Του δρ. Μηνά Τσικριτσή, ερευνητή Αιγαιακών Γραφών
Η πρόσφατη ανακοίνωση της δρ. Μ. Βλαζάκη, αρχαιολόγου, για την ανασκαφή στο οικόπεδο της οδού Κατρέ αρ. 1 στα Χανιά παρουσιάσθηκε πριν λίγες ημέρες σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, στις αρχές του Ιανουαρίου 2025, όπου η ανασκαφέας είχε μια ωριαία διάλεξη στην ειδική συνεδρίαση του INSTAP. – βλ. “Ανασκαφή στον Λόφο Καστέλλι Χανίων / Σπουδαία ευρήματα – Αποκάλυψη άγνωστου σεισμού“.
Από τα ενδιαφέροντα σημαντικά ευρήματα στην συνέχεια θα παρουσιάσουμε ένα θραύσμα 4 εκατοστών επιγραφής στην γραμμική Β γραφή (Εικόνα α).
Κατά την ανασκαφέα η επιγραφή αναφέρεται στην ορεινή πόλη της δυτικής Κρήτης o-du-ru-we ή o-du-ru-wo (Όδρυς ή Όθρυς) και σε πρόβατα. Στην πίσω πλευρά της (Εικόνα β) έχει έντονα τα αποτυπώματα από το πλεκτό καλάθι στο οποίο την προσάρτησαν, νωπή ακόμη, για να συνοδεύσει και να δηλώσει το περιεχόμενό του από ντοκουμέντα του ανακτόρου που σχετίζονταν με την συγκεκριμένη πόλη;
Στην ανωτέρω ερμηνεία έχουμε να διευκρινίσουμε τα εξής:
- ’Όπως παρατηρούμε στην εικόνα a: παραθέτουμε την μεταγραφή της πινακίδας και από κάτω τις αντίστοιχες φωνητικές αξίες για να έχουμε πλήρη την αναφορά στο τοπωνύμιο, το οποίο θα μπορούσε να διαβαστεί ως o-du-ru-wo = ΟδρυFο, το οποίο θα αναφερόταν στην περιοχή των Οδρυών, όπως αναφέρει η ανασκαφέας. Στην άποψη αυτή πρέπει να επισημάνουμε, ότι στην εικόνα α διασώζονται τρία μόνο σύμβολα το ru και Fo στο τέλος της λέξεως και το σύμβολο του αρνιού. Άρα δεν είμαστε σίγουροι ότι σωστά διαβάζεται η λέξη ΟδρυFο.
- Ψάχνοντας το αρχείο της Γραμμικής Β τις λέξεις με κατάληξη ru-Fo εντοπίσαμε στην Κνωσό ΚΝ τις λέξεις
- o-du-ru-wo / u-du-ru-wo = ΟδρυFο, και
- a-ku-tu-ru-wo = ΑλκτρυFο και a-re-ka-tu-ru-wo = αλεκτρύων (= κόκκορας).
Άρα το εύρημα των Χανίων θα μπορούσε να έχει και κάποια άλλη ερμηνεία. Η επιγραφή ΚΝ που παραθέτουμε αναφέρεται στην περιοχή των Οδρυών, που έχουν a-ko-ra-ja = αγοραία – μια συγκέντρωση με 190 κατσίκες και γουρούνες (;) στην πόλη της Κνωσού. Επειδή το είδος των θηλυκών ζώων και ο μεγάλος τους αριθμός που αναφέρονται ως αγοραία δηλαδή σε συγκέντρωση ίσως για αγοραπωλησία ή συναλλαγή, η περιοχή ΟδρυFο ή Όθρυς που σημαίνει ψηλό βουνό[1] πρέπει να είναι ένας βοσκότοπος κοντινός στην Κνωσό.
Στην συνέχεια οριακά εμφανίζεται το σύμβολο του αρνιού και στο κάτω μέρος του συμβόλου δυο παράλληλες γραμμές, το σύμβολο pa, αυτό δηλώνει την ακροφωνία της λέξης pa:
- pa-ka-na, που διαβάζεται ως σφάγανα δηλώνοντα τα μαχαίρια (> σφάζω).
Έτσι μας δηλώνει ότι το αρνί/α ήταν ευνουχισμένο/α. Ο ευνουχισμός στα ζώα είναι χαρακτηριστικό στις κτηνοτροφικές καταγραφές του μεγάλου αρχείου της Κνωσού, όπου διαβάζουμε δεκάδες χιλιάδες ευνουχισμένων αρνιών που είχαν ηλικία από 1 – 3 χρόνια, τα οποία τα εκμεταλλευόταν κυρίως για το μαλλί, το κρέας και το δέρμα τους (για ασκούς, κ.α).
Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι στο θραύσμα της επιγραφής των Χανίων δεν είναι σίγουρο, ότι πρέπει να διαβαστεί ως ΟδρυFο και να ταυτιστεί με τοπωνύμιο της Δυτικής Κρήτης όταν στο αρχείο της Κνωσού η μοναδική αναφορά στην περιοχή των Χανίων είναι η πόλη Κu-do-ni-ja = Κυδωνία με συχνότητα 18 αναφορών λόγω απόστασης σε σχέση με την κοντινότερη pa-i-to = Φαιστό με 53 αναφορές. Αφού δεν μπορούμε ακόμα να διαβάσουμε πλήρως την περιοχή που καταλήγει στην λέξη -ρυ-Fo, ίσως να κρύβεται το όνομα κάποιου αποστολέα ενός τουλάχιστον ευνουχισμένου αρνιού.
Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι το θραύσμα με την επιγραφή στην πίσω πλευρά έχει σημάδι, ότι είχε τοποθετηθεί πιεσθεί σε καλάθι και μπροστά ήταν γραμμένος ο αποστολέας ενός ευνουχισμένου αρνιού. Αυτό μας θυμίζει το γνωστό από την κρητική μας παράδοση στους γάμους, όπου συγγενείς και φίλοι έστελναν το γνωστό κανίσκι[2] (ένα καλάθι δεμένο στην κορυφή με μια πετσέτα με ένα καρφιτσωμένο χαρτί που πάνω έγραφε την οικογένεια της αποστολή και μέσα ήταν ένα σφαγμένο αρνί για το γαμοπίλαφο, κ.ά.).
Μήπως τελικά την ίδια συνήθεια του κανισκιού είχαν και πριν 3.500 χρόνια οι πρόγονοι μας, που έστελναν δίχρονο ευνουχισμένο αρνί, όπου αντί για πιλάφι το έτρωγαν με πλιγούρι δίκοκκο σιτάρι (ζέας);
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 8.2.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. Λεκάκη:
[1] Όδρυς = τόπος με δρυες, βαλανιδιές, βαλανιδοδάσος. Σχετικά, το όρος Όθρυς Μαγνησίας-Φθιώτιδος, οι Οδρύσσες Θράκης, οι Δρύοπες Παρνασσού-Πίνδου-Κύθνου Κυκλάδων, κλπ. Η δε κατάληξη -ρυβο > Όδρυβο,αποδεικνύει πως οι σχετικές καταλήξεις σε είναι… σλαβικές, αλλά ελληνικές…
[2] Το κανισκι είναι πανάρχαια ελληνική λέξη: < κανίσκος, κανίσκιον, κανίσκιν, κανίσχιν, κανίσχιον, κάνιστρο = μικρό, αβαθές καλάθι, πλεγμένο με καλάμια ή λυγαριά, πανεράκι, προγαμιαία δωρεά ή προσφορά στον Θεό, θυσία αναίμακτη.
Από την ομηρική λέξη (το) κάνεον, κάνειον, κανοῦν, κάννα (πληθ. κανώ) = είδος πλατειού και αβαθούς καλαθιού από πλεγμένα καλάμια, που το χρησιμοποιούσαν για να τοποθετούν το ψωμί (πανέρι), ή, κατά τις θυσίες, τα στέφανα του γάμου, τους ουλοχύτας(*) και το μαχαίρι της θυσίας. Και καλάθι ή πιθανώς αγγείο, με σχήμα καλαθιού, που προσφερόταν ως ανάθημα, ως αφιέρωμα σε θεό.
κάνιστρον = ἐκ καλάμου πεπλεγμένον, πλεκτὸν κανίσκιον, ἰδίως δι’ ἄρτον > λατ. canistrum.
- «σῖτον ἑλὼν ἐπένειμε τραπέζῃ καλοῖς ἐν κανέοισιν» Ομ. Ἰλ. Ι.217.
- «περικαλλέος ἐν κανέοιο» Ομ. Ὀδ. ρ,343
- «ἐκ χαλκοῦ πεποιημένον, χάλκειον κάνεον», Ομ. Ἰλ. Λ.630
- «ἐκ χρυσοῦ, χρύσεια κάνεια», Ομ. Ὀδ. κ,355.
Επίσης: ἐκ πηλοῦ ὀπτοῦ, κεράμιον (Διον. Ἀλ. 2. 23), για την εναπόθεση σε αυτό της στα θύματα επιρριπτομένης κριθής κατά την ώρα της θυσιας, «ἔχεν οὐλὰς ἐν κανέῳ» Ομ. Οδ. γ,442. «κανοῦν ἐνῆρκται» – Εὐρ. Ἠλ. 1142, Ἡρ. Μαιν. 926, Αἰσχίν. 70. 31, Αριστοφ. Εἰρ. 948, Ἀχ. 244, 253, Ὄρν. 850. Αναθηματικό δώρο – Συλλ. Ἐπιγρ. 1570β. 3. 2855. 21. Ἡρόδ. 1.119.
Επιγρ. IG12.313.136, 22.1414.20, ib.12.280.10, ib.22.1414.38.
