Ο μήνας ΜΑΡΤΙΟΣ στην λαογραφία – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Γύρισες και μου ΄πες πως τον Μάρτη

σ’ άλλους παραλλήλους θα ΄χεις μπει…

Ν. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Μάρτιος ή Μάρτης[1] ονοματίστηκε από τον αρχαίο θεό των Ελλήνων, Άρη, που έγινε Μαρς από τους Ρωμαίους αντιγραφείς μας… Το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο έχει την 1^η Μαρτίου την πρωτοχρονιά[2] του. Γι’ αυτό και ελέγετο και «πρίμους», δηλαδή πρώτος. Έγινε 3^ος μήνας[3] επί Νουμά και στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο.[4]

Ο ιδρυτής της Ρώμης, Ρώμος τον ονόμασε Άρη, διότι κατά τόν μήνα αυτόν έκτισε ιερό πρός τιμήν του θεού Άρεως. Θεωρείται η καταλληλότερη εποχή για ξεκίνημα εκστρατειών. Οι Ρωμαίοι πολίτες, στρατιωτικής ηλικίας, συγκεντρώνονταν στο Campus Martius (Πεδίον του Άρεως), έξω από τις πύλες της πόλεως, για να εκλέξουν τους στρατηγούς τους. Γι’ αυτό στις Ιδές του Μαρτίου έγινε και η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα – έκτοτε χρονική περίοδος για κάθε ακραία επίθεση στην εξουσία.

Την ρωμαϊκή Πρωτοχρονιά (1η Μαρτίου, τις Καλένδες Μαρτίου, ήταν η «εσπερία δύσις» του Ταύρου (δηλαδή έδυε ο αστερισμός του Ταύρου μαζί με τον Ήλιο). Οι Εστιάδες Παρθένες άναβαν νέα ιερά φωτιά στον ναό της Εστίας στην αγορά της Ρώμης.

Εορτάζονταν και τα Ματρωνάλια[5], προς τιμή της ματρώνας θεάς Ήρας, της μητέρας του Άρεως, καθώς και τα γενέθλια του ίδιου του Άρη. Ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας.[6] Αλλά κατά τους χρόνους της «ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας» ο μήνας αυτός ήταν αφιερώθηκε στον θεό Ερμή.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΜΑΡΤΙΟ, ΕΔΩ.

Ο Ανθεστηριών και ο Ελαφηβολιών

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ήταν ο Ανθεστηριών και ο Ελαφηβολιών. Η Δήλος εόρταζε τον μουσηγέτη θεό της Απόλλωνα. Στις Ελευθερές Αττικής, εορταζόταν ο Διόνυσος. Αργότερα οι εορτές του Διονύσου έγιναν πολυήμερες – τα «Διονυσίων εν άστει» στην Αθήνα. Και τα Ασκληπιεία, με θυσίες προς τιμήν του Ασκληπιού. Και η πρώτη εμφάνιση των δραματικών θεατρικών αγώνων, όπου διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μία τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία ο καθ’ ένας.

Στην Μακεδονία, επίστευαν στις «Ανεμικές» (αρχαίες Άρπυϊες), τις οποίες θεωρούσαν δαίμονες των ανέμων και των ανεμοστροβίλων, οι οποίες επισκέπτονται τα χωριά το πρώτο 10ήμερο του Μαρτίου.

