Του Γιώργου Λεκάκη
Σε όλην την Σάμο – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΣΑΜΟΥ, ΕΔΩ – έχουν ανακαλυφθεί πολυάριθμα σπήλαια που περιμένουν έρευνα[1], κυρίως κατανεμημένα γύρω από το όρος Κέρκης / Κερκετεύς. Μεταξύ αυτών, ο Αγριομερνός. Ευρίσκεται περίπου 200 μ. επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στα βράχια της ακτής του Μεγάλου Σεϊτανίου (στον 37ο παράλληλο – 37°46′16,88′′ Β και 26°38′24,7′′ Α), στις βόρειες πλαγιές του Κέρκη στην βορειοδυτική Σάμο.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Το τοπωνύμιο Αγριομερνός (< Άγριο Μέρος) και το όνομα Μεγάλο Σεϊτάνι (από την τουρκική λέξη Şeytan = διάβολος) αντικατοπτρίζουν εύστοχα τον άγριο και απρόσιτο χαρακτήρα του τοπίου.
Το Σπήλαιο Αγριομερνός είναι, μέχρι στιγμής, η μόνη προϊστορική θέση στην νήσο Σάμο, η οποία γίνεται γνωστή, εκτός των οικιστικών συνόλων του ΝΑ. τμήματος του νησιού (Ηραίον και Κάστρο – Τηγάνι). Έτσι επεκτείνει τις γνώσεις μας για την προϊστορική τοπογραφία του νησιού.
Η αρχαιολογική έρευνα στην Σάμο επικεντρώθηκε ιστορικά στο ΝΑ. τμήμα του νησιού – κυρίως στους οικισμούς Κάστρο-Τηγάνι και Ηραίον , που βρίσκονται αντίστοιχα στα ανατολικά και δυτικά σύνορα του Πυθαγορείου κόλπου. Έχουν ερευνηθεί εκτενώς από τις αρχές του εικοστού αιώνα από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών.[2] Μεταξύ 2009 και 2013 ξεκίνησαν νέες ανασκαφές στο Ηραίον, με τις προϊστορικές φάσεις να διερευνώνται από το Πανεπιστήμιο Κύπρου.[3] Αυτές οι νέες ανασκαφές, παράλληλα με την επαναξιολόγηση των συνολικών κεραμικών συνόλων από προηγούμενες έρευνες (δεκαετίες 1950, 1980) κάτω από τα στρώματα της Εποχής του Σιδήρου και του Χαλκού του Ιερού της Ήρας, αποκάλυψαν στρώματα της Μέσης και Ύστερης Χαλκολιθικής, που χρονολογούνται στην 5η και 4η χιλιετία π.Χ.[4]
Η μελέτη και ανάλυση κεραμικών συνόλων, τόσο από το Κάστρο – Τηγάνι, όσο και από το Ηραίον, που εκτείνεται από την 6η χιλιετία π.Χ. έως την 2η , έχει ρίξει φως στην παραγωγή, κατανάλωση και διανομή κεραμικών προϊόντων σε ενδονησιωτικά και ενδονησιωτικά / παράκτια επίπεδα.[5] Η συστηματική εργασία στην προϊστορική κεραμική από το Ηραίον έχει υποστηρίξει έντονα την πλεονεκτική θέση της Σάμου στις θαλάσσιες αρτηρίες επικοινωνίας που συνέδεαν το νότιο με το Βόρειο Αιγαίο και την δυτική Ανατολία με τις Κυκλάδες.[6]
Ωστόσο, μέχρι την ανακάλυψη του Αγριομερνού, το δυτικό τμήμα του νησιού, ιδιαίτερα το ΒΔ., παρέμενε ως terra incognita. Τα δυτικά πεδινά και τα υψίπεδα της Σάμου, συμπεριλαμβανομένων περιοχών όπως το Καρλόβασι και ο Μαραθόκαμπος, ερευνήθηκαν την δεκαετία του 1980, μέσω μιας μη συστηματικής έρευνας[7] που αποκάλυψε αρχαιολογικά στοιχεία που εκτείνονται από την ρωμαϊκή έως την βυζαντινή περίοδο. Από το 2021, αυτή η περιοχή έχει γίνει το επίκεντρο μιας συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας, γνωστής ως Αρχαιολογικό Έργο Δυτικής Περιοχής Σάμου (WASAP), με στόχο την ανάλυση των διαχρονικών αλλαγών στο αγροτικό τοπίο και την αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας αυτής της περιοχής.[8] Τελικώς, η συγκριτική κεραμική ανάλυση του Αγριομερνού με τους δύο προϊστορικούς οικισμούς επιδιώκει να διερευνήσει πιθανή επικοινωνία μεταξύ του ΝΑ. και του ΒΔ. τμήματος του νησιού.
