Το 2001 η έρευνα της ΙΖ΄ΕΠΚΑ στην Πεντάβρυσο(*) επικεντρώθηκε στην θέση Υδραγωγείο και την γύρω περιοχή, λόγω της τυχαίας εύρεσης δύο σημαντικών γλυπτών έργων εκεί:
- ενός τμήματος ανάγλυφης επιτύμβιας στήλης του 400 π.Χ. περίπου (το 1999)γυν και
- ενός κορμού μαρμάρινης υστεροαρχαϊκής σφίγγας, το 2000.
Τα σπάνια αυτά τυχαία ευρήματα ήλθαν στο φως μετά από χωματουργικά έργα τα οποία πρέπει να έδωσαν την χαριστική βολή στο αρχαίο νεκροταφείο αυτής της θέσης, αφού η ανασκαφή του 2001 αποκάλυψε μόνο τρεις τάφους και κάποια οικιστικά λείψανα σε κοντινούς αγρούς.
Σε 25 συνολικά δοκιμαστικές τομές η ανασκαφή συνάντησε κτερίσματα και οστά διαλυμένων τάφων αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων, αλλά και τρεις σχεδόν απείρακτους λακκοειδής τάφους, χρονολογούμενους στον 5ο και τον 4ο αιώνες π.Χ. Καθ’ ένας από τους τελευταίους περιείχε 3 – 5 πήλινα αγγεία, ορισμένα από τα οποία είναι αττικά. Ένας γυναικείος τάφος περιείχε επί πλέον μία περίτεχνη χάλκινη περόνη, ενώ ένας ανδρικός, την σιδερένια αιχμή ενός δόρατος και μια σιδερένια στλεγγίδα (ξύστρα αθλητή) για τον καθαρισμό του σώματος από το λάδι και την άμμο μετά την παλαίστρα. Εκτεταμένες ανασκαφικές δοκιμές έγιναν επί πλέον σε θέσεις όπου υπήρχαν πληροφορίες κατοίκων ή επιφανειακές ενδείξεις για ύπαρξη αρχαιοτήτων νότια και δυτικά του Υδραγωγείου και εντοπίστηκαν πενιχρά μόνον ίχνη κατοίκησης από τον 4ο π.Χ. αιώνα ως και τα χριστιανικά χρόνια. Έτσι η αναζήτηση του οικιστικού κέντρου του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ. αφέθηκε στην μελλοντική αρχαιολογική έρευνα.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.7.2001. Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.
(*) Το χωριό Πεντάβρυσο / Πεντάβρυσος[2] Καστοριάς ευρίσκεται 16 χλμ. ΝΔ. της πόλεως της Καστοριάς, σε υψόμετρο 783 μ., στον 40ό παράλληλο [40°27′13″N 21°8′25″E]. Κατοικείται τουλάχιστον από τον 6ο αι. π.Χ.
Η παλαιά ονομασία του χωριού είναι Ζελεγκόσδη[1] (ΦΕΚ 259Α – 29.12.1918 – τότε ανήκε στον νομό Φλωρίνης). Το 1928 μετονομάσθηκε Πεντάβρυσο / Πεντάβρυσος (ΦΕΚ 156Α /8.8.1928)
Στην Πεντάβρυσο, το καλοκαίρι του 1999, ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους το αρχαιότερο επιτύμβιο ανάγλυφο της Άνω Μακεδονίας. Ένα από τα καλύτερα κλασσικά έργα (με γυναικεία μορφή), που έχουν ανακαλυφθεί ποτέ σε ολόκληρη την Μακεδονία.
Στο ύψωμα Άγιος Σπυρίδων, έχει βρεθεί αρχαίος οικισμός ρωμαϊκών χρόνων, (1 χλμ. από το σημερινό χωριό).
Παραδοσιακώς, οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την γεωργία (καλλιέργεια κηπευτικών, καπνού και σιταριού) καθώς και με την κτηνοτροφία.
Κάθε Ιούλιο γίνονται πανηγύρια και εκδηλώσεις στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας. Το μεγαλύτερο όμως πανηγύρι του χωριού γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, με πολιτιστικές δραστηριότητες ποντιακών παραδόσεων. Διοργανώνονται κάθε χρόνο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Ο Πόντος».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Τσούγγαρης Χ. «Ανασκαφικές έρευνες στον Νομό Καστοριάς κατά το 1999», ΑΕΜΘ 13, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 617-619.
- Α.Δ. Χρονικά (υπό έκδοση), Θεσσαλονίκη, 1999
- Α.Δ. Χρονικά (υπό έκδοση), Θεσσαλονίκη, 2000
- Α.Δ. Χρονικά (υπό έκδοση), Θεσσαλονίκη, 2001.
- Σαμσάρης Δ. Κ. «Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας)», έκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1989.
- «Πεντάβρυσος: Το χθες συναντιέται με το σήμερα, Μέσα από εικόνες, γεύσεις και τραγούδια», εκδ. Γυμνασίου Πενταβρύσου, Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, 2004.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Zeligosdi / Zelegosdi.
[2] Τοπωνύμια με αυτό το όνομα υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα, λ.χ. στον νομό Κοζάνης, κ.ά.
ανακαλυψη καλυτερο κλασσικο εργο γυναικεια μορφη ανω Μακεδονια, αρχαια σφιγγα Πενταβρυσο Καστοριας καλυτερα κλασσικα γλυπτα εργα γυναικα Μακεδονιας, σφιγξ Πενταβρυσος Καστορια 2001 ΙΖ ΕΠΚΑ Υδραγωγειο τυχαια ευρεση σημαντικα γλυπτο αναγλυφη επιτυμβια στηλη 400 πΧ 1999 κορμος μαρμαρινη υστεροαρχαικη 2000 σπανιο ευρημα χωματουργικα αρχαιο νεκροταφειο ανασκαφη ταφος οικιστικα λειψανα δοκιμαστικη τομη ανασκαφες κτερισματα οστα ταφοι αρχαικοι κλασσικοι χρονοι απειρακτος λακκοειδης 5ος 4ος αιωνας πηλινο αγγειο αττικο γυναικειος περετεχνη χαλκινη περονη, ανδρικος, σιδερενια αιχμη δορατος δορυ σιδερενια στλεγγιδα ξυστρα αθλητης καθαρισμος σωμα λαδι αμμος παλαιστρα, αθλητισμος παλη αρχαιοτητα κατοικηση χριστιανικα χρονια οικιστικο κεντρο 6ος αρχαιολογια χωριο πολη 40ος παραλληλος Ζελεγκοσδη νομος Φλωρινης Φλωρινας Φλωρινα 1928 μετονομασια αρχαιοτερο επιτυμβιο αναγλυφο ανω υψωμα λοφος βουνο αγιος Σπυριδων, Σπυριδωνας αρχαιος ρωμαικα κατοικοι ασχολια γεωργια καλλιεργεια κηπευτικα, καπνος σιταρι κτηνοτροφια Ιουλιος πανηγυρια Προφητης Ηλιας πανηγυρι Δεκαπενταυγουστος, 15αυγουστος αυγουστος ποντιοι παραδοση Ποντος Τσουγγαρης Σαμσαρης ιστορια γεωγραφια ρωμαικη επαρχια Δυτικη εκδοση Εταιρεια Μακεδονικων Σπουδων, γευση τραγουδι εκδοσις Γυμνασιο Πενταβρυσο
