες ισοπεδώθηκαν και δεν ξανακτίστηκαν ποτέ. Στον βομβαρδισμό του ΙΝ Αγ. Ανδρέα, στις 21 Μαΐου 1944, έχασαν την ζωή τους 71 άνθρωποι.

ΕΠΩΝΥΜΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ

• Οικογένεια Μπρανκαλεόν. Ο καρδινάλιος Λεόνε, τον οποίο οι φραγκισκανικές πηγές αναφέρουν ως προστάτη του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, καταγόταν από την Σητεία.
• Οικογένεια Αννιμπάλντι. Εξαφανίστηκαν τον 15ο αιώνα.
• Οικογένεια Καστανια. Μετακόμισε εκεί από την Γαετία. Εξαφανίσθηκε το 1707.
• Οικογένεια Ciammaruconi / Ciammarucone. Με τον πρώτο ιστορικό της πόλης, έναν κυβερνήτη στο Ριέτι, έναν γραμματέα της ιερής Συνάθροισης των Τελετών.
• Οικογένεια Contugi (από την Volterra)
• Οικογένεια Corradini (από το Cori, αλλά με Εμιλιανή καταγωγή – πιο λαμπρός εκπρόσωπος ο Καρδινάλιος Pietro Marcellino.
• Οικογένεια Pacifici. Εξαφανίστηκαν τον 19ο αιώνα.
• Οικογένεια de Magistris / Μάγιστροι. Εξαφανίσθηκαν το 1820
• Οικογένεια de Ovis, από το Sonnino. Εξαφανίσθηκαν το 1782 στο Casali Del Drago
• Οικογένεια Valletta. Ενσωματώθηκαν στους Gabrielli του Gubbio
• Οικογένεια Frangipane: Ο κλάδος Setino εξαφανίστηκε τον 16ο αιώνα
• Οικογένειες de Astis / Αστοί, Cerroni, Colanardi, Gigli, Ignazi, Lucci[6], Normisini, Novi, Pagani[7], Pane, Pilorci, Pyletta, Raynaldi[8], de Rossi, κ.ά.
• Οι μαρκήσιοι Ραπίνι του Καστελντελφίνο (ήλθαν στην πόλη με την αποκατάσταση της πεδιάδας τον 18ο αιώνα), και
• η ευγενής οικογένεια Τουτσιμέι (η οποία μετακόμισε στην Ρώμη τον 18ο αι.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Ιδιαίτερες εορτές-πανηγύρια – πολλές ακολουθούν μια χρονική αυτονομία:

• το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής η αναπαράσταση των Παθών του Χριστού, με μια περιοδεύουσα θεατρική παράσταση με εντόπιους ηθοποιούς. Από τον Μεσαίωνα.
• στις 3 Μαΐου η Fiera della Croce, σε συνδυασμό με την γιορτή του Τιμίου Σταυρού (η ημερομηνία ακολουθεί το παλαιό γαλλικό έθιμο, γιατί σήμερα παντού πραγματοποιείται επισήμως τον Σεπτέμβριο).
• στις 2 Ιουλίου η Γιορτή των Προστατων Αγίων. Επίσης από τον Μεσαίωνα. Η γιορτή του αγίου Λιδάνου και του αγιου Καρόλου (αν και η εορτή είναι στις 6 Ιανουαρίου!).
• στις 18 Οκτωβρίου η γιορτή του Φωτός / Fiera di San Luca – η σημαντικότερη στην πόλη από την αρχαιότητα. Μετά αφιερώθηκε στον αρχικό πολιούχο χριστιανό άγιο, ο οποίος αργότερα αντικαταστάθηκε από τον San Lidano.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Σήμερα η οικονομία της Σητείας εξακολουθεί να βασίζεται ουσιαστικά στην γεωργία και δη στην «αγκινάρα Σητείας / Sezzese» (προϊόν ΠΟΠ, με «προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη», η συγκομιδή της οποίας ξεκινά στα τέλη Ιανουαρίου), το μπρόκολο Sini (συλλέγεται μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου), τις τομάτες, τα βύσσινα[9] Lepini, μικρά κεράσια με ξινή γεύση, την ποικιλία kiwi Latino (Hayward, συγκομίζεται στα τέλη Οκτωβρίου). Αλλά και την εκτροφή και παραγωγή γάλακτος βουβαλιού και τυριού μοτσαρέλας βουβαλίσιας (όπως όλη επαρχία Latina, ευρίσκεται στις ζώνες DOP για αυτό το προϊόν) και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο «Latino». Υπάρχουν και παραδοσιακές χειροτεχνικές επιχειρήσεις, όπως η κατεργασία και η τέχνη του σιδήρου και κεντήματος.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Κλαύδιος Πτολεμαίος
• W. Smith «Λεξικό ελληνικής και ρωμαϊκής βιογραφίας και μυθολογίας».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Διευκρινίζεται ως Sezze Romano για να μη γίνεται σύγχυση με μια άλλη κρητική αποικία, της Σητείας του Πιεμόντε!