Ο Μάρτης και ο καιρός

Ο 3^ος μήνας του σύγχρονου έτους, φημισμένος για τα κρύα του. Οποιος δεν φροντίσει να έχει φυλάξει ξύλα για τα κρύα του στο τζάκι του, θα αναγκαστεί να κάψει τα παλούκια του φράχτη του! Για τούτο λεν «Μάρτης, γδάρτης και παλουκοκαύτης» ή «τον Μάρτη ξύλα φύλαξε μη κάψεις τα παλούκια». Κάποτε, διηγούνται στην Ηπειρο, μια γριά, θέλοντας να δείξει ότι ακόμη αντέχει, για να κερδίσει ένα άνδρα, στοιχημάτισε ότι μπορεί να βγάλει όλες τις μαρτιάτικες νύχτες στην ύπαιθρο. Πράγματι το κατόρθωσε και την τελευταία νύχτα ξεφώνησε «Πρίτσι, Μάρτη, σ΄ έβγαλα!». Αλλά την τελευταία νύχτα ο Μάρτης επιφύλασσε μια βαριά χιονόπτωση και το πρωί η κακόμοιρη η γριούλα βρέθηκε ξεπαγιασμένη – σχετικό είναι το αρχαίο «μηδένα μακαρίζειν προ του τέλους» ή το «πολλά μεταξύ κύλικος και χείλεος άκρου πέλει». Γι’ αυτό τον Μάρτη τον φοβούνται ως την τελευταία του βραδιά. Αλλά τα χιόνια του μήτε σίγουρα είναι, μήτε στέρεα. Για τούτο λεν «Τα λόγια σου είναι στέρεα, σαν του Μαρτιού το χιόνι» για κάποιον που άλλα λέει την μια και άλλα την άλλη. Για όποιον εργάζεται τις κρύες μαρτιάτικες νύχτες, ο λαός μας δεν έχει καλή άποψη. Λέει σχετικά: «Κάποια τσερλού, κάποια μπουρδού, τον Μάρτη νυχτογνέθει».

Ο λαός μας τόν χαρακτηρίζει πεντάγνωμο: «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε, καί πάλι τό μετάνιωσε που δέν εξαναχιόνισε». Είναι ασταθής,  ευμετάβλητο και κακόψυχος, λέει. «Ο Μάρτης τό πρωί τό ψόφησε καί τό βράδυ βρώμισε» (από τήν ζέστη). «Μαρτιάτικος καιρός» λέγεται ο άστατος καιρός οποιασδήποτε περιόδου τού έτους. Και κατ’ επέκτασιν, καί ο σκυθρωπός άνθρωπος αποκαλείται «Μάρτης», αλλά και ο θεότρελλος.

Οι 12 μήνες, λένε, τρύγησαν τό αμπέλι τους, πάτησαν στό ληνό τά σταφύλια καί γέμισαν μέ μυρωδάτο μούστο ένα μεγάλο βαγένι. Γιά νά μή μαλώνουν, συνεφώνησαν καί άνοιξαν, στήν κυκλική του επιφάνεια, 12 τρύπες – πύρους τούς έλεγαν. Κάθε ένας μήνας είχε τον πύρο του, κι ο καθ’ ένας, όποτε ήθελε, πήγαινε νά πιάση μέ τό κανάτι του, κρασί γιά νά πιή.  Ο Μάρτιος είπε «εγώ θά έχω τόν πύρο στό κάτω μέρος τού βαρελιού, καί από εκεί θά πιάνω τό κρασί μου», καί οι άλλοι συνεφώνησαν. Μόλις είχε ψηθεί (γίνει) τό κρασί, ο Μάρτιος επήγαινε, όταν έλειπαν τά αδέλφια του, γέμιζε τό κανάτι του από τό βαρέλι κι έπινε. Οι άλλοι μήνες θυμήθηκαν κάποια στιγμή τό κρασί κι επήγαν όλοι μέ τά κανάτια τους, νά πιάσουν καί νά πιούν γιά νά δοκιμάσουν έαν έγινε καλό. Άνοιξε ο ένας τόν πύρο του, όμως δέν έβγαλε κρασί, άνοιξε ο άλλος, σταγόνα… Ανοίγει ο τρίτος, τίποτε. Τελικά ουδενός μηνός ο πύρος έβγαζε κρασί. Άνοιξαν τόν πύρο τού Μαρτίου, στό κάτω μέρος τού βαρελιού, καί ίσα-ίσα έσταζε. Κατάλαβαν ότι ο Μάρτιος τούς ξεγέλασε καί τούς ήπιε όλο τό κρασί. Μόλις τόν είδαν, όρμηξαν όλοι κι άρχισαν νά τόν χτυπούν.

