Έθιμα και πανηγύρια του άη Γιώργη – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Καππαδόκης άγιος-ήρωας, γιος της αγίας Πολυχρονίας[1], σκότωσε έναν δράκο, που διαφέντευε το νερό της περιοχής και ο οποίος δεν άφηνε τους ντόπιους να υδρευτούν, αν δεν του έδιναν για βορά κάθε τόσο κάποιο συντοπίτη τους. Οταν ο κλήρος έπεσε στην μονάκριβη κόρη του τοπικού άρχοντα εμφανίστηκε ο άγιος και καβαλλάρης με το κοντάρι του σκότωσε τον δράκο, σώζοντας την κόρη και την πόλη. Στην Καππαδοκία πιστεύουν πως τα άλογα των αγίων Γεωργίου, Δημητρίου, Θεοδώρων και Μηνά τρέχουν στον ουρανό και είναι υπαίτια για τις βροντές (συνδέεται έτσι με την λατρεία του Διός), ενώ οι αστραπές είναι οι σπίθες που βγάζουν τα πέταλα των αλόγων τους. Οπως θα δούμε και παρακάτω, τους στρατηλάτες άγιους, Γεώργιο και Δημήτριο, ο λαός μας τους ταυτίζει συχνά με τα σημαντικότερα γεγονότα του κύκλου της ζωής του.

Ως εδώ ο άγιος Γεώργιος ταυτίζεται με τον επίσης δρακοκτόνο ηλιακό θεό Απόλλωνα, ο οποίος σκότωσε τον Πύθωνα στους Δελφούς. Είναι χαραχτηριστικό το άγαλμα του Απόλλωνα του Σαυροκτόνου, που αποδίδεται στον Πραξιτέλη. Ο δράκος, άλλωστε, μπορεί κάλλιστα να είναι ο χειμώνας. Ταυτίζεται επίσης με τον αρχαιοελληνικό μύθο του ήρωα των Μυκηνών, Περσέα, επίσης ιππέα, ο οποίος επίσης στην Καππαδοκία κατάφερε μια δρακοκτονία. Στην δε εικονογραφία του έχει στοιχεία από τον Θράκα Ιππέα. – Γι’ αυτό και είναι πάρα πολύ δημοφιλής άγιος και έχει χαρίσει το όνομά του στον… μισό σχεδόν ανδρικό πληθυσμό της Ελλάδας.[2]

Δύσκολα θα βρείτε περιοχή που να μην έχει εκκλησιά του άη Γιώργη κάπου κοντά της, ενώ τοιχογραφία και εικόνα του έχουν όλοι σχεδόν οι ναοί.

Άη Γιώργης, γεωργία και κτηνοτροφία

Ο άγιος συνδέεται με τη γεωργία, το γιώργισμα (< γεωργία = πολλαπλασιασμός). Θεωρείται προστάτης των γεωργών και των κτηνοτρόφων, αλλά και της στάνης τους. Γιορτάζεται με κοινές εξόδους (εκδρομές), χορούς και τραγούδια στο ύπαιθρο.

Ο λαός μας έχει χαρίσει το όνομά του και στο γνωστό φυτό χαμομήλι (χαμαίμηλον το κοινόν), που το λέει αγιωργίτικο.

Στα Δωδεκάνησα, στις 3 Νοεμβρίου, γιορτάζουν τον άη Γιώργη τον Σποριάρη, προστάτη των γεωργών, που σπέρνουν τότε.

Στις μάντρες ανήμερα της γιορτής του μετρούσαν τα πρόβατα[3], για να δουν πόσα απέμειναν, απ’ το χειμώνα που πέρασε. Οι βοσκοί μοιράζουν γάλα, γιαούρτι, τυρί και γαλατόπιτες. Καλούν στις στάνες συγγενείς και φίλους και τους φιλεύουν με τον αγιωργίτη[4]. Το μεσημέρι περνάει ο παπάς και τους ευλογεί, ενώ του έχουν κρατημένη την πλάτη του αγιωργίτη. Ρίχνουν κεχρί γύρω απ’ το μαντρί[5], περνάν τα ζα κάτω από μιτάρια[6] και ξυλόχτενο, που έχουν κρεμάσει στην πόρτα[7], ενώ δεν δίνουν φωτιά, προζύμι, αλάτι, κρεμμύδι, κ.ά. πριν βασιλέψει ο ήλιος και έχουν βάλει τα πρόβατα μέσα. Σε πολλά πανηγύρια[8] στην μνήμη του, οι βοσκοί κολλούσαν στα κέρατα των κουρμπανιών κεριά, που τα άναβαν και πήγαιναν τα ζώα έτσι να προσκυνήσουν τη χάρη του στην εκκλησία. Επειτα τα άφηναν να γυρνούν στον αυλόγυρο της εκκλησιάς με τ’ αναμμένα κεριά στα κέρατα. Οι βοσκοί αφήνουν πια τα χειμαδιά και ανηφορίζουν με τα κοπάδια τους για ξεκαλοκαιριά.

Η ημέρα του άη Γιώργη συμβολίζει την έναρξη της καλοκαιρινής, υπαίθριας ζωής, εν είδει παροιμίας:

Τ’ άη Γιωργού έξω κρεβάτι,

τ’ άη Δημήτρη μέσα κρεβάτι…

Άγιος Γεώργιος, ελευθερία και εργασία

Στα περισσότερα, βέβαια, μέρη της ελληνικής διασποράς, οι πολεμιστές άγιοι (κυρίως Γεώργιος και Δημήτριος) ενσάρκωναν τα όνειρα για απελευθέρωση, κουράγιο, πίστη στα ιδανικά της πατρίδας.

Πολλοί σκλάβοι πωλούνταν, αφιερωμένοι στον άη Γιώργη. Οταν μεγάλωναν και ήθελαν να παντρευτούν, για να λύσουν τα δεσμά της σκλαβιάς, πλήρωναν με λάδι (< λάδωναν) ή με χρήματα.

Οι άνδρες έφευγαν τ’ άη Γιωργιού, να πάνε να δουλέψουν στην Πόλη ή τη Βλαχιά και να επιστρέψουν στα χωριά τους τ’ άη Δημήτρη. Οι ορεινοί κτιστάδες μάστορες του Βόιου ή της ανατολικής Ηπείρου, κατηφόριζαν στους κάμπους της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θράκης, της Θεσσαλίας ως και της Ρούμελης και του Μωριά. Το ίδιο έκαμαν και οι Σαμαρινιώτες, που γύρναγαν με ένα ταγάρι με τα σύνεργα της ραφτικής τέχνης τους στους κάμπους, φτιάχνοντας χολέβια και σκουτιά. Γι’ αυτό οι ορεινοί λένε τον άη Γιώργη Βούργαρο ή Σκορποφαμελίτη.

Γενικώς τηρείται νηστεία με την κατάλυση κρασιού και λαδιού.

Έθιμα και πανηγύρια του άη Γιώργη

Σε πολλές τοπικές παραδόσεις ο άγιος (όπως και ο άη Νικόλας, ο άη Γιάννης, και η αγιά Παρασκευή) φέρεται να παρουσιάζεται σε κάποιο πανηγύρι του και να εξοντώνει κάποιο υπερφυσικό πλάσμα, που σκόρπιζε τον τρόμο στους πανηγυριστές του – γιατί, κατά την λαϊκή πίστη, οι άγιοι νοιάζονται γι’ αυτούς που τους τιμούν.

Παραδοσιακώς ο άη Γιώργης είναι δρακοκτόνος και συνδέεται με τους ίππους και τους ιππείς. Φημισμένες ιπποδρομίες[9] αφιερωμένες στον άη Γιώργη γίνονται και στην Αρκαδία, την Μεσσηνία, τα Σύβοτα Θεσπρωτίας[10] και την Καλλιόπη Λήμνου[11]. Εδώ ο νικητής παίρνει μια κουλούρα, που βρίσκει στον τερματισμό, την τεμαχίζει και την μοιράζει στους άλλους καβαλάρηδες. Στην Κεντρική Ευρώπη, οι καθολικοί την δεύτερη ημέρα της Λαμπρής κάνουν παρέλαση στολισμένων αλόγων και κάρων, που την αφιερώνουν στον άη Γιώργη.