[2] Οι Βόλσκι της Ομβρίας (> Ουμπρίας), ήταν λάτρεις της ελευθερίας και πολεμοχαρείς. Ασχολούνταν με την γεωργία, την αλιεία και την πειρατεία. Είχαν 23 πόλεις! Μεταξύ αυτών και η Σουέσσα-Πομέτια ( λατ.  Suessa Pometia), διάσημη για τον πληθυσμό και τον πλούτο της. Αρχικώς βρισκόταν στην άκρη του Ποντικού (< Πόντου) Βάλτου (Pomptinae paludes). Αλλά ο νοτιάς άπλωνε στα έλη του Πόντου μια μολυσματική ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να αναγκαστούν να εγκατασταθούν σε υπερυψωμένα μέρη. – βλ. Τ. Λίβιος.

[3] Βλ. T. Livio «Ab Urbe condita libri», VIII, 3.

[4] Μετά τον θάνατό του αγιοποιήθηκε και εξελέγη πολιούχος άγιος της πόλης και της επισκοπής.

[5] Ο τίτλος «Αρκαδία», όπως και «Αθήνα», «Παρνασσός», κλπ. ελληνικά φωτεινά τοπωνύμια δίνονταν σε ανώτερα ιδρύματα στην Ιταλία, προς απόκτηση αίγλης.

[6] μετακόμισαν στο Σονίνο και στην Λιτορία (Littoria < Λητώ > Ληττωρεια), νυν Λατίνα.

[7] εκπρόσωπος ο Καρδινάλιος Pagano και ο Marco, από τον κανόνα του Λατερανού.

[8] εκπρόσωπος ο καρδινάλιος, Roberto.

[9] Φτιάχνουν μια παραδοσιακή πάστα βύσσινου, με αλεύρι, αυγά, τριμμένη φλούδα λεμονιού και ζάχαρη.

[10] Το Zuavi pontifici στρατιωτικό σώμα του Παπικού Κράτους, που ιδρύθηκε την… 1.1.1861, κατά το πρότυπο του Σώματος Zouave του γαλλικού στρατού – εξ ου και το όνομά του. Αποτελείτο από “εθελοντές” (κυρίως Γάλλους, Βέλγους και Ολλανδούς), οι οποίοι ήλθαν στο Βατικανό, για να την υπερασπιστούν το νεότευκτο Βασίλειο της Ιταλίας, από πιθανές στρατιωτικές επιθέσεις… Τότε το Βασίλειο της Ιταλίας επίεζε για την κατάληψη της Ρώμης, προκειμένου να ολοκληρωθεί η “ενοποίηση της Ιταλίας”.

