Του γεωπόνου Μάριου Δεσύλλα, σύμβουλου Βιοδυναμικής Γεωργίας
…Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει το αν θα πάνε ή όχι καλά τα φυτά μας, μια και «ίσως φταίνε τα φεγγάρια, ίσως πάλι φταις κι εσύ!».[1]
«Ό,τι και να βάλει στο χώμα, πιάνει»
Θα έχετε ακούσει για κάποιους παλιούς περιβολάρηδες ή γιαγιάδες σε χωριά, που ότι και να βάλουν στο χώμα (σπόρο ή μόσχευμα π.χ. τριανταφυλλιάς) πιάνει. Και μάλιστα θεριεύει, γίνεται μεγάλο, προκόβει. Ή για άλλους αντίθετα, που παρ’ όλη την έννοια τους να βρουν καλό σπόρο, να τον βάλουν σε καλό χώμα και με το λίπασμα που χρειάζεται, τα αποτελέσματά τους είναι φτωχά έως απογοητευτικά.
Η σχετική έκφραση στην γλώσσα μας είναι «καλό χέρι» ή «χερικό». Η λέξη «χερικό» βέβαια σημαίνει γενικότερα «αρχίζω, κάνω την αρχή, εγκαινιάζω μια εργασία ή μια δράση», άσχετα με το είδος της εργασίας. Είναι αντίστοιχη με το «ποδαρικό», που χρησιμοποιείται όταν κάποιος πρωτομπαίνει σε ένα σπίτι ή μαγαζί, συνήθως την Πρωτοχρονιά.
Το να έχει κάποιος καλό χερικό (ή «χέρι») σημαίνει ότι σε αυτό που καταπιάνεται, φέρνει γούρι (ή στην αντίθετη περίπτωση γρουσουζιά). Λέμε π.χ.:
«Να κάμω εγώ αρχή, που ‘ναι το χέρι μου καλό» (έκφραση από το χωριό Γαλανάδες της Νάξου).
«Και ψίχα να μην έχει ο σπόρος, με το δικό μου χερικό θα πιάσει[2]»,
«Θα κάμει χερικό με τον σταυρό»,
Ή: «Το δικό σου χερικό δεν το ‘χει κανείς».
Στην γεωργία, πράγματι έχει ιδιαίτερη σημασία η φάση όπου αρχίζει κάτι, π.χ. σπέρνουμε σπόρους, φυτεύουμε φυτά ή μοσχεύματα στο χώμα, μπολιάζουμε. Φαίνεται ότι από αυτή την αρχική ώθηση κρίνεται η όλη πορεία του νέου φυτού.
Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και γλώσσες οι αντίστοιχες εκφράσεις είναι: «πράσινο χέρι» (main verte – γαλλικά), «πράσινα δάχτυλα» (green fingers – αγγλικά UK) ή «πράσινος αντίχειρας» (green thumb – αγγλικά US, pollice verde – ιταλικά, gruenen daumen – γερμανικά).
Κάτι που γεννήθηκε από την παρατήρηση ότι κάποιος που «γράφει ώρες» στη φροντίδα των φυτών, όλο και θα κόψει κάποιο κλωναράκι ή φύλλο, τα δάχτυλά του θα βάψουν από τη χλωροφύλλη κι όντως θα γίνουν πράσινα. Και σημαίνει τον άνθρωπο, που έχει ταλέντο ή ικανότητα με τα φυτά, πέρα από το συνηθισμένο μέτρο.
Παράμυθος ή πραγματικότητα;
Ισχύει όμως πραγματικά ή όχι αυτό το φαινόμενο, που απειλεί να σπάσει την τρέχουσα αντίληψη της συμβατικής επιστήμης για τα φυτά, σύμφωνα με την οποία αυτά δεν είναι παρά «βιολογικές μηχανές»; Κι άρα αρκεί να τους δώσεις τις κατάλληλες συνθήκες, όπως έδαφος (καμμιά φορά ούτε κι αυτό, βλ. υδροπονία και αεροπονία), τροφή («τεχνητή βέβαια, γιατί είναι πιο φτηνή, εξ άλλου, τι διαφορά έχει;»), και ήλιο (κι αυτό επίσης, άμα θες, παρακάμπτεται, με λάμπες!) για να αναπτυχθούν – γρήγορα – και να δώσουν μεγάλη παραγωγή.
Κι όμως, ακόμα κι από το χώρο της συμβατικής (υλιστικής) επιστημονικής έρευνας, έχουμε τα πρώτα μηνύματα που ενισχύουν την υπόθεση του «καλού χεριού». Πρόσφατα ήρθε στο φως μελέτη, που συσχετίζει την καλή ανάπτυξη των σπόρων με ουσίες που εκκρίνει το δέρμα του χεριού του καλλιεργητή.