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ

Στην Αράχωβα Βοιωτίας, κάθε χρόνο την ημέρα του άη Γιώργη, εορτάζεται το «πανηγυράκι», μια παμπάλαια τριήμερη λατρεία με λαϊκά δρώμενα, τοπικές ενδυμασίες, νταούλια, πίπιζες, χορό και φαγοπότι. Την πρώτη μέρα, μετά την λειτουργιά, οι γεροντότεροι τρέχουν στο στάδιο και ανεβαίνουν έναν ανήφορο με κροκάλες[12] γονατιστοί. Ο νικητής παίρνει ένα αρνί. Την δεύτερη ημέρα γίνεται αγώνας αλμάτων και την τρίτη πάλη και σφαιροβολία. Στο τέλος, αρχίζει ο χορός!

Στην Λοκρίδα – αλλά και σ’ άλλα χωριά της Ρούμελης – γίνονται αγώνες δρόμου την μέρα της γιορτής του. Οι αθλητές τρέχουν έναν ανήφορο. Το έπαθλο είναι ένα αρνί. Τα παιδιά κάνουν κούνια από τριχιά στον πλάτανο της χορευταριάς και διασκεδάζουν έως ότου αρχίσουν οι επισκέψεις. Ανήμερα τ’ άη Γιωργιού γίνεται και το ρόγιασμα. Η ρόγα ήταν μια συμφωνία που έκλεινε κάθε τσοπάνης που ήθελε βοηθό και η οποία κρατούσε ως τ’ άη Δημήτρη. Της Μενδενίτσας Λοκρίδος είναι και πολιούχος.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Όταν πανηγυρίζει ο δρακοκτόνος άγιος Γεώργιος Νεστάνης Αρκαδίας είναι το μεγάλο πανηγύρι της Νεστάνης – και όλης της Μαντινείας. Το πανηγύρι έρχεται από τα αρχαία χρόνια. Ιδιαίτερος χορός και τραγούδια ακούγονται τότε. Οι πανηγυριστές είναι ενδεδυμένοι την παραδοσιακή τοπική – τσιπιανίτικη όπως την λεν – φορεσιά, βαστούν γκλίτσα, στολισμένη με μάηδες, πασχαλιές, αγριοσέλινα, κ.ά. λουλούδια. Κατηφορίζουν από τον Άη Γιώργη στην Γοργοεπήκοο, χορεύοντας και τραγουδώντας. Αυτή η κατεβασιά των 400 μ. από μακρυά θυμίζει σκηνή από αρχαία τραγωδία! Όταν φθάνουν στην πλατεία της Νεστάνης, σχηματίζουν κύκλους, χορεύοντας συρτό χορό, και άδοντας έναν παράξενο σκοπό. Οι στίχοι των τραγουδιών τ’ άη Γιώργη της Νεστάνης απηχούν τρομερά βιώματα επί οθωμανοκρατίας…

Στην Κυνουρία λατρεύεται ιδιαιτέρως ο άη Γιώργης, ο δρακοκτόνος καβαλλάρης άγιος, κυρίως επειδή είναι προστάτης κτηνοτρόφων και κυνηγών. Στο Πηγάδι, στα Τσιτάλια (με φημισμένο ναό για τον σταυρό και το τέμπλο του), στην Βασκίνα, ο Δρομέας (στην Δ ρεματιά του Κοσμά), στο Λεωνίδιο (προς ΙΜ Σίντζας), στα Πούλιθρα (πάνω στα βράχια, τόσο που κάποτε έφθαναν σε αυτόν μόνον με.. βαρκάκια!), στις Λίμνες της Πραγματευτής (σε ναό επί βράχου), στον Άνω Τυρό (ναός-μετόχι της Καρυάς), όπου χορεύονται τοπικοί χοροί, στα Άνω Δολιανά (με την μεταφορά της εικόνος του), στον Άγ. Πέτρο (στα Ν. του χωριού), στην Καστάνιτσα (όπου του πλέκουν ανθοστεφάνια), στην Ωριά (που γλεντούν με παραδοσιακά τραγούδια), στην Πλατάνα, στο ορεινό θέρετρο του Άστρους, τον Αγιάννη συντροφιά με το «κεχριμπάρι» τ’ αγιαννήτικο, και, τέλος, στο χωριό το φέρον το όνομά του, στην καταπράσινη πλαγιά του Πάρνωνος… Παντού θα προσφερθούν εδέσματα και θα στηθούν αναστάσιμα πανηγύρια…

Στην Κρήνη (τ. Αράχωβα) Αχαΐας την ημέρα τ’ άη Γιώργη, μετά το πέρας της λειτουργιάς, στο ξωκκλήσι του αγίου (που απέχει 4 χλμ. από το χωριό) θα γίνει το τοπικό έθιμο των καβαλλάρηδων. Συρρέουν γι’ αυτό το προσκύνημα τ’ αγίου ιππικοί όμιλοι απ’ όλην την Αχαΐα. Στο τέλος, ιππείς και προσκυνητές μεταβαίνουν στην πλατεία του χωριού, όπου ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι, με δημοτική ορχήστρα… Το έθιμο αναφέρεται από τις αρχές του 20ού αι.

Μετά την Θεία Λειτουργία στο πανηγύρι του άη Γιώργη, στη μονή του άγιου στο Μάνεσι Αχαΐας[13], κάνουν την πατροπαράδοτη κουλούρα, προσφορά-τάμα κάθε χρόνο και κάποιου πιστού.

ΗΠΕΙΡΟΣ

Στ’ Αι-Γιωργίτικα στο Καστρί Καλαμά Θεσπρωτίας ανήμερα του αγίου Γεωργίου, μετά την Θεία Λειτουργίαν στην εκκλησία του Αϊ-Γιωργιού και την καθιερωμένη αρτοκλασία, επισκετονται όλοι τραγουδώντας, όλα τα σπίτια του χωριού, αναβιώνοντας για μια ακόμη φορά το έθιμο της «βίζιτας» για τα Χρόνια Πολλά. Πίνοντας και κερνώντας τσίπουρο, μεζέδες και τσουγκρίζοντας κόκκινα αυγά, καταλήγουν όλοι στην πλατεία, στο καφενείο του χωριού, όπου η Αδελφότητα Καστρίου έχει έτοιμο το τραπέζι με ψητά αρνιά και μπόλικο κρασί. Ο χορός και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά, όπως αρμόζει στην συγκεκριμένη μέρα. Υπόσχεση να ξανα-ανταμωθούν «και του χρόνου».

ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Στην Ηράκλεια Κυκλάδων λατρεύουν τον άη Γιώργη τον Αράπη, γιατί η εικόνα του είναι ανάγλυφη σε μαύρη πέτρα πάνω[14]. Τον θεωρούν προστάτη των ναυτικών. Οταν τους έπιανε τρικυμία, του έταζαν να του πάνε απ’ ό,τι είχαν φόρτωμα στο καράβι. Εριχναν απ’ το καράβι λίγο λάδι για να γαληνέψουν τα νερά – κι έλεγαν πως έβγαινε με το τουλούμι στο άγιασμά του, στην ακρογιαλιά.

Το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, προστάτη του Πάνω Κουφονησιού, τελείται με λιτάνευση της εικόνας – περνά από τον παραλιακό δρόμο και συνοδεύεται σε όλο του μήκος της από καραβάκια. Σε όλην την διάρκεια της λιτανείας ανάβουν πυροτεχνήματα. Στον κόσμο προσφέρονται πατσάς ξιδάτος και κρέας με πατάτες ή μακαρόνια. Ακολουθεί γλέντι. Τα έξοδα αναλαμβάνει ο «πανηγυράς», δηλαδή κάποιος που τάχθηκε στον Άγιο.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Οι κούνιες στήνονται στα πασχαλινά πανηγύρια του αγίου Γεωργίου στα βλαχοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας.

