Το τοπωνύμιο Μπογιάτι και το «αγγλικό» book είναι αρχαία ελληνικά! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Το τοπωνύμιο Μπογιάτι, το συναντάμε σε πλείστα ελληνικά τοπωνύμια:

• Στον Άγιο Στέφανο Αττικής (οικισμός Νέο Μπογιάτι)
• Στην Άνοιξη Αττικής (οικισμός Παλαιό Μπογιάτι)
• Στο Ριζοβούνι Εύβοιας (τ. Μπογιάτι)
• Στην Αλέα Αργολίδος (τ. Μπουγιάτι)
• Στην Λυσσαρέα Αρκαδίας (τ. Μπουγιάτι), κ.α.

Όλα με ένα κοινό χαρακτηριστικό: Έχουν ή είχαν βελανιδοδάσος… Αλλά λένε ότι το τοπωνύμιο είναι… σλάβικο ή αρβανίτικο (ασχέτως εάν τα αρβανίτικα είναι αρχαία πελασγικά ελληνικά)…

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Σε ανασκαφές της αρχαίας Αγοράς Αθηνων ευρεθη επιγραφή (Ag. Ι 7060), που απεδείχθη δείκτης ορίων. Αυτός ο «δείκτης» (αρχαία ελληνικά horos) είναι για την θέση ενός σπιτιού, που χρησιμοποιήθηκε ως εγγύηση για ένα δάνειο (πράξις επί λύσει) από τον δήμο Φηγαίας, σε ένα άγνωστο άτομο (μάλλον θα ήταν δημότης της Φηγαίας).

Η επιγραφή (Αγορά XIX H99 / SEG 34.161 – του 400 – 300 π.Χ.) σημειώνει κατοικία, υποθηκευμένη στον δήμο Φηγαίας:

ὅρος οἰκίας πεπ̣ραμένης ἐπὶ λύσει Φηγ̣αιεῦσι ΗΗ̣ ([ΗΗ]Η̣ ή [Η]Η̣) – δηλ. για τουλάχιστον 300 δρχ.

Σε επιγραφή (400 – 350 π.Χ.) καταγράφεται μια μετατόπιση φορολογικών υποχρεώσεων στην Φηγαία (από ενοικιαστές;) στους (λατρευτικούς αξιωματούχους;):

• Μενέλαο (τον Σπαρτιάτη βασιλιά) και
• τους αρχηγέτες («ιδρυτής / αρχηγός), Ηρακλή Αρχηγέτη / Αρχεγάτη, και Διόσκουρους.

Μια ομάδα που πιθανότατα ήταν ο δήμος Φηγ[αίας] εκπροσωπήθηκε από 4(;) αξιωματούχους στην πώληση τουλάχιστον ενός ακινήτου στο πρόγραμμα εκποίησης δημόσιας γης της περιόδου Λυκούργου.

• Σχετικά με την φύση της συναλλαγής και άλλων όρων, που οριοθετούν γη, η οποία χρησιμοποιείται ως εγγύηση για δάνεια, από δήμους και άλλες συλλογικότητες πολιτών, βλέπε Agora XIX H84.

Η Φηγαία ήταν ένας μικρός δήμος της Αττικής, των παράκτιων τριττυών[1]. Ανήκε στην Αιαντίδα φυλή και μετά σε αυτήν των Αιγών / της Αιγηίδος.

• Κατά την α΄ περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.), στην αρχαία Βουλή των 500, ο Δήμος Φηγαίας, της Αιγηίδος φυλής, συμμετείχε με 3 ή 4 βουλευτές.
• Κατά την β΄ περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την γ΄ περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης με 3 ή 4 βουλευτές, αλλά στην Βουλή των 600.
• Κατά την δ΄ περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127), και την ε΄ περίοδο είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών-αντιπροσώπων του δήμου. Την ε΄ περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Αδριανίδα φυλή.

Ο δημότης ελέγετο Φηγαιεύς. Στην Φηγαία συλλατρεύονταν ο Ηρακλής και οι Διόσκουροι.

Ο δήμος, ίσως ετυμολογείται από το δένδρο φηγός, δηλαδή την οξιά / Fagus ή δένδρα της οικογένειας των Φηγοειδών / Fagaceae, όπως η βελανιδιά. Αυτό σημαίνει ότι τέτοια δένδρα θα φύονταν στις εκτάσεις του δήμου.