Κι ενώ τέτοιες έρευνες κι εξηγήσεις μπορεί να πληθαίνουν, παράλληλα, έχουμε όλο και πιο πολλές ενδείξεις για το ότι το φυτό έχει και μια μη-υλική, υπόσταση, που μπορούμε κατ’ αρχήν, για λόγους απλότητας, να ονομάσουμε «ενεργειακή».
Εμπεριέχει δηλαδή, παράλληλα με το υλικό του μέρος (τα x γραμμάρια C-άνθρακα, H-υδρογόνου, O-οξυγόνου, N-αζώτου κλπ. που αποτελούν την ύλη του) και ένα πεδίο ή σώμα «βιο-ενεργειακών» ή ακριβέστερα – κι αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε στη βιοδυναμική – «ζωτικών» ή «αιθερικών» δυνάμεων.
Στο πεδίο αυτό απευθυνόμαστε εξ άλλου στην βιοδυναμική και ομοιοδυναμική καλλιέργεια, όπου και έχουμε πια μετρήσιμα αποτελέσματα πέρα από κάθε αμφιβολία. Και το πεδίο αυτό είναι που μπορεί να επικοινωνεί με το αντίστοιχο δικό μας.
Θα λέγαμε πιο απλά ότι «τα φυτά είναι σαν κι εμάς», με την έννοια ότι μοιράζονται εξίσου και συμμετέχουν στο θαύμα της Ζωής, άσχετα με το αν λειτουργούν σε ένα πιο απλό επίπεδο οργάνωσης. Και γι’ αυτό και είναι δυνατόν να επηρεάζονται από μας.
Είναι κάτι που αποκτιέται;
Το μεγάλο πρακτικό όμως ερώτημα είναι: κάποιος που δεν έχει το καλύτερο «χέρι», μπορεί να κάνει κάτι για να το βελτιώσει – και τι;
Κατ’ αρχήν «τι να μην κάνουμε». Όταν δεν είμαστε καλά, έχουμε π.χ. πονοκέφαλο, κακή διάθεση, μόλις …τσακωθήκαμε, ας μην κάνουμε καμμιά δουλειά στον κήπο ή το κτήμα. Και τουλάχιστον όχι κάτι που έχει να κάνει με το ξεκίνημα ενός νέου φυτού: σπορά, μεταφύτευση, μπόλιασμα.
Βοηθάει από την άλλη να υιοθετήσουμε οτιδήποτε θα βελτίωνε την δική μας ενεργειακή-δυναμική κατάσταση και διάθεση, όπως είναι:
- Η σωματική άσκηση, ιδίως στο ύπαιθρο και στο φως του ήλιου.
- Καλής ποιότητας, αρκετός και με τακτικό πρόγραμμα ύπνος.
- Διατροφή ισορροπημένη, όσο γίνεται χορτοφαγική, με φρέσκα και βιολογικά προϊόντα.
Θα διαπιστώσατε ίσως ότι ήδη αυτά τα τρία «φωτογραφίζουν» την αγροτική ζωή στην ύπαιθρο.
Και αντίστοιχα θα βοηθούσε το να αποφεύγουμε οτιδήποτε μπορεί να μειώνει την ζωτικότητά μας, όπως οι υπερβολικές ώρες στον υπολογιστή ή την τηλεόραση, η κατάχρηση στο κάπνισμα, το αλκοόλ, το ξενύχτι.
Μια βασική ποιότητα που χρειάζεται να έχει ο καλλιεργητής είναι ο ενθουσιασμός. Ο Steiner μάλιστα την αναφέρει στο Γεωργικό του Σεμινάριο, ως σημαντική γι’ αυτούς που θα κάνουν την ανάδευση (stirring) των βιοδυναμικών σκευασμάτων.
Ευεργετική μπορεί να είναι επίσης και η πνευματική άσκηση (συγκέντρωση, διαλογισμός, εργασία αυτογνωσίας), στο βαθμό που βοηθάει τον άνθρωπο να εστιαστεί, να «καθαρίσει» (ενεργειακά) κι άρα να γίνει καλός αγωγός της δύναμης της Ζωής.
Για να έρθουμε στα καθ’ ημάς, τον ρόλο αυτό μπορεί να παίζει η προσευχή: «Η Χάρις του Θεού που αποκτούμε με την προσευχή επηρεάζει κι ωφελεί τον άνθρωπο κι ότι αγγίζει. Λειτουργεί σαν το καλύτερο λίπασμα στον ελαιώνα. Δοκιμάστε το και θα δείτε!» λέει ένας πατέρας της εκκλησίας.