-ρέ αδέλφια, τί σάς έκανα καί μέ βαράτε όλοι σας, διεμαρτυρήθη εκείνος.

-Μάς ήπιες όλο τό κρασί!

-Μά εγώ δέν επείραξα τούς δικούς σας πύρους, από τόν πύρο μου έπινα.

-Δεν μάς ξαναγελάς, τού απήντησαν.

-Νά τόν κρεμάσουμε, είπε κάποιος.

-Πρώτα νά τόν δοκιμάσουμε, είπε ένας άλλος.

Συμφώνησαν όλοι νά τόν δικάσουν. Όταν κάποιοι έλεγαν νά τόν συγχωρήσουν καί νά τον αθωώσουν, τότε ο Μάρτιος έκανε λιακάδες, χορό, ξαστεριά καί ζέστη. Όταν άλλοι έλεγαν ότι είναι ένοχος καί πρέπει νά τόν πάνε στήν κρεμάλα, τότε κι ο Μάρτιος έρριχνε νερό μέ τό τουλούμι, γέμιζε μέ χιόνια τά βουνά, φύσαγε βοριάς στούς κάμπους καί πάγωνε τόν κόσμο…

Ο Μάρτης το πρωί εσκότωσε την αρκούδα [σ.σ. από το κρύο] και ως το απόγευμα εβρώμισεν [σ.σ. από την ζέστη], από τα λαογραφικά της Κύπρου – βλ. δάσκαλο-λαογράφο του νησιού, Νέαρχο Κληρίδη.

Ο Μάρτης και η Σαρακοστή

Είναι ο μήνας που δεν λείπει απ’ την σαρακοστή, διαπίστωση που λέγεται εν είδει παροιμίας, για όσους αδιάλειπτα έως ενοχλητικά παρακολουθούν στενά κάποια πράγματα («λείπει ο Μάρτης απ’ τη σαρακοστή;»).

Ο Μάρτης και το νερό

Το νερό του είναι πολύτιμο. Γράφει ο Παπαδιαμάντης: «Ήτο κατά Μάρτιον μήνα. Ο χείμαρρος ερρόχθει, έβρυχε και κατεφέρετο μετά κρότου…».

Λέει η κυπριακή παροιμία: «Το νερό του Οκτώβρη τζαι του Μάρτη αμ μεν έσεις τόπο να το βάλεις, βαλ’ το μές στο πιθάρι». Δηλαδή: «Τονίζεται η σημασία της χρησιμοποίησης των νερών κατά τους μήνες Οκτώβρη και Μάρτη και των περισσευμάτων που πρέ­πει να αποθηκεύονται. Για την περισυλλογή νερού για την ανέργεση φραγμάτων και υδατοδεξαμενών τα πρωτοβρόχια του Οκτώβρη κρίνονται εξαιρετικά, γιατί περιέχουν μέσα λιπαντικά στοιχεία τα οποία παρασέρνουν από την γη, όπως κοπριά κ.ά. Το ίδιο και οι βροχές του Μάρτη θεωρούνται χρή­σιμες γιατί είναι οι τελευταίες και σίγουρα χρειάζονται για την ολοκλήρωση της παραγωγής».

«Waters of March» οι καταρρακτώδεις φθινοπωρινές βροχές της Βραζιλίας (βλ. Ant. C. Jobim, 1972).

Ο Μάρτης τα κάλαντα και τα ψέματα

Στην Κρήτη (μαρτυρίες του 1880), την 1η Μαρτίου τά παιδιά έλεγαν τά κάλαντα:

«Σήμερο είναι αρχιμηνιά και είναι η πρώτη μέρα,

και ήρθε ο Μάρτης κι ηύρε μας με δροσερό αέρα».

Την Πρωτομαρτιά να λέμε ψώματα και να περιπαίζουμε τσ’ άλλους και τά κακά πνέματα, Έτσι θα ‘χουμε καλή τύχη, λένε στην Κρήτη.

Ο Μάρτης και τα ζώα

Ο Μάρτης μας φέρνει τα πρώτα αηδόνια.