Και στο Λέχοβο Φλώρινας, επίσης, φτιάχνουν κούνιες για το καλό.

Σπουδαίος λαϊκός εορτασμός του αγίου Γεωργίου, γίνεται την επαύριον της θρησκευτικής εορτής του στο Νέο Σούλι Δαρνακοχωρίων Σερρών. Μετά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στην κεντρική εκκλησία της Κοιμήσεως, ιερείς και πανηγυριστές μεταβαίνουν στο παρεκκλήσι του αγίου, έξω απ’ το χωριό, όπου και νεκροταφείο. Εκεί τελείται αγιασμός, διανομή γάλακτος και λουκουμιών. Ακολούθως σχηματίζεται εκκλησιαστική πομπή, υπό μορφήν λιτανείας. Αυτής προηγείται έφιππος ιερέας, συνοδευόμενος από επίσης έφιππο επίτροπο της εκκλησίας! Ακολουθούν δύο νέοι που φέρουν επί ξύλου παλαιό σήμαντρο. Και μετά άλλοι, που κρατούν μπαϊράκια με σπαλλέτα (λάβαρα) επί των οποίων είναι προσδεδεμένες μεγάλες πολύχρωμες γυναικείες μανδήλες. Στο τέλος, μακρά σειρά παιδιών, τα οποία κρατούν εικόνες, τις οποίες προ ημερών είχαν παραλάβει από τις εκκλησίες του χωριού και είχαν τοποθετήσει στα εικονοστάσια των οικιών τους. Η πομπή αυτή προχωρά κυκλικά, υπό τους ήχους του σημάντρου, στα όρια της αγροτικής περιοχής του χωριού και όλοι οι συμμετέχοντες άδουν. Η λιτανεία στέκεται σε 4 σημεία: Στο Α., το Β., το Δ. και το Ν. του χωριού. Σε κάθε στάση ο ιερέας αναπέμπει δέηση και τοποθετεί τεμάχιο προσφόρου εντός οπής, που διανοίγει σε κορμό θαλερού δένδρου, ο παρακολουθών επίτροπος της εκκλησίας. Η κυκλική λιτανεία καταλήγει στο παρεκκλήσι του Προφήτ’ Ηλία, περί το οποίο γίνεται τρις περιφορά των εικόνων. Η λιτανεία κατόπιν κατευθύνεται, υπό τις συνεχείς κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών, και πάλι στο παρεκκλήσι τ’ άη Γιώργη, όπου επαναλάμβανεται τρίς η περιφορά. Οι συμπανηγυριστές μεταβαίνουν σε παρακείμενο χώρο, όπου συνεχίζουν με τοπικούς χορούς, με μουσική από ζουρνάδες και νταούλια, και χορεύουν ειδικούς της ημέρας χορούς, ενώ οι γυναίκες χορεύουν χορούς, χωρίς την συνοδεία οργάνων, παρά μόνον αδομένων ειδικών ασμάτων. Μετά την εκτέλεση του τελευταίου χορού γίνεται αναπαράσταση του θαύματος της δρακοκτονίας του αγίου Γεωργίου. Νέος, μεταμφιεσμένος σε άη Γιώργη (παραπάνω φωτογραφία), με κόκκινη χλαμύδα και κρατώντας δόρυ στο δεξί του χέρι, εμφανίζεται ξαφνικά, έφιππος επί λευκού ίππου, και τρέχει δια μέσου του πλήθους, προς παρακείμενη πηγή, όπου ενεφώλευε ο δράκος, ο παρακωλύων την ύδρευση του χωριού. Όταν φθάνει στην πηγή, αφήνει ελεύθερο το νερό να τρέξει ορμητικώς (εντός προκατασκευασμένης αύλακος) το οποίο φθάσει στους πανηγυριστές, οι οποίοι τότε ξαναρχίζουν τον χορό ζωηρότερα από πριν… Ο ιερέας ευλογεί όσους συμμετείχαν στην λιτανεία, τους «εικονισματάρηδες», όπως τους λεν. Ο εορτασμός λήγει με την διεξαγωγή αγωνισμάτων (αγώνας δρόμου, λιθοβολία, πήδημα), κατά τις απογευματινές ώρες…[15]

Στην Ανθή Σερρών γίνονται αγώνες πάλης. Από την οθωμανοκρατία ακόμη, όταν τα παλληκάρια του χωριού, επάλευαν με τα πρωτοπαλλήκαρα των Τούρκων.

Στην Αρναία Χαλκιδικής… γίνεται το ζύγισμα. Ανήμερα τοποθετείται μια ζυγαριά, στον υπεραιωνόβιο πλάτανο της πλατείας. Και ζυγίζονται όλοι οι παρευρισκόμενοι για να αποδειχθεί ποιοι… νήστεψαν μέσα στην Σαρακοστή. Στον πιο αδύνατο δίνεται μια μεγάλη κατσαρόλα. Στον πιο παχύ, μια μικρή.

ΚΡΗΤΗ

Ονομαστό πανηγύρι του γίνεται στην Αση Γωνιά Αποκορώνου Χανίων. Μαζεύονται όλοι οι κτηνοτρόφοι της περιοχής, φέρνουν τα πρόβατά τους στην εκκλησιά, τα ευλογεί ο παπάς και βγαίνοντας τα αρμέγουν και χαρίζουν το γάλα στους παρευρισκόμενους περαστικούς.

Στο μικρονήσι του Δία (σήμερα κακώς λέγεται παραφρασμένα… Ντία) οι ψαράδες, έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με το εκκλησάκι του άη Γιώργη. Κατά την διάρκεια του χειμώνα, όταν η θάλασσα είναι φουρτουνιασμένη, οι ψαράδες βρίσκουν συχνάκις καταφύγιο στο λιμανάκι της Δία. Πιστεύουν ότι ο άγιος Γεώργιος τους προστατεύει τους χειμερινούς μήνες. Το μικρό εκκλησάκι του νησιού, ανηκει στην ενορία του Αγίου Γεωργίου του Πόρου.

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Στο Μαρμάρι Κω, όπου ο παλαιός Δήμος Ιππιέων, υπάρχει αρχαιοτάτη σχέση των κατοίκων με τα άλογα. Ανέκαθεν εκεί υπήρχαν ιπποφορβεία. Και κάθε άνοιξη γίνονταν επιδείξεις και αγώνες με αυτά. Τώρα, το ίδιο συνεχίζεται, επ’ ευκαιρία της γιορτής του άη Γιώργη…

Στην Κάρπαθο, όπου ο Γιώργος λέγεται Ωργής (< Γιωργής), πιστεύουν πως ό,τι κάνουν στη μέρα της γιορτής του θα πολλαπλασιαστεί. Ομως, στο ίδιο νησί, τάζουν και στ’ όνομά του, γιατί πιστεύουν πως ο άη Ωργής συνδέεται και με την… οργή του Θεού. Εδώ υπάρχει και το περίφημο ανδρικό μοναστήρι του άη Γιώργη των Βατσών[16].

Στην Κάσο, την μικρή αδελφή της Καρπάθου, λατρεύουν τον άγιο Γεώργιο της Βρύσης. Τον λένε έτσι γιατί κείται στη Βρύση, μετά το αεροδρόμιο, όπου και το μοναδικό τρεχούμενο νερό του νησιού. Υπάρχει και η ανδρική μονή του άη Γιώργη στις Χαδιές.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Ιδιαίτερο το έθιμο τ’ άη Γιώργη στην Μητρόπολη Καρδίτσας με χορό και το μοναδικό αντιφωνικό τραγούδι τ’ άγιου, χωρίς την συνοδεία μουσικών οργάνων. Πέρασε στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδος – ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.

Στην Οιχαλία Τρικκάλων η εορτή του άη Γιώργη τιμάται την τρίτη ημέρα της Λαμπρής.

Στα Μετέωρα υπάρχει ο άγιος Γεώργιος ο Μαντηλάς. Θα τον βρει εύκολα κανείς απ’ τα πολλά μανδήλια που κρέμονται απ’ τη σπηλιά, όπου είναι σφηνωμένη η μονή. Κάθε χρόνο στην γιορτή του οι πιστοί του αναρριχώνται στην μονή, αφιερώνουν νέα μαντήλια και παίρνουν τα παλαιά… Αλλά και στα «Μετέωρα της Κίνας», την πόλη Shanxi, την κτισμένη πάνω στο χείλος ενός απίστευτου γκρεμού, βρίσκουμε το ίδιο ακριβώς έθιμο!..

Στην Ζαγορά Πηλίου Μαγνησίας, φτιάχνουν κούνιες και καθώς κουνιούνται, τραγουδούν:

Εγώ στο χωριό και τα φίδια στο βουνό…

Στην Σκύρο Βορείων Σποράδων Μαγνησίας έχει μεγάλη φήμη ο τοπικός άη Γιώργης[17], που είναι και πολιούχος του νησιού. Για την γιορτή του συνέρρεαν πλήθη, από την Σμύρνη κι από τους Αγίους Τόπους των χριστιανών ακόμη, απ’ όπου έφερναν άγιο μύρο στο νησί! Ετσι βγήκε και η παροιμιώδης φράση

«για συγγνώμη και για μύρο,

κίνησε να πας στην Σκύρο».

Είχε την φήμη του θαυματουργού. Γι’ αυτό του αφιέρωναν περιουσίες, που έφτασε κάποτε να έχει στην κατοχή του τα 2/3 του νησιού! Γι’ αυτόν το δημοτικό λέει:

Αγιε μου Γιώργη Σκυριανέ

μεγάλε και θαυματουργέ…

ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στους Οθρωνούς Διαποντίων νήσων γίνεται ένα ωραιότατο όσο και γραφικό πανηγύρι του άγιου, με τουφεκιές να πέφτουν καθ΄ όση ώρα λιτανεύεται η εικόνα του.

Στον Αίνο γίνονται ιπποδρομίες στ’ όνομά του. Ο νικητής πήγαινε με τ’ άλογο στην εκκλησιά και έπαιρνε για έπαθλο ένα αρνί.

ΘΡΑΚΗ

Στην Θράκη (γενικώς), την ημέρα τ’ άη Γιώργη, τρώνε ψητό αρνί. Δεν κοιμούνται έπειτα από το μεσημεριανό φαγητό, ανήμερα τ’ άη Γιωργιού, γιατί, λέει, έτσι «πουλούσαν τον ύπνο που είχαν αγοράσει το μεσημέρι της Κυριακής της Λαμπρής». Οι γυναίκες πάγαιναν και ζυγίζονταν στις ζυγαριές (των μύλων ή των φούρνων), για να δουν εάν πάχυναν ή αδυνάτισαν από τον χειμώνα…

Στη Μάνδρα Ξάνθης γιορτάζεται ο άγιος Γεώργιος ο Κουδουνάς. Λέγεται έτσι γιατί η περίφημη εικόνα του, που έχει έρθει από τους πρόσφυγες του Σέρντιβαν της Μ. Ασίας, είναι φορτωμένη με κουδουνάκια, τα οποία ξεκρεμώνται μόνο όταν ένα παιδί είναι άρρωστο[18] και χρειάζεται τη βοήθεια του άγιου. Οταν το παιδί γίνει καλά επιστρέφει πίσω το κουδουνάκι στην εικόνα.

Στο Ολίβιο Ξάνθης, από το μεσημέρι μια ομάδα με παραδοσιακά μουσικά όργανα (νταούλι και ζουρνά), τριγυρνούν στις γειτονιές του χωριού, προσκαλώντας τους κατοίκους να παρακολουθήσουν τους αγώνες πάλης που θα γίνουν για χάρη του αγίου. Οι νεαροί παλαιστές (πεχλιβάνηδες), συγκεντρώνονται σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο και παλεύουν, σε ζευγάρια. Φορώντας δερμάτινο παντελόνι, που το μαζεύουν μέχρι τα γόνατα και το δένουν σφιχτά στην μέση. Παλεύουν μέχρι να ρίξουν κάτω τον αντίπαλο. Νικητής ανακηρύσσεται ο παλαιστής όποιος καταφέρει να ρίξει τον άλλον, με την πλάτη στο έδαφος ή αυτός που θα μπορέσει να κατεβάσει το παντελόνι του αντιπάλου του. Το έθιμο λένε αναπαριστά την πάλη του αγίου με τον δράκο. Ήλθε από τους πρόσφυγες της Κωνσταντινουπόλεως.

Η μνήμη τ’ άγιου γιορτάζεται με ιδιαίτερη επισημότητα στο Σουφλί Έβρου, όπου φερώνυμος ναός του και ο άγιος θεωρείται ο προστάτης άγιος της πόλεως. Μεγάλο πανηγύρι στήνεται στον οικισμό Ταύρου Τυχερού. Επίσης, στον οικισμό Χαμηλό Σαπών. Τέλος, τ’ αγίου Γεωργίου εορτάζεται λαμπρά η ημέρα στην Πόρπη. Στον ναό του Αγ. Γεωργίου του Παλαιοκαστρίτη[19] έγινε η στέψη του αυτοκράτορος Ιωάννη Καντακουζηνού, στις 26 Οκτωβρίου 1341.

Στις Καστανιές, γιορτάζουν τον άγιο τρεις ημέρες. Την παραμονή της γιορτής του, οι νοικοκυρές του ζυμώνουν 6 άρτους και τους πάνε απ’ το πρωί στην εκκλησιά. Τον ένα τον κρατά ο παπάς – οι άλλοι μοιράζονται. Οι γυναίκες, και κυρίως τα κορίτσια, σηκώνονταν χαράματα, ανήμερα της γιορτής του, για να του κόψουν γλωσσίτσες[20], πρασινάδες και ανθισμένα κλαδιά από καρποφόρα δένδρα, με τα οποία στόλιζαν τα σπίτια τους. Με τα μεγαλύτερα στάχυα των χωραφιών έπλεκαν κτενιές. Τις κρεμούσαν στον τοίχο και τις χάριζαν στον άη Γιώργη, για να τους δώσει καρπούς[21]. Τα παλικάρια έκοβαν ένα μεσαίο κλαδί, με λίγα φύλλα στην κορφή, μελιάς ή μεσιάς και το έκαναν μπαϊράκι[22]. Με το που τελείωνε η εκκλησιά, έβγαιναν με ζουρνάδες και νταούλια και γύρναγαν το χωριό, ενώ με τα μπαϊράκια χτύπαγαν τα παράθυρα. Οι νιόπαντρες κι οι αρραβωνιασμένες έδεναν σ’ αυτά τα μπαϊράκια τσεβρέδες[23]. Οι γυναίκες άσπρο κεντημένο μαντίλι. Οι ηλικιωμένες κόκκινο μαντίλι ή άφηναν παράδες. Μόλις τέλειωνε ο γύρος του χωριού, τα παλικάρια μαζεύονταν στην εκκλησιά, και χτύπαγε η καμπάνα. Η εκκλησιά είχε αγορασμένα δυο πρόβατα, κουρμπάνια, για τον άγιο. Ο παπάς τα διάβαζε. Οποιος έσφαζε το πρώτο έπαιρνε την προβιά και τη συκωταριά – ο παπάς έπαιρνε, πάλι, την πλάτη. Το υπόλοιπο κρέας, κοβόταν κομματάκια και το έβραζαν σ’ ένα καζάνι με ρύζι. Ο παπάς ξαναευλογούσε το φαγί και κάθονταν όλοι στα χόρτα και το έτρωγαν. Μετά, τα παλικάρια στόλιζαν το δεύτερο πρόβατο και το τοποθετούσαν κάτω απ’ το μπαϊράκι. Τότε κατέβαιναν στ’ αλώνι με τραγούδια, όπου άρχιζαν οι αγώνες πάλης. Ο νικητής έπαιρνε το πρόβατο και τον καλύτερο τσεβρέ. Τον έδενε στο λαιμό του και γύρναγε τους χωρικούς κι έπαιρνε φιλοδωρήματα. Ο δεύτερος έπαιρνε όποιο τσεβρέ ήθελε. Οι υπόλοιποι τσεβρέδες κατέληγαν στην εκκλησιά, που τους πουλούσε για την ενίσχυση των σχολείων. Η δεύτερη μέρα, η αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο, περιλάμβανε μουσική, τραγούδια, χορούς και γλέντι με διφορούμενα πειράγματα.