Από την √ΦΑΓ > φαγεῖν[2] > φηγός, δωρ. φαγός > λατ. Fagus το είδος βελανιδιάς με φαγώσιμα / βρώσιμα βελανίδια (Θεοφρ. π. Φυτ. Ἱστ. 3.8,2) > γαλατ. bago, αρχ. άνω γερμ. buohha, γερμ. Buche, γοτθ. boka (= γράμμα, χαρακτήρας), γερμ. Buoh, Buch (= βιβλίο) > αγγλ. book, κλπ. Ιερόδενδρο αφιερωμένο στον Δία (Ομήρ. Ιλ., Σοφ.). περικαλλής (Ἰλ. Ε.693). ὑψηλῇ (Η.60), Δωδωναία δρυς η παλαιὰ )Σοφ. φ., Τραχ. 171, Ἡσ. Ἀπ. 18.,39.7).

Αλλά πού ακριβώς ήταν η Φηγαία Αττικής;

Υπήρχαν τρεις δήμοι της Αττικής με το όνομα Φηγαία / Φηγούς / Φηγαιίς (κατά τον Αρποκρατίωνα):

• Οι δύο πρώτοι δήμοι ήταν της Πανδιονίδος[3] και ύστερα της Aδριανίδος. Της Αιαντίδος και ύστερον ωσαύτως Αδριανίδος, οι δημόται αμφοτέρων ελεγοντο Φηγαιείς. Ο δε τρίτος της φυλής Ερεχθηίδος[4], οι δημόται ελέγοντο Φηγούσιοι. Η θέσις των τριών τούτων δήμων αγνοείται. Φαίνεται δε ότι ο εις εξ αυτών, πιθανόν ο τρίτος, έκειτο ου πόρρω του Μαραθώνος, κατά τον Στέφανον ος ορίζων την θέσιν τών AραφηνίδωνΑλών, λέγει ότι κείνται «Μεταξύ Φηγέως του προς Μαραθώνι και Βραυρώνος».[5]

Στον δρόμο από Αραφηνίδες «προς Μαραθώνα», στην ανατολική ακτή της Αττικής, κοντά στην νυν Αρτέμιδα (τ. Λούτσα), όπου υπάρχει περιοχή Βελανιδιά, στον 38^ο παράλληλο [38°4′11″N, 23°58′17″E].

«ο δημότης Φηγαιεύς. Δύο δήμοι υπό το αυτό όνομα, ο μεν εις κείτε παρά τον δήμον Σφενδαλέα, ο δ’ έτερος εις τα Κιούρκα. Ωνομάσθησαν δε από του δένδρου φηγού. Διότι και εις τους δύο δήμους σώζονται εισέτι δάση φηγών. Φηγός δε καλείται η βελανιδιά, η φέρουσα καρπούς εδωδίμους, ωσαύτως και ο καρπός φηγός λέγεται. Εν τη παρακμή λοιπόν ωνομάσθησαν Φηγιάτη εκάτερος, είτα Φουγιάτη μέχρι της κυριότητος, των Τούρκων, ότε εγένοντο κτήματα τουρκικά, και εκλήθησαν δια τουρκικής προφορας Μπουγιάτ[6]. Οι κάτοικοι του προς την Σφενδάλην εις την ερήμωσιν της Αττικής κατά το 1678, αφού άπαξ απεμακρύνθησαν, εις την επάνοδόν των επροτίμησαν καταλληλότερον εις κατοίκησίν των τον ποτέ δήμον Αμαξάντειαν, έρημον και τούτον όντα, όστις απ’ αυτών ωνομάσθη Μπουγιάτι, λεγόμενον δε προ αυτών Μεξάνταγα. Ωστε συγχωνευθέντα τα δύο ονόματα, έπλασαν το Μεξαμπούγια, κατά τα περί Αμαξαντείας λεχθέντα. Είνε δε και τούτο κτήμα του Ιωσήφ Λαπιέρου. Το δ’ έτερον Μπουγιάτι είνε τα νυν Κιούρκα: και έκειτο η κώμη εις την υπώρειαν του βουνού, όπου μέχρι της σήμερον καλούσι οι εγχώριοι τον τόπον Μπουγιάτι. Ηναγκάσθησαν δε ούτοι νά μεταφέρωσι την κατοικίαν των επί του βουνου ως εις άσφαλέστερον μέρος. Εκλήθη δε η νεωτέρα αύτη κώμη Κιούρκα από των περί τον βουνόν βάτων. Διότι το όνομα Κιούρκα είνε τουρκικόν, και σημαίνει βάτον. Απέχουσι δε της πόλεως ήτοι του Άστεως αι δύο αυταί Φηγαίαι, η μεν πρώτη η του Λαπιέρου ώρας οκτώ ως έγγιστα, τα δε Κιούρκα ώρας επτά περίπου».[7]