Οι γέροντες της Λακωνίας αποκαλούν τα ζωντανά τους οικόσιτα ζώα, μαρτίνια (το μάρτι, ή το μαρτίν / μαρτίνι), από τον μήνα Μάρτιο. Αλλαχού λέγεται μαρτάρικο, μαρτάρι, μαρτρούδι, ή μαρταρόγα. Διότι, την εποχή της Μεγ. Τεσσαρακοστής, όλοι εφρόντιζαν να εξασφαλίσουν το οικόσιτο ζώο (αρνί, κριάρι ή χοιρινό), για να το θρέψουν (θρεφτάρι ή μανάρι), και αφού το σφάξουν το επόμενο έτος, να το παστώσουν για τους χειμερινούς μήνες.

Εποχή ζευγαρώματος λαγών. Γνωστή η αγγλική παροιμία «τρελλός σαν λαγός του Μαρτίου». Εξ ου και ο λαγός του Μαρτίου, ένας χαρακτήρας από την Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων.

Τα ζώδιά του είναι οι Ιχθύες και ο Κριός.

Ο Μάρτης, η άνοιξη και το καλοκαίρι

Γεια σου Απρίλη
γεια σου Μάρτη
και πικρή Σαρακοστή

βάζω πλώρη και κατάρτι
και γυρεύω ένα νησί
που δε βρίσκεται στο χάρτη.

Οδ. Ελύτης “Ερημονήσι”, από “Τα Ρω του Έρωτα”.

Ο Μάρτιος είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο (εαρινή ισημερία στις 19 – 21 Μαρτίου) και ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου στο νότιο ημισφαίριο.

Ο Μάρτιος ονομάζεται και «ανοιξιάτης», διότι είναι «ο πρώτος» μήνας τής ανοίξεως. Μάρτιο γινόταν και το έθιμο της χελιδώνας (αλλά «μία δεν φέρνει την άνοιξη»).

Φεύγοντας όμως, νά ‘σου και φαίνεται το καλοκαίρι: «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνας», λέμε, ενώ οι Ηπειρώτες λεν «Από Αύγουστο κάπα κι από Μαρτιού πουκάμισο» ή «Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγούνι». Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει κανείς να ξελογιαστεί και να πει πως ήρθε το θέρος: «Μήτε ο Μάρτης καλοκαίρι, μήτ’ ο Αύγουστος χειμώνας».

Ο Μάρτης και η γεωργία

Ο Μάρτης έχει μεγάλη σημασία για την ζωή των αγροτών μας. Διότι θα γίνουν σκαψίματα, φυτέματα, και στα σπίτια τους εποχικοί καθαρμοί / καθαρισμοί, τινάγματα, ασπρίσματα, κ.ά. «Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα οι νοικοκυροί».

Εύχονται οι γεωργοί: «Μάρτης βρέχει; Ποτέ μη πάψει». Τον λένε και Κλαψομάρτη.

Το Μάρτη σπέρνονται οι σπόροι για τον πολλαπλασιασμό της βαλσαμίνης (λαϊκά λέγεται «σκουλαρίκια της βασίλισσας»), της κορεόψης, της μαλόπης, κ.ά. Οι γεωργοί φυτεύουν τα νέα δένδρα. Γίνεται τό κλάδεμα καί τό ασβέστωμα τών παλαιών δένδρων. Καί τό μπόλιασμα / κέντρωμα. Ετοιμάζονται τά φυτώρια τής τομάτας, τής μελιτζάνας καί τής πιπεριάς.

Στην Κρήτη φυτεύουν κόκκαρι, φασολιές, κολοκυθιές, μαϊντανό, σέλινο, αγγουριές και μάραθο. Μετλα τους χαιρετισμούς, παίρναν τον λύχνο τον μεγάλο και πηγαίναν στον πόρο ξεζαλίκωτοι να μαζώξουν χοχλιούς.

Λουλούδι του είναι ο νάρκισσος. Λίθοι του η γαλαζοπράσινη aquamarine και η αιμολιθική πέτρα / bloodstone, πέτρες του θάρρους.