Του Αγίου Γεωργίου εορτάζεται στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στον κάμπο Σαμοθράκης με παραδοσιακό γοργόβραστο κρέας και χορό μετά την πρωινή λειτουργία. Στο νησί είναι ο προστάτης των κεχαγιάδων (= κτηνοτρόφων). Εδώ υπάρχουν 25 γνωστά ξωκλήσια[24] προς τιμήν του. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης «Σαμοθράκη ιερα νήσος».

Ο άγιος ήταν ο πολιούχος της Σωζοπόλεως, όπου τον είχαν για πολύ θαυματουργό. Μαστίγωσε, λένε, έναν Τούρκο πασά, καθώς και τ’ αλόγατά του, που έσκασαν, γιατί τα μαστίγωνε όλην νύχτα ο άγιος, καβάλα στ’ άλογό του… Έτσι ο πασάς πήρε φοβισμένος τους στρατιώτες του και άφησε την πόλη…

Στο Κωστί ξημερώματα τ’ άη Γιώργη παίρνουν νερό απ’ την βρύση και λεν στα ζώα ότι τους το χαρίζει ο άγιος.

Στην Μπελάστιτσα Φιλιππουπόλης, υπάρχει ο άη Γιώργης της Ροδόπης, ο οποίος, κατά την παράδοση, ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Αλέξιο Κομνηνό, το 1082! Το 1830 τον ανακαίνισαν οι μπογιατζήδες της Φιλιππουπόλεως. Το 1877 τον έκαψαν οι Τούρκοι, κατά τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο. Ξαναϊδρύθηκε, αλλά ξαναδιαλύθηκε, αυτήν την φορά οριστικά, μαζί με την μητρόπολη της Φιλιππουπόλεως και σήμερα δεν λειτουργεί πια…

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Τον Άγιο Γεώργιο τον προσκυνούν χριστιανοί και μουσουλμάνοι…

Λαμπριάτικο έθιμο του Γκιούλ-μπαξέ της χερσονήσου της Ερυθραίας, κατάλοιπο των πρώτων χριστιανικών χρόνων όπου οι πτωχοί πιστοί εμοιράζοντο το φαγητό τους μετά την Θεία Λειτουργία, συνήθεια συνδεδεμένη με τις αρχαίες ελληνικές δοξασίες. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, οι Γκιουλμπαξιώτες πρόσφυγες εγκατεστάθησαν, κυρίως, στα Μελίσσια Αττικής, όπου κάθε χρόνο, ανήμερα της εορτής του αγίου Γεωργίου, αναβιώνουν το έθιμο των προγόνων τους. Φέρνουν, αρκετές ημέρες προ της εορτής, από τις Κονίστρες Καρυστίας Ευβοίας το «κτυπημένο» στάρι, απαραίτητο για το «κεσκέσι». Την παραμονή της εορτής και καθ’ όλην την νύκτα, βράζουν το μοσχαρίσιο κρέας και το στάρι μέσα σε μεγάλα καζάνια, και ανήμερα του αγίου, μετά την λειτουργιά, αρχίζει η διανομή του φαγητού. Ακολουθεί διασκέδαση με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια στην τ. Πλατεία Αγ. Γεωργίου, νυν Πλ. Μικρασιατών.

Στα Σαράντα Δένδρα (Κίρκαγατς) της Μικρασίας ήταν όλα τα καταστήματα κλειστά τη μέρα της γιορτής του. Καταστήματα και χριστιανών και μουσουλμάνων. Αμφότεροι προσκυνούσαν και αφιέρωναν τάματα στην εικόνα του.

Κατά έναν παράδοξο τρόπο, στα νησιά του Μαρμαρά έχουν συνδέσει τον, κατά τ’ άλλα στεριανό, άγιο Γεώργιο τον Θαλασσινό ως προστάτη των ναυτικών και των ψαράδων και όχι τον άη Νικόλα[25]! Οι Μαρμαρινοί για καλά ταξίδια πρώτα αφιέρωναν στη ντόπια Παναγιά (τη Στυλαρινή ή του Πύργου ή την Καστρέλα) κι έπειτα στον άη Γιώργη, στο καμάκωμα του οποίου εναντίον του δράκου έβλεπαν το καθημερινό καμάκωμα του ψαρά. Κι αυτό γιατί ήταν αδύνατο να φανταστούν τον αγαπημένο τους άγιο διαφορετικό από αυτούς. Οι Μαρμαρινοί καραβοκύρηδες ζωγράφιζαν ή σκάλιζαν απαραίτητα στη γκάγκα[26] της σαντάλας τους τη μορφή του άη Γιώργη[27].

Στης σαντάλας[28] μας ντη γκάγκα[29]

άη-Γιώργης με ντη χάρμπα[30]»[31]

Οι γυναίκες τον κεντούσαν στα εργόχειρα της προίκας, στα υφαντά του αργαλειού, στα μεταξωτά μεσάλια[34], με τα οποία στολίζανε τα κάδρα, τις καμάρες (οντάδες) των σπιτιών. Σε ένα άλλο τους τραγούδι, οι Προικοννησιώτες προσεύχονται και τάζουν στον άη Γιώργη τον Θαλασσινό τους, για καλό ταξείδι:

Αη Γιώργη καβαλλάρη

να φυλάεις το καράβι…

Και οι Μαρμαρινές κοπελιές, που μένουν πίσω, καρτερώντας τον καλό τους, τάζουν τ’ άη Γιώργη και του Χριστού να γυρίσει γερός:

Τ’ άη Γιωργή τάζω κερί και του Χριστού λαμπάδα

να φέρουν το πουλάκι μου αυτή την εβδομάδα

Ως και αυτήν την δρακοκτονία οι Μαρμαρινοί την έφεραν στα «θαλασσινά» μέτρα τους[35]:

Τ΄ άη Γιωργή τη βραδυνή, τ΄ άη Γιωργή το βράδυ

βασιλοπούλα αρμάτωνε ολόχρυση φεργάδα[36]

βάζει πανιά μεταξωτά και ξάρτια μπιρσιμένια

βάζει τιμόνι μάλαμα και τα κουπιά ΄σημένια

και γκρεμιτζάκια διαλεχτά κι από σχολειό βγαλμένα.

Του ρήγα γιος σαν τόμαθε φεργάδες αρματώνει

και μέσα στ΄ αρτσιπέλαγο[37] πάγει την κοντοσώνει:

«Σουλτάνα, μάινα τα πανιά, σουλτάνα ρίχτα κάτου,

σουλτάνα δώσμ΄ ένα φιλί και πάμε μια φεργάδα

θέλεις τη χρυσοπράσινη, θέλεις την ΄ξογαλάζια[38],

θέλεις την ΄ξοκινήκατε[39], που μ΄ απατός[40] μου μέσα;

Ας έπεφτα στη θάλασσα κι ας έμπλεχα στο κώμα

κι ας έπαιρνα ένα φιλί κι ας είχα ΄γώ το κρίμα».