• Εντοπίζεται σε «3 ή 4 οικισμούς, κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της παράκτιας πεδιάδας».
• Άλλοι λένε στο Ιεροτσακουλι / Γεροτσακουλι – νυν περιοχή Αγίας Μαρίνας Νέας Μάκρης.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. Αττ. Επιγρ. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.11.2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• IG II 2 1932, 12-15, IG II 2 2362.
• Στεφ. Βυζ.
• Gabrielsen V. Classica et Mediaevalia 38, 1981.
• Humphreys, Kinship , 885, 884-6. RO 46.
• Rationes Centesimarum, F2, 27-33
• Traill J. «Demos and Trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica». Athenians Victoria College, Toronto, 1986.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Τριττύα = δήμος με βουλευτική ποσόστωση 3 βουλευτών στην αρχαία Βουλή των Αθηνών– βλ. IG II 3 4, 76 , 59-62, Agora XV 42 , 75-78. – Για ποσόστωση 4 – βλ. IG II 3 4, 75 , 14-14.

• τριττύᾱ / τριττὴς = η θυσία ἐκ τριῶν ζῴων, δύο μήλων καὶ βοὸς (Ἐπίχαρμος) ἢ βοός, αἰγὸς καὶ προβάτου, ἢ κάπρου, κριοῦ καὶ ταύρου (Φιλήμονος Λεξικ. Τεχνολογ., Ἴστρος 34·). Ή τρικτεύα (πιθανῶς ἡμαρτημένως ἀντὶ τρικτύα) – Συλλ. Ἐπιγρ. 1688. 34, Böckh. Achrens εἰς Σώφρονα (Ἀπ. 33) διορθώνει τρικτύα ἀντὶ τρίκτοι· τρίκτειρα / τρικτεῖρα θυσία στον Ενυάλιο, θύεται δὲ πάντα τρία καὶ ἔνορχα – Ἡσύχ. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης: “Ο κόσμος του 3”.

[2] Εὐστ. 594. 34.

[3] Κατ΄ άλλους, η Φηγαία Πανδιονίδος αναφέρεται ως μέρος αυτής της φυλής, αλλά όχι δήμος.

[4] Πιθανώς της Ερεχθηίδος ήταν στην σημερινή θέση Νταού Πεντέλης.

[5] Βλ. Ιάκ. Ρίζο Ραγκαβή «Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α’ διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β’ την Πελοπόννησον και ο Γ’ τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου.”, τ. 1-3, εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου, εν Αθήναις, 1853-1854.

[6] Φηγαία > Φηγιάτη > Φουγιάτη > Μπουγιάτ > Μπουγιάτι > Μπογιάτι.

[7] Βλ. Διον. Σουρμελής «Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως», έκδοσις α΄, τύποις Αλ. Κ. Γκαρπολά, εν Αθήναις 1854.