Το Σπήλαιο Αγριομερνός (παραπάνω φωτογραφία) σχηματίζεται μέσα στα λευκά δολομιτικά μάρμαρα του Κερκετέα. Είναι προσβάσιμο από την ξηρά, μέσω ενός απότομου μονοπατιού.
Ανακαλύφθηκε αρχικώς το 2016 από τον Σύλλογο Σπηλαίων Σάμου «ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ», σε μεγάλο βαθμό αδιατάρακτο, γεγονός που οδήγησε σε συστηματική έρευνα από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας με την μορφή επιφανειακής έρευνας. Αποτελείται από μια σειρά από θαλάμους. Το σπήλαιο παρουσιάζει ενεργές διαδικασίες σπηλαιογένεσης. Η ανακάλυψη του Αγριομέρνου αποκάλυψε διάφορα κοιτάσματα, που προκύπτουν από την κατανάλωση οργανικών υλικών, όπως στάχτη, κάρβουνο και κόκκαλα. Επί πλέον, η τοποθεσία έχει αποδώσει κεραμικά και λίθινα τεχνουργήματα, όλα βρέθηκαν in situ στο δάπεδο του σπηλαίου.
ΤΩΡΑ, νέα επιστημονική μελέτη χρησιμοποίησε την κεραμική για τον εντοπισμό προτύπων χρήσης και κατανάλωσης, καθώς και στρατηγικές εναπόθεσης στον Αγριομερνό. Αυτή η ανακάλυψη αμφισβητεί την κατανόησή μας για την αλληλεπίδραση ανθρώπου-τοπίου σε μια οριακή περιοχή, σε δύο ξεχωριστά προϊστορικά χρονολογικά επεισόδια. Ως μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού έργου, αυτή η εργασία παρουσιάζει τα αποτελέσματα από μια ολοκληρωμένη, πολλαπλής κλίμακας ανάλυση κεραμικής[9]. Η ανάλυση αποκάλυψε μια διαφορετική σύνθεση κεραμικής συναρμολόγησης, που αντιπροσωπεύει μια σειρά από διαφορετικές πηγές πρώτων υλών στο νησί και, κατ’ επέκταση, διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Ο εντοπισμός των εισαγωγών εκτός νησιού προσθέτει νέα στοιχεία στην ανασυγκρότηση των προτύπων συνδεσιμότητος του Αιγαίου. Το Σπήλαιο Αγριομερνού αποτελεί βασικό αρχαιολογικό χώρο, σε μια περιοχή που δεν είχε εξερευνηθεί προηγουμένως, προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία για διερεύνηση της αρχαίας κινητικότητας, της ιερότητας του τοπίου και των τελετουργικών παραστάσεων που εκδηλώνονται με περιοδικές και επαναλαμβανόμενες πράξεις εναπόθεσης.
Αναλύθηκαν 42 δείγματα κεραμικής.
ΠΗΓΗ: S. Menelaou, κ.ά. «Ritual use, consumption, and depositional practices at Agriomernos Cave, Northwestern Samos (Greece): A ceramic analytical approach», τ. 5, 2024, 100041, Advances in Archaeomaterials. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.9.2024.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Darlas, A., κ.ά. «Burials and pots under the stalagmites: Prehistoric Rituals in Agriomernos Cave on Samos, Eastern Aegean Greece».
- Furness «Some early pottery of Samos, Kalimnos and Chios» στο Proc. Prehistoric Soc., 22, 1956, σελ. 173 – 212, 10.1017/S0079497X00017229.
- Hood «Excavations in Chios 1938 – 1955. Prehistoric Emporio and Ayio Gala», τ. I-II, The British School of Archaeology at Athens, εκδ. Thames and Hudson, Oxford 1981, 1982, Suppl. Vols. αρ. 15-16.
- Katsarou «The dawn of ancient Greek cave cult: prehistoric cave sanctuaries», επιμ. A. Nagel, Cave and Worship in Ancient Greece: New Approaches to Landscape and Ritual, εκδ. Routledge, New York, 2021, σελ. 17-48.
- Kouka «Prehistoric Heraion reconsidered: glimpses on the excavations 2009 – 2013 north of the Sacred Road», D. Panagiotopoulos, I. Kaiser, O. Kouka (επιμ.), Ein Minoer im Exil, Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 270, Bonn, 2015, σελ. 223 – 242, εκδ. Dr. R. Habelt.