John Surratt, ανυποτακτη κρητικη πολη Σητεια Λατιου ιταλιας Μητροπουλος Λεκακης μυθος εκστρατεια ελευθερωση ατλαντες, νησι Τηθυς – Ωγυγια ηρωας Ηρακλης προιστορικη μεγαλιθικη προκατακλυσμαια εποχη περιοδος Γενναιοι Ιδαιοι Κουρητες ιδη ορος Δεικτης δικτης Γιουχτα Γιουχτας Σητειας Λαιστρυγονες Ωγυγιας ομηρος Ομηρου Οδυσσεια νησοι ναυσιπλοια λαοι λαος της θαλασσας πρωτοΕλληνες κατω Λατιο, Ρωμη, αρχαιος οικισμος μνημη ελληνικη μυθολογια οικοσημο πολις εμβλημα λεων λιονταρι Νεμεας, νεμεα κορινθιας κορινθια δερμα κερας αμαλθειας τροφος Διας, ζευς Νυμφη Αμαλθεια φρουτα, επιγραφη εξαμετρο λατινικα αγαθα λευκο ετυμολογια Σητια σετια Setia λεξη σηρ = μεταξοσκωληξ μεταξοσκωληκας σηροτροφια σηριον θηριον σηριο θηριο ησυχιος σετα seta σαετα saeta, αμεταξι τριχες τριχα ιδρυτης πενταμορφη ιθαγενης Φαουστο Faustus Φαουστος ηρως θεος αποκρυφη ποιηση επικος κυκλος επος ιστορια Κλαυδιος Πτολεμαιος λατινικα Setiae σετιαι σετιε > σουσα σουσσα σουεσα σουεσσα  Suessa 20ος αιωνας μχ Σετσε Επαρχια Λατινα, Ιταλια τυρρηνικη τυρρηνοι ετρουσκοι θαλασσα, πεδιαδα ποντου Ποντινε, ποντος αρχαια ελληνικη αποικια Κρητων, κρητες αρχαιοι κρητικοι Λασυθιου Λασιθιου νομος Λασυθι Λασιθι 41^ος παραλληλος ιδρυση Ιδαιος, ανθρωποφαγοι γιγαντες ανθρωποφαγια νοτιο αρχαιος Κρητικος ελλην ημιθεος πολεμιστης Γκρειβς ονομα αναμνηση παρθενος παρθενα Βολσκοι 5^ος πΧ καταληψη Ρωμαιοι 4ος 382 341 πραιτορας, στρατος Λατινικη Συμμαχια Λουκιος αννιος της Σητειας Λατινοι Ομοσπονδια Μαχη του Τριφανου Τριφανο 3ος 209 12 δωδεκαπολη δωδεκαπολις λατινικες πολεις στρατευμα Αννιβας 2ος 198 Β Καρχηδονιακος Πολεμος, Καρχηδονιοι Καρχηδονα Καρχηδων αιχμαλωτος δουλεια αμπελι παραγωγη κρασι ρωμαικος εμφυλιος πολεμος Μαριος Συλλα 1ος 82 γεωργια επαυλις επαυλη βιλα βιλλα ποιητης Κικερων, Κικερωνας Ιουβεναλιος Μαρτιαλης ονομαστο Πλινιος ο Πρεσβυτερος αγαπημενο αυτοκρατωρ Αυγουστος διαδοχοι ευεργετικες ιδιοτητες γενετειρα Φλακκος συγγραφεας επικο ποιημα Αργοναυτικα Αργοναυτες χειρογραφο σετινος μπαλμπος μπαλμπους Setinus Balbus, σητειακος Μεσαιωνας οχυρη θεση 10ος 956 ελευθερη κοινοτητα 11^ος 1046 βενεδικτινος μοναχος βενεδικτινοι Λιντανο της αντενα Antena ιερα μονη ΙΜ Αγια Καικιλια καρπινετο Carpineto, μπασετ Bassett, πριβετ Privett σερμονετα Sermoneta 14ος 1381 οικογενεια Γαιτανη καετανι γαετανι γαετανοι / Caetani, εξεγερση επιδρομη Ισπανοι Αυστριακοι πανουκλα 17ος 1656 ισπανια αυστρια 1690, πρωτη πανεπιστημιακη σχολη επιστημονικη λογοτεχνικη Ακαδημια αμποζατι Abbozzati Accademia scientifica letteraria degli Abbozzati αρκαδικη αποικιες Accademia dell’Arcadia αρκαδια 18ος 1798 γαλλικα στρατευματα Μεγας Ναπολεοντας επανασταση εξοντωση γαλλικη φρουρα εκδικηση χρηματικο ποσον ποσο 9ος 1866, Σαρατ, δολοφονος Λινκολν συλληψη καταφυγιο ταγμα παπικοι Ζουαβοι Βασιλειο