(*) οὐλοχύται (αἱ) = το κάνιστρο ή το αγγείο στο οποίο τοποθετούσαν το χοντροκομμένο κριθάρι με το οποίο πασπάλιζαν το θύμα πριν από την θυσία. Και το χοντροαλεσμένο κριθάρι με το οποίο πασπάλιζαν το θύμα και τον βωμό πριν από την θυσία. < «εκ συναρπαγής» από την φράση οὐλὰς χυτάς < οὐλαί + χέω. Οὐλαί (αττ. ὀλαί, αρκαδ. ὀλοαί) = χονδροκομμένο, χονδραλεσμένο κριθάρι, με το οποίο πασπάλιζαν το κεφάλι του θύματος πριν από την θυσία («ἑτέρη δ’ ἔχεν οὐλὰς ἐν κανέῳ», Ομ. Οδ.). Αναφέρεται σε κάποιο αγροτικό έθιμο < ρίζα oλF- > ὀλFαί. – ΠΗΓΗ: LSJ. Γ. Λεκακης “Λεξικο Παραδοσεων” και “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.
αρχαιο παραδοσιακο γαμηλιο κανισκι Κρητης Γραμμικη Β γραφη ανασκαφη Χανια Τσικριτσης Βλαζακη, αρχαιολογος ανασκαφη οδος Κατρε Χανιων συνεδριο Φιλαδελφεια ΗΠΑ, ανασκαφεας ευρημα θραυσμα επιγραφη αρχαια ορεινη πολη δυτικη Κρητη oduruwe oduruwo οδρυς οθρυς προβατο πλεκτο καλαθι ντοκουμεντο ανακτορο πολις ερμηνεια μεταγραφη πινακιδα φωνητικη αξια τοπωνυμιο, ΟδρυFο, Οδρυες συμβολο συμβολα αρνι Οδρυφο Οδρυβο αρχειο καταληξη ruFo Κνωσος λεξεις uduruwo akuturuwo ΑλκτρυFο arekaturuwo αλεκτρυων κοκκορας κοκορας πετεινος ευρηματα Οδρυων, akoraja αγοραια αγορα συγκεντρωση κατσικα αιγα γουρουνα χοιρος θηλυκο ζωο αγοραπωλησια συναλλαγη ζωοπανηγυρη ζωοπανηγυρις υψηλο βουνο βοσκοτοπος ακροφωνια pakana, σφαγανο μαχαιρι σφαγη σφαζω ευνουχισμενο ευνουχισμος κτηνοτροφια καταγραφη εκμεταλλευση μαλλι κρεας δερμα ασκοος, Kudonija Κυδωνια αναφορα paito Φαιστος αποστολεας ευνουχισμενα κρητικη παραδοση γαμος, συγγενεις πετσετα καρφιτσωμενο χαρτι οικογενειααποστολη σφαγμενο γαμοπιλαφο, πιλφαι γαμου εθιμα εθιμο κρητικος συνηθεια 3.500 χρονια πριν διχρονο πλιγουρι δικοκκο σιταρι ζεας ζεα οδρυς τοπος δρυς δρυες, βαλανιδια, βαλανιδοδασος βελανιδια, βελανιδοδασος παναρχαια ελληνικη λεξη κανισκος, κανισκιον, κανισκιο κανισκιν, κανισχιν,κανισχι κανισχιον, κανισχιο κανιστρο μικρο αβαθες πλεγμενο καλαμι λυγαρια πανερακι, προγαμιαια δωρεα προσφορα Θεος θυσια αναιμακτη ομηρικη κανεον, κανεο κανειον, κανειο κανουν, καννα κανω ειδος πλατυ πλεγμενα καλαμια, ψωμι αρτος πανερι στεφανα ουλοχυτας αγγειο σχημα αναθημα, αφιερωμα καλαμος πεπλεγμενο πλεκτο λατινικα canistrum σιτος ελων επενειμε τραπεζη τραπεζι καλοις εν κανεοισιν Ομηρος Ιλιας περικαλλεος Ομηρου οδυσσεια χαλκος πεποιημενο, χαλκειον ιλιαδα χαλκινο χρυσος χρυσεια κανεια χρυσο πηλος οπτος κεραμιον κεραμιο πηλινο Διονυσιος Αλικαρνασσευς εναποθεση θτμα επιρριπτομενη κριθη κριθαρι ουλες Ευριπιδης αισχινης Αριστοφανης αναθηματικο δωρο Συλλογη επιγρ.αφων Ηροδοτος ουλοχυτης χοντροκομμενο πασπαλισμα χοντροαλεσμενο βωμος φραση ουλη χυτας ουλαι χεω. ολαι, ολες αττικα αρκαδικα ολοαι ολοες χονδροκομμενο, χονδραλεσμενο κεφαλι αγροτικο εθιμο ολFαι ολFες ολβαι ολφαι ολβες ολφες ολγες ολγαι Μαγνησια Φθιωτιδα Οδρυσσες Θρακη Δρυοπες ορος βουνο Παρνασσος Πινδος Κυθνος Κυκλαδες οδρυβο, καταληξεις σλαβικες σλαβοι σλαβικη λοφος Καστελλι καστελι αγνωστος σεισμος