Ο Μάρτιος, ο γάμος και ο έρωτας

Ο Μάρτης είναι και ερωτικός μήνας για τα πουλιά. Τραγουδώντας για μια «Σπασμένη κιθάρα», η οποία έμεινε δίχως τέλια να σκεβρώνει σε μια σοφίτα, ο Ν. Πετιμεζάς («Λαύρας») γράφει, μεταξύ άλλων:

Μάρτης! Ζευγαρώνουν τα πουλιά!

Χελιδόνια μπαίνει ένα ζευγάρι

μέσα της επλέξανε φωλιά.

Κι άρχισε ερωτική λαλιά

στο έρμο αραχνιασμένο της κουφάρι.

Κι η κιθάρα που ‘χε σωπάσει

κι όλα της τα τέλια είχαν κοπεί,

πριν σβηστεί κι ολότελα σωπάσει

λέει στερνή φορά – μην τα ξεχάσει –

τα όσα στον καιρό της είχε πει…

Ο ερωτικός μήνας Μάρτης, λοιπόν, έλεγαν στην Σμύρνη, έχει δύο γυναίκες: Μια πεντάμορφη και μια κακάσχημη, αλλά πολύ πλουσία! Όταν, λοιπόν, πάει να κοιμηθεί, έχει την πεντάμορφη από την μία πλευρά και την άσχημη από την άλλη. Κάθε που γυρίζει από το μέρος της κακάσχημης κατσουφιάζει και μαυρίζει. Και μαζί μ’ αυτόν όλος ο κόσμος κατσουφιάζει και μαυρίζει. Όταν όμως γυρίζει από την πλευρά της όμορφης, γελάει και χαίρεται. Και μαζί του όλος ο κόσμος λάμπει! Αλλά τις περισσότερες φορές κοιμάται με την άσχημη!.. Γι’ αυτό οι περισσότερες ημέρες του Μάρτη είναι συννεφιασμένες και βροχερές…

Όταν ήλθε η ώρα τους, όλοι οι μήνες ενυμφεύθησαν καί νοικοκυρεύθηκαν. Ο Μάρτιος όμως, δέν έλεγε ν’ αποφασίση νά νυμφευθή. «Έχω καιρό ακόμη, νέος είμαι» έλεγε όταν τά αδέλφια του τόν ερωτούσαν πότε θά νυμφευθή. Κι’ άλλοτε πάλι, τούς απαντούσε «τή γυναίκα πού θα πάρω εγώ, θά τήν βρώ μόνος μου, θά τήν διαλέξω εγώ. Δέν θέλω προξενήτρες». Όλοι κουνούσαν τό κεφάλι τους καί περίμεναν νά δούν τό πότε θά νυμφευθή καί ποιά θά πάρη ο Μάρτιος.  Ήλθε καί ο καιρός τού Μαρτίου. Ήλθε καί γι’ αυτόν η τυφλοβδομάδα! Αγάπησε μία κοπέλλα και ήθελε νά τήν νυμφευθή. Περνούσε μία μέρα απ’ τήν στράτα μου – ήταν έξω από τό σπίτι της – καί τήν είδε στό παράθυρό της νά κάθεται καί νά κεντάη. Όπως ήταν καθισμένη η κοπέλα φαινόταν τό πλάι τού προσώπου της, τό προφίλ της. Ήταν μία κούκλα! Έστειλε ο Μάρτιος τον τόν μεγάλο του αδελφό στούς γονείς της κοπέλλας καί ζήτησε τό χέρι της. Οι γονείς της εδέχθησαν  καί κανονίσθηκε η μέρα τού γάμου. Εκείνη τήν ημέρα, νάτος ο Μάρτιος μέ τήν ανθοδέσμη στό χέρι, ντυμένος γαμβρός, καί περίμενε τήν νύφη εμπρός από τήν εκκλησία, τριγυρισμένος από τούς προσκεκλημένους. Έφθασε η νύφη ντυμένη μέ τό πανέμορφο άσπρο νυφικό της καί κουκουλωμένη μέ τά τούλια τού πέπλου της. Έγινε ο γάμος, οι προσκεκλημένοι γλέντησαν μέ τήν ψυχή τους καί γέμισαν τούς νεονύμφους μέ ευχές καί δώρα κατά τό έθιμο. Τό βράδυ στό νυφικό δωμάτιο, έβγαλε η νύφη τό πέπλο της καί φάνηκε τό πρόσωπό της. Τότε ο Μάρτιος μόνον πού δέν έπαθε συγκοπή: Από τήν μία πλευρά τού προσώπου της, η γυναίκα του ήταν πανέμορφη ωσάν νεράιδα’ από τήν άλλη όμως, τό πρόσωπό της ήταν πολύ άσχημο, γεμάτο ουλές καί σημάδια. Όπως έμαθε αργότερα, όταν ήταν μικρή, είχε πέσει στήν φωτιά, στό τζάκι, καί είχε καεί η μία πλευρά τού προσώπου της. Έτσι, όταν ο Μάρτιος κοιτάζει τήν γυναίκα του από τήν μία πλευρά, τήν βλέπει όμορφη, οπότε χαίρεται η καρδιά του, χαμογελάει καί η πλάσις γεμίζει καλοσύνη καί λιακάδα. Όταν όμως τήν βλέπει από τήν άσχημη πλευρά, στενοχωριέται, συννεφιάζει, βρέχει ασταμάτητα, πασπαλίζει μέ χιόνι τήν γή καί ξεπαγιάζει τόν κοσμάκη. Ο Μάρτιος συνεχίζει το λαϊκό παραμύθι, δέν πρόκειται νά τήν χωρίση.  Πρέπει νά τό πάρουμε απόφασι: Κάθε χρόνο ο Μάρτιος θα είναι ο ίδιος καί πότε θά κλαίη καί πότε θά γελάη!..