Συμπέρασμα κι ένα μήνυμα που μπορεί να απευθυνθεί στον καθ’ ένα, άσχετα από το αν βρίσκεται ή όχι στον δρόμο της πίστης, είναι αφ’ ενός στο πρακτικό επίπεδο, να μάθει ότι χρειάζεται για τις ανάγκες των φυτών και τις κατάλληλες τεχνικές καλλιέργειας, αλλά και από την άλλη να τα πλησιάσει βαθύτερα, ως οντότητες. Να αναλογιστεί την προσφορά τους, να αισθανθεί ευγνωμοσύνη για το φυτικό βασίλειο, να τα αφήσει να πάρουν θέση στην καρδιά του.
Από «βιολογικές μηχανές» να γίνουν «παιδιά» του – «οι κοπέλλες μου», όπως τα λέει φίλος, καλός καλλιεργητής.
Και τότε αυτά θα ανταποκριθούν.
ΠΗΓΗ: Απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Δεσύλλα «Όλες οι Ιστορίες – έμπνευση και οδηγίες για την καλλιέργεια με το φεγγάρι», εκδ. Εν Δυνάμει. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.2.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Από το τραγούδι «Ίσως φταίνε τα φεγγάρια», σε στίχους Τ. Σαμαρτζή και μουσική Ν. Μαυρουδή, που ερμηνεύει η Ελ. Βιτάλη.
[2] έκφραση που χρησιμοποιούσε ο Δ. Γιαννουδάκος, από την Νεάπολη (Βάτικα) Λακωνίας, όπως την αφηγήθηκε στον συγγραφέα ο γιος του Π. Γιαννουδάκος.
καλο χερι χερικο παραγοντας Χλωρις Ζεφυρος. πινακας μποτιτσελι Sandro Botticelli The Birth of Venus 1482 1486 15ος αιωνας μχ γεννηση αφροδιτης θεας θεα αφροδιτη φυτα γεωπονια Δεσυλλας, Βιοδυναμικη Γεωργια φυτο χωμα, περιβολαρης γιαγια σπορος μοσχευμα τριανταφυλλια λιπασμα παροιμιωδης εκφραση γλωσσα λεξη αρχιζω, κανω την αρχη εγκαινιαζω εργασια δραση ποδαρικο σπιτι μαγαζι Πρωτοχρονια γουρι γρουσουζια χερια χωριο Γαλαναδες Ναξου ναξος κυκκλαδες ψιχα ψυχα σταυρος γεωργια, φαση σπορα φυτευμα μοσχευματα μπολι αρχικη ωθηση πορεια πρασινο main verte γαλλικα πρασινα δαχτυλα green fingers αγγλικα πρασινος αντιχειρας green thumb pollice verde ιταλικα, gruenen daumen γερμανικα φροντιδα κλωναρακι φυλλο, δακτυλα βαψιμο χλωροφυλλη πρασινα ανθρωπος, ταλεντο ικανοτητα φαινομενο, συμβατικη επιστημη βιολογικη μηχανη καταλληλες συνθηκες, εδαφος υδροπονια αεροπονια τροφη τεχνητη φτηνη ηλιος λαμπα παραγωγη υλιστικη μηνυμα αναπτυξη ουσια δερμα καλλιεργητης εξηγηση μη υλικη υποσταση, ενεργειακη υλικο ανθρακας, υδρογονο, οξυγονο, αζωτο υλη πεδιο σωμα βιοενεργειακη ζωτικη αιθερικη δυναμη αιθερας ομοιοδυναμικη καλλιεργεια, μετρησιμα αποτελεσματα επικοινωνια θαυμα Ζωη οργανωση επιρροη πρακτικη καλυτερο καλα πονοκεφαλος, κακη διαθεση, τσακωμος κηπος κτημα μεταφυτευση, μπολιασμα ενεργειακη δυναμικη κατασταση σωματικη ασκηση, υπαιθρος φως Καλη ποιοτητα τακτικο προγραμμα υπνος διατροφη ισορροπημενη, χορτοφαγια φρεσκα βιολογικα προιοντα αγροτικη ζωη ζωτικοτητα υπολογιστης τηλεοραση, καταχρηση καπνισμα, αλκοολ, ξενυχτι ενθουσιασμος σταινερ Γεωργικο Σεμιναριο, αναδευση stirring βιοδυναμικο σκευασμα ευεργετικη πνευματικη ασκηση συγκεντρωση, διαλογισοός, αυτογνωσια εστιαση καθαρισμος ενεργειακα καλος αγωγος δυναμη προσευχη Χαρις του Θεου θεος ωφελεια αγγιγμα καλυτερο λιπασμα ελαιωνας πιστη αναγκες τεχνικη καλλιεργεια οντοτητα προσφορα ευγνωμοσυνη φυτικο βασιλειο, καρδια τραγουδι ισως φταινε τα φεγγαρια, στιχοι Σαμαρτζης Μαυρουδης Βιταλη εκφραση Γιαννουδακος, Νεαπολη Βατικα Λακωνια
