Του Γιώργου Λεκάκη
Ιταλία, 1957. Ενώ γίνονταν εργασίες για την ανάπλαση της Via Flacca[1], που θα συνέδεε την Ρώμη με την Νεάπολη, οι εργάτες έκαναν μια τυχαία και εξαιρετική ανακάλυψη: Μια θαλασσοσπηλιά, με αρχαιολογικό ενδιαφέρον – έκτοτε γνωστή ως «Σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου» (παρακάτω φωτογραφία)!
Άλλη μια από τις πολλές σπηλιές στον κόσμο, που διεκδικούν αυτό το μερίδιο μυθου…
Έως τώρα έλεγαν πως η μόνη αποικία Λακώνων στην ιταλική χερσόνησο ήταν ο Τάραντας. Λάθος. Στο νότιο Λάτιο, λοιπόν, χώρα του υιού του Οδυσσέα, Λατίου, στην σημερινή Spelunca (= Σπήλαιο Μέγα) > Spelonghe > Sperlonga[2], υπήρχε η αρχαία ελληνική αποικία των Λακεδαιμονίων, Αμύκλαι, από την ιερή πόλη των Αμυκλών Σπάρτης, στον 41ο παράλληλο [41°16′N 13°26′E]. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Λακωνων Γη”.
Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας που χρονολογούνται από την Ανώτερη Παλαιολιθική.
Στην Sperlonga λοιπόν, ο Ρωμαίος στρατηγός Τιβέριος έκτισε μια κομψή έπαυλη / βίλλα στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. Λίγα χρόνια πριν από την άνοδο του Τιβερίου στον αυτοκρατορικό θρόνο, κατά την επιστροφή του από την εξορία, η Villa Speluncae («του Σπηλαίου») υπέστη σημαντική επέκταση: Επεκτάθηκε σε περισσότερα από 22 εκτάρια! Ο Τιβέριος είχε επίσης μετατρέψει το σπήλαιο της παιδικής του ηλικίας σε τρικλίνιο – δηλ. σε μια λαξευμένη στον βράχο αίθουσα δεξιώσεων.
Στην είσοδο, υπήρχε μια δεξαμενή / πισίνα, όπου κολυμπούσαν ψάρια. Στο κέντρο της, ένα «νησί» για να φιλοξενεί κλίνες / ανακλιντρα / κρεβάτια του συμποσίου.
Ο αυτοκράτορας και οι καλεσμένοι του μπορούσαν επομένως να απολαύσουν τόσο την θέα του βράχου της Κίρκης (νυν Monte Circeo), που διαφαινόταν στον ορίζοντα, όσο και το μυθολογικό σκηνικό, που ο αυτοκράτωρ είχε φανταστεί για το σπήλαιο!
Στο εσωτερικό του σπηλαίου, χαράχθηκε επιδέξια μια κυκλική λεκάνη, που οριοθετείτο από ένα συνεχές μονοπάτι για τους επισκέπτες, και τα μνημειώδη γλυπτά τοποθετήθηκαν στις φυσικές κόγχες του σπηλαίου.
Σύμφωνα με τον Τάκιτο και τον Σουετόνιο, η οροφή της σπηλιάς κατέρρευσε, ενώ ο Τιβέριος έτρωγε και ο Σηιανός, έσπευσε να σώσει τον Τιβέριο. Ο Τιβέριος σε ένδειξη ευγνωμοσύνης τον προώθησε στην εξουσία. Ο Τιβέριος μετακόμισε στην νησίδα Καπρέαι (νυν Κάπρι) μετά το 26 μ.Χ.
Ο Τιβέριος παρήγγειλε και ένα γλυπτό, που το θέμα του να συνδέεται με την γενεαλογία της οικογένειάς του: Εφ΄ όσον το γένος Κλαυδίων / Claudia ισχυριζόταν ότι καταγόταν από τον Οδυσσέα, επελέχθη φυσικά κάτι από την Οδύσσεια…
Για να το κάνει αυτό, στρατολόγησε τρεις από τους μεγαλύτερους Έλληνες γλύπτες της εποχής του, τους Ρόδιους Αγήσανδρο, Αθηνόδωρο και Πολύδωρο. Οι τρεις Ρόδιοι αποβιβάστηκαν στο Λάτιο με ένα μεγάλο φορτίο μαρμάρου από το Δοκιμειον (από τα λατομεία της Φρυγίας).