Λαϊκές ελληνικές παροιμίες για τον Μάρτιο

Όλες τού Μάρτη φύλαε  καί τ’ Απριλιού τίς δώδεκα

κι ακόμα κι εις τίς δεκαοχτώ, πέρδικα ψόφησε στ’ αυγό.

• Φύλα ξύλα γιά τόν Μάρτη, νά μήν κάψης τά παλούκια.
• Μάρτης, γδάρτης καί παλουκοκάφτης / Μάρτης γδάρτης τζαι παλλουκοκαύτης (λένε και στην Κύπρο)….
• Τά παληά παλούκια καίει, τά καινούργια ξεριζώνει.
• Ο καλός ο Μάρτης στά κάρβουνα (= στό τζάκι) καί ο κακός στόν ήλιο».

Σάν ρίξει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα,

χαρά σέ ‘κείνον τόν ζευγά πού ‘χει πολλά σπαρμένα» (Λακωνίας)

Σάν κάνει ο Μάρτης μιά βροχή κι ο Απρίλης μιά καί σώνη,

νά δής κουλούρες στρογγυλές καί πίτες σάν αλώνι.

•  Μάρτης βρέχει, ποτέ μήν πάψει, Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε.
• Τό χιόνι τόν Γενάρη είναι κοπρία καί τόν Μάρτη είναι φωτία.
• Ο πο΄ ‘χει κόρην ακριβή, τού Μάρτη ήλιος μήν τήν δή[7]
• Τού Μάρτη ο ήλιος βάφει καί πέντε μήνες δέν ξεβάφει
• Τού Μάρτη οι αυγές μέ κάψανε, τού Μάη τά μεσημέρια
• Ο ήλιος τού Μαρτίου τρυπάει τό κέρατο τού βοδιού
• Τόν Μάρτη στόν ήλιο νά μήν κοιμηθής
• Από Μαρθιού καί Σετεμπριού, ίσο τό μερονύχτι.
• «Ο Μάρτιος δεν είναι άνοιξη, αλλά ένα πρελούδιο» και «Τον Μάρτιο ο χειμώνας είναι και μπροστά και πίσω», λένε οι Ρώσοι.
• Νεφώσεις Μαρτίου, βροχές Απριλίου.
• Αν ο Μάρτιος αρχίσει με θυμό, θα τελειώσει πολύ απαλά.
• Αν ο Μάρτης γίνει καλοκαίρι, ο Απρίλης παίρνει τα γούνινα ρούχα του.
• Ο Μάρτιος κτυπά με την ουρά του (στο τέλος του), ο Απρίλιος με το κεφάλι (Βάσκων).
• Αν ο Μάρτιος έκανε τον Απρίλιο, ο Απρίλης θα κάνει τον Μάρτο.
• Ο καλός καιρός τον Μάρτιο, πληρώνεται τον Απρίλιο ή αργότερα.
• Ξηρός κι όμορφος ο Μάρτης γεμίζει το βαρέλι.