επιδημια ισπανικη γριπη γριπη 1918 Β Παγκοσμιος Πολεμος εκκλησια κτηριο ιστορικο κεντρο καταστροφη συμμαχοι αμερικανικοι βομβαρδισμοι ΙΝ Σαν Σεμπαστιανο, Ροκο, Αγιος Ανδρεας, βομβαρδισμος 21 Μαιου 1944, μαιος αμερικη ηπα ΕΠΩΝΥΜΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ Μπρανκαλεον καρδιναλιος Λεονε, φραγκισκανοι προστατης Αγιο Φραγκισκος της Ασιζης, καταγωγη Αννιμπαλντι Ανιμπαλντι Καστανια Γαετια Ciammaruconi Ciammarucone κιαμαρουκονι κιαμαρουκονς ιστορικος κυβερνητης Ριετι, γραμματεας ιερη Συναθροιση Τελετων κοντουγι κοντουτζι Contugi βολτερα Volterra κοραντινι κορραντινι Corradini κορι κορη Cori, Εμιλια Καρδιναλλιος μαρσελινο μαρσελλινο Marcellino πασιφισι πασιφικι Pacifici de Magistris / Μαγιστρις Μαγιστροι de Ovis, οβις Sonnino Casali Del Drago κασαλι καζαλι ντελ δρακος βαλετα βαλεττα Valletta γκαμπριελι γκαμπριελλι Gabrielli γκουμπιο Gubbio φραντζιπανε Frangipane de Astis αστις Αστοι τσερονι κερονι Cerroni, κολαναρντι Colanardi, γιγλι γιγκλι γκιγλι γκιγκλι Gigli, ιγκνατσι ιγνατι Ignazi, λουκι Lucci νορμισινι Normisini, νοβι Novi, παγκανι Pagani πανε Pane, πιλορκι Pilorci, πυλετα πιλετα πυλεττα πιλεττα Pyletta, ραυναλντι ραιναλντι Raynaldi ντε ροσι ροσσι de Rossi μαρκησιος Ραπινι Καστελντελφινο Καστελ ντελφινο ευγενης Τουτσιμει ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ εορτες πανηγηρια γιορτες εορτη πανηγηρι γιορτη Μεγαλη Παρασκευα αναπαρασταση των Παθων του Χριστου θεατρικη παρασταση 3 Μαιου Fiera della Croce, Τιμιου Σταυρου παλαιο γαλλικο εθιμο, 2 Ιουλιου ιουλιος Προστατες Αγιοι Λιδανος Καρολος 6 Ιανουαριου Ιανουαριος 18 Οκτωβριου Οκτωβριος φως Φωτος / Fiera di San Luca αρχαιοτητα πολιουχος χριστιανισμος αγκιναρα Sezzese προιον ΠΟΠ, προστατευομενη γεωγραφικη ενδειξη συγκομιδη μπροκολο σινι Sini Φεβρουαριος τοματα βυσσινο λεπινι Lepini, κερασι ξινη γευση, ποικιλια κιβι κιουι Kiwi Latino λατινο εκτροφη βουβαλιων βουβαλι παραγωγη γαλακτος βουβαλιου τυρι μοτσαρελα βουβαλισια λατινα Latina, εξαιρετικο παρθενο ελαιολαδο παραδοση χειροτεχνια κατεργασια τεχνη σιδηρο κεντημα Κλαυδιος Πτολεμαιος Λεξικο ρομανο Romano Πιεμοντε Βολσκι Ομβρια Ουμπρια λατρεια ελευθερια πολεμοχαρεις αλιεια πειρατεια Πομετια Suessa Pometia πλουτος Ποντικος Βαλτος Pomptinae paludes ανεμος νοτιας ελη ελος Ποντου μολυσματικη ατμοσφαιρα, Λιβιος επισκοπη Αθανα Παρνασσος φωτεινο τοπωνυμιο ανωτερα ιδρυματα αιγλη Σονινο Λιτορια, παγκανο παγανος Pagano κανονας Λατερανο παραδοσιακη παστα βυσσινου, αλευρι, αυγο, τριμμενη φλουδα λεμονι ζαχαρη ζουαβοι Zuavi pontifici στρατιωτικο σωμα Παπικο παππικο Κρατος, 1 1η Ιανουαριου πρωτοχρονια 1861, προτυπο Σωμα ζουαβ Zouave γαλλικος στρατος εθελοντης Γαλλος, Βελγος βελγιο Ολλανδος ολλανδια Βατικανο ενοποιηση Λιττορια Ληττορια Ληττωρια Ληττωρεια Littoria < Λητω