Η βραχώδης προεξοχή ήταν λαξευμένη για να αναπαριστά την πλώρη του μυθικού πλοίου της Αργούς, του Ιάσονα και των Αργοναυτών! Ευρέθη κατάλοιπο μωσαϊκού, που το υποδηλώνει στα λατινικά: NAVIS ARGO (παρακάτω φωτογραφία).
Οι τοπικές βίλες χρησίμευαν και ως κέντρα παραγωγής ιχθύων, ως λίμνες ιχθυοκαλλιέργειας (παρακάτω φωτογραφία).
Αλλά δυστυχώς, η πόλη λεηλατήθηκε για πρώτη φορά το 1534 από τον Οθωμανό ναύαρχο Khair Ad-Dìn, γνωστό ως Barbarossa. Και το 1623 από έναν στόλο πειρατών από την Μπαρμπαριά / Barbary.
Αρχικώς ανήκε στο Βασίλειο της Νάπολης και στην συνέχεια στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών (επαρχία Terra di Lavoro). Ακόμη και μετά την στρατιωτική ήττα του Φραγκίσκου Β’ των Βουρβόνων από τον Γκαριμπάλντι και την επακόλουθη προσάρτηση του Βασιλείου των Δύο Σικελιών στο Βασίλειο της Σαρδηνίας (το οποίο έγινε Βασίλειο της Ιταλίας, το 1861).
ΣΗΜΕΡΑ, το κύριο πολιτιστικό αξιοθέατο της Σπερλόνγκα είναι το μουσείο, που έχει ανεγερθεί στους χώρους της πρώην βίλλας του Τιβερίου και δείχνει τις ομάδες γλυπτών, που βρέθηκαν στο σπήλαιο οι οποίες δοξάζουν τα κατορθώματα του Οδυσσέα.
Μερικά από τα ευρεθέντα γλυπτά, απεικονίζουν:
- την επίθεση της Σκύλλας στο πλοίο του Οδυσσέα (παραπάνω φωτογραφία),
- την τύφλωση του Πολύφημου από τον Οδυσσέα (πάνω και κάτω φωτογραφία),
- την κλοπή του Παλλαδίου
- τον Οδυσσέα να σηκώνει τον νεκρό Αχιλλέα.
- Στην ίδια ομάδα των ιδίων καλλιτεχνών ανήκαν και το γλυπτό συμπλεγμα «Ο Λαοκόων και οι γιοι του» (βλ. Πλίνιος ο Πρεσβύτερος). – παρακάτω φωτογραφία.
Σήμερα οι μελετητές πιστεύουν ότι δεν είναι όλα τα έργα των ιδίων Ροδίων καλλιτεχνών, αλλά τα συνέχισαν και συγγενείς-απόγονοί τους.
Η διάλεκτος που μιλούν οι κάτοικοι της Sperlonga παρουσιάζει πολύ έντονες νότιες επιρροές από τα ελληνικά-γκρεκάνικα. Είναι παρόμοια με τις διαλέκτους της Απουλίας, αλλά και με αυτές της Μολίζε. Αυτό οφείλεται ίσως στην έλευση ψαράδων από την Απουλία, που μιλούσαν την γκρίκο. Έχει επίσης στοιχεία και από τις άλλες ελληνικές διαλέκτους της Καμπανίας.
Τέλος, άλλα αξιοθέατα της πόλεως:
- Η εκκλησία της Santa Maria – η αρχαιότερη της πόλης (από τις αρχές 12ου αιώνα)/ Φιλοξενεί μεσαιωνικά ψηφιδωτά που ανακαλύφθηκαν κατά τις τελευταίες αναστηλώσεις. Σώζεται ένας καμβάς με την «Madonna Assunta» και ένα ξύλινο άγαλμα του Αγίου πάπα Λέοντος του Μεγάλου, πολιούχου της πόλεως (αρχές 18ου αι.). Το παρεκκλήσι του San Domenico διατηρεί έναν βωμό του 18ου αιώνα και έναν τοιχογραφημένο θόλο.