Χριστιανική και εβραϊκή πίστη και παρετυμολογία

Και κατά τήν εκκλησιαστική χριστιανική παράδοση, ο Μάρτιος αποτελεί την αρχή του έτους, αφού «ο μην ούτος υμίν αρχή μηνών, πρώτος εστίν υμίν εν τοις μησί του ενιαυτού» (Έξ. ιβ΄1-2).

Ο Μάρτιος στην χριστιανική και εβραϊκή πίστη είναι σημαντικός μήνας διότι συνετελέσθησαν κοσμοϊστορικά γεγονότα γι αυτούς:

• Μήνα Μάρτιο συνέβη η απελευθέρωσι τού ισραηλινού λαού από τήν αιχμαλωσία τού φαραώ,
• ο εορτασμός τού αντιστοίχου Πάσχα τών Εβραίων, ο οποίος είναι η ανάμνησι τής διαβάσεως τής Ερυθράς Θαλάσσης
• στούς Χριστιανούς τό Πάσχα εορτάζεται τόν Μάρτιο, διότι περίπου τήν 23^η ημέρα αυτού, ο Ιησούς Χριστός έλαβε τόν σταυρικό θάνατο καί κατά τήν 25^η έγινε η Ανάστασή του.

Έτσι ο Μάρτιος γι’ αυτούς δεν προέρχεται από τον αρχαίο θεό Άρη, αλλά κατά παρετυμολογία και παράφραση από το… άρτιος = τέλειος!!!

Για τους Καθολικούς, ο Μάρτιος είναι ο μήνας του αγίου Ιωσήφ από την Ναζαρέτ και γίνεται η προσευχή σε αυτόν.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Ταματα και αναθηματα”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2000.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Σιμόπουλος Διον. Π. «Οι Μήνες Μάρτιος και Απρίλιος», στο περ. «Γεωτρόπιο» της εφημ. «Ελευθεροτυπία», τ. 463, 28.2.2009.
• Γιούργος Κ. (επιμ.) «Μάρτιος», στο «ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ» της εφημ. «Καθημερινή», 4.3.2001.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Επί Κομμόδου (180 – 192 μ.Χ.) μετονομάστηκε σε Φέλιξ, αλλά αυτό δεν επικράτησε.

Σε άλλες χώρες λέγεται:

• Mars (γαλλικά, σουηδικά, κλπ.), March (αγγλικά), März / Maerz (γερμανικά), Mart (τουρκ.), Maris (αραβικά), Marzo (ισπανικά), Marzo (ιταλικά), Maart (ολλανδικά), κλπ.

