Η λατρεία του Διονύσου γνώρισε στην Μακεδονία ιδιαίτερη εξάπλωση, γεγονός που συνδέεται με την εντατική καλλιέργεια της αμπέλου και την παραγωγή του κρασιού στην ευρύτερη περιοχή, κάτι που αποδεικνύεται από τις προσωνυμίες του θεού: μακεδονικός, πατρώος, γενάρχης και προπάτωρ. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης: “τα 400 επίθετα του Διονύσου”.
Το έκθεμα του μήνα Απριλίου μας παρουσιάζει μια ασυνήθιστη απεικόνιση του θεού.
Το ανάγλυφο ΜΘ 231 είναι μια ορθογώνια μαρμάρινη πλάκα (ύψ. 46 εκατ., πλ. 26 εκατ. και πάχ. 9 εκατ.). Το γεγονός ότι δεν φέρει αρχιτεκτονική πλαισίωση ή στοιχεία στήριξης, σε συνδυασμό με το ακανόνιστο σχήμα των πλευρών του και την πρόχειρη και ανώμαλη κατεργασία του βάθους, με εμφανή τα ίχνη των εργαλείων λάξευσης, οδηγεί στη σκέψη ότι το έργο ήταν αρχικά μεγαλύτερο και σε δεύτερη χρήση απολαξεύθηκε για να εντοιχιστεί σε κάποια κατασκευή.
Εικονίζεται ο Διόνυσος όρθιος, ως αγένειος νέος με μακριά μαλλιά. Ο θεός φορά κοντό χειριδωτό χιτώνα (με μανίκια) που ζώνεται κάτω από το στήθος. Ένα μικρό ιμάτιο τυλίγεται γύρω από τη μέση του. Στα πόδια του φορά ψηλές μπότες, τις ενδρομίδες. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Τα 105 είδη υποδημάτων των αρχαίων Ελλήνων!”.
Σημαντικά είναι τα στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα και χαρακτηρίζουν την υπόσταση του θεού: με το δεξί κατεβασμένο χέρι κρατά τσαμπί από σταφύλια και με το αριστερό στηρίζεται σε ψηλή δάδα, αναφορά σε νυχτερινές τελετές. Πίσω από το δεξί του πόδι διακρίνεται το τμήμα ενός πάνθηρα, ιερού ζώου του Διονύσου που τον συνόδευε στις πολλές περιπλανήσεις του για να διδάξει τα μυστικά της αμπελουργίας στους ανθρώπους.
Καθώς δεν διαθέτουμε στοιχεία για την προέλευση του έργου, ούτε συνοδεύεται από κάποια επιγραφή, η χρονολόγησή του στα πρώιμα αυτοκρατορικά χρόνια (τέλος του 1ου αι. π.Χ. ή α΄ μισό του 1ου αι. μ.Χ.) γίνεται μόνο με βάση τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του.
Θεός της βλάστησης και της γονιμότητας, του θανάτου και της αναγέννησης, και κυρίως του κρασιού, της εκστατικής μανίας και της μεταμόρφωσης, ο Διόνυσος ήταν αγαπητός σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Στην Θεσσαλονίκη ειδικά, η λατρεία του θεού ήταν μία από τις παλαιότερες και δημοφιλέστερες, με οργανωμένους συλλόγους λατρείας, ενώ το όνομά του έφερε και μία από τις τρεις φυλές στις οποίες εντάσσονταν οι κάτοικοι της πόλης (Διονυσιάς).
Το ανάγλυφο, το οποίο φυλάσσεται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, θα ταξιδέψει σύντομα σε δύο μουσεία στην Κίνα (Μουσείο Sanxingdui και Μουσείο Liangzhu, Ιούλιος 2025 – Ιούλιος 2026) στο πλαίσιο της έκθεσης “A journey to Ancient Greece”.
Όμως η μορφή του Διονύσου διατρέχει όλο το μουσείο μέσα από έργα τέχνης διάφορων περιόδων, με πιο εντυπωσιακά:
- τον κρατήρα του Δερβενίου (τέλος 4ου αι. π.Χ., έκθεση «Ο χρυσός των Μακεδόνων», προθήκη 48),
- τις μαρμάρινες κλίνες από τον μακεδονικό τάφο της Ποτίδαιας Χαλκιδκής (τέλη 4ου αι. π.Χ., έκθεση «Μακεδονία», αίθουσα 2),
- ένα άγαλμα του θεού σε φυσικό μέγεθος (2ος αι. μ.Χ., έκθεση “Θεσσαλονίκη”, αίθουσα 3)
- το μεγάλο ψηφιδωτό από πολυτελή οικία της πόλης (200-250 μ.Χ., έκθεση “Θεσσαλονίκη”, αίθουσα 1). Τέλος,
- ένα «είδωλο» του θεού, αντίγραφο από τους ανάγλυφους πεσσούς της Στοάς των Ειδώλων (2ος αι. μ.Χ) που αποσπάστηκαν βίαια το 1864 από την περιοχή της αγοράς της Θεσσαλονίκης και βρίσκονται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου, υποδέχεται τους επισκέπτες στο προστώο του μουσείου μας.
Η παρουσίαση του συγκεκριμένου αναγλύφου αποτελεί ακόμα μία δράση υποστήριξης της Πολιτιστικής διαδρομής του Συμβουλίου της Ευρώπης Iter Vitis – Les Chemins de la vigne, σταθμό της οποίας αποτελεί και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης από τον Ιούλιο του 2023.
ΠΗΓΗ: ΑΜΘ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.4.2025.
αρχαια λατρεια Διονυσου Μακεδονια επιθετα επιθετο μακεδονικος, πατρωος, γεναρχης προπατωρ τρεις φυλες πολη θεσσαλονικη Διονυσιας θεος Διονυσος προπατωρας προπατορας φυλη Διονυσιαδα εντατικη καλλιεργεια αμπελου αμπελος αμπελι παραγωγη κρασι προσωνυμιο επιθετο επιθετα εκθεμα ασυνηθιστη απεικονιση αναγλυφο ορθογωνια μαρμαρινη πλακα αρχιτεκτονικη πλαισιωση στηριξη ακανονιστο σχημα προχειρη ανωμαλη κατεργασια εργαλειο λαξευση εργο δευτερη χρηση απολαξευση εντοιχιση κατασκευη εικονα ορθιος, αγενειος νεος μακρια μαλλια κοντος χειριδωτος χιτωνας χιτων μανικι ιματιο ποδια υψηλες μποτες, υψηλη μποτα ενδρομιδα υποσταση δεξι χερι τσαμπι σταφυλια σταφυλι αριστερο ψηλη δαδα, νυχτερινη τελετη ποδι πανθηρας, πανθηρ ιερο ζωο ιεροζωο περιπλανηση μυστικο αμπελουργια προελευση πρωιμα αυτοκρατορικα χρονια 1ος αιωνας πΧ μΧ τεχνοτροπια βλαστηση γονιμοτητα θανατος αναγεννηση οινος εκστατικη μανια μεταμορφωση αγαπητος κοινωνια Θεσσαλονικη παλαιοτερη δημοφιλεστερη οργανωμενος αρχαιος συλλογος ονομα αποθηκη Αρχαιολογικο Μουσειο Θεσσαλονικης, αμθ μουσεια Κινα Sanxingdui Liangzhu, ταξειδι στην αρχαια ελλαδα Ancient Greece μορφη εργα τεχνης εντυπωσιακο κρατηρας του Δερβενιου δερβενι 4ος εκθεση χρυσος αρχαιοι Μακεδονες μαρμαρινη κλινη μακεδονικος ταφος Ποτιδαια χαλκιδικη αγαλμα φυσικο μεγεθος 2ος ψηφιδωτο πολυτελης οικια πολις 200 250 3ος ειδωλο αντιγραφο αναγλυφος πεσσος Στοα των Ειδωλων αποσπάση βιαια 19ος 1864 αγορα Θεσσαλονικης λουβρο Λουβρου, παρισι γαλλια προστωο