«Φρόνιμο σ’ είχα ρήγα γιε κι άσχημα συντυχαίνεις[41]

και μέσα στ’ αρτσιπέλαγος σαν τι φιλί γυρεύεις;

Ας βγούμ΄ έξω στη στεργιά κι όποιος νικήσ΄ ας πάρει»[42].

Το τραγούδι κλείνει με την παραλλαγή της ευχής «Ηλιε μ΄, τρήλιε μ΄»[43].[44] – σαφέστατη παραπομπή στο αρχέγονο κύτταρο, στην ηλιακή λατρεία του απολλωνείου φωτός.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ του ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ δες ειδικό άρθρο.

ΠΟΝΤΟΣ

Στον Πόντο τον ευλαβούνται πολύ. Αισθάνονται ασφάλεια όταν βλέπουν τον άη Γιώργη βιγλάτορα.

Ο άγιος Γεώργιος του Μεταλλείου Πόντου εορταζόταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα: Λες και χτυπούσε συναγερμός! Μουσικά όργανα, πυροβολισμοί στον αέρα και αφιερώματα στην εικόνα του άγιου, κατέκλυζαν τον ναό. Οι μαθητές έψαλλαν διάφορα άσματα και οι πιστοί προσέφεραν σ’ αυτούς χρήματα, που πήγαιναν για τις ανάγκες του σχολείου. Συγκεντρωνόταν ένα αρκετά μεγάλο ποσό: 15-20 χρυσές λίρες!.. Αλλά και οι Τούρκοι μουσουλμάνοι ερχόντουσαν την ημέρα εκείνη στην πανήγυρη του άγιου. Ειδικά εκείνοι που είχαν στο σπίτι άρρωστο με ανίατη ασθένεια. Οι ίδιοι έλεγαν ότι πολλοί εξ αυτών, ως εκ θαύματος, έγιναν καλά…[32]

Ο άγιος Γεώργιος και ο στρατός

Ο άγιος είναι ο προστάτης του στρατού ξηράς και ως εκ τούτου τον τιμά ιδιαίτερα το πεζικό. (Λαμπρές γιορτές, που αποτελούν πια παράδοση, διοργανώνουν προς τιμήν του η 12^η Μεραρχία στο στρατόπεδο «Πατσούκα» Αλεξανδρούπολης, η 7^η Ταξιαρχία Μ/Κ στο στρατόπεδο «Δελαγραμμάτικα» Προβατώνα, η 50ή Ταξιαρχία στο Πρωτοκκλήσι, κ.ά.).

Προστάτης του πεζικού είναι και στην Ρουμανία. Οι πεζικάριοι στρατιώτες βγαίνουν στους δρόμους του Βουκουρεστίου κρατώντας αναμμένους πυρσούς.

Και 2^α Μαΐου

Τέλος, άλλα πανηγύρια του γίνονται την 2^α Μαΐου:

• Πανηγυρίζει το ξωκλήσι του Αη Γιώργη Νεοχωρίου Αχαΐας, όπου μετά την καθιερωμένη Θεία Λειτουργία τελείται το πατροπαράδοτο έθιμο της κουλούρας.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ταματα και αναιηματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 23.4.2010.

[1] Εικόνα της υπάρχει σε εκκλησάκι του ν. Χανίων.

[2] Ο Γεώργιος για χάριν συντομίας λέγεται και Γιώργος (> Γιωργάκης > Γάκης, Γιωργούλης, Γώγος > Γωγούλης, Γιώργης > Ωργής, Τζώρτζης (στα Επτάνησα), αλλά απαντάται και σε «υπερθετικό» βαθμό, πράγμα που σπανίως συμβαίνει σε κύρια ονόματα: Γιωργάρας, Γιώργαρος, κλπ.

Ενώ οι ξένοι αρκούνται στην πεπατημένη: George (Τζορτζ και το θηλυκό Τζόρτζια) οι αγγλόφωνοι, Georg (Γκέοργκ και το υποκοριστικό Γκιόργκιλι) οι γερμανόφωνοι, Τζιόρτιζο οι λατινόφωνοι, Ζορζ (και το θηλυκό Ζορζέτ) οι γαλλόφωνοι, Gheorghe (Γκιόργκι ή το υποκοριστικό αυτού, Γκίκα) οι Ρουμάνοι, κλπ.

[3] Τα πρόβατα θεωρούνται ιερά ζώα, γιατί έκρυψαν τον Χριστό, όταν τον κυνηγούσαν. Ενώ τα κατσίκια μόλις τον είδαν σκορπίστηκαν κι έτσι ο Χριστός συνελήφθη. Από τότε θεωρούνται καταραμένα.

Κατά την παράδοση, ο Θεός έδωσε σε κάθε γονιό από τρία αθάνατα παιδιά. Αυτά ούτε παντρεύονταν, αλλά ούτε και πέθαιναν Και κάθε χρόνο ο κόσμος έφερνε στη μνήμη του άγιου κι ένα από αυτά τα παιδιά, ως κουρμπάνι. Ο άγιος στενοχωρήθηκε που θα τέλειωνε έτσι κάποτε ο κόσμος. Και αποφάσισε και έδωσε στους ανθρώπους το πρόβατο, για να του το αφιερώνουν ως κουρμπάνι στη γιορτή του…

[4] Αρνί στη σούβλα, ταγμένο στον αη Γιώργη. Το έθιμο γίνεται στον Αγιο Βασίλειο Αρκαδίας, όπου οι τσοπάνηδες που εορτάζουν σφάζουν για καθένα συμπανηγυριστή και από ένα ζωντανό, κ.α.

[5] Λένε σχετικά: «Οποιος είν’ να πάρ’ το μαξούλι (= εισόδημα), να μετρήσ’ πρώτα το κεχρί κι ύστερα να πάρ’ το μαξούλι».

[6] μιτάρι = εξάρτημα του αργαλειού, με το οποίο μετακινούνται τα νήματα του στημονιού, ούτως ώστε να περνά η σαΐτα (< αρχ. μίτος, μιτάριο).

[7] Λένε σχετικά: «Οποτε μπορέσ’ να μετρήσ’ αυτά, τότε να τα πάρ’».

[8] Το πανηγύρι είναι καθαρά αρχαιοελληνικό έθιμο. Ο χορός των νέων ήταν μέρος της θρησκευτικής τελετής. Περιγράφει ο Ομηρος: «Νέες ντυμένες με λεπτά λινά φορέματα, κρατιόνταν χέρι-χέρι, με νέους που φορούσαν καλοϋφασμένους χιτώνες. Είχαν στο κεφάλι όλοι όμορφα στεφάνια και χρυσά μαχαίρια, κρεμασμένα από ασημένια λουριά. Πότε χόρευαν ανάλαφρα σε μια σειρά, πότε σχημάτιζαν δυο σειρές, η μια αντικριστά στην άλλη».

Τις ημέρες που γιόρταζαν οι άγιοι, άρα και οι μονές τους γίνονταν τα πανηγύρια. Τότε έβρισκαν ευκαιρία όσοι είχαν κάποιον ανίατο στο σπίτι, ή κάποιον καθυστερημένο, να τον πάνε στην εκκλησιά, να τον δέσουν με αλυσίδα στο δένδρο του προαυλίου, ή σε κάποιο κούτσουρο, και να περιμένουν να τελειώσει ο παπάς τη λειτουργιά για να «διαβάσει» ευχές στον άρρωστο, πιστεύοντας στη δύναμη της ιδιαίτερης ημέρας. Τότε δεν υπήρχαν ακόμη άσυλα ψυχοπαθών και το ρόλο τους έπαιζε αναγκαστικά, καλώς ή κακώς, η εκκλησία. Ετσι άλλωστε βγήκε και η φράση «αυτός είναι για τα πανηγύρια», ή «αυτός είναι για το κούτσουρο» ή «αυτός είναι για τον νάρθηκα», που είναι συνώνυμη με το «αυτός είναι τρελλός».