αρχαιο τοπωνυμιο Μπογιατι Μπουγιατι αγγλικα book αρχαια ελληνικα Λεκακης τοπωνυμια αγγλικη λεξη βιβλιο book αρχαιος ελληνικη ελληνικα αγις Στεφανο Αττικης οικισμος Νεο ανοιξη Αττικη Παλαιο Ριζοβουνι Ευβοια Αλεα Αργολιδα Λυσσαρεα Αρκαδια σλαβικο ανασκαφη Αγορα Αθηνα επιγραφη δεικτης οριο horos hορος σπιτι εγγυηση δανειο πραξη πραξις επι λυσει δημος Φηγαιας, αγνωστο δημοτης Φηγαια κατοικια, υποθηκευμενη υποθηκη οικιας πεπ̣ραμενης επι λυσει Φηγ̣αιευσι ΗΗ̣ ΗΗΗ̣ ΗΗ̣ 300 δραχμες 5ος αιωνας πχ 400 – 4ος 350 καταγραφη μετατοπιση φορολογικων υποχρεωσεων φορολογικες υποχρεωσεις φορος φοροι ενοικιαστης λατρευτικος αξιωματουχος Μενελαος Σπαρτιατης βασιλιας σπαρτη λακωνια αρχηγετης ιδρυτης / αρχηγος, Ηρακλης Αρχεγατης, Διοσκουροι πωληση ακινητο προγραμμα εκποιηση δημοσια γη περιοδος εποχη Λυκουργος συναλλαγη οριοθετηση δανεια, συλλογικοτητα πολιτες παρακτια τριττυς Αιαντιδα αιαντις φυλη Αιγων αιγες αιγαι Αιγηιδα αιγηις 6ος 508 – 307 306 Βουλη βουλευτης 307 306 – 224 223 3ος 224 223 – 201 200 αρχαιος βουλευτες, 201 200 126 127 αγνωστος αντιπροσωπος 126 127 Αδριανιδα Αδριανις δημοτης Φηγαιευς συλλατρεια ετυμολια δενδρο φηγος, οξια Fagus δεντρο οικογενεια Φηγοειδων / Fagaceae, βελανιδια φαγειν δωρικα φαγος λατινικα βαλανιδια φαγωσιμα / βρωσιμα βελανιδι Θεοφραστος γαλατικα bago, γερμανικα buohha, Buche, γοτθικα boka γραμμα, χαρακτηρας αγγλικα book, Ιεροδενδρο αφιερωμενο Διας ζευς Ομηρος Ιλιας Σοφοκλης περικαλλης υψηλη Δωδωνη Δωδωναια δρυς ησιοδος δημοι Φηγους / Φηγαιις Αρποκρατιωνας Αρποκρατιων Πανδιονιδα δημοται Φηγαιεις Ερεχθηιδος Ερεχθηιδας Ερεχθηις Φηγουσιοι Φηγουσιος Μαραθωνας, Aραφηνιδαι αι Αλαι Μαραθων Βραυρωνα Βραυρων Σφενδαλεα, Σφενδαλεας Κιουρκα δαση φηγων βελανιδοδασος καρπος εδωδιμος, παρακμη Φηγιατη Φουγιατη Τουρκοι κτημα τουρκικο τουρκικη προφορα Μπουγιατ Σφενδαλη ερημωση 17ος αιωνας μχ 1678, κατοικηση Αμαξαντειας, Αμαξαντεια ερημος Μεξανταγα Μεξανταγας Μεξαμπουγια, Αμαξαντεια Λαπιερος κωμη υπωρεια βουνο ασφαλεια βατος τουρκικο βατα αστυ Φηγαιαι, οικισμοι πεδιαδα Αρτεμιδα Λουτσα περιοχη 38^ος παραλληλος Ιεροτσακουλι / Γεροτσακουλι Αγια Μαρινα Νεα Μακρη Βυζαντιος τριττυα βουλευτικη ποσοστωση ποσοστο ευσταθιος Πανδιονις Νταου Πεντελης πεντελη Ραγκαβης Ελληνικσ Στερεσ, Ανατολικη Δυτικη Ελλαδα, Πελοποννησος Αντωνιαδης τυπογραφειο Σουρμελης Αττικα τυποις Γκαρπολα τριττυα / τριττης θυσια τρια ζωα μηλο βους επιχαρμος βους, αιγα προβατο καπρος κριος ταυρος Φιλημονας φιλημων Λεξικο ιστρος τρικτευα ημαρτημενως τρικτυα Συλλογη επιγραφων Σωφρονας Σωφρων τρικτυα τρικτοι τρικτειρα Ενυαλιος, ενορχα ενορχο ενορχος ενορχη ησυχιος αρβανιτικο αρβανιτικα αρχαια πελασγικα ελληνικα πελασγοι

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio