Του Γιώργου Λεκάκη
Το 5τομο «Ιστορικόν λεξικόν των ελληνικών ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας» του Αναστασίου Καραναστάση, εξεδόθη το 1984 – 1992, από την Ακαδημία Αθηνών.
Η γλωσσική ταυτότητα ενός λαού περνά μέσα από λέξεις, ρίζες, μνήμη. Και αν αυτή η μνήμη κινδυνεύει να ξεθωριάσει, τότε η προστασία της γίνεται πολιτιστικό καθήκον…
Μετά από δεκαετίες μελετών, το Ιστορικό Λεξικό ελληνικών Ιδιωμάτων της Μεγάλης Ελλάδος του Αν. Καραναστάση, το σημαντικότερο έργο που δημιουργήθηκε ποτέ για τα Ελληνικά της Καλαβρίας (γκρεκάνικα) και τα Ελληνικά του Σαλέντο (γκρίκο), φτάνει επί τέλους στα ιταλικά. Τα εύσημα ανήκουν στον καθηγητή P. Casile, ο οποίος μετέφρασε ολόκληρο το corpus σχετικά με τα ελληνικά της Καλαβρίας, επιστρέφοντας έτσι μια πολύτιμη κληρονομιά στους μελετητές.
Η μετάφραση αντιπροσωπεύει ένα κρίσιμο βήμα προς την αξιοποίηση ενός υπερχιλιετούς ιδιώματος, που σήμερα περιορίζεται στο λεγόμενο «ελληνόφωνο νησί», δηλαδή στην ελληνόφωνη περιοχή της επαρχίας του Ρηγίου Καλαβρίας / Ρέτζιο Καλάμπρια. Εδώ, σε μικρές πόλεις όπως το Γκαλιτσιανό / Gallicianò, την Μπόβα / Bova, το Ρογούδι / Roghudi και το Κοντοφούρι / Condofuri, επιβιώνουν τα ελληνικά της Καλαβρίας, τα οποία τώρα ομιλούνται από μια μικρή κοινότητα ηλικιωμένων, ενώ οι νέες γενιές τα μαθαίνουν σχεδόν αποκλειστικώς χάρη σε ακαδημαϊκές και πολιτιστικές προσπάθειες.
«Το Λεξικό Καραναστάση είναι το σημαντικότερο έργο που διαθέτουμε για τα ελληνικά της Καλαβρίας και τα ελληνικά της Απουλίας. Έχω μεταφράσει όλα τα λήμματα που σχετίζονται με τα ελληνικά της Καλαβρίας, προσφέροντας μια γλωσσική ερμηνεία εκ των έσω, από κάποιον που ανήκει σε αυτήν την κουλτούρα. Αυτό το έργο έπρεπε να μεταφραστεί, αλλά να μεταφραστεί από Έλληνα από την Καλαβρία», εξηγεί ο καθηγητής P. Casile, υπογραμμίζοντας την αξία ενός έργου που δεν είναι μόνο τεχνική, αλλά και ταυτότητα.
Το λεξικό δεν είναι απλό λεξικό: η ιδιαιτερότητά του έγκειται στην ετυμολογική και φωνητική ορθογραφία, με ελληνικούς χαρακτήρες, που επιτρέπει σε οποιονδήποτε να διαβάσει και να κατανοήσει το κείμενο με ευκολία. «Είναι ένας θησαυρός λεξιλογικής μνήμης, το μοναδικό ελληνο-καλαβρέζικο λεξικό, που περιλαμβάνει παραδείγματα καθημερινής χρήσεως. Αυτό σημαίνει ότι όποιος θέλει να μάθει περισσότερα για την γλώσσα, δεν θα βρει μόνον λέξεις, αλλά και την χρήση τους στην πραγματική ζωή, ένα θεμελιώδες στοιχείο για να κρατήσει ζωντανή μια πολιτιστική κληρονομιά».
Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας της Ελληνικής Γλώσσας ο Casile ξαναφέρνει ένα κρίσιμο θέμα: την θεσμική αναγνώριση του ιταλο-ελληνικού πολιτισμού. «Θέλουμε να γίνεται σεβαστή και να διδάσκεται η γλώσσα μας, ειδικώς στα κλασσικά λύκεια, με συγκεκριμένη διδακτέα ύλη. Ακριβώς όπως υπάρχουν μαθήματα αφιερωμένα στην Οξφόρδη ή σε νομικούς-οικονομικούς κλάδους, τα Ελληνικά της Καλαβρίας πρέπει να βρουν χώρο στα σχολεία, εκπαιδεύοντας νέους επαγγελματίες. Το σχολείο – συνεχίζει ο Casile – πρέπει να δώσει συγκεκριμένες απαντήσεις στους Έλληνες της Καλαβρίας, που τις περιμένουν τουλάχιστον 50 χρόνια».
Το τελευταίο κεφάλαιο στην ιστορία της ελληνικής ή της Καλαβρίας δεν έχει γραφτεί ακόμη. Ενώ αφ’ ενός η γλωσσική κοινότητα συρρικνώνεται, αφ’ ετέρου το ακαδημαϊκό και πολιτιστικό ενδιαφέρον αυξάνεται, με πρωτοβουλίες που σκοπεύουν στην διαφύλαξη και διάδοση αυτής της αρχαίας γλώσσας. Η έκδοση του Lessico Karanastasis στα ιταλικά αντιπροσωπεύει ένα αποφασιστικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, προσφέροντας ένα ουσιαστικό εργαλείο για όποιον θέλει να κατανοήσει και να μεταδώσει τις ρίζες ενός λαού που, μέσω της γλώσσας του, συνεχίζει να υπάρχει.
ΠΗΓΗ: «Tradotto il lessico Karanastasis, la memoria dell’idioma italogreco finalmente accessibile – L’opera che custodisce la memoria dell’idioma italogreco finalmente accessibile: il lavoro di Pasquale Casile riporta alla luce un’eredità millenaria, per non far scomparire un patrimonio culturale inestimabile», il reggino, 23.2.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 23.2.2025.
ΔΕΙΤΕ επίσης: Rohlfs G. «Lexicon graecanicum Italiae inferioris. Etymologisches Wörterbuch der Unteritalienischen Gräzität», εκδ. Max Niemeyer Verlag, Tübingen, 1964 (α΄έκδ. Halle 1930).
Μεταφραση γκρεκανικο λεξικο Καραναστασης, σημαντικοτερο εργο Ελληνικα Καλαβριας Σαλεντο ιταλογκρεκανικο λεξικα Ελληνικη γλωσσα Καλαβρια Σαλεντιανα Ιστορικο λεξικον των ελληνικων ιδιωματων της Κατω Ιταλιας 1984 – 1992, Ακαδημια Αθηνων ελληνικα ιδιωματα Ιταλια ελληνικοι ιδιωματισμοι γλωσσικη ταυτοτητα λαος λεξεις, ριζες, μνημη κινδυνος προστασια πολιτιστικο καθηκον Ιστορια Ετυμολογικο Ιταλοελληνικη γκρεκανικα γκρικο ιταλικα κασιλε Casile, κληρονομια ελληνοφωνο νησι ελληνοφωνη περιοχη επαρχια Ρηγιο Ρετζιο Καλαμπρια πολις πολη Γκαλιτσιανο / Galliciano, Μποβα / Bova, Ρογουδι / Roghudi Κοντοφουρι / Condofuri, επιβιωση ομιλια κοινοτητα ηλικιωμενοι νεα γενια πολιτισμος Απουλια λημμα ερμηνεια κουλτουρα ελληνας τεχνικη ετυμολογικη φωνητικη ορθογραφια, ελληνικοι χαρακτηρες, κειμενο θησαυρος λεξιλογικη λεξιλογια ελληνοκαλαβρεζικο καλαβρεζικα καθημερινη χρηση λεξη ζωη θεμελιωδες στοιχειο ζωντανη πολιτιστικη Παγκοσμια Ημερα της Ελληνικης Γλωσσας θεσμικη αναγνωριση θεσμος ιταλοελληνικος διδασκαλια κλασσικο λυκειο διδακτεα υλη μαθημα Οξφορδη σχολειο εκπαιδευση επαγγελματιας ακαδημαικο πολιτιστικο ενδιαφερον διαφυλαξη διαδοση αρχαια εκδοση Lessico Karanastasis ιταλικα εργαλειο κατανοηση μεταδωση ρολφς Rohlfs