- Το μικρό παρεκκλήσι του San Rocco, του 15ου αι. Ο Άγιος Rocco είναι συμπολιούχος. Το πανηγύρι του γίνεται τις ημέρες που προηγούνται και μετά την πρώτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου, προς τιμήν του San Leone και του San Rocco, στην εκκλησία της Madonna Assunta. Οι δύο σημαντικές πομπές περνούν από ολόκληρην σχεδόν την επικράτεια της Sperlonga, τόσο από την Επάνω Πόλη όσο και από την παραθαλάσσια πόλη. Χαρακτηριστική είναι η πομπή του San Rocco που φτάνει στην θάλασσα το βράδυ, όπου ανάβουν πυροτεχνήματα και μετά το άγαλμα επιστρέφει στο ιστορικό κέντρο, περνώντας από το παρεκκλήσι του, μέσα από τα τυπικά σοκάκια και σκάλες της Sperlonga.
- Ο πύργος Truglia (= τρούλλος), ένας ιστορικός παραθαλάσσιος πύργος, στην άκρη του ακρωτηρίου. Και φυσικά
- οι παραλίες της, μια μεγάλη στη δυτική της πλευρά, που φτάνει μέχρι την Terracina και μια σειρά από μικρές παραλίες στην ανατολική πλευρά της, προς την Gaeta, κοιτίδα των Γαετάνων.
Φημισμένες οι τομάτες San Marzano (καλλιεργούνται εντατικά σε θερμοκήπια) και άλλα λαχανικά, όπως το λευκο σέλινο.
ΠΗΓΗ: @Herakles Cithare. Sperlonga. Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.3.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Παραλιακός δρόμος που συνδέει την Terracina με την Gaeta, περνώντας από την ακτή του Fondi. Εγκαινιάσθηκε στις 9.2.1958. Τότε έσπασε η απομόνωση της Σπερλόνγκας.
[2] Ως castrum Speloncae αναφέρεται σε έγγραφο του 10ου αιώνα μΧ: Περιλάμβανε μια μικρή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Πέτρο, προστάτη των ψαράδων. Η πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το κάστρο προοδευτικά, σε ομόκεντρους κύκλους. Τον 11ο αιώνα η πόλη περιβαλλόταν από τείχη, από τα οποία σώζονται δύο πύλες: η “Portella” ή “Porta Carrese” και η “Porta Marina”. και οι δύο φέρουν το οικόσημο της οικογένειας Caetani / Γαϊτάνων.
αποικια Λακωνων Λατιο Οδυσσεας Σπηλαιο του Κυκλωπα πολυφημου Κλαυδιοι καταγωγη Οδυσσευς αποικιες Λακωνες Λατσιο Οδυσσεα Σπηλια Κυκλωπας ιταλια, 1957 βια φλακα φλακκα Via Flacca Ρωμη Νεαπολη, νεαπολις ναπολι ανακαλυψη θαλασσοσπηλια Πολυφημου σπηλιες μυθος μυθικη Λακωνια ιταλικη χερσονησος Ταραντας Λατιος σπερλουνκα Spelunca Μεγα σπερλονγκε Spelonghe αρχαια ελληνικη Λακεδαιμονιοι Αμυκλαι, ιερη πολη πολις Αμυκλων αμυκλες Σπαρτης, σπαρτη 41ος παραλληλος ανθρωπινη δραστηριοτητα Ανωτερη Παλαιολιθικη εποχη Ρωμαιος στρατηγος Τιβεριος κομψη επαυλη / βιλλα βιλα 