• Lenz, Lenzing, Lenzmond. Lentmonat (γερμ. για την ισημερία και την επιμήκυνση της ημέρας),
• Rhed-Monat ή Hreth-monath (από την σαξονική θεά Rhedam ή Hreth < Ήρα, για την οποία γίνονταν θυσίες αυτόν τον μήνα).
• Hyld-monath (Angles, = μήνας καταιγίδας, από το ελληνικό ύδωρ).
• ξηρός (το παλαιό ρωσικό ημερολόγιο (πριν από την καθιέρωση του χριστιανισμού), «χειμερινό δάσος», protalnik, rookery, kapnik, κλπ.
• maaliskuu (φινλανδικά = μήνας της γης, η οποία εμφανίζεται κάτω από το χιόνι).
• březen (τσεχικά),
• берездь (ουκρανικά, από την λέξη σημύδα, από την οποία αρχίζει να ρέει ο χυμός της)
• Chitem (Πρωτοβουλγαρικα, σλαβικά).
• sakavik (λευκορωσικά, από την λέξη χυμός σημύδας)
• ožujak (κροατικά, = ψέμα, λόγω του ψεύτη καιρού του)
• kovas (λιθουανικά)
• Nauryz (Καζακστάν, και συνδέεται με την γιορτή Novruz.
• Kulun tutar (Γιακούτ = ο μήνας λήψης πουλαριών, γιατί οι φοράδες γεννούν πολλά πουλάρια και η γέννηση των πουλαριών συμβολίζει την νέα ζωή για τον λαό των Γιακούτ της Σιβηρίας, αφού το άλογο έχει μεγάλη σημασία για αυτούς).

[2] Στο Ιράν ή την Αιθιοπία εξακολουθούν να εορτάζουν την Πρωτοχρονιά τον Μάρτιο. Και η Μεγάλη Βρετανία και οι αποικίες της χρησιμοποιούσαν την 25^η Μαρτίου ως αφετηρία για το έτος τους, μέχρι το 1752, όταν η χώρα υιοθέτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

[3] Και στα σύγχρονα κινεζικά και ιαπωνικά, ο Μάρτιος αναφέρεται ως ο «τρίτος μήνας».

[4] Κατ΄ άλλους η μετατόπιση αυτή έγινε μετά το 153 π.Χ. από τους υπάτους.

[5] Εντός του μηνός εόρταζαν και τα Αγωνάλια / Agonalia, προς τιμήν τoυ θεού Άρη, και τους φύλακες του ναού του, τους Αγωναλείς / Agonales. Και τα Λιμπεράλια / Liberalia, προς τιμή του θεού Διονύσου Ελευθερέα (> Λίμπερ) κατά τις 25 Μαρτίου, όταν ελευθερώνονταν οι νέοι που συμπλήρωναν το 16ο έτος της ηλικίας τους, παραλάμβαναν την ανδρική τήβεννο και εισέρχονταν πανηγυρικά στην ανδρική ηλικία. Το Agonium Martiale, τα Junonalia, τα Equirria, τα Mamuralia, τα Bacchanalia, τα Quinquatria, τα Tubilustrium, κ.ά.

[6] Βλ. Πλούταρχος «Βίος Νουμά», 19.

[7] Έλεγαν πως ο πρωινός ήλιος του Μαρτίου μαυρίζει το πρόσωπο καί δημιουργεί μαύρα στίγματα.

μηνας ΜΑΡΤΙΟΣ μαρτης λαογραφια Λεκακης αγαλμα θεου Αρη θεος αρης 4ος αιωνας πΧ τσαρουχης Απριλιος ψηφιδωτο 6ος αιωνας αρχαιο θεατρο αργους αργος μηνολογιο, 1200 μΧ 13ος ΙΜ ιερα μονη Αγιας Αικατερινης αγια Αικατερινη Σινα ιππεας πολεμιστης Ruralium commodorum opus κρεσεντ Peter of Crescent πραγματεια  γεωργια συμβολο κλαδεμα αμπελος χωρικος βλασταρι τοιχογραφια ιερος ναος ιν Αγιων Ισιδωρων Ισπανια Αγιοι Ισιδωροι αναβίωση των Χελιδονισματα Κομοτηνη νομος Ροδοπης Θρακης Ροδοπη Θρακη Cossa κοσα αναπαρασταση αστρολογικο ζωδιο Κριος Αιθουσα των Μηνων, Palazzo Schifanoia παλατσο παλατι σιφανια φεραρα Ferrara φερραρα χρονογραφια 354 αρχαιος καλλιγραφος Φιλοκαλος Απριλης πικρη Σαρακοστη πλωρη καταρτι νησι χαρτης Ελυτης Ερημονησι ερωτας

Γιώργος Λεκάκης

See Full Bio