Οι πιο πολλοί πηγαίνουν στα πανηγύρια για την ψυχαγωγία που προσφέρουν κι όχι για την ιερή δύναμη της ημέρας, της ώρας και του τόπου. Ετσι όλοι θυμόμαστε τον Σωκράτη σ’ αυτές τις γιορτές: «Ναρθηκοφόροι μεν πολλοί, Βάκχοι δε τε παύροι» (= πολλοί είναι οι γιορταστές του Βάκχου που βαστούν νάρθηκες, όμως οι πραγματικοί λάτρεις του Θεού είναι λίγοι», Πλάτωνα «Φαίδων», 69), που αργότερα μεταφέρθηκε και στο Ευαγγέλιο: «Πολλοί γαρ εισί κλητοί, ολίγοι δε εκλεκτοί» (Ματθ. Κ, 16).

Γι’ αυτό λέει ο M. Nilsson: «Ενας αρχαίος Ελλην θα αισθανόταν σαν να ήταν στην πατρίδα του, αν παρευρισκόταν σε ένα νεότερο πανηγύρι» («Αρχαία ελληνική θρησκεία»).

(Ο νάρθηκας είναι ελαφρύ φυτό, σαν καλάμι με εντεριώνη, που σήμερα κοινά λέγεται μαγκούτα).

[9] Στην Τερπνή Σερρών ιπποδρομίες κάνουν την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής.

[10] Ο Ιππικός και Ορειβατικός Ομιλος Θεσπρωτίας «Ο Πήγασος» συνοδεύει με τα άλογα και τους ιππείς του την εικόνα του αγίου, κατά την μεταφορά της από την κεντρική εκκλησία των Συβότων στο ξωκκλήσι του Αγ. Γεωργίου, όπου και ακολουθεί ημερήσιο γλέντι.

[11] Επειδή το έθιμο εδώ τείνει να σβήσει, ο πολιτιστικός ιππικός όμιλος της Καλλιόπης Λήμνου, «Κέρος» διοργανώνει ιπποδρομίες και μέσα στο κατακαλόκαιρο, στις 16 Αυγούστου, στην παραλία του Κέρους.

[12] κροκάλα = αποστρογγυλωμένο χαλίκι, βότσαλο (αρχ. κροκάλη).

[13] Στη μονή αυτή φυλάγεται το ευαγγέλιο του μακαριστού ιερομόναχου Πανάρετου, το οποίο δώρισε στην μονή, στην οποία και μόνασε (1811 – 1817).

[14] Σήμερα η εικόνα αυτή βρίσκεται στην εκκλησιά του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, στη Θεσσαλονίκη. Ο θρύλος λέει πως οι Τούρκοι έκαψαν τον άγιο επειδή δεν τούρκευε. Ο Θεός τότε τον πήρε και τον εγκατέστησε μέσα σε μια βουνοσπηλιά, όπου και άγιασε κι έκαμε πολλά θάματα. Μετά του είπε να πάει όπου θέλει κι εκείνος πήγε στην Ηράκλεια.

[15] Στο Νέο Σούλι στα Δαρνακοχώρια Σερρών, «μετά την τέλεση τις Θείας Λειτουργίας στην κεντρική εκκλησία (η οποία τιμά την Κοίμηση της Θεοτόκου), οi ιερείς και το εκκλησίασμα μεταβαίνουν στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, λίγο έξω του χωρίου, όπου και το νεκροταφείο και εκεί τελείται αγιασμός και διανομή γάλακτος και λουκουμιών. Η πομπή προχωρά σε κύκλο, υπό τους ήχους του σημάντρου, στα όρια της αγροτικής περιοχής του χωρίου, και όλοι οι μετέχοντες άδουν:

Χριστός Ανέστη,

Αληθώς Ανέστη.

Γάλα στα χωράφια,

μέλι μεσ’ στ’ αμπέλι».

κάρβουλο καλάθια

ΠΗΓΗ: Γ. Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΟΥ, συντάκτου του Κέντρου Eρεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών «Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΙΣ ΝΕΟΝ ΣΟΥΛΙ ΣΕΡΡΩΝ».

[16] Συντηρεί και ορφανοτροφείο («Στέγη του Απορου Γυμνασιόπαιδος»).

[17] Η εκκλησιά του ανεγέρθη εκ βάθρων μεταξύ 1599-1601, από τον οσιότατο μοναχό και οικονόμο Σωσίπατρο, αλλά η μονή είναι πολύ παλαιότερη, προ του 1494. Η εικόνα του ήρθε απ’ το Βυζάντιο (Κωνσταντινούπολη), επί εικονομαχίας. Χάρη σ΄ αυτήν την εκκλησιά, οι Ενετοί ονόμαζαν και το νησί Isola San Giorgio. Υπήρξε κάποτε και μετόχι της Μεγ. Λαύρας του Αγ. Ορους. Ο ναός αυτός επλήγη αρκετά από το σεισμό της 26^ης Ιουλίου 2001.

[18] Για το άρρωστο παιδί στη Χιο η μητέρα προσφέρει διάφορα τραγήματα (ξηρούς καρπούς) και γλυγούδια (νώγαλα ή νωγαλεύματα ή ηδύσματα, αλλά και τα τιμαλφή του νοικοκυριού, όπως κουτάλια, αργυρά και επίχρυσα πιάτα, καθρέφτες και κοσμήματα γυναικών, αλλά και τα δώρα) στις αρχόντισσες ή νεράιδες, λέγοντας: «Καλημέρα σας καλές καλές αρχόντισσες, φάτε σεις τα κολλικάκια και γειάνετε μον το παιδί μου».

[19] βρισκόταν περίπου όπου σήμερα η Εκκλησία των Αρμενίων, πάνω στο κάστρο του Διδυμότειχου

[20] Λουλούδια.

[21] Αντίστοιχα, στο Ν. Πύργο Εύβοιας οι κοπέλες του μαζεύουν χαμομήλι. Σ’ άλλες περιοχές στολίζουν τα μπακίρια του σπιτιού, κάμουν σταυρό από πρασινάδα στην εξώπορτα, που διώχνει το κακό μάτι.

[22] μπαϊράκι = σημαία (< τουρκ. bayrak).

[23] τσεβρές = κεντητό μαντίλι κεφαλιού (< τουρκ cevre), ύφασμα κατάλληλο για κέντημα.

[24] Τα αναρίθμητα χριστιανικά ξωκλήσια, χτισμένα και σκαρφαλωμένα στα ωραιότερα σημεία της ελληνικής υπαίθρου (στις κορφές, τις άκρες των λιμανιών, τους κάβους, τις βρύσες, τα αιωνόβια δένδρα, κ.α.), που περιμένουν τον άγνωστο διαβάτη να περάσει, να σταθεί, να ξαποστάσει, δεν είναι παρά τα αρχαία ελληνικά αφιδρύματα της υπαίθρου, που ήταν χτισμένα στους ίδιους σχεδόν τόπους, για τους ίδιους σχεδόν λόγους.

[25] Βέβαια, οφείλουμε να πούμε πως, ο άη Νικόλας γιορταζόταν σαφώς στα νησιά του Μαρμαρά: Τα σπίτια (κυρίως ναυτικών και ψαράδων) έμεναν ανοιχτά, οι επισκέψεις και τα τραταμέντα έδιναν και έπαιρναν. Εικόνισμά του έβρισκες σ’ όλα τα μαρμαρινά καράβια. Και καντίλι που έκαιγε άσβηστα μπρος στην εικόνα του σ’ όλα τα σπίτια των που ταξίδευαν στις θάλασσες. Αλλά εκκλησιά αφιερωμένη σ’ αυτόν υπήρχε μόνο στην Γαλλιμή, έξω απ’ το βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στην Γένα.