- Menelaou, O. Kouka «Cooking up pottery recipes: a diachronic technological and provenance analysis of cooking ware ceramics from prehistoric Heraion on Samos, Greece (ca. 4500 – 1700 BC)» J. Archaeol. Sci. Rep., 35, 2021, άρθρο 102716, 10.1016/j.jasrep.2020.102716.
- Papageorgiou «The marine environment and its influence on seafaring and maritime routes in the prehistoric Aegean», Eur. J. Archaeol., 11 (2 – 3) 2008, σελ. 199 – 222, 10.1177/1461957109106374.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Λελούδας, 2005:160 – 84.
[2] Is19Feel, 2021.
[3] Κούκα, 2014, 2015, 2019. Κούκα και Μενελάου, 2018.
[4] 2018 Menelaou και Kouka, 2022: 5 – 6, Πίνακας 1.
[5] Menelaou, 2018, 2021, Menelaou 2, 2020; κ.ά.., 2016.
[6] Menelaou, 2020; Menelaou and Day, 2020.
[7] Shipley, 1987:249 – 66, Χάρτες 9 – 17.
[8] Bennet, 2022:29 – 32.
[9] morpho-stylistic και macroscopic examination, thin section petrography, και wavelength dispersive X–ray fluorescence spectroscopy (WD-XRF).
αρχαια Σαμος, αρχαιος πολιτισμος 8.000 χρονων, χρονια πριν προιστορικη κατοικηση Σπηλαιο Αγριομερνος Σαμου, προιστορια σπηλαια ερευνα ορος Κερκης / Κερκετευς ακτη Μεγαλο Σειτανι 37ος παραλληλος βορειοδυτικη τοπωνυμιο Αγριο μερος Σειταν τουρκικη λεξη seytan διαβολος τοπιο νησος νησι οικιστικο συνολο Ηραιον Καστρο Τηγανι τοπογραφια αρχαιολογικη ερευνα αρχαιολογια οικισμος Ηραιο Πυθαγορειος κολπος Πυθαγορειο 20ος αιωνας μχ Γερμανικο Αρχαιολογικο Ινστιτουτο Αθηνων γερμανια 2009 2013 ανασκαφη θεα Ηρα Πανεπιστημιο Κυπρου κυπρος ανασκαφη, κεραμικα ερευνες 1950, 1980 Εποχη Σιδηρου Χαλκου Ιερο ιερον ναος ηρας, Μεση υστερη Χαλκολιθικη νεολιθικη 5η 4η χιλιετια πΧ κεραμικη 6η 2η παραγωγη καταναλωση διανομη κεραμικων προιοντα πλεονεκτικη θεση θαλασσια αρτηρια επικοινωνια νοτιο Βορειο Αιγαιο δυτικη Ανατολια αρχαιες Κυκλαδες πεδινα υψιπεδα Καρλοβασι Μαραθοκαμπος, ρωμαικη την βυζαντινη περιοδος 2021, συστηματικη Αρχαιολογικο εργο Δυτικης Περιοχης Σαμου WASAP αγροτικο τοπιο ιδιοσυγκρασια προιστορικος λευκο δολομιτικο μαρμαρο Κερκετεας αποτομο μονοπατι 2016 Συλλογος ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ αδιαταρακτο, Εφορεια Παλαιοανθρωπολογιας Σπηλαιολογιας επιφανειακη θαλαμος σπηλαιογενεση καταναλωση οργανικα υλικα σταχτη, καρβουνο οστα κοκκαλα κεραμικα λιθικα λιθινα τεχνουργηματα, χρηση αλληλεπιδραση ανθρωπος προιστορικα αναλυση συνθεση κεραμικης συναρμολογηση, πηγες πρωτη υλη ομαδα εισαγωγη συνδεσιμοτητα Αιγαιο αρχαιολογικος χωρος, ανεξερευνητη κινητικοτητα ιεροτητα τελετουργια παρασταση νταρλας ταφη καλυμνος χιος εμποριος εμπορειος αγιο γαλα βρετανικη σχολη οξφορδη κατσαρου νεα υορκη ηπα μινωιτες κρητες μινωικη κρητη βοννη, μενελαου κουκα μαγειρικη μαγειρικα σκευη 4500 – 1700 πΧ 6.500 3.700 εστιαστη παπαγεωργιου ναυτικο ναυτικη ναυσιπλοια Λελουδας