1ος αιωνας πΧ ανοδος αυτοκρατορικος θρονος, εξορια, Villa Speluncae Σπηλαιου τρικλινιο λαξευμενη βραχος αιθουσα δεξιωσεων δεξιωση εισοδος, δεξαμενη πισινα, ψαρια νησι κλινη κρεβατι συμποσιο αυτοκρατορας ορος βουνο Κιρκης Κιρκη Monte Circeo μυθολογικο σκηνικο αυτοκρατωρ κυκλικη λεκανη, μονοπατι επισκεπτης, μνημειωδες γλυπτο φυσικη κογχη Τακιτος Σουετονιος, Σουητονιος οροφη κατερρευση Σειανος, Σηιανος ευγνωμοσυνη εξουσια μετακομιση Καπρι 26 μΧ νησιδα Καπρεαι Καπρεαις Καπραιαι γλυπτο, γενεαλογια οικογενεια γενος Κλαυδιων / Claudia Οδυσσεια αρχαιοι ελληνες ροδιοι γλυπτες Ροδος Αγησανδρος, Αθηνοδωρος Πολυδωρος νησος Ροδος μαρμαρο Δοκιμειον Δοκιμειο λατομειο Φρυγια βραχβδης προεξοχη λαξευμα αναπαρασταση πλωρη μυθικο πλοιο Αργω Ιασονας Αργοναυτες μωσαικο, λατινικά NAVIS ARGO ψηφιδωτο παραγωγη ιχθυων, λιμνη ιχθυοκαλλιεργεια λεηλασια 16ος 1534 Οθωμανος ναυαρχος Khair Ad Dìn, χαιρεντιν Μπαρμπαροσα Barbarossa 17ος 1623 στολος πειρατες Μπαρμπαρια / Barbary πειρατια πειρατεια Βασιλειο Ναπολης των Δυο Σικελιων επαρχια Terra di Lavoro τερα ντι λαβορο στρατιωτικη ηττα Φραγκισκος Β Βουρβονοι Γκαριμπαλντι γαριβαλδι προσαρτηση Σαρδηνιας σαρδηνια Ιταλιας, 1861 πολιτιστικο αξιοθεατα Σπερλονγκα αρχαιολογικο μουσειο, ομαδα γλυπτων, γλυπτα απεικονιση επιθεση Σκυλλα τυφλωση κυκλωψ Πολυφημος κλοπη Παλλαδιο Αχιλλεας καλλιτεχνες Λαοκοων Πλινιος ο Πρεσβυτερος εργα εργο Ροδιος καλλιτεχνης διαλεκτος κατοικοι νοτια επιρροη ελληνικα γκρεκανικα διαλεκτοι Απουλια Μολιζε ψαραδες αλιεις αλιεια γκρικο ελληνικες διαλεκτοι Καμπανια αξιοθεατο ιν εκκλησια σαντα μαρια Santa Maria αρχαιοτερη 12ος μεσαιωνικο ψηφιδωτα αναστηλωση καμβας μαντονα Madonna Assunta ξυλινο αγαλμα Αγιος λεων Λεοντας Μεγαλος πολιουχος 18ος παρεκκλησι βωμος τοιχογραφια θολος 15ος ροκος ροκκος Rocco συμπολιουχος πανηγηρι εθιμο εθιμα πανηγυρια πρωτη Κυριακη Σεπτεμβριου, Σεπτεμβριος πομπη Επανω παραθαλασσια πυροτεχνηματα σοκακια σκαλα πυργος τρουλια Truglia, ιστορικος παραθαλασσιος ακρη ακρωτηριο παραλια τερακινα τερρακιναTerracina παραλιες γκαετα Gaeta τοματα San Marzano καλλιεργεια εντατικη θερμοκηπιο λαχανικο λευκο σελινο κοιτιδα Γαετανων Γαετανοι Γαιτανοι ακουαρελα Golvin ακτη φοντι Fondi. 1958 απομονωση καστρο castrum Speloncae εγγραφο 10ος αγιος Πετρος, προστατη των ψαραδων αλιεων αλιεια ομοκεντροι κυκλοι 11ος τειχη, πυλες πορτα πορτελα Portella Porta Carrese καρεζε καρρεζε Porta Marina μαρινα οικοσημο Caetani / Γαιτανος γαετιανος παναγια