[26] γκάγκα =  πλώρη αλιευτικού σκάφους.

[27] Απαραίτητη ήταν η μορφή του άγιου Γεώργιου και στα εργόχειρα της προίκας, στα υφαντά του αργαλειού, στα μεταξωτά μεσάλια των Μαρμαρινών.

[28] Σαντάλα: αλιευτικό σκαρί της Θάλασσας του Μαρμαρά με εφτά σειρές κουπιών / 14κοπο, μήκους 17-18 μ.

[29] Γκάγκα: η μύτη, η πλώρη.

[30] Χάρμπα: σπάθα, χατζάρα.

[31] «Στα παράλια της Προποντίδας και στα νησιά του Μαρμαρά (Καλόλιμνος, Κούταλη, Αφυσιά, Αλώνη ή Πασαλιμάνι και Μαρμαράς ή Προκόννησος), ο Άη-Γιώργης είναι ο κατ’ εξοχήν αγαπημένος Άγιος και η λατρεία του, από άποψη σπουδαιότητας, έρχεται τρίτη μετά από εκείνην του Ιησού και της Παναγίας. Δεν υπήρχε πόλη ή χωριό στην Προποντίδα που να μην τιμά με ναό, κεντρικό ή ενοριακό ή ξωκκλήσι, τον άη-Γιώργη, μια και σ’ αυτά τα μέρη εθεωρείτο, πέραν των άλλων ιδιοτήτων του, και ως προστάτης των ναυτικών, περισσότερο κι απ’ αυτόν τον άη-Νικόλα. Εικόνισμά του υπήρχε πάντα στα μαρμαρινά καράβια και τις μέρες της γιορτής του κινούσαν οι Μαρμαρονησιώτες γκεμιτζήδες για ταξείδια μακρινά, πέραν της Προποντίδας. Ενδεικτικό της γενικευμένης λατρείας του αγίου και της επιζητούμενης προστασίας του στα πλεούμενα» – βλ. και Θ. Κοντάρα.

[32] Σήμερα ο ναός καλλωπίστηκε από αφιερώσεις ξενητεμένων Μεταλλειωτών, από την Ρωσία και την Κωνσταντινούπολη. Του αφιέρωσαν επιτάφιο, εξαπτέρυγα, άγιο ποτήριο, ευαγγέλια, σταυρούς, θυμιατήρι, αργυρή εικόνα του αγίου και εκκλησιαστικά βιβλία.

[33] χάρμπα = πλατύ αμφίστομο πολεμικό μαχαίρι των Ρωμαίων.

[34] μεσάλι = προσόψιο, πετσέτα.

[35] Βλ. σχ. «Αγιος Γεώργιος εν Προικοννήσω», ανακοίνωση των Ε. Βαλσαμή και Ν. Λαμπαδαρίδη, στο Σύλλογο Μεσαιωνικών Γραμμάτων, 1939. Πρόκειται για την παραλλαγή των Παλατιών του Μαρμαρά.

[36] φεργάδα, φραγάδα, φρεγάδι = φρεγάτα. Το γνωστό δικάταρτο ή τρικάταρτο μεγάλο ιστιοφόρο.

[37] αρτσιπέλαγο = αρχιπέλαγος. Ετσι ονόμαζαν οι Ιταλοί το τμήμα του Αιγαίου απ’ τη Σαμοθράκη ως τη Ρόδο.

[38] ΄ξογαλάζιο = χρυσογαλάζιο.

[39] ΄ξοκινήκατος = χρυσοκινήκατος (χρυσός + κινήκατος < αρχ. κινήκειος = υπέρυθρος), άρα χρυσοκόκκινος.

[40] απατός = ο ίδιος μου ο εαυτός, αυτοπροσώπως.

[41] συντυχαίνω = συνομιλώ, συνδιαλέγομαι.

[42] Η παραλλαγή της Γαλλιμής έχει ως εξής:

Τ’ άη Γιωργιού τη βραδυνή, τ΄ άη Γιωργιού το βράδυ

βασιλοπούλα αρμάτωνε ολόχρυσο φρεγάδι.

Βάνει μεταξωτά πανιά και ξάρτια μπιρσιμένια

και το τιμόνι μάλαμα και τα κουπιά ΄σημένια.

Παίρνει ναυτάκια διαλεχτά και πολυχαϊδεμένα.

Του ρήγα γιος σαν τ΄ άκουσε φραγάδες αρματώνει

και μέσα στ΄ αντιπέλαγος πάει και τηνε στήνει.

Μέσα στο ατντιπέλαγος, στης Ρόδος το κανάλι

εκεί την επλησίασε κι είχε χαρά μεγάλη:

«Σουλτάνα μάινα τα πανιά, σουλτάνα πάρτα κάτω,

σουλτάνα δώσ΄ μου ένα φιλί και πάρ΄ ένα φραγάδι,

θέλεις πάρε το πράσινο ή θέλεις το γαλάζιο

θέλεις το χρυσοκόκκινο, πούμαι απατός μου μέσα;».

«Φρόνιμο σ΄ είχα ρήγα γιε κι άσχημα συντυχαίνεις

και μέσα στ΄ αντιπέλαγος σαν τι φιλί γυρεύεις;

Αντε να βγούμε στη στεργιά και ποιος νικήσει ας πάρει».

[43] Τελετουργικό χορευτικό τραγούδι της Πρωτομαγιάς των Παλατιών και της Γαλλιμής του Μαρμαρά.

[44] Η παραλλαγή της Γαλλιμής κλείνει με το στίχο:

Ολων υγειά μας και χαρά και φέτο και του χρόνου.

Και το τραγούδι σώστηκε και δίετε νάβρετ΄ άλλο.

Για πείτε το για να το πω, γι’ αρχέβω και το λέγω

κι ανίς κι αρχέψω να το πω πολλές καρδιές θα κάψω.

Θα κάψω ναύτες στο κουπί, ραφτάδες στο βελόνι,

θα κάψω και τους μαραγκούς που φτιάχνουν τα καράβια,

που ξενιτεύουν τα παιδιά τα όμορφα παλικάρια,

θα κάψω και τους μαραγκούς που φτιάχνουν τα καΐκια,

που ξενιτεύουν τα παιδιά και κλαίγουν τα κορίτσια.

Του χρόνου τέτοιονε καιρό πάλι ν΄ ανταμωθούμε

και το τραγούδι τ΄ άη Γιωργιού χαρούμενο να πούμε

να βγάλν΄ οι γριπαροί κολιοί και τα καράβια κιάρι

κι εμείς οι καλορίζικες οκάδες το μετάξι.

εθιμα πανηγυρια αη Γιωργη αγιου γεωργιου Λεκακης ηθη ηθος λαογραφια παραδοση παραδοσεις εθιμο πανηγυρι αγιος αι Γιωργιος γιωργης ασημενιο δακτυλίδι 500 700 μχ δρακοκτονος ιππεας δαχτυλίδι 6ος 8ος δρακοκτονια θραξ θρακας ιππεις αρχαιο κιονοκρανο παρθενος παρθενα κορη Καππαδοκης ηρωας, αγια Πολυχρονια δρακος, νερο υδρευση βορα κληρος μονακριβη κορη αρχοντας καβαλαρης καβαλλαρης κονταρι πολη Καππαδοκια πιστη αλογα αγιων Δημητριου, Θεοδωρων Μηνα Δημητριος, Θεοδωροι Μηνας ουρανος βροντη λατρεια Διος δια διας ζευς αστραπη σπιθα πεταλο αλογο στρατηλατης αγιοι κυκλος ζωης ζωη ηλιακος θεος Απολλωνας, Απολλων Απολλωνος Απολλωνα Πυθωνας πυθων Δελφοι αγαλμα Σαυροκτονος Πραξιτελης χειμωνας χειμων αρχαιοελληνικος μυθος ηρως Μυκηνες μυκηναι Περσεας, περσευς ιππος εικονογραφια Θρακη ονομα